Wiek przedszkolny obejmuje okres życia dziecka od  3 do 7 lat. Jego tradycyjna nazwa wywodzi się stąd, że okres ten poprzedza podjęcie przez dziecko obowiązku szkolnego. Niektóre dzieci uczęszczają w tych latach życia do przedszkola, które stanowi w naszym systemie oświatowym pierwszy szczebel nauczania.

Granice  chronologiczne wieku przedszkolnego są względne, podobnie jak granice pozostałych okresów rozwojowych. Bywają trzylatki nie przystosowane do udziału w grupie przedszkolnej oraz dzieci, które mogą być zapisane do szkoły przed ukończeniem 7 lat. Każde dziecko rozwija się w innym nieco tempie, w odmiennych warunkach środowiskowych, każde jest odrębną indywidualnością, różni się od swoich rówieśników rozmaitymi cechami fizycznymi i psychicznymi. Jednakże u wszystkich dzieci pomiędzy 3 a 7 rokiem życia zachodzą zmiany w psychice, typowe i charakterystyczne wyłącznie dla wieku przedszkolnego, które pozwalają wyodrębnić ten okres od innych okresów rozwojowych (M.Żebrowska, 1986, s.416).

Zdaniem G.Paprotnej wiek przedszkolny to okres intensywnego rozwoju i otwarcia się dziecka na otaczającą rzeczywistość, powinien być jednocześnie czasem radości  i pozytywnych doznań, jakie niesie odkrywanie świata. Doświadczenie, które pozostawia w człowieku ten okres życia jest często podstawą , na której buduje się jego osobowość, jego stosunek do siebie, innych i świata (G.Paprotna, 1998, s.131).

Maria Żebrowska wyróżnia trzy fazy okresu przedszkolnego:

faza pierwsza (wczesna)  - od 3 do 4 lat,

faza druga (średnia)        - od 4 do 5,5 lat,

faza trzecia (późna)         - od 5,5 do 7 lat.

Sześciolatek przejawia duże zainteresowanie światem przyrody: roślin, zwierząt oraz niektórymi zjawiskami życia społecznego, np. zawodami
i pracą ludzką. Poznaje coraz więcej konkretnych własności przedmiotów i chłonie z ciekawością informacje o bliższym i dalszym otoczeniu . Zmienia się jednak sposób zdobywania wiedzy i doświadczenia. Dziecko w tym wieku jest już lepiej przystosowane do pracy w zespole. Zdolne do dłużej trwającego wysiłku i skupienia uwagi, bez trudu uczestniczy w takich formach podawania wiadomości, jak pogadanka lub zajęcia kształcące elementarne pojęcia matematyczne i przyrodnicze (M.Żebrowska , 1986, s.418).

Ulubioną formą spędzania wolnego czasu jest nadal zabawa. Zabawy sześciolatków są bardziej dojrzałe, organizowane są w zespołach z podziałem ról i funkcji. Rozwijają się gry i zabawy dydaktyczne: umysłowe i ruchowe.

Samodzielność dziecka i wyższy stopień jego uspołecznienia sprzyja też powierzaniu mu przez dorosłych odpowiedzialnych zadań, np. opieki nad młodszymi dziećmi czy też spełniania drobnych posług (pomoc w zakupach,
w utrzymaniu porządku w mieszkaniu itp.).

Życie uczuciowe dziecka 6-letniego jest bardzo bogate. Opanowane i mniej impulsywne od młodszych dzieci, ma szansę w sprzyjającym środowisku wychowawczym rozwijać uczucia wyższe, społeczne i estetyczne (tamże, s.419).

ROZWÓJ  EMOCJONALNO-SPOŁECZNY

W wieku przedszkolnym dziecko nie umie maskować i tłumić swych przeżyć uczuciowych. Odzwierciedlają się one natomiast w jego zachowaniu się, uzewnętrzniają się w ruchach i gestach, w okrzykach i słowach.

Emocje dziecka przejawiają się w sposób bardzo ekspresyjny. Mimika i pantomimika przeżyć emocjonalnych jest bogata. Dziecko, do końca okresu przedszkolnego, uzewnętrznia radość, gniew czy strach w śmiechu, płaczu, w żywych gestach, ruchach, w słowach, którym nadaje w zależności od przeżycia emocjonalnego odpowiednią informację.

Prawie do końca okresu przedszkolnego wskutek niepełnej dojrzałości układu nerwowego i niewykształconych jeszcze procesów hamowania – dziecko jest bardzo pobudliwe. Dlatego też nawet słabe bodźce mogą wywołać zarówno przykre, jak i przyjemne stany emocjonalne. Emocje mają charakter przejściowy. Dziecko przechodzi bardzo łatwo z jednego nastroju emocjonalnego w drugi, diametralnie od niego różny. Zmartwione i zapłakane za chwilę śmieje się i cieszy (M.Przetacznik-Gierowska, G.Makiełło-Jarża, 1992, s.173).

Dopiero końcem okresu przedszkolnego dziecko zdobywa umiejętności powściągania afektów, co jest świadectwem stopniowego osiągania dojrzałości emocjonalnej. Obserwuje się w tym wieku wydatny rozwój uczuć wyższych – intelektualnych, społecznych, moralnych i estetycznych. W miarę upływu lat dzieci przeżywają radość nie tylko podczas działania, a raczej cieszy je końcowy etap działania – wynik.

Zdaniem wielu psychologów podstawowymi czynnikami wpływającymi na jakość rozwoju uczuciowego jest spokój, czułość oraz poczucie bezpieczeństwa, które wpływają na powstanie odpowiedniego „klimatu wychowawczego”. Klimat taki jest nieodzowny zarówno w domu rodzinnym, jak i w instytucjach wychowania przedszkolnego, gdyż atmosfera spokoju, życzliwości i poczucie pełnego bezpieczeństwa sprzyjają stopniowemu poszerzaniu się kontaktów społecznych dziecka (M.Kwiatowska, 1985, s.246).

Grupą społeczną oddziałującą na przebieg socjalizacji dziecka jest rodzina. Oczywiście, wzajemne kontakty między dzieckiem a rodzicami zależą od wielu czynników, takich jak: postawy rodzicielskie, wiek i wykształcenie rodziców, cechy ich osobowości oraz normy wychowawcze charakterystyczne dla danej kultury. W zakresie kontaktów społecznych między dzieckiem a jego rodzeństwem obserwuje się zależności związane z kolejnością urodzenia dziecka i z płcią rodzeństwa. Trudności w przystosowaniu mogą pojawić się u dziecka dotąd pierwszego w rodzinie, któremu matka poświęca coraz mniej czasu na korzyść nowo urodzonego brata lub siostry. W takiej sytuacji budzi się uczucie zazdrości, a nawet zachowania agresywne.

U sześciolatków widać wyraźny postęp w zakresie zabaw zespołowych jakkolwiek grupy organizowane dla wspólnej zabawy tematycznej są zmienne: dziecko może porzucić grupę, w której się bawiło, i przyłączyć się do innego zespołu, a nikt nie zwróci na to specjalnej uwagi. Dziecko w tym wieku jest jeszcze bardzo egocentryczne i nie troszczy się w zabawie o wspólne dobro. Nie potrafi zabawy dobrze zorganizować i zdaje się chętnie na starsze dzieci lub wychowawczynię. Początki prawdziwe zespołowych zabaw przypadają dopiero na 7 r. życia, jakkolwiek i w tym wieku dziecko realizuje w zabawie przede wszystkim cechy indywidualne (M.Żebrowska, 1986, s.497).

Literatura:

1.     Kwiatowska M.: Podstawy pedagogiki przedszkolnej, 1985.

2.     Paprotna G.: O niektórych źródłach niepowodzeń dzieci w edukacji przedszkolnej. W: Niepowodzenia szkolne, red.J.Łysek, 1998.

3.     Przetacznik-Gierowska M., Makiełło-Jarża G.: Psychologia rozwojowa
i wychowawcza wieku dziecięcego, 1992.

4.     Żebrowska M.: Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, 1986.