Skrypt rolne 12 cz1

PRAWO ROLNE – SKRYPT 2011/2012

1. Pojęcie, przedmiot i źródła prawa rolnego

I. DEFINICJE

Informacje ogólne

W doktrynie prawa rolnego funkcjonuje spora liczba definicji tej dziedziny prawa- wszystkie jednak mają charakter ogólny i wszystkie niemal w sposób różny od siebie ujmują przedmiot tego prawa. Jedyny w zasadzie elementem wspólnym jest umieszczanie tego przedmiotu w ramach rolnictwa.

Definicja Andrzeja Stelmachowskiego

Prawo rolne to całokształt norm prawnych regulujących stosunki społeczne związane
z kształtowaniem ustroju rolnego, w tym także produkcji rolnej i rynku rolnego.

O tym co jest „działalnością rolniczą” decyduje z kolei istnienie odpowiednio zorganizowanego zespołu instrumentów (gospodarstwo rolne), podmiotu, który działalność prowadzi (producent rolny)

Definicja Aleksandra Lichorowicza

Przez prawo rolne należy rozumieć zespół instytucji i rozwiązań prawnych o charakterze szczególnym, podyktowanych specyfiką rolnictwa jako odrębnego działu gospodarki, które tworzą ramy prawne (strukturalne i techniczne) dla działalności produkcyjnej w rolnictwie, jak też dla przetwarzania i obrotu produktami rolnymi.

Definicja Romana Budzinowskiego

Prawo rolne to zespół norm prawnych regulujących działalność rolniczą oraz stosunki społeczne ściśle z tą działalnością związane.

II. PRZEDMIOT

Przedmiotem prawa rolnego są stosunki społeczne w rolnictwie, a prawo rolne jest po prostu prawem rolnictwa. Wyróżnia się dwa modele prawa rolnego: romański, wywodzący się od prawa cywilnego i germański – związany z prawem administracyjnym.

Na uwagę zasługują III koncepcje Prawa rolnego odwołujące się do kryterium przedmiotowego: Koncepcja prawa rolnego związanego z gruntem rolnym, prawa regulującego określoną działalność i prawa przedsiębiorstwa rolnego.

Prawo rolne w Polsce nie ma cywilistycznego rodowodu – bardziej związane jest z regulacjami z zakresu prawa publicznego.

Prof. Lichorowicz wyodrębnia trzy zasadnicze działy prawa rolnego:

III. ŹRÓDŁA

Katalog źródeł polskiego prawa rolnego jest bardzo rozbudowany ponieważ obejmuje zarówno prawo wewnętrzne, jak i prawo UE.

Na system prawa UE składają się:

  1. traktaty i zrównane z nimi rangą prawną akty ustanowione przez państwa członkowskie;

  2. akty prawne stanowione przez organy wspólnot – prawo wtórne;

  3. umowy międzynarodowe zawierane przez UE z państwami trzecimi i organizacjami międzynarodowymi;

  4. zasady prawne ETS (efektywności, równoważności (najwyższego standardu)).

Wszystkie te instrumenty (a zwłaszcza dwa pierwsze) służą także regulacji WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ

Krajowe akty prawne:

  1. Konstytucja (art. 12, 21, 59)

  2. ratyfikowane umowy międzynarodowe

  3. skodyfikowane akty prawne

  4. ustawy szczególne

  5. rozporządzenia

  6. akty prawa miejscowego

  7. statuty, regulaminy organizacji rolniczych.

Liczba aktów prawnych dotyczących rolnictwa jest bardzo obszerna.

2. Pojęcie produktu rolnego, producenta rolnego w prawie wspólnotowym i wewnętrznym oraz koncepcja gospodarstwa rolnego w orzecznictwie ETS

I. PRODUKT ROLNY

a) PRAWO KRAJOWE

Choć polskie akty prawne wielokrotnie posługują się pojęciem produkt rolny (np. ustawa
z dnia 16 kwietnia 2004 r. o nadmiernych zapasach produktów rolnych i produktów cukrowych; ustawa z dnia 17 grudnia 2004 r. o rejestracji i ochronie nazw i oznaczeń produktów rolnych i środków spożywczych oraz o produktach tradycyjnych), to nigdzie go nie definiują, odnosząc się w tym względzie do regulacji unijnych. Brak takiej definicji jest także spowodowany tym, że w okresie PRL-u nie istniało wspieranie rynków poszczególnych produktów, co przesądzało o braku konieczności ich określania.

W ustawie z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych zdefiniowano za to pojęcie artykułu rolno spożywczego- są to „produkty rolne, runo leśne, dziczyznę, organizmy morskie i słodkowodne w postaci surowców, półproduktów oraz wyrobów gotowych otrzymywanych z tych surowców i półproduktów, w tym środki spożywcze”.

b) PRAWO WSPÓLNOTOWE

Zakres postanowień Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej – obecnie obowiązujący odnoszących się do rolnictwa został określony za pomocą terminu „produkt rolny”. Art. 38 definiuje je w dwojaki sposób:

a) w ust. 1 jako „płody ziemi, produkty hodowli i rybołówstwa oraz produkty pierwszego stopnia przetworzenia” bezpośrednio związane z tymi produktami. W orzeczeniu Bielfiel-König ETS ostatniemu wyrażeniu nadał taki sens, że decydujący jest ekonomiczny związek pomiędzy produktem podstawowym a produktem przetworzonym, a nie liczba kolejnych etapów przetwórstwa.

b) w ust. 2 wprowadzono bardziej konkretne odniesienie do listy zawartej w załączniku I do Traktatu oraz jej uzupełnień na mocy decyzji Rady.

Jakie są relacje pomiędzy w/w zakresami pojęcia „produkt rolny”? Funkcja załącznika I polega na wskazaniu produktów, które uznaje się za rolne- i to ta lista produktów, pomimo istnienia definicji z ust. 1, ma realne znaczenie. Zwłaszcza, że pomiędzy ust. 1 a 3 istnieje sporo rozbieżności. Z jednej strony załącznik I zawiera produkty, które nie pokrywają się
z definicją z ust. 1 (np. alkohol etylowy, ser, margaryna), z drugiej- pomija takie, które się w tej definicji mieszczą (np. skóra, drewno, pióra). Różnic tych należy upatrywać w pewnych błędach legislacyjnych- Francja proponowała, by wspólny rynek obejmował i produkty rolne, i produkty żywnościowe. Definicja miała wyjaśniać czym są te pierwsze, załącznik zaś miał zawierać wyczerpująco wskazywać także produkty żywnościowe. W tekście końcowym jednak odwołanie do produktów żywnościowych jednak znikło, pozostała jednak i lista,
i definicja.

Ze względu na ogólny zakres pojęcia produktów rolnych należy zwrócić uwagę na produkty rybołówstwa. ETS w kilku sprawach orzekł, że rybołówstwo morskie zawsze podlegało WPR.

II. PRODUCENT ROLNY

a) PRAWO KRAJOWE

De lege lata brak wyraźnej definicji producenta rolnego w polskim prawodawstwie. Nie oznacza to, że nie dochodziło do profesjonalizacji zawodu rolnika- odbywało się to za pomocą przepisów oddziałujących na podnoszenie zdobywanych kwalifikacji oraz wzmacniających status socjalno-zawodowy rolników (ubezpieczenia społeczne).

Wskazać można na art. 2 ustawy z dnia 15 września 2000 r. o grupach producentów rolnych
i ich związkach oraz o zmianie innych ustaw, który niejako „przy okazji może definiować producentów rolnych:

„Osoby fizyczne, jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej oraz osoby prawne prowadzące gospodarstwo rolne w rozumieniu przepisów o podatku rolnym lub prowadzące działalność rolniczą w zakresie działów specjalnych produkcji rolnej mogą organizować się w grupy producentów rolnych (…)”

b) PRAWO WSPÓLNOTOWE

TFUE, definiując produkty rolne, posługuje się terminami „podmioty zajmujące się działalnością rolniczą” oraz „producenci”, nie definiując ich jednak. Jednak ustawodawstwo wtórne posługuje się tym pojęciem dość szeroko. Na wstępie należy zaznaczyć, że pojmowanie producenta rolnego jako podmiotu, który wytwarza produkty definiowane jako „produkty rolne” byłoby zbytnim uproszczeniem (co bowiem np. z rolnikami zajmującymi się także przetwórstwem?).

ETS w orzeczeniu Denkavit vs. FZA Warendorf uznał, że termin ten jest wystarczająco szeroki, aby objąć produkcję rolną dowolnymi metodami, a konkretne uznanie danej działalności za rolniczą należy do kompetencji państw członkowskich.

Bardziej obiektywna definicja znajduje się w aktach prawnych odnoszących się do polityki strukturalnej. I tak udzielenie wsparcia gospodarstwom rolnym jest możliwe wówczas, gdy prowadzenie gospodarstwa stanowi podstawowy zawód rolnika (określono to za pomocą dwóch kryteriów: rolnik nie może przeznaczać ponad połowy czasu pracy na pracę nie związaną z prowadzeniem gospodarstwa oraz 50% dochodów powinno pochodzić
z prowadzonego przez rolnika gospodarstwa). Inni mogli w ograniczonym stopniu korzystać
z udzielanej pomocy. Wyraźnie także stwierdzono, że producentem rolnym nie musi być wyłącznie osoba fizyczna.

W orzeczeniu Dorno vs. Komisja ETS odrzucił możliwość automatycznego „wyrzucania” producentów z możliwości korzystania z rozwiązań wprowadzonych dla przetwórców.

III KONCEPCJA GOSPODARSTWA ROLNEGO W ORZECZNICTWIE ETS

Pojęcie gospodarstwa rolnego w prawie unijnym jest szeroko stosowane, co nie oznacza jednak, że istnieje jednolita definicja. Np. w ustawodawstwie strukturalnym „gospodarstwo rolne” określane jest jedynie jako podstawowa jednostka podlegająca wsparciu.

Europejski Trybunał Sprawiedliwości wielokrotnie odnosił się do tej kwestii- np. w sprawie Santa Anna vs. INPS, gdy to sąd włoski wprost zwrócił się o podanie definicji „gospodarstwa rolnego”- uznając, że brak definicji zawartej w Traktacie Rzymskich oznacza, że to instytucjom wspólnotowym przypadło zadanie stworzenia takiej definicji. Trybunał wyraźnie stwierdził, że pomimo szerokiego stosowania definicja gospodarstwa rolnego nie jest ujednolicona i podlega zmianom w zależności od przeznaczenia konkretnych aktów prawnych. Brak- w przepisach Traktatu, w ustawodawstwie wtórnym- ogólnej, jednolitej definicji, które miałaby uniwersalne zastosowanie.

Znaczenie tego terminu uzależnione jest od kontekstu, ale fakt użytkowania części gruntów dla celów pozarolniczych nie wyklucza a priori wykluczenia go z zakresu ustawodawstwa wolnego Unii (tak w sprawie Lee vs. Minister of Agriculture).

3. Własność rolnicza

Koncepcja własności rolniczej polega na skojarzeniu oryginalnej konstrukcji prawa własności ze specyficznym przedmiotem tej własności, jakim jest gospodarstwo rolne. Wg tej koncepcji: własność rolnicza jest kompleksem praw i obowiązków określających sytuację prawną podmiotu – właściciela gospodarstwa rolnego.

Oprócz ogólnych cech prawa własności takich jak: najszerszy zakres treściowy stosunku podmiotu do dóbr mu przypisanych, wyłączność właściciela w odniesieniu do określonego przedmiotu czy specyficzna elastyczność, które można odnieść do wszelkich rodzajów własności, własność rolnicza (wg prof. Stelmachowskiego) polega na konstrukcji odmiennej od klasycznego, cywilistycznego ujęcia.

Model cywilistyczny kładzie nacisk na uprawnienia właściciela wyrażające się w prawie własności nie akcentując obowiązków. Własność rolnicza jest kompleksem praw i obowiązków – skutecznym prawem wobec ogółu, ale i ograniczonym ze względu na potrzeby ogółu.

Przedmiotem własności rolniczej jest gospodarstwo rolne – jako swoiste mienie. Tak rozumiana własność rolnicza uzyskuje swój pełny obraz dopiero wtedy, gdy weźmiemy pod uwagę nie tylko przepisy KC, ale i inne przepisy różnej rangi, kształtujące treść tej własności i sposób jej wykonywania.

Własność rolnicza jest kompleksem praw i obowiązków.

Ochrona własności rolniczej obejmuje nie tylko rzeczowy charakter prawa własności rolniczej ale i mienie w postaci gospodarstwa rolnego. Istotny jest zatem zarówno przedmiot jak i zakres ochrony.

4. Definicje legalne gospodarstwa w przepisach prawa rolnego

I. Informacje ogólne.

Gospodarstwo rolne jest najstarszą historycznie jednostką wytwórczą w rolnictwie. W ujęciu ekonomicznym za gospodarstwo rolne uważa się celowo zorganizowany zespół ludzi, ziemi
i innych środków produkcji, którego zadaniem jest wytwarzanie produktów rolniczych przez uprawę roślin i chów zwierząt.

W POLSKIM PORZĄDKU PRAWNYM BRAK JEST JEDNOLITEJ I ABSTRAKCYJNEJ DEFINICJI LEGALNEJ GOSPODARSTWA ROLNEGO

Definicje prawne określają gospodarstwo rolne w ujęciu przedmiotowym (wychodząc od zespołu składników), w ujęciu funkcjonalnym (wychodząc od określonej działalności, funkcji i celu) lub mieszanym.

II. Definicja gospodarstwa rolnego w prawie prywatnym – UJĘCIE MIESZANE

Art. 553 kc definiuje gospodarstwo rolne na użytek wszelkich stosunków prawnych unormowanych przez kodeks cywilny.

Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

Niektóre materialne składniki gospodarstwa rolnego:

- grunty rolne- pełnią szczególną rolę, gdyż przesądzają o rolnej kwalifikacji całego zespołu;

- urządzenia- niebędące budynkami obiekty i urządzenia budowlane;

- inwentarz- to nie tylko zwierzęta, ale także szeroko rozumiany sprzęt niezbędny
do produkcji.

Niematerialne składniki, a więc „prawa związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego” należy rozumieć szeroko, np. prawa wynikające z zawartych umów kontraktacyjnych,
z umów ubezpieczenia mienia i ziemiopłodów.

Orzecznictwo przez „zorganizowaną całość gospodarczą” rozumie składniki, które tworzą pewien spójny system zdolny do osiągania wymierzonych celów. Zdaniem NSA brak któregokolwiek ze składników nie przekreśla możliwości tworzenia przez pozostałe gospodarstwa rolnego.

III. Definicja gospodarstwa rolnego w prawie publicznym – UJĘCIE PRZEDMIOTOWE

W sferze przepisów publicznoprawnych liczne ustawy posiadają własne definicje legalne. Wskazać tu można:

a) ustawę z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym:

Art. 2 ust. 1

Gospodarstwo rolne stanowią grunty sklasyfikowane w ewidencji

gruntów i budynków jako użytki rolne lub jako grunty zadrzewione i zakrzewione na

użytkach rolnych, z wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej

innej niż działalność rolnicza, o łącznej powierzchni przekraczającej 1 ha lub 1 ha przeliczeniowy, stanowiących własność lub znajdujących się w posiadaniu osoby fizycznej, osoby prawnej albo jednostki organizacyjnej, w tym spółki, nieposiadającej osobowości prawnej.

Warunkiem sine qua non uznania danego obszaru gruntów za gospodarstwo rolne jest przekroczenie określonej powierzchni, grunty w istocie nie muszą stanowić ani zorganizowanej całości, ani nie ma też wymogu ich rolniczego wykorzystania. Element własnościowy (względnie posiadanie) statuuje pojęcie gospodarstwa. Definicja ta ma charakter przedmiotowy, nawiązując przede wszystkim do pojęcia użytków rolnych (m.in. grunty orne, sady, łąki trwałe).

b) ustawa z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników – UJĘCIE FUNKCJONALNE

Art. 6 pkt 4

[Ilekroć w ustawie jest mowa o:] (…) gospodarstwie rolnym - rozumie się każde gospodarstwo służące prowadzeniu działalności rolniczej (…)

Taka definicja pozwala objąć omawianym pojęciem najszerszy zespół składników. Rolniczą jednostką gospodarczą będzie to, którego elementem są grunty, jak także to tego elementu pozbawione.

c) ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego

Art. 2 pkt 2

[Ilekroć w ustawie jest mowa o:] (…) "gospodarstwie rolnym" - należy przez to rozumieć gospodarstwo rolne w rozumieniu Kodeksu cywilnego o obszarze nie mniejszym niż 1 ha użytków rolnych; (…)

IV. Definicja gospodarstwa rolnego w prawie wspólnotowym

Najnowsze regulacje prawa wspólnotowego definiują gospodarstwo rolne odwołując się do wielofunkcyjności obszarów wiejskich. Takie ujęcie (funkcjonalne) pozwala gospodarstwo rolne ująć uniwersalnie, zwiększając tym samym jego zakres.

i) rozporządzenie Rady WE nr 1782/2003 z dnia 29 września 2003 r. ustanawiające wspólne zasady dla systemów wsparcia bezpośredniego w ramach wspólnej polityki

rolnej i ustanawiające określone systemy wsparcia dla rolników

Art. 2 lit. b

Oznacza wszystkie jednostki produkcyjne zarządzane przez rolnika, które znajdują się na terytorium tego samego Państwa Członkowskiego.

Definicja ta ukazuje charakter gospodarstwa rolnego wskazując na czynnik zarządzania, co należy rozumieć jako kierownictwo podmiotu prowadzącego gospodarstwo.

ii) rozporządzenie Rady nr 21/2004 z dnia 17 grudnia 2003 r. ustanawiające system identyfikacji i rejestrowania owiec i kóz

Art. 2 lit. b

Oznacza każdy budynek, zagrodę lub, w przypadku hodowli prowadzonej na otwartej przestrzeni, miejsce, w którym zwierzęta przebywają, są hodowane lub oporządzane, na stałe lub tymczasowo, z wyjątkiem przychodni lub klinik weterynaryjnych.

V. Podsumowanie

Jak widać nie istnieje jedna definicja gospodarstwa rolnego. Co więcej, niekiedy ustawodawca posługuje się tym pojęciem nie wskazując na to, jakie znaczenie mu nadaje. Za Za istotne elementy definicji doktryna podaje:

1) nawiązanie do ekonomicznych kategorii gospodarstwa rolnego,

2) wykorzystanie ziemi jako niezbędnego składnika produkcji,

3) akcentowanie w zależności od celów regulacji ujęcia przedmiotowego gospodarstwa (punktem wyjścia jest zespół składników), bądź funkcjonalnego (nawiązanie do charakterystyki działalności jako elementu wyróżniającego),

4) koncentrowanie się na gospodarstwie indywidualnym,

5) wyróżnianie zróżnicowanego składu elementów majątkowych (czynników produkcji)
i różnorodnych tytułów prawnych władania tymi składnikami, uzależnione od celów poszczególnych regulacji.

5. Gospodarstwo rolne i przedsiębiorstwo rolne

I. WZAJEMNY STOSUNEK POJĘĆ W PRAWIE POLSKIM

Definicje gospodarstwa rolnego ujmują je jako zorganizowaną całość i odzwierciedlają ekonomiczne pojęcie takiego gospodarstwa, jako zorganizowanego zespołu czynników produkcji rolnej. Taki warsztat rolny może przybierać formę bądź gospodarstwa rolnego, bądź przedsiębiorstwa.

W Polsce od lat funkcjonuje zasada rozdzielania tych pojęć- dychotomię taką wprowadził już Kodeks Zobowiązań z 1934 r. Gospodarstwo rolne nie było uważane za przedsiębiorstwo zarobkowe na gruncie Kodeksu Handlowego z 1934 r. Prawo przemysłowe z 1927 r. wyraźnie stwierdzało, że za przemysł nie uważa się rolnictwa, ogrodnictwa i sadownictwa.

I choć wciąż brak jest pojęcia przedsiębiorstwa rolnego to można zauważyć proces kształtowania się kategorii prawnej przedsiębiorstwa rolnego.

U ustawie z 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej zawarto definicję działalności gospodarczej, którą jest „zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły”. Przedsiębiorcą jest ten, kto prowadzi taką działalność we własnym imieniu. Jednak w art. 3 ustawy jej zastosowanie zostało wyłączone względem „działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu i hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i rybactwa śródlądowego, a także wynajmowania przez rolników pokoi, sprzedaży posiłków domowych
i świadczenia w gospodarstwach rolnych innych usług związanych z pobytem turystów”. Nie można jednak na tej podstawie przyjąć, że rolnik nie może być przedsiębiorcą. Oprócz usdg obowiązują bowiem także inne akty w tej materii. I tak ustawa z dnia 30 marca 2001 r. o rolniczych badaniach rynkowych za przedsiębiorcę uznaje także osoby fizyczne lub prawne prowadzące działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rolnych oraz chowu, hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa oraz rybactwa śródlądowego. Ustawa z dnia 11 marca 2004 r. o podatku od towarów i usług jako podatników traktuje podmioty prowadzące działalność gospodarczą- a w tym gronie rolników. Także KSH nie posiada już specjalnej regulacji dotyczącej spółek prowadzących gospodarstwa rolne.

II. WZAJEMNY STOSUNEK NA TLE PRAWNOPORÓWNAWCZYM

W ustawodawstwach państw zachodnich występują pojęcia gospodarstwa rolnego, przedsiębiorstwa rolnego i przedsiębiorstwa. We Włoszech pojęcia te zostały rozdzielone
i zdefiniowane. Gospodarstwo rolne jest pochodną gospodarstwa, a przedsiębiorstwo rolne- przedsiębiorstwa. O rolnym charakterze przedsiębiorstwa decyduje przedmiot działalności gospodarczej- działalność rolnicza. We włoskim systemie gospodarstwo rolne jest instrumentem przedsiębiorstwa rolnego, a definicja przedsiębiorstwa zawiera w sobie element jakim jest gospodarstwo.

Francuskie ustawodawstwo nie zna pojęcia przedsiębiorstwa rolnego, za to kategoria
ta znajduje odzwierciedlenie w niektórych konstrukcjach prawa, jak np. gospodarstwo rolne
o ograniczonej odpowiedzialności.

W prawie niemieckim ustawodawca posługuje się zamiennie tymi pojęciami, w zależności od celu regulacji.

III. UWAGI KOŃCOWE

Wciąż brakuje swoistych form prowadzenia działalności gospodarczej w rolnictwie (np. spółek rolnych), jednak tendencja to wyodrębniania się pojęcia przedsiębiorstwa rolnego jest wyraźna.

6. Założenia i zasady wspólnej polityki rolnej

I. CZYM JEST WSPÓLNA POLITYKA ROLNA?

Przez Wspólną Politykę Rolną (Common Agricultural Policy) należy rozumieć całość działań podejmowanych przez Wspólnotę Europejską w sektorze rolnictwa. WPR powstała w marcu 1957 roku na mocy decyzji krajów należących wtedy do Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (EWG) i jest praktycznie jedyną wspólną polityką, jaką udało się Unii przez te lata wypracować.

Obecnie regulują ją art. 38 – 44 TFUE

II. ZAŁOŻENIA WPR

WPR oparta jest na wielu założeniach, w doktrynie wskazuje się jednak na fundamentalne znaczenie pięciu z nich:

a) zapewnienie samowystarczalności Wspólnoty (w zakresie produktów rolnych strefy umiarkowanej),

b) gospodarstwo rodzinne jest podstawową jednostką produkcyjną w europejskim rolnictwie,

c) rolnictwo jest szczególnym sektorem gospodarki (Traktat Rzymski nadaje rolnictwu uprzywilejowaną pozycję),

d) państwo odgrywa centralną rolę w regulacji rynku rolnego (co nie oznacza mimo wszystko całkowitego wykluczenia wolnego rynku),

e) dążenie do stworzenia rynku europejskiego.

III. ZASADY

Tak jak wiele jest założeń WPR, tak też wiele jest zasad. Wskazuje się, że podstawowe znaczenie ma siedem z nich (pierwsze trzy wywodzą się bezpośrednio z postanowień TFUE):

i) włączenie rolnictwa w ramy Wspólnoty,

ii) postanowienia dotyczące rolnictwa stanowią w pewnym zakresie wyjątek od generalnych reguł Traktatu Rzymskiego,

iii) sektor rolny w całej Wspólnocie musi podlegać wspólnej polityce,

iv) jedność rynku, co nie odnosi się tylko do WPR, a w praktyce oznacza swobodny obrót produktami rolnymi w ramach Wspólnoty oraz stosowanie wspólnej ochrony celnej,

v) preferencje Wspólnoty- produkty rolne wytworzone na terenie Wspólnoty mają pierwszeństwo w sprzedaży na rynku wewnętrznym,

vi) solidarność- od utworzenia jednego rynku na poziomie Wspólnoty jego skutki finansowe będą przez nią ponoszone (dotyczy to także państw, które nie są bezpośrednio odpowiednimi środkami finansowymi objęte),

vii) współodpowiedzialność finansowa producentów rolnych- rolnicy zobowiązani są do ponoszenia wydatków związanych z zagospodarowaniem niekontrolowanych i poważnych nadwyżek w produkcji rolnej.

IV. ZADANIA WPR

Określone zostały w pięciu punktach art. 39 ust. 1 TFUE. Ich zakres nie nie odbiega od tego, co zostało sformułowane na konferencji w Stresie w 1955 r. Ponadto treść tego przepisu nie uległa żadnym zmianom od czasu wejścia w życie Traktatu Rzymskiego. Generalnie rzecz ujmując art. 39 ust. 1 wyodrębnia ogólny interes społeczny oraz specyficzne interesy rolnictwa, którym ma być on podporządkowany.

W doktrynie, zważywszy na to, że art. 33. ust. 1 nakłada na instytucje europejskie pewne obowiązki, a niczego bezpośrednio podmiotom nie gwarantuje, przepis zaliczany jest do zobowiązania starannego działania.

Zadania wyrażone w tym artykule określają kryteria oceny legalności wszelkich instrumentów (także wewnętrznych) stosowanych w rolnictwie.

Jakie są zatem te zadania?

Pkt a. zwiększenie wydajności rolnictwa przez wspieranie postępu technicznego, racjonalny rozwój produkcji rolnej, jak również optymalne wykorzystanie czynników produkcji, zwłaszcza siły roboczej

Zadanie to związane było z powojennymi problemami Europy w produkcji rolnej i wyznaczało za cel zapewnienie samowystarczalności. O tym, że cel został zrealizowany świadczą osiągane nieustannie nadwyżki w produkcji- i to do tego stopnia, że podkreśla się współcześnie, iż zadanie to stało się archaiczne.

Warto wskazać, że pkt a nie nakazuje realizacji tego zadania poprzez prywatne inicjatywy bądź odgórne planowanie. Oznacza to, że instytucje Wspólnoty posiadają sporą władzę w zakresie decydowania o tym, jakie ograniczenia można wprowadzać w celu realizacji tego zadania.

Pkt b. zapewnienie w ten sposób [patrz pkt 1] odpowiedniego poziomu życia ludności wiejskiej, zwłaszcza przez podniesienie indywidualnego dochodu osób pracujących w rolnictwie

Pkt. c. stabilizacja rynków

Odnosi się to do krótkoterminowej polityki (do roku), skierowanej na zapobieganie lub ograniczanie nadmiernych wahań poziomu cen, popytu i podaży. Nie może być jednak rozumiane to jako eliminacja mechanizmów rynkowych, np. poprzez długotrwałe zamrożenie cen.

Pkt. d. zagwarantowanie bezpieczeństwa dostaw

Dotyczy tradycyjnego zadania polityki rolnej, przy czym nie określa jakimi metodami bezpieczeństwo owo osiągnąć. W praktyce jest to polityka wspierająca samozaopatrzenie (np. publiczne magazynowanie) lub zawieranie preferencyjnych umów z państwami trzecimi.

Pkt. e. zapewnienie rozsądnych cen w dostawach dla konsumentów

Jak widać zakres wspólnej polityki rolnej obejmuje także etap dystrybucji i konsumpcji. Pośrednio wskazane zostało, że Traktat nie wprowadza pierwszeństwa interesów między producentem a konsumentem.

7. Kształtowanie stosunków własnościowych w rolnictwie

STRONY 145 – 160 – w podręczniku – nie ma sensu przepisywać.

8. Materialnoprawne podstawy nabycia nieruchomości (gruntów) rolnych

I. WŁASNOŚĆ

Stabilizacja stosunków w sferze rolnictwa znajduje swój najpełniejszy wyraz we władaniu ziemią pod tytułem własności. Prawo własności jest najpełniejszym prawem podmiotowym, które powstaje najczęściej w drodze dokonania czynności prawnej z zakresu prawa prywatnego (sprzedaż, darowizna, dożywocie), umowy pozakodeksowej (umowa o przekazanie gospodarstwa rolnego na rzecz następcy), zdarzenia wywołanego dziedziczeniem gospodarstwa rolnego lub upływem czasu (przy zasiedzeniu).

II. UŻYTKOWANIE WIECZYSTE

Prawo użytkowania wieczystego jest zanikającym sposobem korzystania z nieruchomości.

ANR gospodaruje nieruchomościami podlegającymi jej kompetencji przy zastosowaniu ustawy o gospodarce nieruchomościami w odniesieniu do nieruchomości przeznaczonych w planach zagospodarowania przestrzennego na cele niezwiązane z prowadzeniem gospodarki rolnej lub leśnej albo wobec nieruchomości niemających charakteru nieruchomości rolnych w myśl art. 461 KC.

Ustawy szczególne przewidywały stopniowe przekształcanie prawa użytkowania wieczystego nieruchomości rolnych w prawo własności tychże.

III. DZIERŻAWA

Jest trzecim najpowszechniejszym sposobem władania ziemią rolniczą.

IV. INNE TYTUŁY WŁADANIA

a) wspólnoty gruntowe regulowane ustawą z dnia 29 czerwca 1963 r. o zagospodarowaniu wspólnot gruntowych. W drodze decyzji starosta określa, które z nieruchomości rolnych, leśnych, obszarowych (wymienionych w ustawie) stanowią wspólnotę. Wspólnota gruntowa jest szczególną wspólnotą ułamkową, z której korzystają osoby fizyczne lub prawne wymienione w wykazie osób uprawnionych do udziału we wspólnocie gruntowej i wykazie obszarów gospodarstw posiadanych przez nie oraz przysługujących im udziałów we wspólnocie.

b) objęcie gruntów w samoistne posiadanie bez zawarcia prawem przewidzianej umowy bądź bez żadnej umowy, bądź też jako posiadacz zależny. Możliwość taką przewidywała ustawa z dnia 26 października 1971 r. o uregulowaniu własności gospodarstw rolnych.

9. Dokumenty legitymizujące tytuły prawne władania ziemią rolniczą

I. INFORMACJE OGÓLNE

Zgodność między stanem faktycznym a prawnym jest jednym z najistotniejszych czynników stabilizacji stosunków prawnorolnych. Dlatego pożądane jest, by każdy rolnik legitymizował się dokumentem prawnym uprawniającym do władania ziemią rolniczą.

Wskazuje się, że brak stabilizacji stosunków prawno – rolnych spowodowany jest przede wszystkim:

a) brakiem zasady powszechności ksiąg wieczystych;

b) regulowaniem stosunków własnościowych w drodze decyzji administracyjnych w latach 1944-1958 przy jednoczesnym braku kontroli sądowej;

c) wprowadzeniem ograniczeń administracyjnych wpływających na zmiany własności w drodze czynności prawnych;

d) restrykcje administracyjne co do wymogów zachowania norm obszarowych oraz kwalifikacji rolnych nabywców nieruchomości;

e) nieformalny obrót nieruchomościami i sprzeczności między stanem faktycznym a stanem prawnym.

II. TYTUŁY UPRAWNIAJĄCE DO WŁADANIA ZIEMIĄ ROLNICZĄ

Tytuły uprawniające do władania ziemią rolniczą (a zatem uprawniające również do zakładania ksiąg wieczystych oraz do rozporządzania nieruchomościami rolnymi) są różnego rodzaju dokumenty, które wprawdzie pochodzą z różnych okresów, ale wciąż korzystają z domniemania prawnego o charakterze mocy urzędowej (autentyczności i prawdziwości- art. 244 KPC). Zazwyczaj stanowiąc one jedyny dowód legitymizujący prawo własności osoby, która obecnie wywodzi z tego dokumentu skutki prawne.

III. DOKUMENTY WŁASNOŚCIOWE i DECYZJA UWŁASZCZENIOWA

Pochodzą z okresu reformy rolnej i osadnictwa. Na mocy dekretu z 1944r. tytułem do wpisania w księdze wieczystej prawa własności nadanej działki na rzecz nabywcy (rolnika) jest akt nadania ziemi, który ma charakter konstytutywnej decyzji administracyjnej.

Zgodnie z dekretem z 1946r., który dotyczył Ziem Odzyskanych i byłego Wolnego Miasta Gdańsk, tytułem zaświadczającym o nabyciu własności gruntu rolnego jest orzeczenie o wykonaniu aktu nadania, które wydaje starosta.

Do 2005 r. osoby fizyczne i ich następcy prawni jako użytkownicy wieczyści gospodarstw rolnych mogli wnioskować o przekształcenie tego użytkowania w tytuł własności na podstawie decyzji administracyjnej. Obecnie można wnioskować o takie przekształcenie do 2012 r. Następuje ono na podstawie decyzji uwłaszczeniowej starosty w odniesieniu do nieruchomości stanowiących własność SP lub jednostek samorządu terytorialnego. Decyzja jest konstytutywna. Obecnie przekształcenie ma co do zasady charakter odpłatny.

IV. DECYZJE ADMINISTRACYJNE

Decyzje jako tytuły prawne nabycia własności nieruchomości rolnych w drodze uwłaszczenia są często spotykane. Ta drogą (na podstawie ustawy uwłaszczeniowej z 1971 r.) także usankcjonowano nieformalny obrót nieruchomościami wchodzącymi w skład gospodarstw rolnych. Ustawa przewidywała wydawanie decyzji uwłaszczeniowych, które nosiły nazwę „akt własności ziemi”, stanowiących wyłączny dowód nabycia własności nieruchomości oraz podstawę wpisu własności w księdze wieczystej.

VII. NIEODPŁATNE PRZEKAZANIE WŁASNOŚCI NIERUCHOMOŚCI GRUNTOWYCH W ZWIĄZKU Z PRZEJĘCIEM GOSPODARSTW ROLNYCH PRZEZ SP ZA ŚWIADCZENIA EMERYTALNO-RENTOWE

Rolnik lub jego następca prawny może nieodpłatnie przekazać prawo własności nieruchomości gruntowej (zabudowanej oraz niezabudowanej), jeżeli w związku z tym za świadczenie emerytalno-rentowe rolnik-zbywca:

a) nabył do bezpłatnego użytkowania działkę gruntu rolnego o pow. do 0,5 ha (ustawa emerytalna z ‘74) bądź do 0,3ha (ustawy z ‘77 i ‘82);

b) wyłączył budynki, które stanowiłyby odrębny od gruntu przedmiot własności(‘74 i ‘77);

c) zastrzegł prawo do bezpłatnego korzystania z lokalu mieszkalnego i pomieszczeń gospodarskich w rozmiarze niezbędnym do zaspokojenia potrzeb rolnika i jego rodziny, jeżeli przekazał gospodarstwo wraz z budynkami (wszystkie ustawy).

Rolnik który przekazał gospodarstwo z wyłączeniem budynków na mocy ustawy z ‘74, zachował tylko własność budynków, jeżeli własność ta nie wygasła do ‘78 stawała się prawem dziedzicznym- obecnie więc wszystkie te budynki stanowią przedmiot obrotu inter vivos i mortis causa.

Na mocy ustawy z 1989 r. właściciele budynków znajdujących się na działce SP przekazanej mu przez rolnika pod rządami ustawy z 1983 r. uzyskali nieodpłatnie prawo własności działki gruntowej wraz z niezbędną do korzystania z budynków i działki własnością gruntu- orzeka o tym starosta decyzją konstytutywną.

Nabycie własności nieruchomości obejmującej budynki z lokalami mieszkalnymi i pomieszczeniami gospodarczymi, co do których rolnikowi przysługiwało przed 1 stycznia 1991 r. bezpłatne korzystanie, następuje na wniosek złożony staroście (ten wydaje decyzję przyznającą nieodpłatnie własność działki, uwzględniając powierzchnię niezbędną do korzystania z budynków).

Uwłaszczenie następuje tylko, gdy użytkownik przekazał bezpośrednio gospodarstwo SP.

VIII. STWIERDZENIE TYTUŁU WŁASNOŚCI W SĄDOWYM POSTĘPOWANIU UWŁASZCZENIOWYM

Tryb ten zastąpił tryb administracyjny. Od 1982 r. stwierdzenie nabycia własności na podstawie ustawy uwłaszczeniowej z 1971 r. następuje na drodze postępowania sądowego nieprocesowego. Prawomocne postanowienie sądu stwierdzające nabycie własności nieruchomości przez posiadacza samoistnego stanowi wyłączny dowód uwłaszczenia oraz podstawę ujawnienia stanu własności w księdze wieczystej oraz w ewidencji gruntów
i budynków.

IX. UMOWA JAKO TYTUŁ NABYCIA NIERUCHOMOŚCI

Na gruncie KC umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości (sprzedaż, darowizna, zamiana) przenosi własność na nabywcę, jeśli przepisy szczególne nie stanowią inaczej (art. 155 KC). Jeżeli brak takich przepisów- umowa z art. 155 KC ma charakter rozporządzająco-zobowiązujący i stanowi podstawę nabycia własności nieruchomości rolnej.

Ustawodawstwo rolne (pozakodeksowe) wykreowało „własne” umowy o charakterze cywilnym, na podstawie których następuje przeniesienie własności nieruchomości rolnych. Jako przykład można wskazać umowę przekazania gospodarstwa rolnego na rzecz następcy (do 1991 r.), umowę z następcą (od 1991 r.) czy umowę przekazania gospodarstwa rolnego za rentę strukturalną.

X. TYTUŁY PRAWNE ZWIĄZANE Z OBROTEM DZIERŻAWIONYMI

NIERUCHOMOŚCI ROLNYMI

W takim wypadku tytułem jest umowa dzierżawy, która, jeżeli ma być zawarta na czas dłuższy niż rok, powinna być zawarta na piśmie. W razie niezachowania tej formy uważa się, że umowa została zawarta na czas nieoznaczony.

XI. ORZECZENIA SĄDOWE JAKO TYTUŁY NABYCIA NIERUCHOMOŚCI ROLNYCH

Znajdują dość częste zastosowanie. Stwierdzenie nabycia własności w drodze zasiedzenia oraz stwierdzenie nabycia spadku następuje w drodze postanowienia sądu o charakterze deklaratoryjny. Orzeczenia znoszące współwłasność lub orzekające o dziale spadku mają z kolei charakter konstytutywny.

W drodze wyroku sądowego następuje także rozwiązanie umowy z następcą, co stanowi podstawę dokonania wpisu prawa własności na rzecz zbywcy tej nieruchomości wchodzącej w skład przekazanego gospodarstwa.

XII. POZOSTAŁE TYTUŁY WŁADANIA NIERUCHOMOŚCIAMI ROLNYMI

Występują one znacznie rzadziej, a jako przykłady podać można:

a) użytkowanie wieczyste- grunty znajdujące się w użytkowaniu wieczystym osób fizycznych lub prawnych przejęte do gospodarowania przez ANR mogą pozostawać we władaniu dotychczasowych podmiotów. Prawa tego (za zgodą Prezesa Agencji) użytkownik może się zrzec, ale nieruchomość może być także użytkownikowi sprzedana (w oby wypadkach wymagana jest forma aktu notarialnego).

b. umowa o oddanie na czas oznaczony nieruchomości w administrowanie za wynagrodzeniem- zawarta w formie pisemnej (ad probationem) między ANR a administratorem. Pozwala na gospodarowanie wydzieloną częścią mienia należącą do Zasobu.

c. wspólnoty gruntowe- objęte nią nieruchomości ustala starosta w drodze decyzji.

d. ugoda rozgraniczająca nieruchomości- zawarta przed geodetą, ma moc ugody sądowej. Treścią tej ugody jest ustalenie granic ze skutkiem w zakresie stanu własności. Rozgraniczenie może nastąpić także na podstawie orzeczenia sądowego.

10. Obrót nieruchomościami rolnymi

Definicja nieruchomości rolnej jest zawarta w art. 46[1] KC – Nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) są nieruchomości które są lub mogą być wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej.

Obrót nieruchomościami obejmuje wszelkie formy przeniesienia praw do korzystania z nieruchomości.

11. Pojęcie obrotu nieruchomościami

Pod tym pojęciem kryje się należy rozumieć zmianę właściciela dokonaną w drodze czynności prawnej (obrót nieruchomościami sensu stricto).

Jako cechy obrotu można wskazać:

- szczególny przedmiot

- wpis do księgo wieczystej

- czynność o podwójnym skutku

- kauzalność formalna i materialna

Przeniesienie takie może nastąpić w ramach:

a) obrotu powszechnego, regulowanego przez przepisy KC; najczęściej spotykaną umową w obrocie nieruchomościami jest oczywiście umowa sprzedaży; rzadziej spotyka się umowy zamiany, darowizny, o dożywocie, o zniesienie współwłasności;

b) obrotu szczególnego, który w praktyce najczęściej sprowadza się do zmiany właściciela nieruchomości rolnej (gospodarstwa rolnego):

- stanowiącej własność Skarbu Państwa (regulacja zawarta jest w ustawie z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi,

- w zamian za świadczenie emerytalno-rentowe (regulacja zawarta jest w ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników).

Obrót nieruchomościami rolnymi sensu largo dotyczy także zmian własności dokonanych w drodze sądowego zniesienia współwłasności oraz dziedziczenia.

Pojęcie obrotu dzierżawnego gruntów rolnych zostało wypracowane pod wpływem praktyki oraz ustawodawstwa w krajach UE. Dzierżawa jest atrakcyjną formą użytkowania gruntów rolnych z uwagi na wysoką cenę umów sprzedaży tych nieruchomości wielopokoleniowe tradycje. Odpowiednie regulacje mają na celu zapobieganie pogarszaniu się struktury agrarnej, kształtowanie efektywności gospodarowania oraz ochronę statusu dzierżawcy.

12. Ewolucja przepisów o obrocie nieruchomościami rolnymi

I. INFORMACJE OGÓLNE

Różne przyczyny- gospodarcze, społeczne, polityczne- sprawiają, że poszczególne ustawodawstwa poddają nabywanie nieruchomości licznym ograniczeniom, nazywanym ograniczeniami obrotu nieruchomościami. Dotyczą one obrotu nie tylko w ścisłym tego słowa znaczeniu, czyli przenoszenia własności w drodze czynności cywilnoprawnych, ale także niektórych innych sposobów nabycia własności (np. zasiedzenie).

II. STAN POWOJENNY

W Polsce po roku ’45 ograniczenia tego obrotu nabrały bardzo drastycznych kształtów. Składały się na nie bowiem nie tylko przepisy powojenne (zwłaszcza reforma rolna), ale także wciąż obowiązujące regulacje międzywojenne, a niekiedy jeszcze nawet z okresu zaborów.
Z tego powodu (plus drastycznego opodatkowania) w latach 50. doszło do niemal całkowitego zatrzymania tego obrotu. Reakcją na ten stan rzeczy była ustawa z dnia 13 lipca 1957 r. o obrocie nieruchomościami rolnymi, która zniosła w zakresie obrotu nieruchomościami wszelkie ograniczenia. Spowodowało to jednak niekorzystne skutki gospodarcze, dlatego już 29 kwietnia 1963 r. wydano ustawę o ograniczeniu podziału gospodarstw rolnych, wprowadzającą szczegółową reglamentację.

III. STAN PO WEJŚCIU W ŻYCIE KC

Przepisy ustawy z 1963 r. zostały, z nielicznymi zmianami, przejęte przez KC i wraz
z zasadami podziału nieruchomości rolnych w drodze zniesienia współwłasności oraz
z przepisami o dziedziczeniu gospodarstw rolnych realizować miały trzy zadania: oddanie ziemi w ręce ludzi mających kwalifikacje rolnicze (hasło: „Ziemia dla rolników”), zapobieganie nadmiernemu rozdrabnianiu ziemi oraz oddłużeniu rolnictwa.

Ograniczenia służące realizacji tych celów podzielić można na trzy kategorie:

a) podmiotowe- własność nieruchomości mogła nabyć tylko osoba posiadająca kwalifikacje rolnicze,

b) podziału- miały zapobiegać rozdrobnieniu,

c) obszarowe- miały zapobiegać powstawaniu nadmiernych co do wielkości gospodarstw,

d) dotyczące przenoszenia udziału we własności gospodarstwa rolnego- przyznawały pozostałym współwłaścicielom prawo pierwokupu.

IV. DALSZA EWOLUCJA

Taki kształt ustawy okazał się niezbyt dostosowany do potrzeb życia i zmieniony został nowelą z 26 marca 1982 r. Ostatecznie przepisy dotyczące przenoszenia własności nieruchomości rolnych- jako nieefektywne i niepasujące do wolnorynkowej rzeczywistości- zostały uchylone przez nowelę KC z 28 lipca 1990 r. Pozostały wówczas w zasadzie jedynie przepisy statuujące prawo pierwokupu, zniesienia współwłasności takich gospodarstw przez sąd oraz ich dziedziczenia (w zmodyfikowanej jednak postaci, a ostatecznie zakwestionowane przez TK w 2001 r.).

V. STAN OBECNY

Szczególne ograniczenia w obrocie nieruchomościami rolnymi reguluje ustawa z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego.

13. Obrót nieruchomościami rolnymi w kodeksie cywilnym

KC zawierał pierwszą w historii Polski kompletną regulację zasad obrotu gruntami rolnymi. Cechowała się ona znacznym rygoryzmem (także w zakresie dziedziczenia). Regulacja ta opierała się na 4 założeniach:

1) wymóg kwalifikacji rolniczych nabywców nieruchomości rolnych;

2) ograniczenie podziału gospodarstw rolnych poprzez wprowadzenie instytucji norm obszarowych, a mianowicie normy podstawowej (8 ha) ora normy minimalnej (2-5 ha);

3) utrzymanie instytucji normy maksymalnej przeciwdziałającej procesowi koncentracji ziemi w gospodarstwach indywidualnych;

4) utrzymanie ograniczenia, a niekiedy wyłączenia, spłat z gospodarstw rolnych na rzecz niewolników.

Zasady te ulegały zmianom w kolejnych zmianach w KC (’71, ’82), aż w końcu w 1990 r. zliberalizowano ten system. W konsekwencji:

a) całkowicie zniesiono administracyjną kontrolę transakcji prowadzących do nabycia nieruchomości rolnych;

b) zlikwidowano wymóg posiadania kwalifikacji rolniczych;

c) zniesiono normy obszarowe mające na celu zapobiegać nieracjonalnym podziałom gospodarstw rolnych;

d) zniesiono normy maksymalne;

e) zachowano w sporym zakresie przepisy zapewniające ochronę gospodarstw rolnych przed spłatami.

Przedmiotem obrotu jest nieruchomość rolna wraz z częściami składowymi i przynależnościami , a nie gospodarstwo rolne jako całość.

KC normuje także kwestie odpowiedzialności za zobowiązania (Art. 554- nabywca przedsiębiorstwa lub gospodarstwa rolnego jest odpowiedzialny solidarnie ze zbywcą za jego zobowiązania związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa lub gospodarstwa, chyba że w chwili nabycia nie wiedział o tych zobowiązaniach, mimo zachowania należytej staranności. Odpowiedzialność nabywcy ogranicza się do wartości nabytego przedsiębiorstwa lub gospodarstwa według stanu w chwili nabycia, a według cen w chwili zaspokojenia wierzyciela. Odpowiedzialności tej nie można bez zgody wierzyciela wyłączyć ani ograniczyć.),

Jak widać regulacja obrotu nieruchomościami w Polsce jest bardzo szczątkowa (co jest przeciwne współczesnym tendencjom prawa państw UE). Stąd też pojawiają się głosy w doktrynie postulujące zmianę tego stanu rzeczy. Prof. Aleksander Lichorowicz sugeruje przywrócenie kontroli racjonalności podziału gospodarstw rolnych oraz wymogu kwalifikacji rolniczej nabywców.

14. Zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego ( istota, zasady, sposoby)

I. ISTOTA

Przez zniesienie współwłasności KC (instytucja ta regulowana jest w art. 213 - 218) rozumie likwidację stosunku prawnego, jaki łączy współwłaścicieli. Współwłasność w częściach ułamkowych jest ze swej natury stanem tymczasowym i pożądane jest niejednokrotnie jej zniesienie.

Do podziału gospodarstwa rolnego należącego do spadku stosuje się odpowiednio przepisy o podziale gospodarstw rolnych przy zniesieniu współwłasności.

II. ZASADY

a) ZASADY OGÓLNE

1) każdy ze współwłaścicieli może żądać jej zniesienia (jednakże to uprawnienie może być wyłączone przez czynność prawną na czas nie dłuższy niż lat pięć- z możliwością przedłużenie na dalsze pięć lat w ostatnim roku przed upływem zastrzeżonego terminu; przedłużenie można ponowić);

2) prawo żądania zniesienia współwłasności nie ulega przedawnieniu;

3) KC reguluje dwa tryby zniesienia współwłasności:

- umowny- kodeks nie przewiduje żadnej formy dla umowy o zniesienie współwłasności. Jednakże, gdy przedmiotem tej umowy jest nieruchomość konieczne jest zachowanie formy aktu notarialnego. W każdym wypadku wymagane jest zgodne oświadczenie woli wszystkich współwłaścicieli.

- sądowy- o tym niżej.

b) ZASADY ZNIESIENIA WSPÓŁWŁASNOŚCI NIERUCHOMOŚCI ROLNYCH

Ustawodawca ze względów na istotne znaczenie społeczne i gospodarcze rolnictwa zdecydował o szczególnym unormowaniu zniesienia współwłasności nieruchomości rolnych (art. 213-218 KC).

1) cechą charakterystyczną jest traktowanie tych nieruchomości i innych składników wchodzących w skład gospodarstwa jako jednej całości, tak jakby chodziło o jedną rzecz,

2) jeżeli zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego przez podział między współwłaścicieli byłoby sprzeczne z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, sąd przyzna to gospodarstwo temu współwłaścicielowi, na którego wyrażą zgodę wszyscy współwłaściciele. W razie braku takiej zgody, sąd przyzna gospodarstwo rolne temu z nich, który je prowadzi lub stale w nim pracuje, chyba że interes społeczno-gospodarczy przemawia za wyborem innego współwłaściciela. Jeżeli warunki te spełnia kilku współwłaścicieli albo jeżeli nie spełnia ich żaden ze współwłaścicieli, sąd przyzna gospodarstwo rolne temu z nich, który daje najlepszą gwarancję jego należytego prowadzenia.

Prowadzący gospodarstwo nie musi w nim pracować, wystarczy, że podejmuje zasadnicze decyzje co do kierowania nim.

W orzeczeniu SN z 3 września 1997 r. podział fizyczny gospodarstwa rolnego może polegać na jego likwidacji przez wydzielenie współwłaścicielom działek z przeznaczeniem na uzupełnienie posiadanych już odrębnych gruntów. Taka sytuacja jest możliwa, gdy gospodarstwo nie ma zdolności do samodzielnej produkcji towarowej, a rodzaj użytków nie stwarza perspektywy jej uzyskania w przyszłości).

SN w 1999 r. wyraził pogląd, iż ustalenie, że współwłaściciel żądający zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego przez jego podział nie prowadzi własnego gospodarstwa zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki rolnej, wyklucza możliwość przyjęcia spełniania przez tego współwłaściciela gwarancji należytego prowadzenia gospodarstwa rolnego. Pogląd ten jest jednak mocno kontrowersyjny.

3) sąd zarządzi sprzedaż gospodarstwa rolnego, stosownie do przepisów KPC na wniosek wszystkich współwłaścicieli, jak też w wypadku niewyrażenia zgody przez żadnego ze współwłaścicieli na przyznanie mu gospodarstwa.

4) ten, kto otrzymał na własność gospodarstwo rolne zobowiązany jest do spłat na rzecz pozostałych współwłaścicieli.

Wysokość przysługujących współwłaścicielom spłat z gospodarstwa rolnego ustala się stosownie do ich zgodnego porozumienia. W razie braku takiego porozumienia spłaty przysługujące współwłaścicielom mogą być obniżone(nie stosuje się tej zasady co do spłat na rzecz małżonka w razie zniesienia współwłasności gospodarstwa rolnego należącego do majątku wspólnego). Przy określaniu stopnia ich obniżenia bierze się pod uwagę: 1) typ, wielkość i stan gospodarstwa rolnego będącego przedmiotem zniesienia współwłasności, 2) sytuację osobistą i majątkową współwłaściciela zobowiązanego do spłat i współwłaściciela uprawnionego do ich otrzymania.

5) Współwłaściciele, którzy w wyniku zniesienia współwłasności nie otrzymali ekwiwalentu swego udziału w naturze posiadają dwa uprawnienia:

- mogą oni żądać od współwłaściciela, który otrzymał to gospodarstwo i przed upływem pięciu lat zbył odpłatnie wchodzące w jego skład nieruchomości, aby wydał im korzyści osiągnięte dzięki temu, że uiścił obniżone spłaty; reguły tej nie stosuje się jeżeli celem zbycia jest zapewnienie racjonalnego prowadzenia tego gospodarstwa;

- współwłaściciele, którzy nie otrzymali gospodarstwa rolnego lub jego części, a do chwili zniesienia współwłasności w tym gospodarstwie mieszkali, zachowują uprawnienia do dalszego zamieszkiwania: (i) nie dłużej niż przez pięć lat, (ii) a gdy w chwili znoszenia współwłasności są małoletni - nie dłużej niż pięć lat od osiągnięcia pełnoletności. Ograniczenie terminem powyższym nie dotyczy współwłaścicieli trwale niezdolnych do pracy. W takich wypadkach stosuje się odpowiednio przepisy o służebności mieszkania.

III. SPOSOBY

Kodeks zna trzy sposoby zniesienia współwłasności:

a) przez podział rzeczy wspólnej (tzw. podział fizyczny)

Jest to sposób zasadniczy tym sensie, że w razie braku porozumienia każdy współwłaściciel może żądać zniesienia współwłasności za pomocą tej metody. Wniosek taki nie będzie uwzględniony, gdy podział fizyczny byłby (i) sprzeczny z przepisami ustawy lub (ii) ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że (iii) pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.

Przy podziale gruntów można obciążyć poszczególne części potrzebnymi służebnościami gruntowymi.

b) przez przyznanie tej rzeczy jednemu (lub niektórym) ze współwłaścicieli

Sposób ten stosowany jest najczęściej w odniesieniu do rzeczy ruchomych, a co do nieruchomości w zasadzie jedynie wtedy, gdy ich podział fizyczny pozbawiałby je przydatności lub był niezgodny z miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego.

c) przez sprzedaż rzeczy wspólnej (tzw. podział cywilny)

W postępowaniu sądowym następuje przede wszystkim na zgodny wniosek stron, ale ustawa przewiduje także przypadki, gdy można z tego sposobu skorzystać (np. okoliczności konkretnego przypadku za tym przemawiają, co w praktyce może polegać na tym, że żaden ze współwłaścicieli nie jest daną rzeczą zainteresowany, a można uzyskać korzystną cenę).

W wypadku umownego zniesienia współwłasności panuje jednak zupełna swoboda wybory sposobu, stąd doktryna prawa cywilnego ukuła termin „mieszanej techniki” zniesienia współwłasności, np. poprzez przyznanie rzeczy wspólnej na dalszą współwłasność niektórych współwłaścicieli z obowiązkiem spłaty pozostałych.

15. Sądowe zniesienie współwłasności

I. INFORMACJE OGÓLNE

Sądowe zniesienie współwłasności regulowane jest przepisami prawa cywilnego materialnego (art. 212-218 KC) oraz procesowego (art. 617-625 KPC).

Sądowe zniesienie współwłasności następuje w postępowaniu nieprocesowym. Postanowienia KPC w tym zakresie mają zastosowanie także w zakresie podziału innych mas majątkowych.

W postępowaniu o zniesienie współwłasności gospodarstwa rolnego sąd ustala jego skład i wartość, w szczególności obszar i rodzaj nieruchomości wchodzących w skład tego gospodarstwa oraz obszar i rodzaj nieruchomości stanowiących już własność współwłaścicieli i ich małżonków, a w miarę potrzeby także okoliczności przewidziane w art. 216 KC (wysokość spłat).

II. POSTĘPOWANIE SĄDOWE

a) LEGITYMOWANI DO ZGŁOSZENIA WNIOSKU

Uprawnionymi są w zasadzie tylko współwłaściciele. Poza nimi z wnioskiem może wystąpić prokurator oraz wierzyciel dłużnika-współwłaściciela.

b) DOWODY WŁASNOŚCI

Współwłaściciel składając wniosek powinien przedłożyć sądowi tytuł własności nieruchomości. Przede wszystkim takimi dowodami będą odpisy z księgi wieczystej lub zbioru dokumentów, odpisy aktów notarialnych.

c) PROJEKT PODZIAŁU

Wnioskodawca powinien przedłożyć sądowi projekt podziału nieruchomości lub przedstawić inny sposób wyjścia ze współwłasności. Podobne stanowisko powinni przedstawić pozostali współwłaściciele.

d) WYBÓR SPOSOBU ZNIESIENIA WSPÓŁWŁASNOŚCI

Zasadniczo o wyborze sposobu rozstrzyga sąd orzekający, chociaż jest zobowiązany zasięgać stanowiska uczestników postępowania, a w razie zgodnego wniosku jest związany stanowiskiem współwłaścicieli. Możliwe jest także zawarcie ugody sądowej.

Dopiero przy braku zgodnego wniosku współwłaścicieli sąd jest obowiązany skorzystać jedynie z trzech unormowanych sposobów zniesienia współwłasności, i to w kolejności wskazanej przez ustawodawcę: podział rzeczy wspólnej (podział w naturze nastąpi po zasięgnięciu opinii biegłych co do sposobu podziału), przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli, sprzedaż rzeczy.

e) SKUTKI POSTANOWIENIA O ZNIESIENIU WSPÓŁWŁASNOŚCI

Własność nieruchomości utworzonych na skutek zniesienia współwłasności przechodzi na wskazanych w postanowieniu uczestników postępowania z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia. W zakresie w jakim postanowienie sadu zasądza określone świadczenie (zapłatę, wydanie) jest tytułem egzekucyjnym, który po zaopatrzeniu w klauzulę wykonalności staje się tytułem wykonawczym.

W postępowaniu o zniesienie współwłasności sąd rozstrzyga ostatecznie także o wzajemnych roszczeniach z tytułu posiadania, tzn. o roszczeniach z współwłaścicieli z tytułu nakładów i z tytułu korzystania przez niektórych z nich z rzeczy wspólnej w zakresie szerszym niż wynika to z udziałów.

III. PODZIAŁ QUOAD USUM

a) POSTĘPOWANIE

Swoistym podziałem nieruchomości w naturze jest podział do użytkowania. Nie wywołuje on skutków prawnorzeczowych (nie przenosi tytułu własności), ale jest wyrazem uzgodnionego lub orzeczonego przez sąd podziału podstawowego prawa współwłaściciela do nieruchomości, jakim jest prawo do korzystania z niej i jej posiadania. W praktyce może to być wydzielenie części rzeczy do wyłącznego użytku niektórym współwłaścicielom.

b) OGRANICZENIA PODZIAŁU

Nie jest taki podział możliwy w sytuacji, gdy nie da się zapewnić wszystkim współwłaścicielom prawa do korzystania z części wspólnej nieruchomości.

16. Szczególny reżim prawny obrotu nieruchomościami rolnymi świetle ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego

Z dniem wejścia w życie ustawy z dnia 11.04.2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego modyfikacji uległy nie tylko przepisy o ustawowe dotyczące prawa pierwokupu ale również inne przepisy oddziaływujące na obrót nieruchomościami. Na potrzeby nowej regulacji ustawodawca zawęził nieco pojęcie nieruchomości, zamieszczając w art. 2 ustawy, definicje odsyłająca do definicji sformułowanej w art. 46( 1) KC, lecz jednocześnie wyłączył z jej zakresu nieruchomości położone na obszarach przeznaczonych w miejscowych planach zagospodarowania przestrzennego na cele inne niż rolne, a w przypadku braku tego planu, zgodnie z wykładnia systemową, ewentualny rolny charakter nieruchomości ustalany jest na podstawie danych z ewidencji gruntów i budynków lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu.

Cel regulacji: poprawa struktury obszarowej gospodarstw rolnych, przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji nieruchomości rolnych oraz zapewnienie prowadzenia działalności rolniczej w gospodarstwach rolnych przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach. Realizację tych zadań powierzono głównie ANR, która ustawa wyposażyła w wiele uprawnień odnoszących się w szczególności do transakcji przeniesienia własności nieruchomości rolnej , prawo pierwokupu w razie sprzedaży nieruchomości rolnej oraz prawo nabycia nieruchomości rolnej w wyniku zawarcia umowy innej niż umowa sprzedaży

Ustawa nie określa bezwzględnie obowiązujących wymogów jakie musza być spełnione, by nabycie nieruchomości było skuteczne. Istota regulacji jest przyznanie prawnym uczestnikom obrotu uprzywilejowanej pozycji w zakresie nabywania nieruchomości rolnych wynikającego co do zasady z ustawowego prawa pierwokupu. To właśnie te dwie instytucje: prawo pierwokupu i prawo nabycia stanowią podstawowy instrument odziaływania i kontroli obrotu nieruchomościami rolnymi. Co istotne, sytuacja prawna uczestników obrotu nieruchomościami rolnymi uzależniona jest od spełnienia wymogów sformłowanych w ustawie nie wprost, lecz przez odwołanie się do definicji legalnych do tych najważniejszych należą: definicja rolnika indywidualnego i gospodarstwa rolnego

Zgodnie z art. 6 ustawy za rolnika indywidualnego uważa się osobę fizyczną będąca właścicielem lub dzierżawcą nieruchomości rolnych o łącznej powierzchni użytków rolnych nie przekraczających 300 ha, która osobiście prowadzi gospodarstwo rolne. Osoba taka powinna również posiadać kwalifikację rolnicze oraz zamieszkiwać w gminie na obszarze której położona jest jedna z nieruchomości rolnych wchodzących w skład tego gospodarstwa.

Uważa sie, że osoba fizyczna osobiście prowadzi gospodarstwo rolne jeżeli podejmuje wszelkie decyzje dotyczące prowadzenie działalności rolniczej w tym gospodarstwie . warunkiem uznania rolnika za posiadającego kwalifikację rolnicze jest natomiast posiadanie wykształcenia rolniczego co najmniej zasadniczego lub wykształcenia średniego lub wyższego. Alternatywnie rolnik może wykazać ze ma kwalifikacje rolnicze w związku z osobistym prowadzeniem lub pracą w gospodarstwie przez co najmniej 5 lat.

Za gospodarstwo rodzinne ustawa uznaje prowadzone przez rolnika indywidualnego gospodarstwo rolne w którym łączna powierzchnia użytków rolnych nie przekracza 300 ha, przy czym uwzględnia się nie tylko powierzchnie stanowiące własności rolnika, ale także powierzchnię przez niego dzierżawionych, a w przypadku gdy rolnik jest współwłaścicielem lub współdzierżawcą nieruchomości rolnej – powierzchnie odpowiadająca jego udziałowi. W przypadku współwłasności łącznej uwzględnia się łączną powierzchnię nieruchomości.

Natomiast dowodem potwierdzającym osobiste prowadzenie gospodarstwa rolnego , jak również spełnienie warunków dotyczących kwalifikacji rolniczych w związku z osobistym powadzeniem lub pracą w gospodarstwie rolnym przez okres 5 lat oraz warunków dotyczącego łącznej powierzchni użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rodzinnego jest oświadczenie rolnika potwierdzone przez wójta. Dowodami spełnienia przez rolnika pozostałych warunków uznania go za rolnika indywidualnego są odpowiednio :

- w zakresie kwalifikacji : świadectwo lub dyplom ukończenia szkoły z uzyskanym tytułem zawodowym

- w zakresie zamieszkania: dokument określający zameldowanie na pobyt stały

A na koniec skutki zawarcia umowy z naruszeniem ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego: Zgodnie z art. 9 ukur czynność prawna dokonana niezgodnie z przepisami ustawy lub bez zawiadomienia uprawnionego do prawa pierwokupu, lub bez zawiadomienia Agencji o przeniesieniu własności nieruchomości o powierzchni nie mniejszej niż 5 ha, w wyniku zawarcia umowy innej niż umowa sprzedaży JEST NIEWAŻNA.

17.Ustawowe prawo pierwokupu obrotu nieruchomości rolnych.

Prawo pierwokupu nieruchomości rolnej przysługuje z mocy ustawy jej DZIERŻAWCY w wypadku SPRZEDAŻY nieruchomości rolnej przez osobę fizyczną lub osobę prawną inną niż Agencja Nieruchomości Rolnych, jeżeli przez dzierżawcę będą łącznie spełnione następujące warunki:

Dzierżawcy NIE PRZYSŁUGUJE prawo pierwokupu,

1. jeżeli nabywcą nieruchomości rolnej jest:

Odrębnie została uregulowana kwestia przeniesienia własności nieruchomości rolnej, gdy ma ona na celu uzyskanie prawa do renty strukturalnej Jeżeli przeniesienie własności nieruchomości rolnej ma na celu uzyskanie prawa do renty strukturalnej, prawo pierwokupu przysługuje, gdy w wyniku wykonania tego prawa zostanie spełniony warunek, o którym mowa w art. 6 ust. 2 ustawy z 26 kwietnia 2001 r. o rentach strukturalnych w rolnictwie.
Zgodnie z tym przepisem powierzchnia powiększonego gospodarstwa nie może być mniejsza niż 15 ha. Oznacza to, że uprawniony do pierwokupu dzierżawca powinien prowadzić gospodarstwo rolne, w skład którego oprócz gruntów dzierżawionych wchodzą inne grunty, a po wykonaniu prawa pierwokupu gospodarstwo powiększy się do wymaganego ustawowo minimum 15 ha.

Ustawowe prawo pierwokupu jest niewątpliwie ograniczeniem prawa właściciela do rozporządzania nieruchomością. Sposobem, za pomocą którego właściciel stara się udaremnić prawo pierwokupu, jest zawyżanie w umowie sprzedaży ceny nieruchomości. W art. 3 ust. 8 ukur ustawodawca postanowił więc, że jeżeli cena sprzedaży nieruchomości rażąco odbiega od jej wartości rynkowej, wykonujący prawo pierwokupu może, w terminie 14 dni od dnia złożenia oświadczenia o wykonaniu prawa pierwokupu, wystąpić do sądu o ustalenie ceny tej nieruchomości. Sąd ustala cenę nieruchomości przy zastosowaniu sposobów jej ustalania przewidzianych w przepisach o gospodarce nieruchomościami, a więc po przeprowadzeniu dowodu z opinii rzeczoznawcy majątkowego .Zgodnie z kodeksem cywilnym sprzedawca ma obowiązek zawiadomić uprawnione podmioty do pierwokupu czyli dzierżawcę lub ANR o treści umowy zawartej z osoba trzecią /w praktyce czynność ta wykonuje notariusz/

18.Prawo nabycia nieruchomości rolnej przez Agencję Nieruchomości Rolnych

AGENCJA NIERUCHOMOŚCI ROLNYCH

Jednym z najważniejszych postanowień ustawy jest postanowienie art. 3 ust. 4, przyznające ustawowe prawo pierwokupu nieruchomości rolnej Agencji Nieruchomości Rolnych, na rzecz skarbu państwa.

Ustawa zmieniła nazwę Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa na Agencję Nieruchomości Rolnych /podporządkowanej częściowo ministrowi właściwemu do spraw rozwoju wsi, a więc organowi, który odpowiada za przemiany struktury agrarnej/

Wcześniej Agencja zajmowała się ziemią skarbu państwa /sprzedawała grunty i wydzierżawiała/, teraz w nowej formule sprawuje również nadzór nad prywatnym obrotem ziemią. Nadzór nad obrotem ziemi ma być dyskretny. Ustawa nie wprowadza żadnych administracyjnych zakazów i nakazów, które w sposób istotny ograniczałyby swobodę obrotu ziemią rolną na rynku prywatnym w Polsce. Jedynym instrumentem ingerencji państwa w obrót na tym rynku jest prawo pierwokupu i wykupu przysługujące ANR.

PRAWO PIERWOKUPU I WYKUPU NIERUCHOMOŚCI PRZEZ AGENCJĘ

Jeżeli dzierżawca nie skorzysta z tego prawa, lub nie spełniał warunków, albo nieruchomość nie była przedmiotem dzierżawy – ustawowe prawo pierwokupu będzie przysługiwało Agencji Nieruchomości Rolnych, działającej w imieniu Skarbu Państwa

Agencji przysługuje również nowe uprawnienie tzw. prawo wykupu. Umożliwia ono Agencji nabycie nieruchomości rolnej w wypadku umów przenoszących własność innych niż umowa sprzedaży, takich jak np. darowizna, zamiana nieruchomości, wniesienie nieruchomości rolnych aportem do spółki prawa handlowego, umowy działowe/.

Z prawa pierwokupu i wykupu Agencja może ale nie musi skorzystać – jeżeli nie mają one znaczenia dla celów ustawy np. nie nadają się na powiększenie gospodarstw rodzinnych. Nieruchomości rolne nabyte przez Agencje w drodze pierwokupu i wykupu wchodzą w skład Zasobu Nieruchomości Rolnych Skarbu Państwa /art.8 ust.1 ustawy/

Istotnym elementem pomocy w rozwoju gospodarstw rodzinnych jest danie rolnikom indywidualnym możliwości ubiegania się o uzyskanie z Agencji Nieruchomości Rolnych DOPŁAT do oprocentowania preferencyjnego kredytu bankowego na zakup gruntów rolnych w celu :

  1. utworzenia nowego gospodarstwa rolnego o powierzchni użytków rolnych nie większej niż 300 ha

  2. powiększenia gospodarstwa rolnego mającego powierzchnię co najmniej
    1 hektar użytków rolnych do powierzchni nie większej niż 300 ha.

W tym samym celu - rolnicy indywidualni uzyskują również możliwość zakupu gruntów w drodze przetargów ograniczonych z Zasobu Agencji. /20% wpłaty własnej i resztę na 15 lat spłaty w ratach półrocznych lub rocznych/

Przepisy o pierwokupie i wykupie stosuje się tylko do umów przenoszących własność nieruchomości rolnych.

Prawo pierwokupu polega na tym, że w określonych w ustawie sytuacjach, Agencji przysługuje prawo wejścia w miejsce nabywcy i nabycia nieruchomości rolnej za cenę i na warunkach określonych wcześniej przez sprzedającego i nabywcę.

Prawo wykupu – jest to uprawnienie podobne – co do skutku w wypadku jego wykonania – do prawa pierwokupu. Umożliwia ono Agencji nabycie nieruchomości rolnej w wypadku umów przenoszących własność innych niż umowa sprzedaży, takich jak np. darowizna, zamiana nieruchomości, wniesienie nieruchomości rolnych aportem do spółki prawa handlowego, umowy działowe/

Uprawnienie do pierwokupu i wykupu nieruchomości rolnych stanowią dla Agencji ważny instrument służący realizacji głównych celów ustawy tj. poprawie struktury obszarowej gospodarstw rolnych, przeciwdziałaniu nadmiernej koncentracji nieruchomości rolnych oraz zapewnieniu prowadzenia działalności rolniczej w gospodarstwach rolnych przez osoby o odpowiednich kwalifikacjach. Z ustawowego prawa pierwokupu Agencja Nieruchomości Rolnych może, lecz nie musi skorzystać Agencja nie będzie nabywać nieruchomości, które ze względu na ich charakter /np.siedliska rolnicze/ powierzchnię /małe obszarowo/ lub inne cechy /np.,grunty od wielu lat nie użytkowane rolniczo/ - nie mają znaczenia dla realizacji celów ustawy np. nie nadają się na powiększanie gospodarstw rodzinnych.

Prawo pierwokupu ma stanowić instrument kontroli tych wszystkich transakcji, w których nabywcami ziemi nie będą rolnicy indywidualni, prowadzący gospodarstwa rodzinne w danej lub sąsiedniej gminie.

ANR Interweniuje w obrót nieruchomościami rolnymi w przypadku umów sprzedaży, jak i darowizn. Skorzystanie z tego prawa nie jest obligatoryjne, bowiem ANR ma kompetencje do decydowania, czy dana umowa przenosząca własność nieruchomości jest, bądź też nie jest, korzystna z punktu widzenia kształtowania ustroju rolnego państwa. Będzie jej jednak przysługiwać prawo pierwokupu dopiero w przypadku, jeżeli w wyniku przeniesienia własności nieruchomości rolnej nastąpi powiększenie gospodarstwa rodzinnego. Oznacza to, iż w przypadku gdy nabywca spełni warunki przewidziane w ustawie tj. nie powiększy obszaru swojego gospodarstwa powyżej 300 ha

Prawo to PRZYSŁUGUJE Agencji jeżeli :

  1. dzierżawca nie skorzysta ze swojego prawa pierwokupu lub

  2. nie ma dzierżawcy uprawnionego do prawa pierwokupu

Agencji prawo to NIE PRZYSŁUGUJE jeżeli :

  1. w wyniku nabycia nieruchomości rolnej następuje powiększenie gospodarstwa rodzinnego /do powierzchni nie większej niż 300 ha/, a

  2. nabywana nieruchomość położona jest w gminie, w której ma miejsce zamieszkania nabywca lub w gminie sąsiedniej.

Ustawa daje zatem ANR instrument pozwalający na szczególną kontrolę obrotu nieruchomościami rolnymi wówczas, gdy nabywca jest osobą obcą, debiutującą w rolnictwie, bez kwalifikacji lub słabo związaną z nabywaną nieruchomością i jej najbliższym otoczeniem społecznym. Za pomocą prawa pierwokupu Agencja może też przeciwdziałać nabywaniu nieruchomości przez osoby prawne oraz powiększaniu gospodarstw prowadzonych przez osoby fizyczne ponad ustawowy limit 300 ha użytków rolnych.

Ograniczenie prawa pierwokupu Agencji następuje również w tych samych przypadkach, co u dzierżawcy czyli :

Jeżeli cena sprzedawanej nieruchomości rażąco odbiega od jej wartości rynkowej, również ANR, wykonująca prawo pierwokupu, może wystąpić do sądu o ustalenie ceny tej nieruchomości.

W przypadku zawarcia umowy sprzedaży nieruchomości rolnej, ustawa nakłada obowiązek powiadomienia zarówno uprawnionego do prawa pierwokupu, jak i ANR o zamiarze zawarcia takiej umowy. Brak powiadomienia skutkuje nieważnością umowy. Prawo pierwokupu dla ANR nieruchomości rolnej możliwe jest jednak do wykonania tylko w ciągu miesiąca od otrzymania zawiadomienia. Po tym terminie umowa traci charakter warunkowy.

Jeżeli Agencja chce nabyć nieruchomość rolna na podstawie przysługujących jej uprawnień, musi w ciągu 30 dni od daty otrzymania stosownego zawiadomienia złożyć oświadczenie w formie aktu notarialnego o nabyciu nieruchomości. Niezłożeni przez Agencję oświadczenia o nabyciu nieruchomości w tym terminie oznacza rezygnację z przysługującego prawa pierwokupu.

Przepisy ustawy maja zastosowanie w obrocie nieruchomościami rolnymi bez względu na ich powierzchnię i dotyczą zarówno nieruchomości zabudowanych jak i niezabudowanych. Wyłączenie dotyczy tylko tych nieruchomości rolnych w rozumieniu kodeksu cywilnego, które przeznaczone sa w planach zagospodarowania przestrzennego na cele inne niż rolne. Oznacza to, że jeżeli sprzedazy lub innemu przeniesieniu własności podlega grunt użytkowany rolniczo, którego funkcję w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego określono np. jako budownictwo mieszkaniowe – Agencji prawo pierwokupu nie przysługuje.

PRAWO WYKUPU ( to tak dodatkowo)

Zupełnie nowe uprawnienie, które można określić jako prawo wykupu, przyznano Agencji Nieruchomości Rolnych w art. 4 ukur.

Jeżeli przeniesienie własności nieruchomości rolnej następuje w wyniku zawarcia umowy INNEJ NIŻ UMOWA SPRZEDAŻY (np. darowizna, zamiana, ugoda, umowa o dożywocie), wówczas Agencja działająca na rzecz skarbu państwa może złożyć OŚWIADCZENIE o nabyciu tej nieruchomości za zapłatą równowartości pieniężnej.

Prawo wykupu NIE PRZYSŁUGUJE:

  1. jeżeli w wyniku przeniesienia własności nieruchomości rolnej następuje powiększenie gospodarstwa rodzinnego, jednak do powierzchni nie większej niż 300 ha użytków rolnych,

  2. jeżeli przeniesienie własności nieruchomości rolnej następuje na rzecz: osoby bliskiej zbywcy, spółdzielni produkcji rolnej /jak przy pierwokupie/

3) jeżeli przeniesienie własności nieruchomości rolnej następuje w wyniku umowy z następcą, - czyli rolnik przenosi własność, współwłasność gospodarstwa na osobę młodszą od niego o co najmniej 15 lat w związku z uzyskaniem emerytury renty./art. 84 ustawy z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników

PRZY WYKUPIE, I PRZY PIERWOKUPIE

Ukur samodzielnie określa przede wszystkim krąg uprawnionych i zobowiązanych z tytułu prawa pierwokupu. W sprawach nieuregulowanych stosuje się natomiast przepisy kodeksu cywilnego o prawie pierwokupu, regulujące istotę i sposób wykonywania tego prawa. Do przepisów tych odsyła też ustawodawca wówczas, gdy chodzi o prawo wykupu (art. 4 ust. 5 ukur).

Z przepisów tych wynika, że nieruchomości rolne, których dotyczy ustawowe prawo pierwokupu (dzierżawcy lub ANR) lub prawo wykupu, mogą być sprzedane (może być przeniesiona ich własność w wyniku zawarcia umowy innej niż umowa sprzedaży) osobie trzeciej, wybranej przez zbywcę, ale pod warunkiem, że uprawniony do pierwokupu (wykupu) swego prawa nie wykona.

Ponieważ przeniesienie własności nieruchomości rolnej wymaga zachowania formy aktu notarialnego, również oświadczenie o wykonaniu prawa pierwokupu (wykupu) powinno być złożone w tej samej formie (art. 597 k.c.). Przez wykonanie prawa pierwokupu dochodzi do skutku między zobowiązanym a uprawnionym umowa sprzedaży tej samej treści, co umowa zawarta przez zobowiązanego z osobą trzecią. Jak wskazano wyżej, przepisy ukur pozwalają jednak uprawnionemu zwrócić się do sądu o ustalenie ceny. W wypadku prawa wykupu ukur przewiduje istotną modyfikację umowy warunkowej, gdyż w miejsce jej postanowień określających zobowiązanie nabywcy wchodzi obowiązek zapłaty równowartości pieniężnej nieruchomości, wynikającej z umowy lub w skrajnym wypadku z wyroku sądowego.

O sprzedaży lub przeniesieniu własności nieruchomości w wyniku zawarcia innej umowy uprawniony z tytułu prawa pierwokupu (wykupu) powinien się dowiedzieć. Zgodnie z art. 598 k.c. obowiązek niezwłocznego zawiadomienia uprawnionego o zawartej z osobą trzecią umowie ciąży na zbywcy nieruchomości. Prawo pierwokupu (wykupu) co do nieruchomości można wykonać w ciągu miesiąca od otrzymania zawiadomienia o warunkowej umowie. W tej kwestii ukur nie zawiera szczególnych postanowień. Może to wywołać trudności praktyczne wówczas, gdy uprawnionym do pierwokupu jest dzierżawca i nie wykona on swego uprawnienia. Umowa sprzedaży powinna zawierać w swej treści piętrowy warunek. Po odczekaniu stosownego czasu na ewentualne złożenie oświadczenia przez dzierżawcę trzeba będzie zawiadomić ANR.

19. Obrót rodzinny. Wymień i omów podstawowe jego formy

Obrót rodzinny jest szczególna formą obrotu. Wyznacznikiem tego typu obrotu jest stosunek bliskości pomiędzy jego stronami. Brak jest jednak wymogu, aby strony pozostawały w stosunku pokrewieństwa lub powinowactwa. „ Stosunek bliskości” pomiędzy darczyńcą i obdarowanym określany jest jako causa darowizny gospodarstwa rolnego.

Podstawowe formy, najczęściej spotykane w praktyce, to:

  1. UMOWA DAROWIZNY NIERUCHOMOŚCI ROLNEJ

Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swojego majątku ( art.888 k.c.) Przedmiotem darowizny są poszczególne składniki gospodarstwa rolnego, a w praktyce nieruchomości rolne, a nie gospodarstwo rolne jako zorganizowana całość gospodarcza. Dla skutecznego dokonania umowy darowizny konieczne jest zachowanie formy aktu notarialnego- ponieważ obejmuje nieruchomość- w zakresie oświadczeń obu stron.

Najczęściej w akcie notarialnym obejmującym umowę dzierżawy zamieszcza się oświadczenie o ustanowieniu służebności mieszkania na rzecz rolnika i jego małżonka a znacznie rzadziej prawa użytkowania gruntu. W ten sposób rolnik- darczyńca zabezpiecza swoje potrzeby mieszkaniowe, uzyskane zaś przez niego świadczenie emerytalne czy rentowe uzupełniają często dochody z gospodarstwa prowadzonego już przez następcę.

Rolnik ma możliwość odwołania darowizny jeszcze niewykonanej jak i darowizny wykonanej (na podstawie okoliczności wymienionych w k.c.)

Darowizna jest formą przekazywania gospodarstwa rolnego w ręce młodej generacji. (zagadnienie nr 20)

  1. UMOWA DOŻYWOCIA

Uregulowana przepisami Kodeksu cywilnego art. 908-916.

Była tradycyjną formą przekazywania gospodarstwa rolnego w ramach obrotu rodzinnego.

Elementy przedmiotowo istotne:

- przeniesienie własności nieruchomości w zamian za zobowiązanie się nabywcy do dożywotniego utrzymania zbywcy (dożywotnika) w zakresie określonym przez art. 908 k.c.

Jest to umowa wzajemna o charakterze odpłatnym, pełni funkcję alimentacyjną.

Jeżeli strony umowy inaczej nie postanowiły- nabywca powinien przyjąć dożywotnika jako domownika, dostarczać mu żywność, ubrania, opał itp.; zapewniać odpowiednia opiekę i pielęgnację w chorobie, sprawić pogrzeb na własny koszt, w sposób odpowiadający zwyczajom miejscowym.

Prawa dożywotnika wynikające z umowy dożywocia są niezbywalne i wygasają z chwila śmierci. Prawo dożywocia może zostać ustanowione nie tylko na zbywcę, ale również na jego bliskich.

Uwaga! Umowa dożywocia przenosi własność nieruchomości- do jej zawarcia wymagana forma aktu notarialnego.

  1. Umowa z następcą

Przez umowę z następcą rolnik będący właścicielem (współwłaścicielem) gospodarstwa rolnego zobowiązuje się przenieść na osobę młodszą od niego o co najmniej 15 lat (następcę) własność (udział we współwłasności) i posiadanie tego gospodarstwa, z chwilą nabycia prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej- jeżeli następca do tego czasu będzie pracować w tym gospodarstwie.

(szerzej zagadnienie 21)

20. DAROWIZNA I DOŻYWOCIE JAKO FORMY ZMIANY GENERACJI W ROLNICTWIE

I. INFORMACJE OGÓLNE

Zmiana generacji w rolnictwie oznacza obejmowanie gospodarstw rolnych przez młode pokolenie, przede wszystkim przez członków rodziny. W praktyce polega ona na przeniesieniu prawa własności nieruchomości rolnych na nabywcę młodszego od rolnika w drodze dziedziczenia lub inrer vivos. W tym ostatnim wypadku stosować można czynności prawne uniwersalne- darowiznę i dożywocie.

Szerokie wykorzystanie tych umów w obrocie rolnym wynikało m.in. z powiązaniem ich
z ubezpieczeniem społecznym rolników- stanowiły one bowiem formę „zaprzestania prowadzenia działalności rolniczej” przez rolnika mającego ustalone prawo do emerytury. Umowy te także stanowiły preferowaną formę przekazania gospodarstwa rolnego za rentę strukturalną. Wykorzystywane także są do dokonywania „działów za życia”.

Umowy darowizny i dożywocia występują przede wszystkim w tzw. obrocie rodzinnym. Darowizna wykorzystywana jest przede wszystkim przez tych rolników, którzy mają zapewnione środki utrzymania.

II. DAROWIZNA

i) POJĘCIE I CHARAKTER PRAWNY

Jest to umowa nazwana KC (Tytuł XXXIII, art. 888-902). Przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Umowa darowizny jest umową konsensualną, jednostronnie zobowiązującą, kauzalną. Oświadczenie darczyńcy (ale i obdarowanego, jeżeli przedmiotem umowy jest nieruchomość) powinno być zawarte w formie aktu notarialnego (ad solemnitatem). Wykonanie czynności, niezawartej w wymienionej formie, konwaliduje ten brak.

ii) PRZEDMITO DAROWIZNY

Przedmiotem takiej umowy nie jest gospodarstwo rolne, lecz jej części (najczęściej nieruchomości). Umowy są jednak tak konstruowane, że obejmują wszelkie składniki materialne gospodarstwa.

ii) PRAWA I OBOWIĄZKI STRON

PRAWA OBOWIĄZKI
DARCZYŃCA

W wypadkach przewidzianych w ustawie- odwołanie darowizny.

W „praktyce rolnej” darczyńca obciąża poleceniem, które ma za zadanie zabezpieczenie swojej przyszłości (893 KC) – obecnie polecenie nie jest zbyt często stosowane.

1) wykonanie darowizny w taki sposób, aby obdarowany uzyskał korzyść majątkową.

2) obowiązek zapłaty odsetek za opóźnienie (przy świadczeniu pieniężnym)

3) odpowiedzialność za wady rzeczy darowanej-.
OBDAROWANY

1) żądanie wykonania darowizny,

2) gdy po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarcza darczyńcy środków, których mu brak do utrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełnienia ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Można zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.

 Wykonanie polecenia (w „praktyce rolnej” najczęściej ustanowienie służebności mieszkania na rzecz rolnika i jego małżonka).

iii) ODWOŁANIE DAROWIZNY

Darczyńca może odwołać darowiznę: (i) jeszcze nie wykonaną, jeżeli po zawarciu umowy jego stan majątkowy uległ takiej zmianie, że wykonanie darowizny nie może nastąpić bez uszczerbku dla jego własnego utrzymania odpowiednio do jego usprawiedliwionych potrzeb albo bez uszczerbku dla ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych; (ii) już wykonaną, jeżeli obdarowany dopuścił się względem niego rażącej niewdzięczności.

iv) ROZWIĄZANIE DAROWIZNY

Darowiznę można rozwiązać:

1) w drodze porozumienia stron, o ile nie została jeszcze wykonana,

2) na drodze sądowej- jeżeli darowizna ze względu na wartość świadczenia i brak uzasadnionych pobudek jest nadmierna, a została dokonana przez osobę, która została następnie ubezwłasnowolniona. Z żądaniem może wystąpić przedstawiciel osoby ubezwłasnowolnionej. Rozwiązania nie można żądać po upływie dwóch lat od jej wykonania.

III. DOŻYWOCIE

i) POJĘCIE I ZAWARCIE UMOWY O DOŻYWOCIE

a) Geneza i funkcja umowy

Wśród ludności wiejskiej od bardzo dawna rozpowszechniony był zwyczaj, na mocy którego rolnicy po osiągnięciu podeszłego wieku przekazywali swe gospodarstwa dorosłym dzieciom lub innym krewnym w zamian za dożywotnie utrzymanie siebie i bliskich. Umowa ta jednak nie była regulowana żadnym aktem prawnym, a znane instytucje prawa cywilnego do niej nie pasowały. By rozwiązać ten problem umowę taką, pod nazwą dożywocia, wprowadzono do Kodeksu Zobowiązań. Uregulowanie to zostało przejęte przez KC (Tytuł XXXIV, Dział II, art. 908-916), ze znacznymi jednak zmianami.

Wśród funkcji dożywocia można wskazać:

- rozwiązanie problemów alimentacji ludzi starych i niezdolnych do pracy,

- powodowanie przejścia własności nieruchomości bez przerw produkcyjnych,

- przyspieszenie przejmowania gospodarstw przez młodych rolników,

- hamowanie procesu rozdrabniania gospodarstw rolnych,

- zapobieganie konfliktom na tle dziedziczenia gospodarstw rolnych.

Minusy:

- zbyt mała ochrona dożywotnika – dożywocie nie stanowi właściwego zabezpieczenia starości, nie chroni dożywotnika przed niewywiązywaniem się nabywcy ze zobowiązań

- brak przepisu, który ograniczałby rozmiar świadczeń na rzecz dożywotnika

b) Strony

Zbywcą nieruchomości może być tylko osoba fizyczna. Dożywocie można zastrzec także na rzecz osoby bliskiej zbywcy nieruchomości. Brak jest za to ograniczeń podmiotowych, jeśli chodzi o nabywców.

c) Przedmiot umowy

Przedmiotem zbycia może być każda nieruchomość (także więc budynek lub lokal), udział we współwłasności nieruchomości oraz użytkowanie wieczyste.

d) Treść i charakter prawny umowy

Umowa dożywocia jest czynnością zobowiązująco-rozporządzającą. Prawo dożywocia jest majątkowym prawem osobistym, niezbywalnym i niedziedzicznym.

Świadczenia nabywcy powinny być szczegółowo określone w umowie przez strony. Jeśli ich brak zbywca musi (art. 908 § 1 KC):

1) przyjąć zbywcę jako domownika,

2) dostarczać zbywcy wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału,

3) zapewnić zbywcy odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie,

4) sprawić zbywcy własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym. Treść prawa dożywocia może być poszerzona w drodze umowy w ten sposób, że nabywca może:

- zobowiązać się do obciążenia nieruchomości na rzecz zbywcy użytkowaniem (którego wykonywanie jest ograniczone do części nieruchomości), służebnością mieszkania lub inną służebnością osobistą,

- zobowiązać się do spełniania na rzecz zbywcy powtarzających się świadczeń w pieniądzu lub rzeczach oznaczonych co do gatunku.

Nabywca- jako właściciel- może nieruchomością tą rozporządzać. Dożywotnik uzyskał zabezpieczenie swych wierzytelności w ten sposób, że prawo dożywocia obciąża nieruchomość, i że do takiego obciążenia stosuje się odpowiednio przepisy o prawach rzeczowych ograniczonych.

e) Zawarcie umowy

Umowa dożywocia jest zawsze konsensualną czynnością prawną, którą należy sporządzić w formie aktu notarialnego (ad solemnitatem).

ii) ZMIANA TREŚCI I ZAKOŃCZENIE STOSUNKU DOŻYWOCIA

a) Zmiana

Ustawa dopuszcza zmianę treści prawa dożywocia w następujących przypadkach:

1) Jeżeli z jakichkolwiek powodów wytworzą się między dożywotnikiem a zobowiązanym takie stosunki, że nie można wymagać od stron, żeby pozostawały nadal w bezpośredniej ze sobą styczności sąd na żądanie jednej z nich zamieni wszystkie lub niektóre uprawnienia objęte treścią prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tych uprawnień;

2) Jeżeli zobowiązany z tytułu umowy o dożywocie zbył otrzymaną nieruchomość, dożywotnik może żądać zamiany prawa dożywocia na dożywotnią rentę odpowiadającą wartości tego prawa.

b) Rozwiązanie

Umowa dożywocia może być rozwiązana tylko przez sąd i to jedynie w wyjątkowych wypadkach. Rozwiązanie nie jest jednak dopuszczalne po zbyciu nieruchomości obciążonej dożywociem (913 § 2 KC).

21. UMOWA Z NASTĘPCĄ

I. INFORMACJE OGÓLNE

Umowa z następcą jest ukształtowana poza KC- w ustawie z dnia 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, w rozdziale 7 (art. 84-91). Legislacyjnym pierwowzorem tej umowy była umowa przekazania gospodarstwa rolnego następcy.

Jest to umowa jednostronnie zobowiązująca (tylko rolnik jest zobowiązany). Kontrakt ten należy odróżnić od innych zobowiązujących do przeniesienia własności- jest to więc odrębny typ umowy nazwanej.

II. DEFINICJA

Przez umowę z następcą rolnik będący właścicielem (współwłaścicielem) gospodarstwa rolnego zobowiązuje się przenieść na osobę młodszą od niego co najmniej o 15 lat (następcę) własność (udział we współwłasności) i posiadanie tego gospodarstwa z chwilą nabycia prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej, jeżeli następca do tego czasu będzie pracować w tym gospodarstwie. Ponadto umowa z następcą może zawierać inne postanowienia, w szczególności dotyczące wzajemnych świadczeń stron przed i po przeniesieniu przez rolnika własności gospodarstwa rolnego na następcę.

W razie braku odmiennych postanowień rolnik po przeniesieniu własności gospodarstwa może żądać od następcy świadczeń przewidzianych w art. 908 § 1 KC (przyjęcie jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić mu odpowiednią pomoc i pielęgnowanie w chorobie oraz sprawić mu własnym kosztem pogrzeb odpowiadający zwyczajom miejscowym), w zakresie uzasadnionym potrzebami rolnika i członków jego rodziny oraz warunkami majątkowymi i osobistymi następcy, z uwzględnieniem jego nakładu pracy w gospodarstwie rolnika i korzyści uzyskanych od rolnika przed objęciem gospodarstwa. Może również- jeżeli przeniósł własność gospodarstwa rolnego przed nabyciem prawa do emerytury lub renty- żądać świadczeń pieniężnych w wysokości nieprzekraczającej połowy emerytury podstawowej miesięcznie do czasu nabycia prawa do emerytury lub renty.

III. ZAWARCIE I FORMA

Jest to czynność prawa konsensualna- podlega także przepisom KS. Umowa dochodzi do skutku, gdy strony uzgodniły co najmniej essentialia negotii (nie jest konieczne wydanie gospodarstwa).

Umowa powinna zostać zawarta w formie aktu notarialnego (ad solmnitatem). Na notariuszu spoczywa obowiązek sporządzenia umowy, która nie byłaby sprzeczna z prawem.

IV. STRONY UMOWY

Stronami kontraktu są:

- rolnik: osoba fizyczna prowadząca na własny rachunek działalność rolniczą jako posiadacz (samoistny albo zależny) gospodarstwa rolnego położonego w granicach Rzeczypospolitej Polskiej, a także osoby, które przeznaczyły grunty prowadzonego przez siebie gospodarstwa rolnego do zalesienia,
- następca: brak legalnej definicji; następca musi być młodszy od rolnika o 15 lat, co wskazuje na to, że musi to być osoba fizyczna. Wskazuje się, że osoba taka musi być zdolna do pracy w gospodarstwie. Inne wymogi są sprzeczne z prawem. Może być to więc także osoba niespokrewniona z rolnikiem. Nie ma przeszkód w przeniesieniu gospodarstwa na rzecz kilki następców.

V. PRZEDMIOT UMOWY

Przedmiotem umowy z następcą jest zobowiązanie rolnika do przeniesienia własności (udziału we współwłasności) i posiadania gospodarstwa rolnego na następcę.

Przedmiotem świadczenia jest gospodarstwo rolne definiowane w ustawie jako każde gospodarstwo służące prowadzeniu działalności rolniczej (tą z kolei jest działalność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej i rybnej).

VI. PRAWA I OBOWIĄZKI STRON

STRONA PRAWA OBOWIĄZKI
ROLNIK

Żądanie świadczeń z art. 908 § 1 KC, jeśli strony nie postanowiły inaczej.

Żądanie, pod pewnymi warunkami, świadczeń pieniężnych – jeżeli przeniesienie gospodarstwa nastąpiło przed uzyskaniem prawa do emerytury lub renty.

Wymagać od następcy pracy w gospodarstwie.

Przeniesienie własności i posiadania gospodarstwa rolnego na następcę z chwilą uzyskania emerytury lub renty, jeżeli następca do tego czasu będzie pracował w tym gospodarstwie lub wcześniej.

Inne obowiązki mogą wynikać z umowy (np. dostarczanie następcy środków utrzymania).
NASTĘPCA

Roszczenie o wykonanie umowy (roczny termin przedawnienia od dnia, w którym umowa miała być zawarta).

Roszczenie przeciwko spadkobiercom rolnika o wykonanie umowy – jeżeli rolnik zmarł przed wykonaniem umowy z następcą, który pracował w jego gospodarstwie co najmniej 5 lat, następca może żądać wykonania tej umowy przez spadkobierców rolnika.

Wynikają z ustawy i z umowy.

Wymóg wykonywania pracy. Wymóg spełnienia dodatkowych świadczeń (908 § 1 KC).

Inne świadczenia przewidziane w umowie (np. ustanowienie służebności mieszkania).

VII. ROZWIĄZANIE UMOWY

i) ROZWIĄZANIE UMOWY ZOBOWIĄZUJĄCEJ DO PRZENIESIENIA WŁASNOŚCI GOSPODARSTWA ROLNEGO

Ustawa przewiduje rozwiązanie umowy z następcą przez sąd tylko na żądanie rolnika, co jest wyrazem ochrony jego interesów.

Możliwe jest to w razie zaistnienia jednej z trzech przesłanek, kiedy to następca:

1) bez usprawiedliwionych powodów nie podjął albo zaprzestał pracy w gospodarstwie rolnika,

2) nie wywiązuje się z obowiązków przyjętych w umowie

3) postępuje w taki sposób, że nie można wymagać od rolnika, aby spełnił obowiązki względem następcy (np. uporczywie narusza wobec rolnika zasady współżycia społecznego).

ii) ROZWIĄZANIE UMOWY PRZENOSZĄCEJ WŁASNOŚĆ GOSPODARSTWA ROLNEGO

Również tylko przez sąd (po rozważeniu interesów stron zgodnie z zasadami współżycia społecznego), również tylko na żądanie rolnika, jeżeli następca:

1) uporczywie postępuje wobec rolnika w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego lub

2) dopuścił się względem rolnika albo jednej z najbliższych mu osób rażącej obrazy czci bądź umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu albo wolności, lub

3) uporczywie nie wywiązuje się ze swych obowiązków względem rolnika wynikających z umowy lub z przepisów prawa.

VIII. PRAKTYKA STOSOWANIA

Brak jest szerokiej praktyki związanej ze stosowaniem tej umowy- w rzeczywistości są one rzadko zawierane. Z jednej strony brak bowiem „przymusu” zawarcia takiej umowy, z drugiej chętniej wykorzystywana jest możliwość przekazania gospodarstwa rolnego za rentę strukturalną.

  1. Umowa przekazania gospodarstwa rolnego za rentę strukturalną.

I. INFORMACJE OGÓLNE

Możliwość uzyskania przez rolnika będącego w wieku przedemerytalnym miesięcznego świadczenia pieniężnego , zwanego rentą strukturalną wprowadzona została ustawą z dnia 26 kwietnia 2001 r. o rentach strukturalnych w rolnictwie. Wprowadzała dość rygorystyczne warunki, dając w zamian niską rentę. Przestała obowiązywać 31 grudnia 2003 (do tego czasu można było składać wnioski).

Obecnie podstawą do uruchomienia w Polsce wsparcia rent strukturalnych przewidzianych w prawie wspólnotowym stanowi objęcie tej formy działania: ustawą z dnia 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich oraz Programem na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Szczegółowe warunki określa rozporządzenie ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi z 19 czerwca 2007 r. w sprawie szczegółowych warunków i trybu przyznawania pomocy finansowej w ramach działania "Renty strukturalne" objętego Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013.

Przez przekazanie gospodarstwa rolnego należy rozumieć odpłatne lub nieodpłatne przeniesienie własności gruntów wchodzących w skład tego gospodarstwa, na rzecz osoby fizycznej lub prawnej albo jednostki organizacyjnej nieposiadającej osobowości prawnej, jak również przejęcie tych gruntów na własność SP, w drodze decyzji Prezesa Agencji Własności Rolnej SP (od 2003 r.- ANR).

II. PODMIOTY

i) ROLNIK

Podmiotem, który może przekazać gospodarstwo rolne za rentę strukturalną jest rolnik. Rozporządzenie definiuje rolnika jako producenta rolnego będącego osobą fizyczną prowadzącego na własny rachunek działalność rolniczą w gospodarstwie rolnym położonym na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.

Rentę strukturalną przyznaje się rolnikowi (który jest właścicielem/współwłaścicielem gospodarstwa rolnego, a nie jedynie jego posiadaczem; lub którego małżonek jest właścicielem takiego gospodarstwa), jeżeli łącznie spełnia on następujące warunki:

1) ukończył 55 lat, lecz nie osiągnął wieku emerytalnego i nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty;

2) prowadził nieprzerwanie działalność rolniczą w gospodarstwie rolnym w okresie co najmniej 10 lat bezpośrednio poprzedzających złożenie wniosku o rentę strukturalną i w okresie ostatnich 10 lat podlegał przez okres co najmniej 5 lat ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu, określonemu w przepisach o ubezpieczeniu społecznym rolników;

3) w dniu złożenia wniosku o rentę strukturalną:

a) podlegał ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu,

b) nie posiadał zaległości w opłacaniu należności z tytułu ubezpieczenia społecznego rolników;

4) został wpisany do ewidencji producentów, stanowiącej część krajowego systemu ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz ewidencji wniosków o przyznanie płatności;

5) przekazał gospodarstwo rolne o łącznej powierzchni użytków rolnych wynoszącej co najmniej 3 ha 6 ha, a w przypadku gospodarstw rolnych położonych w województwie małopolskim, podkarpackim, śląskim lub świętokrzyskim - co najmniej 1 ha, z zastrzeżeniem § 6 ust. 1 pkt 2 lit. a 3 ha; w przypadku gospodarstw rolnych położonych na obszarze więcej niż jednego województwa, za województwo, w którym jest położone gospodarstwo rolne, uznaje się to województwo, w którym jest położona największa część użytków rolnych wchodzących w skład tego gospodarstwa;

6) zaprzestał prowadzenia działalności rolniczej.

Rentę strukturalną za przekazanie gospodarstwa rolnego przyznaje się tylko jednej osobie. Jeżeli rolnik pozostaje w związku małżeńskim, a warunki do ubiegania się o przyznanie renty strukturalnej spełniają oboje małżonkowie, rentę strukturalną przyznaje się tylko jednemu z nich, z reguły rolnikowi. Dopiero gdy rolnik nie spełnia warunków do uzyskania tego świadczenia albo nie ubiega się o nie, rentę strukturalną przyznaje się jego małżonkowi, jeżeli spełnia on wszystkie warunki przewidziane dla rolnika, z wyjątkiem wpisu do ewidencji producentów. W razie śmierci uprawnionego do renty strukturalnej świadczenie to przyznaje się jego małżonkowi, nie dłużej jednak niż do dnia, do którego rentę pobierałby uprawniony, jeżeli spełnione są warunki określone w rozporządzeniu, ale w wysokości pomniejszonej o przysługujące uprawnionemu zwiększenie renty. Gospodarstwo rolne za rentę strukturalną powinni przekazać oboje małżonkowie, jeśli gospodarstwo to wchodzi w skład ich majątku wspólnego. Do jego przekazania jako czynności przekraczającej zakres zwykłego zarządu wymagana jest zgoda drugiego małżonka.

ii) NASTĘPCA

Jest to osoba fizyczna, która rozpoczyna działalność rolniczą prowadzenie działalności rolniczej po raz pierwszy z dniem przejęcia gospodarstwa rolnego od rolnika ubiegającego się o rentę strukturalnąi nie ukończyła 40. roku życia w dniu złożenia wniosku o rentę strukturalną, jeżeli do dnia wydania decyzji o przyznaniu renty strukturalnej temu rolnikowi została tej osobie przyznana pomoc finansowa na podstawie rozporządzenia z 17 października 2007 r.

III. PRZEDMIOT PRZEKAZANIA

Przedmiotem przekazania jest gospodarstwo rolne. Rozporządzenie nie zawiera definicji legalnej tego pojęcia, ale na podstawie uregulowań szczególnych należy wskazać, że gospodarstwo takie:

1) służy do prowadzenia działalności rolniczej, przez co rozumie się produkcję roślinną i zwierzęcą, w tym również produkcję materiału, szkółkarskiego, hodowlanego i reprodukcyjnego, produkcję warzywniczą, roślin ozdobnych i grzybów uprawnych, sadownictwo, hodowlę i produkcję materiału zarodowego ssaków, ptaków i owadów użytkowych, produkcję zwierzęcą typu przemysłowego fermowego oraz chów i hodowlę ryb;

2) obejmuje użytki rolne o łącznej powierzchni co najmniej 6 ha, a w przypadku gospodarstw rolnych położonych w województwie małopolskim, podkarpackim, śląskim lub świętokrzyskim - co najmniej 3 ha. W skład takiego gospodarstwa mogą wchodzić także inne składniki (np. inwentarz).

Przedmiotem przekazania może być całe gospodarstwo rolne (taki obowiązek dotyczy tylko przekazania na następcę) albo użytki rolne wchodzące w skład tego gospodarstwa.

IV. ISTOTA PRZEKAZANIA

Przekazanie gospodarstwa rolnego za rentę strukturalną polega na wyzbyciu się własności gospodarstwa (użytków rolnych wchodzących w jego skład).

Warunek przekazania gospodarstwa rolnego uważa się za spełniony, jeżeli:

1)   zostały przekazane wszystkie użytki rolne wchodzące w skład tego gospodarstwa, będące zarówno przedmiotem odrębnej własności rolnika i jego małżonka, jak również przedmiotem ich współwłasności;

2) przekazanie nastąpiło:

a)  przez przeniesienie własności gospodarstwa rolnego w całości na rzecz jednego następcy, przy czym powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego przekazywanego na rzecz następcy, z wyjątkiem zstępnego, nie może być mniejsza niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie w województwie, w którym jest położona największa część użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, z tym że w województwie, w którym średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie jest wyższa niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w kraju, minimalna powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego przekazywanych na rzecz następcy nie może być mniejsza niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie w kraju, albo

a) przez przeniesienie własności gospodarstwa rolnego w całości na rzecz następcy, przy czym powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego następcy po przekazaniu nie może być mniejsza niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w kraju; w przypadku gdy powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego następcy po przekazaniu jest mniejsza niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w kraju, następca powinien uzupełnić powierzchnię użytków rolnych w terminie określonym dla następcy na podstawie rozporządzenia z dnia 17 października 2007 r., albo

b)  na powiększenie jednego lub kilku gospodarstw rolnych przez odpłatne lub nieodpłatne przeniesienie własności użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, przy czym powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego po powiększeniu nie może być mniejsza niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie w województwie, w którym jest położona największa część przekazywanych użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, z tym że w województwie, w którym średnia powierzchnia gruntów rolnych jest wyższa niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w kraju, powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego po powiększeniu nie może być mniejsza niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w kraju.

b) przez przeniesienie własności gospodarstwa rolnego w całości na powiększenie jednego gospodarstwa rolnego (przy czym powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego po powiększeniu nie może być mniejsza niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie rolnym w kraju, z tym że w przypadku przekazywania gospodarstwa rolnego o powierzchni użytków rolnych większej niż 10 ha powierzchnia użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego po powiększeniu powinna być większa co najmniej o 10 % od powierzchni użytków rolnych wchodzących w skład przekazywanego gospodarstwa rolnego).

Warunek przekazania gospodarstwa rolnego uważa się także za spełniony, jeżeli ANR skorzystała z prawa pierwokupu lub prawa wykupu, w zakresie użytków rolnych wchodzących w skład tego gospodarstwa.

V. FORMY PRZEKAZANIA

i) UMOWA

Sposób ten ma charakter podstawowy, jest preferowany przez ustawodawcę.

Na wniosek rolnika lub jego małżonka ANR pośredniczy w sprzedaży nieruchomości.

Umowne przekazanie polega na przeniesieniu własności gospodarstwa rolnego lub użytków rolnych wchodzących w skład tego gospodarstwa- wybór należy do przekazującego. Przekazanie może nastąpić odpłatnie lub nieodpłatnie, a w tym celu wykorzystane powinny być umowy prawa cywilnego. Ustawodawca nie wykreował „umowy o przekazaniu gospodarstwa rolnego”, choć takim pojęciem się posługuje. Powinna być oczywiście zachowana forma aktu notarialnego.

Umowa może być zawarta zgodnie z rozporządzeniem:

a) z osobą fizyczną, o ile:

- jest następcą albo rolnikiem, który nie ukończył 50. roku życia,

b)  posiada kwalifikacje zawodowe przydatne do prowadzenia działalności rolniczej,

- posiada odpowiednie kwalifikacje zawodowe,

- nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty,

- zobowiąże się do prowadzenia osobiście działalności rolniczej na przejętych użytkach rolnych przez okres co najmniej 5 lat i złożenia wniosku o wpis do ewidencji producentów, jeżeli dotychczas nie została do niej wpisana, a w przypadku następcy również do sporządzenia planu rozwoju przejmowanego gospodarstwa;

- zobowiąże się do spełnienia warunku dotyczącego minimalnej powierzchni użytków rolnych wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, nie mniejszej niż średnia powierzchnia gruntów rolnych w gospodarstwie w kraju oraz przedłożenia do biura powiatowego ARiMR kopii dokumentu potwierdzającego spełnienie tego warunku,

- zobowiąże się do uzupełnienia wykształcenia oraz przedłożenia do biura powiatowego ARiMR kopii dokumentu potwierdzającego uzupełnienie tego wykształcenia - w przypadku następcy, który nie posiada odpowiednich kwalifikacji zawodowych w zakresie wykształcenia,

- zobowiąże się do przedłożenia do biura powiatowego ARiMR potwierdzonej za zgodność z oryginałem przez pracownika Agencji kopii planu rozwoju przejmowanego gospodarstwa- w przypadku następcy;

b) z osobą prawną lub jednostką organizacyjną nieposiadającą osobowości prawnej, o ile:

- nie jest jednostką sektora finansów publicznych (za wyjątkiem pierwokupu i wykupu ANR);

- działalność rolnicza należy do zakresu jej działania.

ii) DECYZJA

Ma ona charakter wyjątkowy i uzupełniający. ANR przejmuje nieodpłatnie na podstawie decyzji Prezesa Agencji wskazaną we wniosku nieruchomość na własność SP tylko w razie stwierdzenia niemożności jej sprzedaży.

VI. POSTĘPOWANIE

Jest wieloetapowe, rozpoczyna się na udokumentowany pisemny wniosek rolnika lub małżonka złożony do kierownika biura powiatowego ARiMR. Kierownik dokonuje weryfikacji wniosku i albo wydaje decyzję odmawiającą przyznanie świadczenia, albo postanowienie o spełnianiu warunków do uzyskania świadczenia. Wnioskodawca w terminie 6 miesięcy od otrzymania postanowienia powinien (i) przekazać gospodarstwo rolne i (ii) zaprzestać prowadzenia działalności rolniczej. Następnie przekazuje kierownikowi dokumenty potwierdzające spełnienie tych warunków (a gdy przejmującym jest następcą- także plan rozwoju gospodarstwa).

Renty strukturalne są przyznawane według kolejności otrzymania w danym województwie według kolejności ustalonej przez Agencję Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa przy zastosowaniu kryteriów wyboru wniosków o przyznanie renty strukturalnej wraz z uwzględnieniem limitu środków na dany rok realizacji Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich.

VII. FUNKCJE PRZEKAZANIA

a) funkcja strukturalna- zmiana generacji w rolnictwie;

b) funkcja socjalna- zapewnieniem środków utrzymania dla rolnika.

  1. Obrót nieruchomościami rolnymi z udziałem cudzoziemców.

I. INFORMACJE OGÓLNE

Nabywanie nieruchomości przez cudzoziemców uregulowane zostało w ustawie z dnia 24 marca 1920 r. (nadal obowiązującej) o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców. Nabycie nieruchomości rolnych przez cudzoziemców następuje dodatkowo, z zachowaniem przepisów ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego, wprowadzającej zasadnicze zmiany do ustawy z 1920 r. Odpowiednie regulacje znajdują się także w ustawie z dnia 28 września 1991 r. o lasach, ustawie z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi SP oraz w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami, która jest regulacją szczególną w stosunku do ustawy z 1920r.

Podstawę nabywania nieruchomości rolnych przez cudzoziemców stanowi dyrektywa Rady 88/361/EWG z czerwca 1988 r. Utrzymanie specjalnej regulacji krajowej jest przejawem tzw. prawa obcych.

Cudzoziemcem w rozumieniu ustawy jest:

1) osoba fizyczna nie posiadająca obywatelstwa polskiego,

2) osoba prawna mająca siedzibę za granicą,

3) nie posiadająca osobowości prawnej spółka osób wymienionych w pkt 1 lub 2, mająca siedzibę za granicą, utworzona zgodnie z ustawodawstwem państw obcych,

4) osoba prawna i spółka handlowa nie posiadająca osobowości prawnej mająca siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, kontrolowana bezpośrednio lub pośrednio przez osoby lub spółki wymienione w pkt 1, 2 i 3.

II. NABYCIE PRZEZ CUDZOZIEMCÓW

Nabyciem nieruchomości jest nabycie własności nieruchomości lub nabycie użytkowania wieczystego, a także udziału w tych prawach, na podstawie każdego zdarzenia prawnego.

Nabycie takie wymaga zezwolenia wydawanego, w drodze decyzji, przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych, jeżeli sprzeciwu nie wniesie Minister Obrony Narodowej, a w przypadku nieruchomości rolnych, jeżeli sprzeciwu również nie wniesie minister właściwy do spraw rozwoju wsi. Umowa zawarta bez takiego zezwolenia jest nieważna.

Zezwolenie jest wydawane na wniosek cudzoziemca, jeżeli:

1) nabycie nieruchomości przez cudzoziemca nie spowoduje zagrożenia obronności, bezpieczeństwa państwa lub porządku publicznego, a także nie sprzeciwiają się temu względy polityki społecznej i zdrowia społeczeństwa,

2) wykaże on, że zachodzą okoliczności potwierdzające jego więzi z Rzecząpospolitą Polską (taką okolicznością może być wykonywanie na terytorium RP działalności rolniczej, zgodnie z przepisami prawa polskiego).

Zezwolenie powinno określać w szczególności: osobę nabywcy i zbywcy, przedmiot nabycia, specjalne warunki, od których spełnienia będzie uzależniona możliwość jej nabycia, o ile minister właściwy ds wewnętrznych zadecyduje o nałożeniu takich specjalnych warunków. Zezwolenie jest ważne dwa lata od dnia wydania i może zostać poprzedzone wydaniem promesy ważnej rok.

Powierzchnia nieruchomości nabytych przez cudzoziemca w celu zaspokojenia jego potrzeb życiowych nie może przekroczyć 0,5 ha, a w przypadku nieruchomości przeznaczonej do wykonywania działalności gospodarczej lub rolniczej powinna być uzasadniona rzeczywistymi potrzebami wynikającymi z charakteru wykonywanej działalności.

Ustawa przewiduje dość liczne wyjątki od obowiązku uzyskania zezwolenia, związane np.
z długim czasem zamieszkania na terenie RP. Jednakże zwolnienia te nie obejmują gruntów rolnych o powierzchni przekraczającej 1 ha (oraz obszarów stref nadgranicznych).

Nabycie nieruchomości rolnych przez cudzoziemców z „dodatkowym zachowaniem przepisów ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego” wyraża się w tym, że cudzoziemiec-nabywca zobowiązany jest dodatkowo przedstawić oświadczenie ANR, że nie zamierza ona skorzystać z uprawnień związanych z pierwszeństwem nabycia.

III. NABYCIE PRZEZ OBYWATELI PAŃSTW-STRON UMOWY O EUROPEJSKIM OBSZARZE GOSPODARCZYM I SZWAJCARII

Docelowo ta grupa cudzoziemców ma być zwolniona z konieczności uzyskania zezwolenia. Póki co jednak ustawa wprowadziła dość liczną kategorię nieruchomości, co do których zwolnienie to czasowo nie obowiązuje. Obecnie nabycie przez nich nieruchomości rolnych i leśnych wymaga uzyskania zezwolenia przez okres 12 lat od przystąpienia Polski do UE (1.5.2016 r.).

W powyższym okresie nie jest wymagane uzyskanie zezwolenia przez takich cudzoziemców, w przypadku:

1) nabycia nieruchomości rolnych położonych:

a) w województwach: dolnośląskim, kujawsko-pomorskim, lubuskim, opolskim, pomorskim, warmińsko-mazurskim, wielkopolskim, zachodniopomorskim – po upływie 7 lat od dnia zawarcia umowy dzierżawy z datą pewną, jeżeli przez ten okres osobiście prowadzili na tej nieruchomości działalność rolniczą oraz legalnie zamieszkiwali na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,

b) w województwach: lubelskim, łódzkim, małopolskim, mazowieckim, podkarpackim, podlaskim, śląskim, świętokrzyskim – po upływie 3 lat od dnia zawarcia umowy dzierżawy z datą pewną, jeżeli przez ten okres osobiście prowadzili na tej nieruchomości działalność rolniczą oraz legalnie zamieszkiwali na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej;

2) nabycia drugiego domu:

a) jeżeli nabywca legalnie, nieprzerwanie zamieszkuje co najmniej 4 lata na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub

b) w celu wykonywania działalności gospodarczej polegającej na świadczeniu usług turystycznych (przy czym zwolnienie to nie obejmuje obywateli Konfederacji Szwajcarskiej).

Obywatele tych państw będący w dniu uzyskania przez RP członkostwa w UE udziałowcami lub akcjonariuszami spółek handlowych z siedzibą na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, mogą do okresów dzierżawy, o których mowa wyżej, zaliczyć okres dzierżawy nieruchomości rolnej przez spółkę, jeżeli przez ten okres, będąc udziałowcami lub akcjonariuszami spółki, osobiście prowadzili na tej nieruchomości działalność rolniczą oraz legalnie zamieszkiwali na terytorium RP.

Jeżeli chodzi o udziały i akcje w spółkach kontrolowanych przez cudzoziemców, przyjmuje się, że już dzisiaj cudzoziemcy z EOG i Szwajcarii mogą nabywać je bez zezwolenia, nawet jeśli spółka mająca siedzibę na terytorium RP jest właścicielem nieruchomości rolnej lub leśnej.

Należy mieć również na uwadze art. 7 ustawy, z którego wynika, że ustawy nie stosuje się do nabycia m.in. nieruchomości rolnej i leśnej:

  1. w drodze dziedziczenia (ustawowego i testamentowego) przez osoby uprawnione do dziedziczenia ustawowego,

  2. w ramach przekształcenia spółki handlowej w rozumieniu przepisów tytułu IV działu III ustawy z 15 września 2000 r.- Kodeks spółek handlowych,

  3. przez fundusz inwestycyjny zamknięty oraz specjalistyczny fundusz inwestycyjny otwarty stosujący zasady i ograniczenia inwestycyjne określone dla funduszu inwestycyjnego zamkniętego w rozumieniu przepisów ustawy z 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
SKrypt rolne 12 cz2
mo skrypt 21 12
Cwalina Sopot 2011 12 cz1
Turowski - Wielkie struktury społeczne SKRYPT - rozdz. 12, Jan Turowski - Wielkie struktury społeczn
12, Studia, STUDIA PRACE ŚCIĄGI SKRYPTY
rolne skrypt
12 stropy cz1
12 Budowa i funkcje układu krwionośnego cz1 Krew 2014nmg
12 kanalowy regulator mocy dmx512 cz1
12 Zarzadzanie NT, 12 User Manager for Dom cz1
Skrypt na egzamin z fizjologii fizjoterapia 12
chemia skrypt cz1
Mechanika Techniczna I Skrypt 3 12
ćw.12, Fizyka, Skrypt do Laborek
12.zobowiazanie.1, PRAWO RZYMSKIE skrypty prawo I rok

więcej podobnych podstron