Wiek przedszkolny to okres wzmożonej aktywności poznawczej

Zadaniem wychowania przedszkolnego powinno być, zatem stworzenie sytuacji, w których dziecko znalazłoby zaspokojenie tych potrzeb.
Musimy stwarzać warunki bardziej sprzyjające aktywności dziecka, a także doskonalić potrzeby. Mówiąc o wychowaniu naprzeciw zainteresowaniom dziecka mamy na myśli elastyczną organizację procesu wychowania dydaktycznego, którego cele, treści i metody konkretyzują się dopiero w kontakcie z indywidualnym dzieckiem.
Jednym z zasadniczych elementów ułatwiających to zadanie są metody. W przedszkolach od pewnego czasu dało się zaobserwować zainteresowanie nauczycieli nowymi rozwiązaniami metodycznymi. Większość placówek pełni rolę ośrodka doskonalenia nauczycieli. Rodzą się i są wprowadzane w życie pomysły do pracy zespołów samo kształceniowych. Odbywają się zajęcia otwarte, konferencje metodyczne, kursy i szkolenia. Poznane metody lub ich elementy wprowadza się do codziennej praktyki doskonaląc w ten sposób warsztat pracy i wypracowując własne pomysły.
Jedną z metod stosowaną w przedszkolach jest metoda,,Dobrego Startu” Marty Bogdanowicz, która przynosi znaczący efekt w przygotowaniu dzieci 5-letnich do podjęcia nauki w szkole. Z czasem elementy tej metody wprowadza się do pracy z dziećmi 5-letnimi z uwagi na jej przydatność w procesie usprawnienia analizatorów: słuchowego, wzrokowego, kinetyczno- ruchowego, w kształceniu orientacji przestrzennej. Wspomniana metoda rozwija zdolności rozumienia i posługiwanie się symbolami abstrakcyjnymi, ułatwia rozwijanie kontaktów społecznych i uczy współdziałania.
Organizując zajęcia ruchowe zaczęto urozmaicać je elementami gimnastyki twórczej R.Labana i K.Orffa. Rozwija ona inteligencją przez twórcze myślenie i działanie, pogłębia zainteresowanie podejmowaną działalnością ruchową, a tym samym motywuje do działania, daje okazję do samowyrażania się ruchem, do określania swej indywidualności.
Aktywność zwłaszcza ruchową wykorzystała W.Sherbone e swojej metodzie ruchu rozwijającego. Metoda ta wykorzystuje dotyk, ruch oraz wzajemne relacje fizyczne, emocjonalne i społeczne do rozszerzania świadomości samego siebie i pogłębieniu kontaktu z innymi ludźmi.
Troszcząc się o kształtowanie radosnej postawy wobec poznania i ogarniania rzeczywistości od wielu lat stosuje się w przedszkolu „Edukację matematyczną” wg. prof. E. Kruszczyk- Kolczyńskiej.
Dzięki tej metodzie dzieci rozszerzają możliwości umysłowe do nauki matematyki, w wyniku, czego nauka matematyki staje się przyjemna i przynosi sukcesy.
W ostatnim czasie coraz śmielej wprowadzane są elementy metody wg. I. Majchrzak. Koncepcja I. Majchrzak wprowadza dziecko w świat pisma przez własne imię zapisane w postaci „wizytówki”.
Jest to metoda analityczno-syntetyczna, dzięki której dziecko staje się wrażliwe na dźwięki mowy - poznaje strukturę dźwiękową wyrazów.
Dzięki tej metodzie dzieci przyswajają naukę czytania ze zrozumieniem, ćwiczą niezależność umysłu, spostrzegawczość, intelekt, orientację w przestrzeni, poznają prawa pisowni.

Metoda ruchowej ekspresji twórczej R.Labana

U podstaw tej metody leży naturalna ruchliwość i naturalny styl motoryki dziecka. Pozwala ona na posługiwanie się różnymi formami ruchu i ekspresji jak: ćwiczenia muzyczno ruchowe, zabawy, taniec, opowieść ruchowa, inscenizacja, improwizacja ruchowa, groteska, pantomima, sceny dramatyczne itp. W metodzie uwzględnia się łącznie ruchu z muzyką i rytmem i dlatego często przy realizacji zadań wykorzystuje się instrumenty perkusyjne. Każdy ćwiczący wykonuje zadanie ruchowe na swój sposób i wobec tego pokaz wykonania jest niezbędny, schodzi na dalszy plan. Należy tylko ćwiczącym wyjaśnić, co mają robić, natomiast sposób wykonania będzie zależał od ich inwencji twórczej, pomysłowości, fantazji oraz doświadczeń ruchowych.
R. Laban zebrał materiał ćwiczebność uwzględniając 16 generalnych tematów, z których każdy posiada inny charakter ruchu bądź różnorodne kombinacje czynności. Tematyka ćwiczeń dla dzieci w wieku przedszkolnego powinna wywodzić się z pięciu najprostszych tematów.
W zajęciach ruchowych metoda gimnastyki ekspresyjnej wprowadzana jest w formie wstawek lub małych fragmentów zajęć (wyczucia własnego ciała, ciężaru siły), przestrzeni, rozwijania wyczucia płynności ruchów i ciężaru ciała w przestrzeni i czasie, współdziałanie z partnerem lub grupą.

Metoda C. Orffa

Orff wyszedł z założenia, iż kulturą fizyczną dziecka należy rozwijać w ścisłej korelacji z kulturą rytmiczno- muzyczną oraz z kulturą słowa. Dlatego nawiązuje on do tradycyjnych, zanikających we współczesnych czasach form zabaw, ćwiczeń, tańców, muzyki, porzekadeł, legend, baśni, poezji, prozy itp. Te właśnie ginące formy ruchowo-muzyczno- słownych zainteresowań dzieci znalazły się u podstaw nowej metody, której głównym celem i zadaniem jest wyzwolenie u dzieci tendencji samo ekspresji i rozwijania inwencji twórczej zwłaszcza powiązanie muzyki z ruchem stanowi bardzo charakterystyczny rys omawianej metody. Szeroko rozbudowany repertuar ćwiczeń i zabaw daje możliwość rozwijania inwencji zarówno dzieciom wysoko uzdolnionym, jak i zaniedbanym, które mają okazję wyrównać swoje braki. Zarówno muzyka, jak i ruch oraz żywe słowo przenikają się wzajemnie, przy czym w konkretnych ćwiczeniach dominuje zwykle jeden z wymienionych elementów, gdy inne spełniają roję towarzyszącą lub podrzędną.

Metoda Weroniki Sherbone- jest prosta, naturalna i możliwa do zastosowania w każdych warunkach, bez konieczności używania przyrządów. Ćwiczymy boso, w niekrępujących ruchy strojach, na podłodze, w niskich bezpiecznych pozycjach, (jak kto może) i bez elementów współzawodnictwa. Po bardziej intensywnym wysiłku stosujemy odpoczynek i relaks. Metoda ta nawiązuje do „języka ciała”, czyli ćwiczenia stanowią formę naszego komunikowania się z innymi. Tuląc się do siebie, głaszcząc, patrząc na siebie możemy wiele powiedzieć drugiej osobie, że ją kochamy, lubimy, akceptujemy. Nasz kontakt staje się głębszy, żywy i emocjonalny. Są to raczej nasze doświadczenia ruchowe, cielesne i emocjonalne niż normalne ćwiczenia. Ze względu na swą prostotę, naturalność i możliwość stosowania jej w każdych warunkach, jest to metoda dla każdego. Każdy może w niej uczestniczyć w takim zakresie, w jakim jest to dla niego możliwe. Nie ma słabych, gorszych, czy smutnych. Wszyscy są aktywni, radośni i zwycięscy. Każdemu coś się uda, każdy zostanie pochwalony i zachęcony do dalszych wysiłków. Stosować ją można wszędzie: w żłobkach, przedszkolach, szkołach, sanatoriach, na obozach, koloniach, czyli wszędzie tam, gdzie znajdują się grupki chętnych, którzy chcieliby zniżyć się do parteru, położyć na podłodze i mieć ochotę na uczestnictwo w dobrej zabawie, które jest jednocześnie połączeniem przyjemnego z pożytecznym.
Bawić się mogą wszyscy: dzieci, młodzież, dorośli. Partnerzy ćwiczą parami, trójkami, czwórkami, bądź w większych grupach np. dziecko- dziecko w tym samym wieku, dziecko- dziecko starsze: dziecko- dorosły.
Metoda ruchu rozwijającego wspiera i stymuluje rozwój dziecka, młodzieży, dorosłych, zarówno zdrowych, jak i z zaburzeniami psychofizycznymi, mikro uszkodzeniami centralnego układu nerwowego, a także z zaburzeniami psychofizycznymi, mikro uszkodzeniami centralnego układu nerwowego, a także z zaburzeniami emocjonalnymi. Celem tej metody jest doświadczenie ruchu, kontaktu emocjonalnego, fizycznego, społecznego, poznanie własnego ciała. Stosując tę metodę dążymy do rozwoju świadomości schematu ciała, orientacji w czasie i przestrzeni w środowisku zewnętrznym, poczucia bezpieczeństwa, zaufania do siebie i partnera, współdziałanie partnerstwa, emocji, opanowanie ich, własnej inwencji, pewności siebie, inicjatywy, spontaniczności ruchu i zachowań, sprawności ruchowej, wyobraźni, koncentracji uwagi sposobu komunikowania się, a także do integracji środowiska, w którym jesteśmy oraz umiejętności rozluźniania się po okresie napięcia i koncentracji.
W czasie doświadczeń ruchowych występują trzy relacje:
Relacja opiekuńcza, czyli ”Z”
- obejmowanie partnera, głaskanie, bujanie (na boki, w przód, w tył)
- podrzucanie partnera, turlanie, pociąganie za ręce i nogi
- mosty w parach i czwórkach aż do utworzenia tunelu
- jazda na koniku
- wspólne skakanie, chodzenie w różny sposób
- bagaż- dziecko uczepione partnera
Relacje „Przeciwko”
Relacje „Razem”

Metoda E. Gruszczyk- Kolczyńskiej do nauki matematyki

w edukacji matematycznej przedszkolaków najważniejsze są osobiste doświadczenia dziecka. Stanowią one budulec, z którego dziecko tworzy pojęcia i i umiejętności. Jeżeli doświadczenia są specjalnie dobrane, przyczyniają się także do rozwoju myślenia i hartowania dziecięcej odporności.
Program edukacji matematycznej wg. E. Gruszczyk- Kolczyńskiej obejmuje następujące kręgi tematyczne: orientacja przestrzenna, rytmy, kształtowanie umiejętności liczenia, a także dodawania i odejmowania, wspomaganie rozwoju operacyjnego rozumowania; rozwijanie umiejętności mierzenia długości, klasyfikacja, układanie i rozwiązywanie zadań arytmetycznych, zapoznanie dzieci z wagą i sensem ważenia, mierzenie płynów, intuicja geometryczna, kształtowanie gier przez dzieci, zapisywanie czynności matematycznych. Dwanaście wymienionych kręgów tematycznych trzeba zrealizować w podanej kolejności, uwzględnia ona, bowiem nie tylko stopniowane trudności, ale także prawidłowości rozwoju dziecka. Zajęcia należy najlepiej prowadzić każdego dnia. Może to być jednak nierealne. Dla uzyskania dobrych efektów zajęcia muszą być prowadzone, co najmniej trzy razy w tygodniu. Zajęcia należy prowadzić dotąd, dopóki sprawiają dziecku przyjemność. Do prowadzenia zajęć z dziećmi potrzebne są specjalne dobrane przedmioty (pomoce): Miś- pacynka, liczmany- kółka, trójkąty, kwadraty, liczydełka, kartoniki z cyframi i znakami arytmicznymi, seria obrazków, domino, geoplan (płytka z otworkami do przewlekania sznurowadła)- służy do konstruowania figur geometrycznych, figury geometryczne, karty logiczne, kostka i obrazki. Do prowadzenia zajęć potrzebne są jeszcze inne przedmioty (nasiona dużej fasoli, kasztany, kolorowe guziki, klamerki do przypinania bielizny, frotki, kapsle).

Metoda Dobrego Startu Marty Bogdanowicz

Założeniem Metody Dobrego Startu jest jednocześnie rozwijanie funkcji językowych, funkcji spostrzeżeniowych: wzrokowych, słuchowych, dotykowych, kinetycznych (czucie ruchu) i motorycznych oraz współdziałania między tymi funkcjami, czyli integracji percepcyjno- motorycznej. Są to funkcje, które leżą u podstaw złożonych czynności czytania i pisania. Usprawniane w tym zakresie, jak również kształtowanie lateralizacji (ćwiczenia ustalania ręki dominującej) i orientacji w prawej i lewej stronie ciała jest wskazana dla dzieci przygotowujących się do nauki czytania i pisania, natomiast jest niezbędne dla dzieci, u których występują opóźnienie rozwoju tych funkcji.
Ćwiczenia prowadzą do większej harmonii psychoruchowego: wyższego poziomu rozwoju i współdziałania funkcji intelektualnych (mowy, myślenia) i instrumentalnych ( spostrzeżeniowo- ruchowych). Dzięki temu dochodzi do prawidłowego wykonywania czynności ruchowych we właściwym czasie i przestrzeni, w harmonii z czynnościami poznawczymi, w tym językowymi. Doskonalenie integracji percepcyjno- motorycznej i kompetencji językowych ułatwia naukę czytania i pisania wszystkim dzieciom. Natomiast wyrównanie dysharmonii rozwojowych w przypadku dzieci dysleksji może skutecznie zapobiegać powstawaniu niepowodzeń szkolnych. W przypadku opóźnionych w rozwoju, udział w ćwiczeniach służy rehabilitacji zaburzeń rozwoju psychomotorycznego i pomaga im zmniejszać trudności w opanowaniu skomplikowanych umiejętności szkolnych. W ciągu trzydziestu lat pracy nad rozwijaniem tej metody powstały trzy podstawowe jej formy. W każdej z nich znajdują się propozycje różnych programów do wyboru, zależnie do potrzeb dzieci, z którymi pracujemy.
1. Piosenki i rysunki (proste wzory i piosenki)- dla najmłodszych dzieci wspierania rozwoju, a w szczególności:
- dla dzieci od czwartego roku życia oraz dzieci starszych opóźnionych w rozwoju
2. Piosenki i znaki (złożone wzory, kształty litero podobne i piosenki)
- dla dzieci w wieku przedszkolnym i szkolnym w celu przygotowania do nauki czytania i pisania
3. Piosenki i litery (litery z alfabetu łacińskiego i litery specyficzne polskie oraz piosenki)- dla uczniów rozpoczynających naukę czytania i pisania w klasie „0” oraz uczniów dyslekcyjnych.

Metoda I. Majchrzak

O czytaniu decyduje umysł i wzrok. Wzrok zdolny do rozpoznawania każdej litery. I. Majchrzak jako pierwsze słowo do poznania. Proponuje własne imię, ponieważ ze względu na swoje subiektywne odczuwanie ważność staje się również subiektywnie łatwiejsze.
I. Majchrzak z wykształcenia socjolog, pracuje w Meksyku, zetknęła się z Simoną, która miała osiem lat, chodziła do drugiej klasy, ale nie umiała czytać. Jakkolwiek znała doskonale wszystkie litery z alfabetu i umiała je rozróżnić i nazwać, to jednak nie była w stanie złożyć ich w słowa. Wtedy autorka napisała imię „Simona” na kartce papieru i spostrzegła w nagłym uśmiechu. Simona po raz pierwszy ujrzała słowo, które miało dla niej znaczenie. To spotkanie z Simoną było narodzeniem pomysłu.
Obserwując zachowanie małych uczniów w ich pierwszym kontakcie z własnym jako słowem pisanym, wczuwa się taki wielki ładunek wzruszenia i powagi, że „wręczenie imion” można traktować jako akt inicjacji to magiczny gest wprowadzający drogę do ksiąg i wiedzy. Akt inicjacji- ważny obrzęd otwierające drogę do ksiąg i wiedzy. Dziecko odbiera przekaz, że ono samo może być „napisane i przeczytane”, że ono samo nie jako składa się z liter.
I. Majchrzak opracowała propozycję dydaktyczną, którą nazwała „ściana pełna liter”. Jest to system ćwiczeń wizualnych wiodących, dziecko od rozpoznawania swojego imienia do umiejętności czytania. Pierwszy etap tej metody, to akt inicjacji. Każde dziecko dostaje wizytówkę z napisanym swoim imieniem, w brzmieniu, jakim sobie ono samo życzy np.: Julia, Juka czy Juleńka. Gdy wszyscy mają już swoje wizytówki i gdy obejrzy sobie do woli, dzieci szukają miejsc w sali gdzie chcą je ulokować. Równocześnie też powinna być zawieszona długa taśma ze wszystkimi literami alfabetu. Dzieci dostają nowy komplet wizytówek, które będą służyły do poznawania kolejnych liter alfabetu w alfabetycznym porządku. Będą poznawały codziennie jedną literę małą i wielką. Na swoich wizytówkach zaznaczą każdą kolejną poznaną literę. Kolejny etap to nazwany przez I.Majchrzak „Targ liter”. Gdy już dzieci poznają cały alfabet dostają kopertę z literami swojego imienia. Układają swoje imię najpierw śledząc napis na kopercie, później już z pamięci. Następnie szukają ukrytych w imieniu słów. Np. Małgosia mogłaby odkryć słowa „mała”, „miła”, „mało”, „siła”. Następnie dzieci wymieniają się literami tak aby mogły skompletować cały alfabet. Wynikiem tego „targu liter” będzie Taśma papieru z naklejonymi w odpowiednim porządku alfabetem.
Kolejny etap to „Gra w Sylaby”.
Dajemy dzieciom sylaby i proponujemy, aby próbowały ułożyć je w słowa. Wygrywa ten, komu sylaby ułożą się w słowa. W karty sylabowe można też wpisywać małe jedno sylabowe rzeczowniki tj. kot, koń, pies, rak, las, rok, nos. Po pewnym okresie ćwiczeń w własnym imieniem i po poznaniu brzmienia wszystkich liter, dziecko jest w stanie przeczytać to znaczy odcyfrować i zrozumieć inne pojedyncze słowa. Następny etap nauki czytania to ćwiczenie „nazywane świata”. To ćwiczenia polega na przyporządkowaniu odpowiedniej nazwy do wszystkiego, co znajduje się wokół nas, czyli przedmiotów w sali, nazw ciała i części garderoby. Będzie to również układanka słowno- obrazkowa. Zdaniem dzieci będzie odnajdywanie właściwego obrazka do odczytywania słowa. Następnie dzieci czytają już zdania i podpisują nimi obrazek. Autorka zwraca uwagę, że niekonieczne jest odcyfrowanie wszystkich liter by zrozumieć słowo, ani wszystkich słów by zrozumieć sens zdania. Gdy nawet dziecko źle coś odgadnie, pozostanie na końcu ze słowem, które w sposób ewidentny nie pasuje do obrazka, zrozumie, że trzeba wrócić i zacząć od nowa. Metodę tę autora opisała w książce „Wyprowadzenie dziecka w świat pisma”.

Opracowała Małgorzata Brdak nauczycielka Samorządowego Przedszkola nr 2 w Żurominie

Literatura
1. M. Bogdanowicz „Od piosenki do liter, czyli Metoda Dobrego Sartu”
2. E. Kruszczyk- Kolczyńska, E. Zielińska „Dziecięca matematyka”
3. I. Majchrzak „Wprowadzenie dziecka w świat pisma”
4. K. Wlaźnik „Wychowanie fizyczne w przedszkolu”