SKrypt rolne 12 cz2

26. zapis gospodarstwa rolnego i roszczenie z tytułu zachowku ze spadku obejmującego gospodarstwo rolne i wkład gruntowy w r.s.p.

A. uregulowania przed wejściem noweli KC z 1990r.

- funkcjonowała zasada, że skuteczność zapisu gospodarstwa rolnego jest zależna przede wszystkim od spełnienia warunków, jakie były wymagane od osób powołanych do dziedziczenia gospodarstwa rolnego z testamentu

- art. 1067 K:

a) stawiał wymóg, by zapis gospodarstwa rolnego nie naruszał przepisów ograniczających podział gospodarstwa należącego do spadku; niedochowanie wymaganych warunków prowadziło do bezskuteczności zapisu gospodarstwa rolnego lub jego części, a przepisy ograniczające podział gospodarstwa rolnego miały wpływ wyłącznie na wykonanie zapisu

b) ograniczał wykonanie innego zapisu (niemającego za przedmiot nieruchomości rolnej lub jej części objętej spadkowym gospodarstwem); zgodnie z brzmieniem §2 sprzed nowelizacji – spadkobierca gospodarstwa rolnego mógł być obciążony innym zapisem o tyle, o ile zapis nie stanowił nadmiernego obciążenia tego gospodarstwa. Zapis stanowiący nadmierne obciążenie ulegał stosownemu obniżeniu

B. uregulowania po wejściu noweli KC z 1990r. (obecne uregulowanie art. 1067 KC)

- nowelą dokonane zostało:

a) zniesienie ograniczenia w dziedziczeniu testamentowym gospodarstw rolnych,

b) zniesienie ograniczenia dot. powołania zapisobiercy gospodarstwa rolnego lub jego części

- 1067 KC w obecnym brzmieniu:

a) ogranicza wykonanie zapisu naruszającego przepisy dotyczące podziału gospodarstw rolnych poprzez roszczenie o zamianę przedmiotu zapisu (części fizycznej w nieruchomości rolnej) na świadczenie pieniężne

b) ogranicza tylko wykonanie innego zapisu mającego za przedmiot świadczenie pieniężne – do takiego zapisu może znaleźć odpowiednie zastosowanie art. 216 KC, ograniczający wysokość spłat ustalanych w wypadku znoszenia współwłasności gospodarstwa rolnego

- art. 1067 KC nie był badany przez TK pod kątem zgodności z Konstytucją RP – ma on zastosowanie do spadków rolnych otwartych po ogłoszeniu wyroku TK z 31.01.2001r.

C. gospodarstwo rolne a zapis windykacyjny

- zgodnie z art. 9811 §1 KC zapisobierca nabywa przedmiot zapisu z chwilą otwarcia spadku

- przedmiotem zapisu windykacyjnego może być także gospodarstwo rolne – art. 9811 § 1 pkt. 3 KC oraz wkład gruntowy

- do zapisów windykacyjnych, mających za przedmiot część gospodarstwa rolnego lub wkładu gruntowego nie może być stosowany art. 1067 §2 KC, uprawniający do żądania zamiany przedmiotu zapisu na świadczenie pieniężne

D. zachowek

- zgodnie z art. 1082 KC ustalanie zachowku następuje z uwzględnieniem przepisów szczególnych o dziedziczeniu gospodarstw rolnych, a także art. 216 KC jeżeli do spadku należy gospodarstwo rolne

- przepis nie został uznany za niezgodny z Konstytucją, ma zastosowanie do spadków otwartych po 13.02.2001r. tylko w zakresie umożliwiającym stosowanie art. 216 KC w celu obniżenia roszczenia z tytułu zachowku ze spadku obejmującego gospodarstwo rolne

27. dziedziczenie spadku rolnego przez obywatela państwa obcego i zapis gospodarstwa rolnego na jego rzecz

A. art. XXIII §1 p.w. KC

- spadkobiercom lub zapisobiercom będącym obywatelami państwa obcego przysługuje roszczenie o zapłatę równowartości pieniężnej spadku lub zapisu w takim zakresie, w jakim spadek – po odliczeniu długów – lub zapis przypadałby im, gdyby ich prawo do dziedziczenia lub otrzymania zapisu nie zostało wyłączone lub ograniczone

- obowiązek zapłaty ciąży na spadkobiercach, którzy z ograniczenia lub z wyłączenia nie skorzystali

- roszczenie przysługuje pod warunkiem istnienia wzajemności w państwie, którego obywatelem jest spadkobierca lub zapisobierca uprawniony do otrzymania równowartości pieniężnej

B. art. 7 ustawy z 24 marca 1920r. o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców

- ustawa uzależnia nabycie nieruchomości przez cudzoziemca od zezwolenia ministra właściwego do spraw wewnętrznych

- ograniczenie nie ma zastosowania do nabycia nieruchomości dziedziczonej przez osoby uprawnione do dziedziczenia ustawowego – ważne, by cudzoziemiec należał do kręgu spadkobierców ustawowych po danym spadkodawcy (bez znaczenia czy powołany do dziedziczenia z ustawy, testamentu, czy zostanie na jego rzecz uczyniony zapis windykacyjny)

- jeżeli obywatel państwa obcego nie należy do kręgu spadkobierców ustawowych a zostaje powołany do spadku w testamencie jako spadkobierca lub zapisobierca windykacyjny – utraci on wchodzącą w skład spadku nieruchomość (w tym rolną) jeżeli nie uzyska zezwolenia ministra właściwego do spraw wewnętrznych na podstawie wniosku złożonego w terminie 2 lat od otwarcia spadku; w takim przypadku spadkową nieruchomość nabywają osoby, które były powołane do spadku z ustawy

- w przypadku zapisu zwykłego na rzecz cudzoziemca wymóg zezwolenia jest weryfikowany na etapie zawierania umowy o jego wykonania

Zagadnienie 28

Roszczenie o zwrot gospodarstwa rolnego odziedziczonego przez Skarb Państwa.

Roszczenie o zwrot gospodarstwa rolnego odziedziczonego przez Skarb Państwa zostało wprowadzone ustawą z 28 lipca 1990 roku, o zmianie ustawy - Kodeks cywilny. Artykuł 15 tejże ustawy uprawniał samoistnego posiadacza nieruchomości wchodzącej w skład gospodarstwa rolnego, lub udziału w gospodarstwie rolnym, odziedziczonego ustawowo przez Skarb Państwa przed 6 kwietnia 1982, do żądania przeniesienia na niego własności tej nieruchomości, o ile osoba po której odziedziczył SP była zarazem spadkodawcą tego samoistnego posiadacza lub jego wstępnych. Przeniesienie własności na mocy tego przepisu następowało nieodpłatnie, jednakże SP wyposażony został w roszczenie o zwrot wydatków poniesionych na pokrycie długów związanych z gospodarstwem rolnym. Nabywca nabywał prawa i obowiązki należące do spadku, będące związane z gospodarstwem rolnym.

W wypadku gdy odziedziczone przed 6 kwietnia 1982 nieruchomości pozostawały we władaniu Skarbu Państwa, roszczenie przysługiwało również tym spadkobiercom i ich zstępnym, którzy w momencie wejścia w życie wymienionej ustawy (1 październik 1990) odpowiadali warunkom wyliczonym w punktach 1) i 2) art. 1059 Kodeksu Cywilnego:

W tym przypadku jednak Skarb Państwa był uprawniony do żądania od nabywcy:

jednak w tym przypadku gdy Skarb Państwa wzniósł na nieruchomości budynek lub inne urządzenie o wartości przewyższającej wartość nieruchomości spadkobiercom przysługiwało jedynie roszczenie o odszkodowanie ustalone jak w wypadku wywłaszczenia nieruchomości.

Wyrok TK z 31 stycznia 2001, o niekonstytucyjności m.in. art. 1063 KC zmodyfikował zakres roszczenia,:

w sytuacjach gdy w związku z tym wyrokiem TK Skarb Państwa tracił status spadkobiercy, roszczenie z art. 15 ustawy z 28 lipca 1990 stało się bezprzedmiotowe.

Zagadnienie 29

Dział spadku obejmującego gospodarstwo rolne lub wkład gruntowy w r.s.p.

Do działu spadku obejmującego gospodarstwo rolne, stosuje się szczególny reżim podobnie jak do dziedziczenia gospodarstw rolnych.

W latach 1963-1982 odrębne uregulowania były bardziej restrykcyjne, np.:

Z czasem normy te ulegały liberalizacji, aż uchylono je w 1990 roku.

Obecnie podział gospodarstw rolnych jest uregulowany analogicznie jak przy zniesieniu współwłasności gosp. rol.. Brak obecnie odrębnych uregulowań dla działu spadku obejmującego wkład gruntowy w rolniczej spółdzielni produkcyjnej.

Sposoby podziału:

Spłaty – art.216, 217 – ustalone między spadkobiercami są wiążące dla sądu, natomiast gdy nie ma porozumienia sąd może obniżyć ich wysokość; w przypadku gdy spadkobierca który objął gospodarstwo zbył je w ciągu 5 lat od zniesienia współwłasności jest on zobowiązany wydać pozostałym spadkobiercom korzyści jakie uzyskał dzięki obniżeniu spłat, chyba, że celem zbycia było racjonalne prowadzenie tego gospodarstwa

Prawo zamieszkiwania w gospodarstwie – współspadkobiercy którzy nie otrzymali gospodarstwa lub jego części mają prawo dalszego zamieszkiwania przez okres 5 lat, (niepełnoletni – 5 lat od uzyskania pełnoletniości. Artykuł 1070 KC w kwestii podziału gospodarstwa rolnego należącego do spadku odsyła do przepisów o zniesieniu współwłasności gospodarstwa rolnego (art. 213-218 KC)

Zapis – art. 1067 KC odsyła do art. 216 KC, przy czy, obniżenia spłat nie stosuje się wobec spadkobierców lub zapisobierców będących obywatelami państw obcych, otrzymują oni pełne udziały w spadku, o ile w ich państwie obowiązuje zasada wzajemności wobec polskich obywateli.(art. XXIII p.w. KC)

Trybunał Konstytucyjny nie wypowiedział się co do zgodności art. 1070 i 1067 z konstytucją, należy więc uznać że obowiązują w niezmienionej formie.

Art.1079 KC „Jeżeli oprócz gospodarstwa rolnego spadek obejmuje inne przedmioty majątkowe, udziały spadkobierców w gospodarstwie rolnym zalicza się na poczet ich udziałów w całości spadku.”stał się w stosunku do spadków otwartych po 14 II 2001 roku normą pustą – obowiązuje formalnie, ale nie maju schedy rolnej i niewolnej, ani ustawowych przesłanek dziedziczenia gospodarstwa rolnego.

30. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA DŁUGI SPADKOWE ZWIĄZANE Z PROWADZENIEM GOSPODARSTWA ROLNEGO

Zgodnie z art. 1081 KC odpowiedzialność za długi spadkowe związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego ponosi, od chwili działu spadku, spadkobierca, któremu to gospodarstwo przypadło oraz spadkobiercy otrzymujący od niego spłaty. Każdy z tych spadkobierców ponosi odpowiedzialność w stosunku do wartości otrzymanego udziału. Odpowiedzialność za inne długi ponoszą wszyscy spadkobiercy na zasadach ogólnych (do wielkości udziałów)1034kc.

Ta szczególna regulacja dotyczy odpowiedzialności za długi po dziale spadku. Jeżeli chodzi o odpowiedzialność za długi przed działem spadku- tutaj zasady ogólne.

Długi związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego to długi:

  1. których powstanie pozostaje w związku prawnym lub gospodarczym z prowadzeniem gospodarstwa

  2. długi wynikające ze stosunków prawnych, których stroną był spadkodawca w chwili swej śmierci.

Reguła z art. 1081 stanowi wyraźnie, że za długi związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego odpowiada tylko spadkobierca, który otrzymał gospodarstwo i osoby otrzymujące spłaty. Inni spadkobiercy nie ponoszą za nie odpowiedzialności.

W wyroku z 31 stycznia 2001 r. (sprawa P4/99) TK stwierdził, że art. 1081 KC jest zgodny z Konstytucją, a zatem pozostał on obowiązującą normą prawną i powinien być stosowany również do spadków otwartych po dacie wejścia w życie orzeczenia TK, czyli od 14 lutego 2001 r. Ponieważ jednak po tej dacie cały spadek, łącznie z gospodarstwem rolnym nabywają spadkobiercy na zasadach ogólnych, tym samym spadek stanowi jednolitą całość bez wyróżniania schedy rolnej i nierolnej. Nie ma już uzasadnienia dla utrzymywania szczególnej regulacji odpowiedzialności za długi spadkowe związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego. Brak schedy rolnej powoduje, iż nie można wyodrębniać długów spadkowych związanych z gospodarstwem rolnym jako odrębnej kategorii prawnej pośród długów spadkowych.

31.Zasady i tryb przekazywania gospodarstw rolnych na podstawie przepisów o ubezpieczeniu społecznym rolników (przedstaw ich ewolucję i podstawowe zmiany w kolejnych regulacjach z 1977 r., 1982 r., 1990 r.)

Pierwszą ustawą, która dotyczyła ubezpieczenia społecznego rolników była ustawa z 27 października 1977 r. o zaopatrzeniu emerytalnym oraz innych świadczeniach dla rolników i ich rodzin. Uzależniała nabycie prawa do świadczeń długookresowych, takich jak emerytura czy renta od nieodpłatnego przekazania gospodarstwa rolnego następcy lub państwu oraz całorocznej sprzedaży produktów rolnych o określonej w ustawie wartości jednostkom gospodarki uspołecznionej. Przesłanki, które musiał spełniać następca, takie jak: wiek, przynależność do określonego kręgu rodzinnego rolnika, stan zdrowia, posiadane kwalifikacje zawodowe sprawiały, że ta forma prawna prowadziła do zmiany pokoleniowej, która miała rodzinny charakter.

Umowa taka była odrębną umową nazwaną prawa cywilnego. Przedmiotem świadczenia było gospodarstwo rolne, a minimalna treść umowy obejmowała nieodpłatne przeniesienie posiadania, a jeżeli rolnik był właścicielem , także własności gospodarstwa.

Ustawa ta dokonała bardzo ważnego odstępstwa od art. 158 KC- czyli od wymogu zachowania formy aktu notarialnego dla przeniesienia własności nieruchomości. Rolnik, by ubiegać się o przyznanie świadczeń, mógł przekazać gospodarstwo w formie umowy pisemnej. Umowa ta musiała być sporządzona pod rygorem nieważności przed naczelnikiem gminy lub jego zastępcą.
Ten schemat został utrzymany przez ustawę z 14 grudnia 1982 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników indywidualnych i członków ich rodzin. Przywróciła ona jednak formę aktu notarialnego dla umowy przekazania, co nie dotyczyło jednak sytuacji, gdy rolnik był wyłącznie posiadaczem nieruchomości wchodzącej w skład gospodarstwa.
Ustawa z 1977 r. jak i ustawa z 1982 r. przewidywały umowę przekazania gospodarstwa rolnego następcy. Przedmiotem świadczenia w umowie przekazania było gospodarstwo rolne. Jedna czynność prawna obejmowała cały zespół produkcyjno-majątkowy, który obejmował oprócz gospodarstwa rolnego także inne składniki. Rolnik zobowiązany był do przeniesienia na następcę wszystkich nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego, a także inwentarz żywy i martwy. Minimalną treścią umowy było nieodpłatne przeniesienie posiadania, a jeżeli rolnik był właścicielem, to własności gospodarstwa. W/w ustawy regulowały również przysługujące rolnikowi prawa do korzystania z lokalu mieszkalnego lub pomieszczeń gospodarskich oraz do użytkowania działki gruntu rolnego.
Obecnie obowiązuje ustawa z 20 grudnia 1990 r. o ubezpieczeniu społecznym rolników, która przewiduje umowę z następcą. Zarówno umowa przekazania gospodarstwa rolnego następcy, jak i umowa z następcą służą zmianie generacji w rolnictwie. Jednakże między tymi umowami istnieją ważne różnice. Umowa przekazania gospodarstwa rolnego następcy była elementem konstrukcyjnym świadczenia emerytalno-rentowego i w związku z tym miała bardzo silne związki z ustawą ubezpieczeniową, z kolei związek między umową z następcą, a ustawą jest zdecydowanie luźniejszy, dlatego też regulacja pierwszej z tych umów była bardzo rygorystyczna, a umowa z następca została pozbawiona takiego rygoryzmu. Umowę z następcą należy traktować jako nową szczególną umowę prawa cywilnego, a nie jako nowy typ umowy przekazania gospodarstwa rolnego następcy. Umowa z następcą opisana jest w pytaniu 21.

Umowa przekazania stanowiła legislacyjny pierwowzór umowy z następcą. Regulacja ta przechodziła liczne zmiany. Kolejne modyfikacje np. rozszerzały krąg podmiotów na rzecz których można było przekazać gospodarstwo, za przekazanie od 1990 r. uznano także wydzierżawienie gospodarstwa na 10 lat.

34. ZOBOWIĄZANIA ZWIĄZANE Z PROWADZENIEM GOSPODARSTWA ROLNEGO

Zobowiązanie jest węzłem prawnym, który zmusza nas do wykonania świadczenia pewnej rzeczy, według praw naszego państwa(klasyczna definicja z prawa rzymskiego).

Zobowiązanie związane z prowadzeniem gospodarstwa rolnego to takie, które nie powstałoby, gdyby zbywca nie prowadził gospodarstwa rolnego.

Możemy je podzielić na dwie kategorie:

I. Zobowiązania cywilnoprawne

  1. Zobowiązania zaciągnięte w ramach normalnej działalności produkcyjnej:

    • Zobowiązania z zakupu środków produkcji (np. grunty) i środków do produkcji (np. nawozy, traktory);

    • Zobowiązania z umów: dzierżawy, najmu, dostawy;

    • Poniesione nakłady konieczne ( w związku z koniecznością utrzymania gospodarstwa rolnego w należytym stanie);

    • Poniesione nakłady użyteczne ( np. związane z odgrzybianiem budynków, podnoszące wartość budynków);

  2. Zobowiązania związane z kontraktacją

Przez umowę kontraktacji producent rolny zobowiązuje się wytworzyć i dostarczyć kontraktującemu oznaczoną ilość produktów rolnych określonego rodzaju.

Uregulowania w KC:

Art. 625. Jeżeli po zawarciu umowy kontraktacji gospodarstwo producenta przeszło w posiadanie innej osoby, prawa i obowiązki z tej umowy wynikające przechodzą na nowego posiadacza. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy przejście posiadania było następstwem odpłatnego nabycia gospodarstwa, a nabywca nie wiedział i mimo zachowania należytej staranności nie mógł się dowiedzieć o istnieniu umowy kontraktacji.

Art. 626.  § 1. Jeżeli po zawarciu umowy kontraktacji producent wniósł posiadane gospodarstwo jako wkład do rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielnia ta wstępuje w prawa i obowiązki producenta, chyba że stan wniesionego gospodarstwa stoi temu na przeszkodzie.

§ 2. Jeżeli stan gospodarstwa producenta w chwili jego przystąpienia do spółdzielni nie pozwala na wykonanie umowy kontraktacji przez spółdzielnię, umowa wygasa, a producent obowiązany jest zwrócić pobrane zaliczki i kredyty bankowe; inne korzyści wynikające z tej umowy obowiązany jest zwrócić w takim zakresie, w jakim ich nie zużył w celu wykonania umowy.

§ 3. Jeżeli producent po przystąpieniu do spółdzielni dokonywa indywidualnie sprzętu zakontraktowanych zbiorów, ponosi on wyłączną odpowiedzialność za wykonanie umowy kontraktacji.

Wyłączone zostało działanie artykułu 554 KC dotyczącego odpowiedzialności nabywcy za zobowiązania. Jeżeli po zawarciu umowy kontraktacji gospodarstwo producenta przeszło w posiadanie innej osoby, prawa i obowiązki wynikające z tej umowy przechodzą na nowego posiadacza. Nie dotyczy to wypadku, gdy przejście posiadania było następstwem odpłatnego nabycia gospodartwa, a nabywca nie wiedział i mimo zachowania należytej staranności nie mógł się dowiedzieć o istnieniu umowy kontraktacji.

  1. Zobowiązania wynikające z obciążenia nieruchomości dożywociem

Jeżeli w zamian za przeniesienie własności nieruchomości nabywca zobowiązał się wobec zbywcy zapewnić mu dożywotnie utrzymanie, to w braku odmiennej umowy powinien on przyjąć zbywcę jako domownika, dostarczać mu wyżywienia, ubrania, mieszkania, światła i opału, zapewnić odpowiednią pomoc i pielęgnację w chorobie oraz sprawić mi własnym kosztem pogrzeb odpowiadający miejscowym zwyczajom.

  1. Zobowiązania związane z bezpodstawnym wzbogaceniem

Jeżeli w wyniku bezpodstawnego wzbogacenia( nakładów na gospodarstwo rolne, bądź pracy dokonanych przez osoby, które nie były zobowiązane) w gospodarstwie rolnym doszło do zwiększenia aktywów lub zmniejszenia pasywów bezpodstawnie wzbogacony ma co do zasady obowiązek wydania uzyskanych korzyści.

  1. Zobowiązania związane z czynami niedozwolonymi

W przypadku prowadzenia gospodarstwa rolnego zobowiązania wynikające z niektórych deliktów mają większe znaczenia niż przy działalności nierolniczej(np. art. 431 KC dotyczący odpowiedzialności za zwierzę). Natomiast odpowiedzialność za zobowiązania wynikające z prowadzenia przedsiębiorstwa wprawianego w ruch za pomocą sił przyrody(art. 435 KC) w stosunkach rolnych ma ograniczone znaczenie(co do zasady siły przyrody nie stanowią siły napędowej gospodarstwa rolnego jako całości).

  1. Zobowiązania związane ze zwiększonym ryzykiem

Jako przykład można wskazać zobowiązania związane odpowiedzialnością za produkt niebezpieczny wytworzony w gospodarstwie rolnym i wprowadzony do obrotu.

  1. Zobowiązania wynikające z tytułu świadczenia pracy w gospodarstwie.

II. Zobowiązania publicznoprawne

W pierwszej kolejności należy tu wskazać zobowiązania podatkowe. Można je podzielić na:

Zobowiązania publicznoprawne to także różnego rodzaju opłaty, np. opłata melioracyjna.

35. DZIERŻAWA GRUNTÓW ROLNYCH

Dzierżawa jest jedną z najstarszych instytucji prawa cywilnego, sięgającą jeszcze czasów prehistorycznych.

Instytucja dzierżawy regulowana jest w KC, ustawie o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa z 19.10.1991 r., a prawo pierwokupu przysługujące dzierżawcy umieszczono w Ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego z 15.04.2003 roku.

I. Ogólne informacje

Przepisy związane z dzierżawą są uregulowane w artykułach od 693-709 KC

Zgodnie z art. 693 KC § 1. Przez umowę dzierżawy wydzierżawiający zobowiązuje się oddać dzierżawcy rzecz do używania i pobierania pożytków przez czas oznaczony lub nie oznaczony, a dzierżawca zobowiązuje się płacić wydzierżawiającemu umówiony czynsz.

Dzierżawa jest umową konsensualną, dwustronnie zobowiązującą i odpłatną. KC nie przewiduje żadnych ograniczeń co do formy, jednak umowa dzierżawy nieruchomości, zawarta na czas oznaczony, która ma trwać nie dlużej niż rok, powinna być zawarta na piśmie.

W przypadku niezachowania formy umowę uważa się za zawartą na czas nieoznaczony. Strony mogą także zastrzec w odrębnej umowie,że umowa dzierżawy powinna zostać zawarta w szczególnej formie.

Podmiotami każdego stosunku dzierżawy, w tym dzierżawy stosunku rolnego, są wydzierżawiający i dzierżawca. Mogą być nimi osoby fizyczne, prawne, a także jednostki niemające osobowości prawnej, którym odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną.

Przedmiotem tzw. Dzierżawy rolnej jest co do zasady zarówno państwowy, jak i prywatny „grunt rolny” (art.704 i 706 kc) lub nieruchomość rolna(art.708 kc).

II. Prawo pierwokupu

Dzierżawcy nieruchomości rolnej przysługuje prawo pierwokupu. Ta kwestia jest uregulowana w art.3 Ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego.

Artykuł ten stanowi, że w przypadku sprzedaży nieruchomości rolnej przez osobę fizyczną lub osobę prawną inną niż Agencja Nieruchomości Rolnej, prawo pierwokupu przysługuje z mocy ustawy jej dzierżawcy, po łącznym spełnieniu następujących przesłanek:

  1. Umowa dzierżawy została zawarta w formie pisemnej z datą pewną i była wykonywana co najmniej 3 lata licząc od tej daty;

  2. Nabywana nieruchomość wchodzi w skład gospodarstwa rodzinnego∗ dzierżawcy lub jest dzierżawiona przez spółdzielnie producji rolnej.

∗Gospodarstwo rodzinne-gospodarstwo rolne prowadzone przez rolnika indywidualnego, w którym łączna powierzchnia użytków rolnych jest nie większa niż 300 ha.

Ustawa wymaga zawiadomienia dzierżawcy o treści umowy sprzedaży nieruchomości rolnej trwającej co najmniej przez okres 3 lat(art. 3 ust. 2 UstrójRU). Oznacza to, że istnieje obowiązek zawarcia warunkowej umowy sprzedaży, chociaż w chwili zawarcia nie jest pewne, czy dzierżawcy przysługuje prawo pierwokupu. Jeżeli spełnia on wymagania ustawowe, może w ciągu miesiąca od otrzymania zawiadomienia o sprzedaży wykonać prawo pierwokupu, składając stosowne oświadczenie(art. 598 § 2 KC w związku z art.3 ust..3 UstrójRU). Przedstawia wówczas dokumenty wskazujące na istnienie jego uprawnienia.

Wyłączenia związane z prawem pierwokupu są uregulowane w art. 5 i 7 Ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego.

III. Regulacje zawarte w Kodeksie Cywilnym

Kwestie związane z dzierżawą gruntów rolnych reguluje również Kodeks Cywilny:

  1. Art. 704 KC

W braku odmiennej umowy dzierżawę gruntu rolnego można wypowiedzieć na jeden rok naprzód na koniec roku dzierżawnego, inną zaś dzierżawę na sześć miesięcy naprzód przed upływem roku dzierżawnego.

  1. Art. 706 KC

Jeżeli przy zakończeniu dzierżawy dzierżawca gruntu rolnego pozostawia zgodnie ze swym obowiązkiem zasiewy, może on żądać zwrotu poczynionych na te zasiewy nakładów o tyle, o ile wbrew wymaganiom prawidłowej gospodarki nie otrzymał odpowiednich zasiewów przy rozpoczęciu dzierżawy.

3. Bezczynszowe używanie nieruchomości rolnej z artykułu 708 KC

Art. 708. Przepisy działu niniejszego stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy osoba biorąca nieruchomość rolną do używania i pobierania pożytków nie jest obowiązana do uiszczania czynszu, lecz tylko do ponoszenia podatków i innych ciężarów związanych z własnością lub z posiadaniem gruntu.

Artykuł ten stanowi legalizację praktyki, która pojawiła się na wsi w latach 50. XX wieku. W wyniku migracji, ludność pozostająca na miejscu oddawała grunt w używanie osobom pozostającym na miejscu. W takich umowach nie określano czynszu, jednak większość w judykaturze i doktrynie uznała, że do tych kontraktów należy stosować umowy o dzierżawie

IV. Dzierżawa nieruchomości rolnych Skarbu Państwa

Dzierżawa gruntów rolnych z Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa regulowana jest co do zasady przepisami KC. Jednak ustawa z 19.10.1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa i wydane na jej podstawie akty wykonawcze wprowadzają wiele szczegółowych rozwiązań odbiegających od KC.

Podstawowa różnica dotyczy trybu wydzierżawiania gruntów rolnych.

Tryb wydzierżawiania gruntów rolnych z Zasobu:

  1. Regułą jest publiczny przetarg ustny(licytacja), gdzie podstawowym kryterium wyboru dzierżawcy jest wysokość oferowanego przez niego czynszu.

  2. Regułą jest przetarg nieograniczony, otwarty dla wszystkich kandydatów. ANR ma jednak prawo ograniczyć podmiotowo zarówno licytację, jak i konkurs ofert przez zastrzeżenie, że w przetargu mogą uczestniczyć wyłącznie określone kategorie podmiotów.

Organizatorem przetargu może być wyłącznie ANR, która nie ma prawa zlecania tego innym podmiotom.. Uczestnikami przetargu mogą być osoby fizyczne i prawne pod warunkiem wpłacenia wadium i spełnienia pozostałych warunków.

Ustawa przewiduje odstępstwa od powyższej reguły, gdzie umowa zawierana jest po przeprowadzeniu rokowań, np. gdy nieruchomość wydzierżawiana jest jednoosobowej spółce Skarbu Państwa, utworzonej przez ANR. Przy wydzierżawianiu nieruchomości rolnych Zasobu nie istnieją jakiekolwiek ograniczenia obszarowe co do powierzchni użytków rolnych znajdujących się w posiadaniu dzierżawcy, po zawarciu z nim umowy dzierżawy.

Czynsz dzierżawny ustala się w umowie dzierżawy zawsze jako sumę pieniężna. Jest on płatny za każde półrocze, z dołu.

ANR może zwolnić dzierżawcę z czynszu na okres 3 pierwszych lat trwania dzierżawy, jeśli dzierżawione użytki rolne były odłogowane przynajmniej przez rok przed zawarciem umowy, albo nawet na 5 lat w przypadkach uzasadnionych stanem przedmiotu dzierżawy lub realizacją inwestycji tworzących nowe miejsca pracy.

Dzierżawcy nieruchomości z Zasobu nie przysługuje ustawowe prawo pierwokupu, a jedynie pierwszeństwo w nabyciu dzierżawionej nieruchomości.

Leasing rolniczy

Mienie z Zasobu może być wydzierżawiane osobom fizycznym lub prawnym, z zapewnieniem dzierżawcy prawa kupna przedmiotu dzierżawy najpóźniej z upływem okresu, na jaki została zawarta. Jest to umowa mieszana, za wyborem której przemawiają przede wszystkim względy podatkowe(opłaty z tytułu tej umowy są przychodami w rozumieniu ustaw o podatku dochodowym, co pozwala zmniejszyć obciążenia podatkowe). W umowie tej określa się w szczególności:

  1. Wartość przedmiotu dzierżawy lub najmu,

  2. czynsz roczny w wysokości równej sumie wartości przedmiotu dzierżawy lub najmu podzielonej przez liczbę lat, na którą została zawarta umowa i oprocentowania niespłaconej części tej wartości.

Na poczet ceny nabycia zalicza się wpłacony czynsz. Z drugiej strony w przypadku rozwiązania umowy dzierżawy lub najmu przed upływem okresu na jaki została zawarta, wpłacony czynsz nie podlega zwrotowi. Brak jest regulacji dotyczących przyczyn wypowiedzenia, kształtu umowy, co pozwala na sporą swobodę stron

36. AGENCJA NIERUCHOMOŚCI ROLNYCH I JEJ FUNKCJE

I. HISTORIA

Agencja Nieruchomości Rolnych jest następcą prawnym Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa, która powstała 15.07.2003 r.. Kontynuuje ona pod nową nazwą dotychczasową działalność AWRSP, z uwzględnieniem regulacji zawartych w ustawie o kształtowaniu ustroju rolnego.

II. PODSTAWA PRAWNA

Agencja działa na podstawie:

a) ustawy o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa z dnia 19 października 1991 r.,

b) ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego z dnia 11 kwietnia 2003 r.,

c) statutu (obecnie nadawany przez ministra do spraw rozwoju wsi w drodze rozporządzenia, który sprawuje także nadzór nad ANR)

III. FUNKCJE

Agencja wykonuje w imieniu własnym prawa i obowiązki związane z mieniem Skarbu Państwa powierzonym jej po zlikwidowanych państwowych przedsiębiorstwach gospodarki rolnej, w tym również prawa i obowiązki wynikające z decyzji administracyjnych.

Agencja Nieruchomości Rolnych realizuje zadania wynikające z polityki państwa, w szczególności w zakresie:

1. tworzenia oraz poprawy struktury obszarowej gospodarstw rodzinnych

2. tworzenia warunków sprzyjających racjonalnemu wykorzystaniu potencjału produkcyjnego Zasobu Skarbu Państwa,

3. restrukturyzacji oraz prywatyzacji mienia Skarbu Państwa użytkowanego na cele rolnicze,

4. obrotu nieruchomościami i innymi składnikami majątku Skarbu Państwa użytkowanego na cele rolne,

5. administrowania zasobami majątkowymi Skarbu Państwa przeznaczonymi na cele rolne,

6. zabezpieczenia majątku Skarbu Państwa,

7. inicjowanie prac urządzeniowo-rolnych na gruntach Skarbu Państwa oraz popierania organizowania na gruntach Skarbu Państwa prywatnych gospodarstw rolnych,.

Agencja realizuje również inne zadania określone odrębnymi przepisami, a w szczególności przepisami o kształtowaniu ustroju rolnego.

Agencja Nieruchomości Rolnych została wyposażona w uprawnienia, za pomocą których - działając w imieniu państwa - będzie sprawować dyskretną kontrolę nad rynkiem nieruchomości rolnych, a w razie potrzeby interweniować poprzez prawo państwowego pierwokupu.

Zgodnie z art. 24 ust.1 u.g.n.r główną prawną formą działania ANR są instrumenty gospodarowania Zasobem Własności Rolnej Skarbu Państwa. Agencja może: sprzedawać mienie w całości lub części, oddawać je na czas oznaczony do odpłatnego użytkowania, wnosić je do spółki, przekazywać w zarząd, oddawać na czas oznaczony administratorowi całości lub części mienia w celu gospodarowania, może dokonywać zamiany nieruchomości.

37. AGENCJA RYNKU ROLNEGO I JEJ FUNKCJE

I. HISTORIA

Ustanowiona w czerwcu 1990 r. – w celu prowadzenia polityki interwencyjnej na polskim rynku rolnym – Agencja Rynku Rolnego początkowo zajmowała się interwencyjnym skupem produktów rolnych oraz artykułów spożywczych i sprzedażą interwencyjną, gromadziła rezerwy produktów rolnych oraz ich przetworów, a także udzielała przedsiębiorcom poręczeń dla kredytów zaciąganych na skup płodów rolnych.

W 2001 r. ARR została wyznaczona do pełnienia funkcji agencji płatniczej po akcesji Polski do Unii Europejskiej. W kwietniu 2004 r. Agencja Rynku Rolnego uzyskała bezwarunkową akredytację i status agencji płatniczej UE, którą to funkcję skutecznie pełni do dziś.

II. PODSTAWA PRAWNA

Powstała na podstawie ustawy z 7 czerwca 1990 roku. Aktualnie podstawami prawnymi jej działania są ustawa o Agencji Rynku Rolnego i organizacji niektórych rynków rolnych z 11 marca 2004 roku oraz statut, który Agencji nadaje minister właściwy do spraw rynków rolnych w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych.

III. FUNKCJE

Agencja Rynku Rolnego od przystąpienia Polski do Unii Europejskiej funkcjonuje jako akredytowana agencja płatnicza.

Agencja Rynku Rolnego jako agencja płatnicza:

ARR administruje w Polsce wybranymi mechanizmami Wspólnej Polityki Rolnej UE oraz finansowanymi z budżetu krajowego.
Do realizowanych przez ARR mechanizmów WPR należą m.in.:

Do mechanizmów finansowanych z budżetu krajowego, a administrowanych przez ARR, należą:

Agencja Rynku Rolnego realizuje również następujące działania:

IV. STRUKTURA

Prezesa Agencji powołuje Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra właściwego do spraw rynków rolnych w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw finansów publicznych. Prezes to organ wykonawczy i zarządzający Agencji, kieruje jej działalnością przy pomocy od dwóch do czterech zastępców i dyrektorów oddziałów terenowych.

Siedzibą Agencji jest Warszawa.

39. ZAŁOŻENIA, ZASADY I ZADANIA WSPÓLNEJ POLITYKI ROLNEJ

I. CZYM JEST WSPÓLNA POLITYKA ROLNA? Bo było

Traktat Rzymski przewidywał że wspólna organizacja rynku rolnego może przybrać formy:

  1. powszechnych zasad dotyczących konkurencji

  2. obowiązkowej koordynacji różnych krajowych rynków

  3. europejskiego rynku obejmującego całą Europę

Zadania te związane są z krótkookresową polityką rynkowo – cenową i dochodową WPR Mają na względzie przede wszystkim zapewnieniem odpowiedniej dochodowości producentów rolnych, poprzez właściwą organizację rynków poszczególnych produktów rolnych - w książce Czechowskiego nazywane jest to pierwszym skrzydłem WPR

Długookresowa ( z zasady) polityka strukturalna – stanowi drugie ,,skrzydło” WPR

Mówi o nim art. 39 ust 2 TFUE, który stanowi że zarówno w trakcie opracowywania

jak i późniejszego stosowania polityki rolnej powinny być brane pod uwagę:

  1. Szczególny charakter gospodarki rolnej, wynikający ze struktury społecznej rolnictwa oraz różnic strukturalnych i naturalnych między poszczególnymi regionami rolniczymi

  2. Konieczność stopniowego usuwania tych różnic

  3. Fakt że rolnictwo państw członkowskich stanowi sektor ściśle związany z gospodarką jako całością

Polityka strukturalna UE ma na celu poprawę gospodarowania w rolnictwie i jego otoczeniu, a polityka rynkowo – dochodowa oraz polityka strukturalna powinny być wzajemnie powiązane.

38. AGENCJA RESTRUKTURYZACJI I MODERNIZACJI ROLNICTWA

I. INFORMACJE OGÓLNE

Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa powstała w 1994 r. (powołana ustawą z dnia 29 grudnia 1993 r. o utworzeniu Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa) w celu  wspierania rozwoju rolnictwa i obszarów wiejskich. ARiMR została wyznaczona przez Rząd RP do pełnienia roli akredytowanej agencji płatniczej. Zajmuje się wdrażaniem instrumentów współfinansowanych z budżetu Unii Europejskiej oraz udziela pomocy ze środków krajowych. Agencja, jako wykonawca polityki rolnej, ściśle współpracuje z Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi. ARiMR podlega jednocześnie nadzorowi Ministerstwa Finansów w zakresie gospodarowania środkami publicznymi.

Obecnie działa na podstawie ustawy z dnia 9 maja 2008 r. o Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa.

II. FUNKCJE

ARiMR ma za zadanie:

- dokonywanie inwestycjiw rolnictwie i związanych z nim usługach oraz w przetwórstwie rolno-spożywczym,

- tworzenie przedsięwzięć tworzące dla mieszkańców wsi stałe miejsca pracy poza rolnictwem,

- poprawę rozwoju infrastruktury wiejskiej,

- poprawę struktury agrarnej,

- dokonywanie inwestycji związanych z budową giełd i rynków hurtowych,

- rozwój oświaty i doradztwa rolniczego oraz upowszechnianie i wdrażanie rachunkowości w gospodarstwach.

ARiMR zarządza systemem unijnych dopłat bezpośrednich w Polsce.

Najważniejszym zadaniem ARiMR jest wdrażanie środków współfinansowanych z budżetu

Unii Europejskiej

Obecnie realizowane zadania przez ARiMR to:

a) płatności bezpośrednie- są to instrumenty wsparcia dochodów rolników. Polscy rolnicy zostali objęci uproszczonym systemem płatności bezpośrednich. Wsparcie finansowe udzielane jest rolnikom proporcjonalnie do powierzchni upraw i posiadanych stad zwierząt. Po raz pierwszy płatności bezpośrednie zostały wypłacone polskim rolnikom w 2004 roku po akcesji Polski do Unii Europejskiej.

b) Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013

AMriMR prowadzi krajowy system ewidencji producentów, ewidencji gospodarstw rolnych oraz

ewidencji wniosków o przyznanie płatności oraz rejestr zwierząt gospodarskich oznakowanych

ARiMR finansuje przede wszystkim działalność inwestycyjną (II filar WNR)- realizuje płatności w ramach systemów środków wsparcia bezpośredniego.

III. KOMPETENCJE ADMINISTRACYJNE AGECNJI

1.Decyzje administracyjne wydawane przez Prezesa Agencji, dyrektorów oddziałów regionalnych, kierowników biur powiatowych, np. Prezes Agencji w drodze decyzji ustala kwoty nienależne lub nadmiernie pobrane środki publiczne pochodzące z funduszy UE lub krajowych; dyrektor oddziału regionalnego Agencji w drodze decyzji przyznaje pomoc w przypadku niektórych działań w ramach Programu Rozwoju Obszarów Wiejskich (np. ułatwianiu startu młodym rolnikom)

2.Umowy zawierane między ARiMR a beneficjentami pomocy, umowy zawierają wysokość pomocy, warunki i terminy wypłaty środków finansowych z tytułu pomocy, warunki rozwiązania umowy, warunki i sposób zwrotu środków pochodzących z pomocy w przypadku gdy pomoc jest nienależna lub wypłacona w nadmiernej wielkosci

IV. STRUKTURA

ANRiMR jest państwową osobą prawną z siedzibą w Warszawie.

Agencją Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa kieruje Prezes powołany przez Premiera RP na wniosek ministra do spraw rozwoju wsi oraz ministra właściwego do spraw finansów publicznych. Prezes Rady Ministrów odwołuje Prezesa Agencji. Prezes Agencji wykonuje swoje zadania przy pomocy zastępców Prezesa Agencji, dyrektorów oddziałów regionalnych oraz kierowników biur powiatowych. Dyrektorów oddziałów regionalnych powołuje i odwołuje Prezes Agencji. Zastępców Prezesa powołuje i odwołuje Prezes Agencji. Struktura ARiMR jest trzypoziomowa - Centrala, 16 Oddziałów Regionalnych w każdym województwie oraz 314 Biur Powiatowych. Kierowników biur powiatowych i ich zastępców powołuje dyrektor oddziału regionalnego. Nadzór nad Agencją sprawuje minister właściwy do spraw rozwoju wsi, a w zakresie gospodarki finansowej – minister właściwy do spraw finansów publicznych..

Minister właściwy ds. rozwoju wsi w drodze rozporządzenia nadaje Agencji statut w którym określa jej organizację , w tym siedziby biur powiatowych, uwzględniając zakres zadań realizowanych przez Agencję i potrzebę ich sprawnego wykonywania.

40. Europejski (jednolity) rynek rolny. (instrumenty prawne polityki rynkowo-dochodowej w rolnictwie UE. (s. 87-93; s. 381-395)

W ciągu kilkudziesięciu już lat funkcjonowania Wspólnej Polityki Rolnej stworzony został rozbudowany i nieprzejrzysty system wspólnej organizacji rynków rolnych, zorganizowanych według kryterium branżowego. Spośród różnorodnych instrumentów wewnętrznej regulacji rynków rolnych podstawowa rola przypada cenom rolnym, zróżnicowanym formom ograniczania rozmiarów produkcji rolnej, premiom z różnych tytułów prawnych, interwencyjnemu skupowi płodów rolnych wraz ze środkami służącymi finansowaniu przechowalnictwa artykułów rolnych.

Ceny produktów rolnych są cenami silnie regulowanymi, określanymi na drodze legislacyjnej, przy założeniu funkcjonowania w ograniczonym zakresie praw rynku (popytu i podaży). Ceny określane są w aktach prawnych Rady, wydawanych na wniosek Komisji.

Spośród różnorodnych kategorii cen wyróżnić można dwa rodzaje:

- ceny służące stabilizacji rynku wewnętrznego Unii (cena docelowa i interwencyjna)

- ceny służące ochronie własnego rynku produktów rolnych przed konkurencją produktów z zewnątrz (ceny progu, ceny śluzy)

Cena docelowa (target price) odgrywa podstawową rolę w organizacji rynków rolnych. Określa optymalny poziom cen, z punktu widzenia rolnika oraz ma gwarantować odpowiednio wysokie dochody rolnicze. Występuje w sektorze zbóż, cukru, mleka i przetworów mlecznych.

Ceny kierunkowe mają zbliżony charakter, ustalane są w sektorze mięsa wołowego i cielęciny.

Cena interwencyjna służy przeciwdziałaniu niekontrolowanemu spadkowi cen, ma na celu zapobieganie destabilizacji rynków rolnych. Ma charakter ceny gwarantowanej i funkcjonuje w praktyce obrotu.

Cena progu – stosuje się ją do produktów rolnych importowanych spoza Unii, w celu ochrony unijnej produkcji rolnej przed tańszym importem z państw trzecich (rynek cukru, zbóż, mleka). Cena śluzy to jej odpowiednik na rynku wieprzowiny, mięsa drobiowego i jaj.

Cena podstawowa – w sektorach mięsa baraniego i wieprzowego.

Cena wycofania z rynku – świeże owoce i warzywa.

Podstawowym środkiem prawnym stabilizacji rynku wewnętrznego Unii są zakupy interwencyjne.

Państwa członkowskie zostały upoważnione do powołania wyspecjalizowanych krajowych agencji interwencyjnych, prowadzący interwencyjny skup nadwyżek produkcyjnych, ich magazynowanie i późniejszą redystrybucje oraz realizację dopłat eksportowych.

Odrębną grupę środków prawnego oddziaływania na organizację rynków rolnych stanowią premie i dopłaty z różnych tytułów prawnych. Do tego istnieją także dopłaty typowe produkcyjne oraz bezpośrednie dopłaty wyrównawcze.

Według kryterium rodzaju obowiązków nałożonych na rolników można wyodrębnić instrumenty ograniczania produkcji polegające na ilościowym limitowaniu rozmiarów produkcji w skali rocznej oraz instrumenty określające obowiązki rolników, polegające na przyjęciu innych od dotychczasowych metod lub kierunków produkcji ( w ramach pierwszych z nich – kontyngentowanie produkcji według kryterium ilościowego, do drugiej trzeba zaliczyć m. In. Instytucję wyłączania gruntów rolnych)

Podstawowymi środkami oddziaływania na import rolny do Unii są obecnie cła importowe oraz kontyngenty ilościowe. Do tego jeszcze należy dodać klauzule o zabezpieczeniu.

W eksporcie produktów rolnych z Unii stosowane są dopłaty eksportowe.

Na licencjach eksportowo – importowych oparty jest import produktów rolnych do Unii, jak i eksport poza granice jej obszaru handlowego.

Innym środkiem kontroli administracyjnej wymiany handlowej z państwami trzecimi są certyfikaty stanowiące rodzaj zaświadczenia.

W ramach Wspólnej Polityki Rolnej zostały stworzone wspólne organizacje rynków rolnych, zorganizowane według kryterium branżowego, poddane ścisłej reglamentacji prawnej.

(dalsza część z innego rozdziału)

Źródła prawa w odniesieniu do rynków rolnych są bardzo bogate i zróżnicowane. Na gruncie prawa wspólnotowego przykładowo można wskazać Traktat Rzymski, rozporządzenie Rady (WE) nr 1782/2003 ustanawiające wspólne zasady dla systemów wsparcia bezpośredniego w ramach wspólnej polityki rolnej i ustanawiające określone systemy wsparcia dla rolników. Prawo krajowe obejmuje m.in. ustawę z dnia 20 grudnia 2002 r. o organizacji niektórych rynków rolnych oraz ustawę z dnia 26 stycznia 2007 r. o płatnościach w ramach systemów wsparcia bezpośredniego.

RYNEK ROLNY

Zgodnie z art. 34 ust. 1 Traktatu Rzymskiego do osiągnięcia celów WPR ustanowiona została wspólna organizacja rynków rolnych. W praktyce regulacja rynku przybiera najczęściej postać europejskiej organizacji rynkowej właściwej dla danego produktu rolnego (tzw. rynki branżowe).Traktat przewiduje jednak także inne formy wspólnej organizacji rynku: wspólne reguły konkurencji, obowiązkowa koordynacja krajowych organizacji rynkowych.

Zgodnie z orzecznictwem ETS przez pojęcie „wspólnej organizacji rynków rolnych” rozumieć należy ustanowiony w drodze regulacji wspólnotowych katalog prawnych instrumentów regulowania konkretnego branżowego rynku rolnego, mających przede wszystkim na celu zapewnienie odpowiednich dochodów rolniczych, stabilizację rynków rolnych, a także inne cele określone w art. 33 Traktatu Rzymskiego.

INSTRUMENTY WSPARCIA

Interwencja rynkowa

Jako podstawowe formy regulacji rynku wewnętrznego prawo wspólnotowe wyszczególnia następujące środki interwencji rynkowej:

- ceny rolne: cena referencyjna, cena interwencyjna (oznacza cenę zakupu produktów w ramach interwencji publicznej), cena minimalna;

- skup i zbyt interwencyjny;

- dystrybucję wśród najbardziej potrzebujących- produkty stanowiące zapasy interwencyjne mogą być udostępnione organizacjom charytatywnym w celu ich dystrybucji w ramach Unii;

- dopłaty z tytułu przechowywania produktów- przyznawanie dopłat przedsiębiorcom, którzy zobowiążą się do magazynowania określonego produktu przez wymagany okres na własny koszt i ryzyko.

Instrumenty ograniczania produkcji

Podstawowym środkiem ograniczania produkcji są kwoty produkcyjne, stosowane na rynku mleka oraz cukru. Ich podstawowym celem jest zmniejszenie proporcji pomiędzy popytem a podażą oraz wynikających z niej nadwyżek strukturalnych. Najpierw ustala się na poziome UE kwotę globalną produkcji, która następnie jest dzielona pomiędzy członków na tzw. kwoty krajowe. Kwota produkcyjna oznacza określenie maksymalnej ilości produktu, jaki może zostać wprowadzony do obrotu w danym roku gospodarczym.

Systemy pomocy

System ten obejmuje głównie dopłaty. Jako przykład (jeden z licznych) można wskazać refundacje produkcyjne stosowane na rynkach skrobi i cukru. Refundacja produkcyjna polega na udostępnieniu produktów rolnych podstawowych przetwórcom po cenie niższej od ceny wynikającej ze stosowania wspólnych cen.

Normy handlowe i warunki produkcji

Normy handlowe stanowią minimalne wymagania dla produktów rolnych, które mają być objęte wsparciem w ramach wspólnej organizacji rynków. Dotyczą one w szczególności jakości produktów, pakowania, przechowywania, transportu. Szczególną postać wymagań jakościowych stanowi certyfikat produkcji.

Handel z państwami trzecimi

Zakazane jest stosowanie w handlu z państwami trzecimi nieprzewidzianych prawem europejskim opłat oraz innych ograniczeń. W praktyce jednak katalog instrumentów służących ochronie wspólnego rynku przed konkurencją z zewnątrz jest bardzo szeroki (np. pozwolenia na przywóz, cła).

41. Polskie regulacje uzupełniające regulacje europejskie dotyczące rynków

Przyspieszenie po roku 2000 dostosowania prawa polskiego do standardów europejskich zaowocowało uchwaleniem kilku ustaw, które uregulowały częściowo problematykę branżowych rynków rolnych według europejskich wzorów jeszcze przed okresem pełnego członkostwa Polski w Unii Europejskiej.

Regulacji prawnej poddano między innymi problematykę rynków:

- cukru

- owoców i warzyw

- chmielu i produktów chmielowych

- tytoniu

- suszu paszowego

- mleka i przetworów mlecznych

- skrobi ziemniaczanej

- przetworów owocowo- warzywnych

- zbóż

- roślin oleistych

- lnu uprawnego

- lnu i konopi

- roślin strączkowych

Uchwalono również ustawę z 20 grudnia 2002 r. o organizacji niektórych rynków rolnych o charakterze kompetencyjno-organizacyjnym odnośnie do regulacji niektórych rynków rolnych tyczących problematyki:

- zakupów i sprzedaży interwencyjnej zbóż

- udzielania pomocy finansowej dla pierwszego stopnia przetworzenia słomy lnianej lub konopnej na włókno oraz dla osób traktowanych jako przetwórcy, określonych przepisami Unii europejskiej.

Regulacja zawierała przepisy tworzące ramy organizacyjno-prawne konieczne do funkcjonowania po akcesji w drodze bezpośredniego obowiązywania rozporządzeń w takim zakresie, w jakim dopuszczają to zasady stosowania prawa w porządku krajowym prawa unijnego.

Podpisanie w Atenach 16 kwietnia 2003 r. Traktatu Akcesyjnego określającego przystąpienie grupy państw kandydujących do Unii Europejskiej, w tym Polski, zmieniło również zasady porządku prawnego krajów uzyskujących członkostwo w Unii Europejskiej z dniem 1 maja 2004 r.

Dostosowania polskiego prawa przed akcesją dokonano jedynie w części.

Regulacje ustawowe dotyczące krajów rynków rolnych powinny się odnosić – jak już stwierdzono – jedynie do zagadnień proceduralno – organizacyjnych związanych z wdrożeniem rozporządzeń unijnych dotyczących regulacji branżowych rynków rolnych

Należy również wspomnieć o wejściu w życie ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o nadmiernych zapasach produktów rolnych i produktów cukrowych.

Polska zgodziła się na limitowanie produkcji rolnej, w tym również zapasów produktów rolnych.

42. UMOWA KONTRAKTACJI

I. INFORMACJE OGÓLNE

W systemie gospodarki planowej kontraktacja odgrywała ogromną role w organizowaniu zaopatrzenia rynku w produkty niezbędne dla przemysłu i ludności. I obecnie gospodarcza funkcja kontraktacji polega na organizowaniu i produkcji i zbytu wytworów rolnictwa. Nowelizacja z 1990 r. poszerzyła znacznie grono podmiotów mogących być stronami umowy.

Umowa kontraktacji jest umową nazwaną kodeksu cywilnego, regulowaną w art. 613-626 (Tytuł XIV).

II. POJĘCIE I CHARAKTER PRAWNY

Przez umowę kontraktacji producent rolny zobowiązuje się wytworzyć i dostarczyć kontraktującemu oznaczoną ilość produktów rolnych określonego rodzaju, a kontraktujący zobowiązuje się te produkty odebrać w terminie umówionym, zapłacić umówioną cenę oraz spełnić określone świadczenie dodatkowe, jeżeli umowa lub przepisy szczególne przewidują obowiązek spełnienia takiego świadczenia.

Umowa kontraktacji jest czynnością prawną dwustronnie zobowiązującą, odpłatną i wzajemną. Zawarcie umowy kontraktacji wymaga zachowania formy pisemnej (ad probationem).

III. PRAWA I OBOWIĄZKI STRON

Producent Kontraktujący
Kto nim może być? Każdy podmiot, który zajmuje się działalnością wytwórczą w rolnictwie, a także grupa takich producentów i ich związki. Każdy podmiot (do 1990- jedynie jednostki gospodarki uspołecznionej). W praktyce m.in. osoby prowadzące przedsiębiorstwa przetwórcze.
Prawa

a) żądanie ceny za wytworzone i dostarczone produkty

b) żądanie spełnienia świadczeń dodatkowych

a) nadzór i kontrola nad przebiegiem prac producenta zmierzających do wykonania umowy

b) odstąpienie od umowy z powodu istotnych wad fizycznych przedmiotu kontraktacji
Obowiązki

a) wytworzenie oznaczonej ilości produktów rolnych określonego rodzaju;

b) obowiązek dostarczenia i przeniesienia własności produktów rolnych kontraktującemu

c) zawiadomienie kontraktującego o wystąpieniu przyczyn, które mają wpływ na wykonanie umowy. Chodzi tu o okoliczności za które producent nie ponosi odpowiedzialności. Nie dotyczy to jednak przypadku, gdy kontraktujący wiedział o tych okolicznościach lub były one powszechnie znane

a) odbiór (z zasady w miejscu wytworzenia zakontraktowanych produktów) od producenta produktów rolnych- nie można odmówić przyjęcia częściowego

b) zapłata ceny

c) spełnienie świadczenia dodatkowego

IV. ŚWIADCZENIE DODATKOWE

Świadczeniami dodatkowymi, przewidzianymi w umowie lub przepisie szczególnym, ze strony kontraktującego mogą być w szczególności:

1) zapewnienie producentowi możności nabycia określonych środków produkcji i uzyskania pomocy finansowej;

2) pomoc agrotechniczna i zootechniczna;

3) premie pieniężne;

4) premie rzeczowe.

V. ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI PRODUCENTA I KONTRAKTUJĄCEGO

Producent ponosi odpowiedzialność na zasadach ogólnych za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania. Jeżeli przedmiot kontraktacji ma być wytworzony w gospodarstwie prowadzonym przez kilka osób wspólnie, odpowiedzialność tych osób względem kontraktującego jest solidarna.

Jeżeli producent nie może dostarczyć przedmiotu kontraktacji wskutek okoliczności, za które żadna za stron odpowiedzialności nie ponosi, obowiązany jest on tylko do zwrotu pobranych zaliczek i kredytów bankowych (w umowie można zastrzec warunki ich zwrotu korzystniejsze dla producenta).

Producent ponosi odpowiedzialność z tytułu rękojmi za wady fizyczne i prawne przedmiotu kontraktacji. Kontraktujący ponosi taką odpowiedzialność odnośnie środków produkcji dostarczonych producentowi.

VI. ZMIANA W OSOBIE PRODUCENTA

W razie przejścia posiadania gospodarstwa rolnego na inną osobę stroną umowy kontraktacji staje się nowy posiadacz tego gospodarstwa. Rozwiązanie to nie obejmuje sytuacji, gdy przejście posiadania było następstwem odpłatnego nabycia gospodarstwa, a nabywca nie wiedział i mimo zachowania należytej staranności nie mógł się dowiedzieć o istnieniu umowy kontraktacji.

Rolnicza spółdzielnia produkcyjna może stać się stroną umowy jeżeli producent (który taką umowę już zawarł) wniósł posiadane gospodarstwo jako wkład do spółdzielni. Nie dzieje się tak, jeżeli stan wniesionego gospodarstwa stoi temu na przeszkodzie (wówczas umowa wygasa, a producent obowiązany jest zwrócić pobrane zaliczki i kredyty bankowe, a inne korzyści wynikające z tej umowy obowiązany jest zwrócić w takim zakresie, w jakim ich nie zużył w celu wykonania umowy).

VII. PRZEDAWNIENIE ROSZCZEŃ

Wzajemne roszczenia stron podlegają przedawnieniu po upływie dwuletniego terminu. Początkiem biegu terminu jest dzień spełnienia świadczenia przez producenta, a jeżeli nie zostało ono spełnione- dzień, w którym spełnione być powinno.

43. SPRZEDAŻ PAŃSTWOWYCH NIERUCHOMOŚCI ROLNYCH

I. INFORMACJE OGÓLNE

Agencja Nieruchomości Rolnych (państwowa osoba prawna) gospodaruje gruntami rolnymi tworzącymi Zasób Własności Rolnej Skarbu Państwa w formach prawnych wymienionych w ustawie z dnia 19 października 1991 r. o gospodarowaniu nieruchomościami rolnymi Skarbu Państwa.

Zasób Własności Rolnej, podobnie jak wcześniej Państwowy Fundusz Ziemi jest z założenia formą organizacyjną przejściową. Zadaniem Agencji jest szybkie i racjonalne zagospodarowanie Zasobu. W świetle przepisów ustawy można wyróżnić:

1) zagospodarowanie poprzez wykorzystanie na cele rolnicze,

2) przeznaczenie mienia na inne cele,

3) zabezpieczenie mienia niezagospodarowanego przed zniszczeniem lub uszkodzeniem

Punkt 1) polega na jego rozdysponowaniu gruntów na podstawie umów sprzedaży, dzierżawy, zamiany, przekazaniu w trwały zarząd lub prowadzeniu gospodarstwa rolnego przez Agencję.

Sprzedaż nieruchomości jest cywilnoprawną formą dysponowania Zasobem Własności Rolnej Skarbu Państwa.

Sprzedaż nieruchomości rolnych wprowadziła w naszym systemie Ustawa z 12 marca 1958r.o sprzedaży państwowych nieruchomości rolnych.

Obecnie sprzedaż nieruchomości państwowych prowadzi Agencja lub upoważniony przez nią w drodze umowy zlecenia, inny podmiot, w tym gmina. Do sprzedaży nieruchomości Zasobu mają zastosowanie:

Tryby sprzedaży:

- przetargu ustnego, nieograniczonego lub ograniczonego

- przetargu ofert, nieograniczonego lub ograniczonego

Zasadą jest sprzedaż w trybie przetargowym.

Sprzedaż bez przetargu jako wyjątek od zasady, może być przeprowadzona jedynie na podstawie wyraźnego przepisu ustawy.

Bez przetargu, po cenie ustalonej w sposób określony w ustawie, sprzedaż jest prowadzona w sytuacji:

Pierwszeństwo

Prawo to przysługuje:

1) byłemu właścicielowi zbywanej nieruchomości lub jego spadkobiercom, jeżeli nieruchomość została przejęta na rzecz Skarbu Państwa przed dniem 1 stycznia 1992 r.,

2) spółdzielni produkcji rolnej władającej faktycznie zbywaną nieruchomością, której użytkowanie ustanowione na rzecz tej spółdzielni wygasło na podstawie art. 16 ust. 2 z dniem 31 grudnia 1993 r.,

3) dzierżawcy zbywanej nieruchomości, jeżeli dzierżawa trwała faktycznie przez okres co najmniej trzech lat,

4) zarządzającemu specjalną strefą ekonomiczną w od­niesieniu do nieruchomości położonych w granicach specjalnych stref ekonomicznych.

O przeznaczeniu do sprzedaży nieruchomości, do której nabycia przysługuje pierwszeństwo w.w. Osobom, Agencja zawiadamia na piśmie tę osobę, podając cenę nieruchomości oraz termin złożenia wniosku o nabycie (nie krótszy niż 21 dni). Uprawnieni skorzystają z pierwszeństwa nabycia, jeżeli złożą oświadczenie, że wyrażają zgodę na jej nabycie po cenie określonej w zawiadomieniu. W razie braku spełnienia warunków bądź złożenia oświadczenia o odmowie, Agencja proponuje nabycie nieruchomości kolejnej osobie uprawnionej z tytułu pierwszeństwa, a w razie jej braku, stosuje tryb przetargowy.

W razie naruszenia pierwszeństwa, zdaniem przeważającej części doktryny i orzecznictwa SN, ograniczają się do odpowiedzialności odszkodowawczej.

SPRZEDAŻ W TRYBIE PRZETARGOWYM

Nieruchomości, do zbycia których nie mają zastosowania przepisy o sprzedaży bez przetargu, podlegają sprzedaży w trybie publicznego przetargu ustnego (licytacja) albo w trybie przetargu ofert pisemnych (konkursu ofert). Należy zwrócić uwagę na odmienności w nazwie trybów w regulacji u g.n.r w porównaniu do KC.

O wyborze formy przetargu decyduje właściwy miejscowo oddział terenowy Agencji będący organizatorem przetargu.

Organizator przetargu, ogłaszając przetarg, może zastrzec że w przetargu mogą uczestniczyć wyłącznie określone osoby fizyczne lub prawne. Mogą to być wszystkie bądź niektóre kategorie osób wskazane w art.29 ust. 3 b u.gn.r. Mówimy wówczas o przetargu ograniczonym.

Agencja może zastrzec, że w przetargu mogą uczestniczyć wyłącznie:

1) rolnicy indywidualni, w rozumieniu przepisów o kształtowaniu ustroju rolnego,

zamierzający powiększyć gospodarstwo rodzinne, jeżeli mają oni

miejsce zamieszkania w gminie, w której położona jest nieruchomość wystawiana

do przetargu lub w gminie graniczącej z tą gminą lub

2) osoby posiadające kwalifikacje rolnicze określone w przepisach

o kształtowaniu ustroju rolnego, zamierzające utworzyć gospodarstwo rodzinne

w rozumieniu tych przepisów, lub

3) pracownicy zlikwidowanych państwowych przedsiębiorstw gospodarki rolnej

zamierzający utworzyć gospodarstwo rodzinne, lub

4) rolnicy, którzy po dniu 31 grudnia 1991 r. sprzedali Skarbowi Państwa nieruchomości

niezbędne na cele publiczne, lub

5) członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych postawionych w stan likwidacji

lub upadłości, zamierzający utworzyć gospodarstwo rodzinne, lub

6) repatrianci w rozumieniu przepisów o repatriacji, przybyli do Rzeczypospolitej

Polskiej nie wcześniej niż 6 lat przed dniem przetargu, lub

7) spółki prawa handlowego, w których 100% akcji albo udziałów należy do

pracowników zlikwidowanych państwowych przedsiębiorstw gospodarki

rolnej.

Jeżeli w przetargu może wziąć udział każdy (osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej), kto w wyznaczonym terminie, miejscu i formie wniósł wadium, mówimy o przetargu nieograniczonym.

Tryb procedury przetargowej określony szczegółowo w Rozporządzeniu z 2010r.:

Wniosek komisji przetargowej podlega zatwierdzeniu przez organizatora w terminie 2 tygodni od dnia sporządzenia protokołu. Organizator zawiadamia na piśmie uczestników przetargu o jego wyniku.

Przetarg uważa się za nierozstrzygnięty:

  1. w razie braku ofert pisemnych bądź niestawienia się na przetarg ustny

  2. w razie braku postąpienia ponad cenę wywoławczą w ustnym przetargu i odpowiednio niezłożenia oferty w wysokości co najmniej ceny wywoławczej przy pisemnym

  3. w razie odrzucenia przez komisję wszystkich ofert lub braku wyboru jakiejkolwiek

W razie stwierdzenia nieprawidłowości przy przetargu, uczestnik może wnieść zastrzeżenia na czynności przetargowe w terminie 7 dni od ich dokonania do Prezesa Agencji za pośrednictwem organizatora przetargu. Prezes unieważnia przetarg, jeśli nie został przeprowadzony zgodnie z przepisami, zawiadamiając o tym wszystkich uczestników. Tryb ten nie wyklucza możliwości wniesienia powództwa do sądu o stwierdzenie nieważności umowy zawartej wskutek przetargu przeprowadzonego z naruszeniem przepisów prawa. Należy też zwrócić uwagę na przepis art.70 ze znaczkiem 5 KC, zgodnie z którym organizator oraz uczestnik przetargu może żądać unieważnienia przez sąd zawartej umowy, jeżeli strona tej umowy, inny uczestnik lub osoba działająca w porozumieniu z nimi wpłynęła na wynik przetargu w sposób sprzeczny z prawem lub niezgodny z dobrymi obyczajami.

Przy sprzedaży nieruchomości w trybie przetargowym ustalona cena jest wynikiem przetargu – w przypadku przetargu ustnego jest to najwyższa cena osiągnięta w licytacji, przypadku konkursu ofert – jest to cena oferowana w ofercie wybranej jako najkorzystniejsza, z tym że nie może być niższa niż cena wywoławcza.

44. Dzierżawa państwowych gruntów rolnych ( z ZWRSP)

Zasób Własności Rolnej Skarbu Państwa jest wyodrębnioną instytucjonalnie częścią funduszu własności państwowej, obejmującą mienie rolnicze stanowiące własność SP. Utworzony na mocy ustawy z 19.10.1991r u.g.n.r. Gospodarowanie Zasobem powierzono Agencji Nieruchomości Rolnych. Do Zasobu były przekazywane nieruchomości rolne i inne składniki majątku, stanowiące własność SP , które uprzednio:

1)wchodziły do Państwowego Funduszu Ziemi 2) stanowiły składniki zorganizowanych całości produkcyjnych w formie państwowych przedsiębiorstw lub gospodarstw rolnych.

Dzierżawa państwowych gruntów rolnych Zasobu

Zgodnie z art. 38 u.g.n.r. mienie wchodzące w skład Zasobu może być wydzierżawione( lub wynajmowane) os.fizycznym lub prawnym, na zasadach KC jednak ustaw i akty wykonawcze wprowadzają rozwiązania szczegółowe odbiegające od KC.

Różnice: 1.tryb wydzierżawiania państwowych gruntów rolnych – um. dzierżawy nier. rolnej z Zasobu ANR zawiera co do zasady po przeprowadzeniu przetargu

▪ publiczny przetarg ustny ( licytacja), podstawowym kryterium wysokość oferowanego przez niego czynszu, ale ANR, w przypadkach uzasadnionych względami gospodarczymi może ustalić dzierżawcę na podstawie przetargu ofert pisemnych ( konkurs ofert) np. kryterium gwarancji należytego prowadzenia gospodarstwa. W razie zgłoszenia równorzędnych ofert pierwszeństwo mają os. podlegające przepisom o ubezp. społ. rolników oraz pracownikom PPGR, lub os. która zagwarantuje miejsca pracy przez min. 5 lat.

▪przetarg nieograniczony otwarty dla wszystkich kandydatów. ANR może jednak ograniczyć podmiotowo licytację i konkurs ofert (np. rolnicy indywidualni, repatrianci, spółki pracowników zlikwidowanych PGR-ów)

2.sposób oznaczenia w umowie i uiszczania czynszu dzierżawnego. W um. dzierżawy-suma pieniężna lub równowartość pieniężna odpowiedniej ilości pszenicy, płatny za każde półrocze roku kalendarzowego z dołu (nie pobiera się za użytki kl. VI). ANR może zwolnić dzierżawcę z czynszu na okres 3 pierwszych lat lub nawet 5 ( uzasadnione przypadki)

W przypadkach nieprzewidzianych zdarzeń losowych uniemożliwiających zaplacenie czynszu może skorzystać z post. Wyjaśniającego. ANR może odroczyć termin zapłaty lub rozłożyć ją na raty w przypadku załamania się rynku lub gwałtownego spadku cen, nadzwyczajnych zdarzen losowych lub zjawisk gosp. Albo umorzyć należności w całości lub części. Nastepuje to na wniosek dzierżawcy.

3.W przeciwieństwie do dzierżawców innych gruntów rolnych dzierżawcy nier. z Zasobu nie przysługuje ustawowe prawo pierwokupu, a tylko pierwszeństwo w nabyciu dzierżawionej nieruchomości – na wypadek gdyby ANR przeznaczyła ją do sprzedaży(ale dop w 3 kolejności)

4. ANR może wypowiedzieć umowę dzierżawy(nawet zawartą na czas oznaczony) jeśli część lub całość dzierżawionej nieruchomości została przeznaczona w planie zagosp. przestrz. na cele publiczne.

5. Leasing rolniczy Ustawa pozwala uzyskać dzierżawcy prawo kupna przedmiotu dzierżawy najpóźniej z upływem okresu, na jaki została zawarta umowa. Umowa z takim elementem określana jest mianem leasingu rolniczego i jest umową mieszaną, posiadającą niektóre cechy leasingu właśnie. Za jej wyborem przemawiają przede wszystkim względy podatkowe (opłaty z tytułu tej umowy są przychodami w rozumieniu ustaw o podatku dochodowym , co pozwala zmniejszyć obciążenie podatkowe). W umowie tej określa się w szczególności:

1)wartość przedmiotu dzierżawy lub najmu, 2) czynsz roczny w wysokości równej sumie wartości przedmiotu dzierżawy lub najmu podzielonej przez liczbę lat, na którą została zawarta umowa, i oprocentowania niespłaconej części tej wartości.

Na poczet ceny nabycia zalicza się wpłacony czynsz. Z drugiej strony w przypadku rozwiązania umowy dzierżawy lub najmu przed upływem okresu, na jaki została zawarta, wpłacony czynsz nie podlega zwrotowi. Brak jest regulacji dotyczących przyczyn wypowiedzenia, kształtu umowy- co pozwala na sporą swobodę stron.

45. Zamiana nieruchomości rolnych z ZWRSP

Zamiana jest umową, w której każda ze stron zobowiązuje się przenieść na drugą stronę własność rzeczy w zamian za zobowiązanie do przeniesienia własności innej rzeczy. Do zamiany stosuje się odpowiednio przepisy o sprzedaży.(KC)

Zamiana nier. państwowej polega na ograniczeniu swobody stron w ustaleniu istotnych el. umowy - ustawodawca zobowiązał ministra wł. do spraw rozwoju wsi do określenia warunków i trybu dokonywania zamiany nieruchomości. Podmiotami umowy są Agencja i rolnik. Przedmiotem zamiany mogą być wyłącznie nier. wolne od wszelkich obciążeń, z wyj. służebności gruntowych.

Agencja może dokonywać zamiany nier. jedynie w syt. określonych przepisami prawa:

1.a)w wyniku zamiany ulegnie likwidacji gosp. rolne stanowiące wł. rolnika przez min. 5 lat, b) w województwie, w którym średnia wielkość gosp. wynosi min. 5 ha, c)rolnik utworzy gosp. w innym woj. d) nastąpi zmiana miejsca stałego zamieszkania rolnika. Powierzchnia gosp. rolnego utworzonego w wyniku tej zamiany nie może być mniejsza niż średnia powierzchnia indywidualnego gospodarstwa rolnego w danym województwie i nie większa niż dziesięciokrotność tej średniej. Zamianę uważa się za ekwiwalentną, jeżeli w zamian za przeniesienie wł. 1ha przeliczeniowego gruntu rolnego na SP Agencja przenosi 10 ha przeliczeniowych na wł. rolnika. Ekwiwalentność ma char. formalny

2. na wniosek rolnika , jeżeli w wyniku zamiany zapobiegnie się zmniejszeniu pow. gosp. rolnego w związku z przeznaczeniem nieruchomości wchodzących w skład tego gosp. na cele publiczne. Zamianę uważa się za ekwiwalentną jeżeli wartość zamienionych nieruchomości jest równa. Różnica podlega dopłacie.

Procedura zamiany nier. z inicjatywy Agencji: 1.Agencja sporządza wykaz nier. przeznaczonych do zamiany i ogłasza go w sposób zwyczajowo przyjęty. 2. po 14 dniach Agencja ogłasza o zamiarze zamiany nieruchomości (w miejscowości poł. nier.) 3.ogloszenie w prasie o zasięgu województwa o zamianie nier. o pow. większej niż 5 ha 4.oferta składana przez rolnika musi zawierać opis nier. oferowanej do zamiany 5.o przyjęciu oferty decyduje Agencja(jeśli klika ofert-powołanie komisji) 6.termin do zawarcia umowy ustala Agencja – nie krótszy niż 30 dni od zatwierdzenia wyboru oferty 7.w umowie określa się termin przekazania nieruchomości, sporządzenie protokołu badawczo-odbiorczego

Zagadnienie 46. GRUPY PRODUCENTÓW ROLNYCH I ICH ZWIĄZKI

Grupy producentów stanowią preferowaną formę gospodarowania , której celem jest poprawa efektywności i towarowości produkcji określonego produktu  lub grupy produktów.

Grupę producentów mogą utworzyć:

·        os. fizyczne,

·        jednostki organizacyjne nieposiadające osobowości prawnej

·        os. prawne  prowadzące gosp. rolne w rozumieniu przepisów o podatku rolnym lub prowadzące działalność w zakresie działów specjalnych produkcji rolnej.

Celem organizowania się jest:

-       dostosowanie produkcji rolnej do warunków rynkowych

-      poprawa efektywności gospodarowania,

- planowania produkcji  ze szczególnym uwzględnieniem jej ilości i jakości, koncentracji podaży

-       organizowanie sprzedaży produktów rolnych

-       ochrona środowiska naturalnego

- dodatkowy cel: reprezentacja własnych interesów.

Grupa producentów rolnych prowadzi działalność jako przedsiębiorca mający osobowość  prawną, pod warunkiem

1.     została utworzona przez producentów jednego produktu rolnego lub produktów   objętych wykazem stanowiącym załącznik do rozporządzenia,

2.     działa na podstawie aktu założycielskiego, statutu lub umowy, które winny spełniać wymogi określone ustawą,

3.     składa się z członków, udziałowców lub akcjonariuszy (zwanych członkami grupy), z których żaden nie może mieć więcej niż 20% głosów na w zgromadzeniu lub zgromadzeniu wspólników,

4.     przychody ze sprzedaży produktów lub grup produktów wytworzonych w gospodarstwach członków grupy stanowią więcej niż połowę przychodów ze sprzedaży produktów lub grup produktów, dla których grupa została utworzona

5.     określi obowiązujące członków grupy zasady produkcji, w tym do jakości i ilości produktów lub grup produktów oraz sposoby przygotowywania produktów do sprzedaży.

Minimalna roczna wielkość produkcji towarowej oraz minimalna liczba członków grupy producentów, zróżnicowana dla poszczególnych grup produktów, została określona w załączniku do rozporządzenia wykonawczego, z tym, że minimalna liczba członków grupy wynosi co najmniej 5.

Jako grupa producentów może również prowadzić działalność spółdzielnia, jeśli w jej skład wchodzi  co najmniej 5 producentów jednego produktu lub grupy produktów, którzy spełniają wymogi określone przepisami ustawy.

Akt założycielski grupy producentów:

Grupa producentów prowadzi działalność jako osoba prawna.

W związku z tym, akt założycielski grupy powinien odpowiadać wymaganiom, stawianym przy utworzeniu danego typu osoby prawnej. Dodatkowo akt założycielski powinien zawierać:

·        Zasady przyjmowania nowych członków i zasady występowania z grupy (okres członkostwa nie może być krótszy niż 3 lata, a informacja o zamiarze wystąpienia powinna być złożona na piśmie 12 miesięcy przed końcem danego roku;

·        Zasady zbywania akcji w S.A. lub sp. z o.o.;

·        Wymóg przynależności tylko do jednej grupy w zakresie danego produktu lub grupy produktów;

- Wymóg sprzedaży przez członków grupy całości produktów lub grupy produktów za pośrednictwem grupy;

- Sankcje nałożone na członka grupy, który nie wypełnia swoich obowiązków;

- Zasady tworzenia i wykorzystywania funduszu specjalnego.

Rejestracja i nadzór nad działalnością grup:

 Grupy producentów rolnych podlegają rejestracji - marszałek woj. właściwy ze względu na siedzibę grupy stwierdza w drodze decyzji administracyjnej spełnienie przez grupę warunków określonych przepisami prawa i dokonuje wpisu do rejestru grup. W przypadku niespełnienia przez wnioskodawcę warunków określonych w ustawie marszałek województwa wydaje decyzję o:

1)odmowie stwierdzenia spełnienia przez grupę warunków wpisu do rejestru lub

 2) odmowie dokonania wpisu do rejestru. Jeśli grupa przestała spełniać wymogi określone prawem, marszałek województwa wydaje decyzję o stwierdzeniu zaprzestania spełniania wymogów ustawowych i wykreśleniu jej z rejestru grup.

Od wszystkich decyzji marszałka województwa dot. rejestracji grup przysługuje odwołanie do ministra właściwego do spraw rolnictwa, a decyzje ostateczne mogą być przedmiotem skargi do sądu administracyjnego.

Rejestr grup jest jawny, a grupa jest zobowiązana informować marszałka województwa o każdej zmianie danych zawartych w rejestrze.

Dane rejestru:

1)nazwa i siedziba grupy,

2) data decyzji o rejestracji,

3) nazwa produktu lub grupy produktów,

4) dane osób reprezentujących grupę zgodnie z aktem założycielskim.

Marszałek województwa sprawuje nadzór nad działalnością grupy (przeprowadza kontrole w zakresie spełniania przez grupę wymogów warunkujących uzyskanie statusu prawnego grupy producentów oraz warunków dotyczących  minimalnej rocznej wielkości produkcji towarowej oraz minimalnej liczby członków grupy producentów)

 Grupy producentów rolnych danego produktu lub grupy produktów mogą organizować się w związki grup producentów w celu reprezentowania swoich interesów.

Zgodnie z art. 15 ustawy o grupach producentów ( z 18.06.2004r ) związek może zostać utworzony:

1.      przez grupy producentów rolnych jednego produktu lub grup produktów, przy czym grupy producentów nie są członkami innego związku grup produ­centów tych samych produktów lub grup produktów;

2.      do realizacji w szczególności następujących celów:

·        organizowania i koordynowania zaopatrzenia w środki produkcji.

·        organizacji i koordynacji zbywania produktów lub grupy produktów będących przedmiotem działalności gospodarczej grup,

·        przechowywania i przygotowywania do obrotu produktów oraz ich wstępnego przetwarzania.

·        reprezentowania zrzeszonych grup wobec organów samorządowych i organów   administracji rządowej.

·        promowania efektywnych metod produkcji i jakości oraz dostosowują produkcji      do wymogów rynku przez informowanie oraz doradzie grupom i ich członkom.

·        promowania technologii produkcji korzystnych dla środowiska,

·        prowadzenia analiz rynku oraz szkolenia producentów,

·        prowadzenia- za zgodą grup. ich obsługi prawnej i księgowej.

 

Rejestr związków grup producentów prowadzi minister właściwy do spraw rolnictwa. Do prowadzenia rejestru stosuje się odpowiednio przepisy o rejestrze grup producentów, z tym że decyzje administracyjne wydaje minister właściwy do spraw rolnictwa. Minister sprawuje nadzór nad działalności związków grup producentów.

Grupy producentów korzystają z publicznej pomocy finansowej- jako preferowana forma gospodarowania. Zakres i formy tej  pomocy są zróżnicowane w zależności od tego, kiedy grupa producentów została wpisana do rejestru grup producentów. W latach 2007-2013 „grupy producentów rolnych” to jedno z działań objętych Programem Rozwoju Obszarów Wiejskich.

Grupy otrzymują pomoc finansową na złożenie i wsparcie ich działalności administracyjnej w okresie 5 lat od dnia wydania decyzji  stwierdzającej przez grupę warunków określonych w ustawie. Forma pomocy- zryczałtowana w rocznych ratach. Pomoc jest udzielana w trybie administracyjnym-decyzja dyrektora oddziału regionalnego Agencji Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa właściwego ze względu na siedzibę grupy.

Zagadnienie 47: Organizacja ubezpieczenia społecznego rolników.

Kasa Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego(KRUS):

Cel: realizacja ubezpieczenia społecznego rolników.

Organizacja: jednostka nieposiadająca osobowości prawnej; Prezes KRUS jest centralnym organem administracji rządowej, podległym ministrowi do spraw rozwoju wsi, powołuje do Prezes Rady Ministrów na wniosek ministra do spraw rozwoju wsi.

Zadania:- typowa działalność ubezpieczeniowa(składki, wypłaty świadczeń),

- zapobieganie wypadkom przy pracy rolniczej i rolniczym chorobom zawodowym,

- pomoc w korzystaniu z różnych form rehabilitacji,

- działalność informacyjna,

- wydawanie zaświadczeń niezbędnych do ustalenia prawa do świadczeń rodzinnych,

- wypłaty rent strukturalnych przyznanych przed 1 maja 2004.

2) Rada Ubezpieczenia Społecznego Rolników:

Ma cechy organu administracji publicznej. Kompetencje o charakterze opiniodawczym i kontrolnym, kompetencje stanowiące (bo ustala wysokość składki w ubezp. wypadkowym, chorobowym i macierzyńskim).

Rada Rolników uczestniczy w nadaniu statutu Funduszowi Składkowego Ubezpieczenia Społecznego Rolników- minister do s. rozwoju wsi zasięga jej opinii przed nadaniem statutu. Rada nadzoruje też Prezesa Kasy, który z urzędu pełni funkcje zarządu Funduszu Składkowego. Pięciu przedstawicieli Rady wchodzi w skład rady nadzorczej FSUSR.

Organizacja Rady: 25 członków powołanych przez ministra wł. do spraw rozwoju wsi spośród kandydatów zgłoszonych przez społeczno-zawodowe organizacje rolników i związki zawodowe rolników indywidualnych o ogólnokrajowym zasięgu; w chwili rozpoczęcia kadencji co najmniej 15 członków powinno podlegać ubezpieczeniu w pełnym zakresie, a co najmniej 5 pobierać emeryturę lub rentę z systemu rolniczego.

3) Fundusz Składkowy Ubezpieczenia Społecznego Rolników:

Majątek Funduszu tworzy się ze składek na ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie oraz z innych źródeł określonych w statucie. Majątek ten przeznacza się na finansowanie świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego, chorobowego i macierzyńskiego.

Organizacja: jest ściśle powiązany z KRUS- funkcje zarządu pełni Prezes KRUS. Rada Nadzorcza Funduszu składa się z 5 przedstawicieli Rady Rolników, 2 przedst. Wyznaczonych przez ministra wł. do spraw rozwoju wsi, przedstawiciela ministra wł. do spraw finansów publicznych i przedstawiciela ministra wł. do spraw zabezpieczenia społecznego. Rada nadzorcza ma uprawnienie nadzorcze i kontrolne.

4) System orzecznictwa lekarskiego:

Odrębny system orzecznictwa lekarskiego istnieje w KRUS. Orzeczenia dotyczące np.: trwałej i okresowej całkowitej niezdolności do pracy w gospodarstwie ronym, stałego i długotrwałego uszczerbku na zdrowiu, niezdolności do samodzielnej egzystencji, czasowej niezdolności do pracy trwającej dłużej niż 180 dni, wskazan do rehabilitacji leczniczej – w związku z prowadzonym postępowaniem o ustalenie prawa do świadczeń z ubezpieczenia wydają w 1szej instancji lekarze rzeczoznawcy, a w 2giej-komisje lekarskie KRUS.

Nadzór na orzekaniem lekarzy i komisji sprawuje Prezes KRUS.

5) Organy i instytucje współdziałające z KRUS.

Realizacja ubezp. społ. Rolników wymaga ustawowego włączenia w obsługę także innych podmiotów np.: ZUS, organy prowadzące ewidencję gruntów i budynków, organy podatkowe, organy wykonawcze jednostek samorządu terytorialnego, starostowie i wójtowie, naczelnicy urzędów skarbowych.

48. RODZAJE UBEZPIECZEŃ

I. ODRĘBNOŚĆ SYSTEMU

Odrębność systemu ubezpieczeń społecznych rolników spowodowana jest tym, że obok celów ubezpieczeniowych spełnia on także zadania polityki rolnej.

W systemie tym wyodrębniono dwa rodzaje ubezpieczeń:

- ubezpieczenie wypadkowe, chorobowe i macierzyńskie,

- ubezpieczenie emerytalno-rentowe.

Kryterium podziału jest źródło finansowania. Pierwsze ubezpieczenie finansowane jest w całości przez Fundusz Składkowy (solidaryzm grupowy), są to świadczenia jednorazowe (z wyjątkiem zasiłku pogrzebowego) lub krótkookresowe. Drugie ubezpieczenie finansowane jest w dużym zakresie z budżetu państwa (solidaryzm ogólnonarodowy), są to świadczenia długookresowe oraz zasiłek pogrzebowy.

II. UBEZPIECZENIE WYPADKOWE, CHOROBOWE I MACIERZYŃSKIE

Świadczenia te dostosowane są do możliwości sfinansowania ich poprzez opłacanie składek oraz do charakteru pracy samodzielnych rolników.

W razie stałego lub długotrwałego uszczerbku na zdrowiu wskutek wypadku przy pracy rolniczej/rolniczej choroby zawodowej przysługuje jednorazowe odszkodowanie.

Zasiłek chorobowy przysługuje na podstawie zaświadczenia lekarskiego w wypadku choroby trwającej dłużej niż 30 dni.

Zasiłek w wysokości trzyipółkrotnej emerytury podstawowej przysługuje w razie urodzenia dziecka.

Ubezpieczenie to ma cechy urządzenia samopomocowego - stąd Fundusz Składkowy posiada osobowość prawną, a Rada Rolników (organ Funduszu) posiada kompetencje stanowiące. Niemniej ubezpieczenie to funkcjonuje w ramach KRUS, a funkcje zarządu Funduszu Składkowego powierzono Prezesowi KRUS.

III. UBEZPIECZENIE EMERYTALNO-RENTOWE

Uzupełniająca dotacja budżetu państwa stanowi przeważający przychód funduszu emerytalno-rentowego (ok.90%). W sensie ekonomicznym to składki ubezpieczonych stanowią uzupełnienie dotacji budżetu państwa. Radykalne ograniczenie dotacji budżetowych do ubezpieczenia emerytalno-rentowego mogłoby spowodować konieczność objęcia znacznej części uboższych rolników systemem pomocy społecznej, dlatego KRUS – w odróżnieniu od ZUS – nadal nie ma osobowości prawnej, jest państwową jednostką organizacyjną zajmującą się przede wszystkim „przetwarzaniem” dotacji budżetowych na konkretne świadczenia długookresowe.

Jest to świadczenie o charakterze zasadniczym. Wymagane warunki: wiek (65 i 60 lat) oraz okres ubezpieczenia (100 kwartałów).

IV. INNE ŚWIADCZENIA

Osobom podlegającym w/w ubezpieczeniu i ich rodzinom przysługują świadczenia lecznicze na zasadach ubezpieczenia zdrowotnego (finansowane w całości z budżetu).

49. ZAKRES PODMIOTOWY UBEZPIECZENIA

I. KRYTERIUM PODZIAŁU

Znaczące różnice pomiędzy rodzajami ubezpieczeń mają także bezpośrednie przełożenie na zakres podmiotowy każdego z nich. W obu rodzajach możemy wyodrębnić ubezpieczenie obowiązkowe (powstające z mocy ustawy) oraz dobrowolne (powstające na wniosek).

II. PODSTAWOWE POJĘCIA

Podstawowe kategorie, którymi posługuje się ustawa to: rolnik, domownik, działalność rolnicza, gospodarstwo rolne.

Art. 1 ust. 1 ustawy o ubezpieczeniu społecznym rolników

Ubezpieczenie społeczne rolników, zwane dalej "ubezpieczeniem", obejmuje, na zasadach określonych w ustawie, rolników i pracujących z nimi domowników, którzy:

1) posiadają obywatelstwo polskie lub

2) przebywają na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej na podstawie wizy, zezwolenia na zamieszkanie na czas oznaczony, zezwolenia na osiedlenie się, zezwolenia na pobyt rezydenta długoterminowego Wspólnot Europejskich, zgody na pobyt tolerowany lub w związku z uzyskaniem w Rzeczypospolitej Polskiej statusu uchodźcy lub ochrony uzupełniającej, lub

3) są obywatelami państw członkowskich Unii Europejskiej, Konfederacji Szwajcarskiej lub państw członkowskich Europejskiego Porozumienia o Wolnym Handlu (EFTA) – stron umowy o Europejskim Obszarze Gospodarczym. polskie ubezpieczenie rolnicze obejmuje tę kategorię, jeżeli przepisy UE dotyczące stosowania systemów zabezpieczenia społecznego nie stanowią inaczej

Rolnik- pełnoletnia osoba fizyczna, zamieszkująca i prowadząca na terytorium RP, osobiście i na własny rachunek, działalność rolniczą w pozostającym w jej posiadaniu gospodarstwie rolnym, w tym również w ramach grupy producentów rolnych, a także osobę, która przeznaczyła grunty prowadzonego przez siebie gospodarstwa rolnego do zalesienia.

Przepisy ustawy dotyczące ubezpieczenia rolnika i świadczeń przysługujących rolnikowi stosuje się także do małżonka rolnika, chyba że ten małżonek nie pracuje w gospodarstwie rolnika ani w gospodarstwie domowym bezpośrednio związanym z tym gospodarstwem rolnym. Większą wagę przywiązuje się do układu stosunków faktycznych aniżeli do układu stosunków własnościowych.

Domownik - osoba bliska rolnikowi, która:

a)ukończyła 16 lat,

b)pozostaje z rolnikiem we wspólnym gospodarstwie domowym lub zamieszkuje na terenie jego gospodarstwa rolnego albo w bliskim sąsiedztwie,

c)stale pracuje w tym gospodarstwie rolnym i nie jest związana z rolnikiem stosunkiem pracy.

Działalność rolnicza - działalność w zakresie produkcji roślinnej lub zwierzęcej, w tym ogrodniczej, sadowniczej, pszczelarskiej i rybnej.

Gospodarstwo rolne - każde gospodarstwo służące prowadzeniu działalności rolniczej.

III. OBJĘCI UBEZPIECZENIEM WYPADKOWYM, CHOROBOWYM I MACIERZYŃSKIM

i) UBEZPIECZENIE OBOWIĄZKOWE (z mocy ustawy)

1) rolnik, którego gospodarstwo obejmuje obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego lub dział specjalny,

2) domownik tego rolnika

- jeżeli ten rolnik lub domownik nie podlega innemu ubezpieczeniu społecznemu lub nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo nie ma ustalonego prawa do świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

ii) UBEZPIECZENIE DOBROWOLNE

Inny rolnik lub domownik, jeżeli działalność rolnicza stanowi stałe źródło jego utrzymania, a także osoba, która będąc rolnikiem przeznaczyła grunty prowadzonego gospodarstwa rolnego do zalesienia na zasadach określonych w ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej. W tym ostatnim przypadku będą to osoby prowadzące działalność rolniczą w gospodarstwach rolnych obejmujących obszar mniejszy niż 1 ha przeliczeniowy użytków rolnych oraz osoby, dla których praca w rolnictwie ma charakter pracy dodatkowej.

Szczególnie potraktowano osoby, które podlegają innemu ubezpieczeniu społecznemu albo mają ustalone prawo do emerytury lub renty albo prawo do zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego na podstawie przepisów o świadczeniach pieniężnych z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Mogą oni podlegać ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu w zakresie uprawniającym tylko do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy rolniczej lub rolniczej choroby zawodowej. Nie może jednak zostać ubezpieczony na wniosek emeryt lub rencista, w stosunku do którego orzeczono niezdolność do samodzielnej egzystencji.

IV. OBJĘCI UBEZPIECZENIEM EMERYTALNO-RENTOWYM

Krąg osób podlegających ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z mocy ustawy lub na wniosek został ustalony w sposób podobny jak w ubezpieczeniu wypadkowym, chorobowym i macierzyńskim.

i) UBEZPIECZENIE OBOWIĄZKOWE – krąg osób obejmuje również:

1) osobę pobierającą rentę strukturalną współfinansowaną ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej lub ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich,

2) małżonka tej osoby, jeżeli renta strukturalna współfinansowana ze środków pochodzących z Sekcji Gwarancji Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej lub ze środków pochodzących z Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich wypłacana jest wraz ze zwiększeniem na tego małżonka.

ii) UBEZPIECZENIE DOBROWOLNE – krąg osób może obejmować również:

1) rolnika lub domownika, który podlega ubezpieczeniu wypadkowemu, chorobowemu i macierzyńskiemu w pełnym zakresie, jeżeli złożono wniosek o objęcie go ubezpieczeniem emerytalno-rentowym,

2) osobę, która podlegała ubezpieczeniu jako rolnik i zaprzestała prowadzenia działalności rolniczej, nie nabywając prawa do emerytury lub renty z ubezpieczenia, jeżeli podlegała ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu przez okres co najmniej 12 lat i 6 miesięcy,

3) osobę pobierającą rentę rolniczą z tytułu niezdolności do pracy jako rentę okresową.

Możliwość ubezpieczenia na wniosek w ubezpieczeniu emerytalno-rentowym ograniczono tylko do osób, które nie podlegają innemu ubezpieczeniu społecznemu lub nie mają ustalonego prawa do emerytury albo renty lub prawa do zasiłku chorobowego i świadczenia rehabilitacyjnego.

V. UZUPEŁNIAJĄCY CHARAKTER UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO ROLNIKÓW

System rolniczy pełni funkcję uzupełniającą w stosunku do innych systemów ubezpieczenia społecznego. Założenie to zostało przyjęte w związku ze stosunkowo dużym obciążeniem dla budżetu państwa, jakie stanowią wydatki na świadczenia długookresowe z systemu rolniczego.

Wystarczy zatem, że rolnik lub domownik zostaną objęci ubezpieczeniem społecznym z tytułu innej działalności aniżeli prowadzenie gospodarstwa rolnego lub praca w tym gospodarstwie, aby wyłączyć te osoby z systemu rolniczego. Wiąże się to z koniecznością ponoszenia przez zainteresowanych wyższych kosztów ubezpieczenia w postaci wyższej składki.

Wyjątkowo – w celu ułatwienia podejmowania pozarolniczej działalności gospodarczej przez rolników lub domowników, którzy podlegali z mocy ustawy ubezpieczeniu społecznemu rolników w pełnym zakresie nieprzerwanie co najmniej 3 lata – ustawodawca umożliwił tym osobom pozostawanie w rolniczym ubezpieczeniu społecznym po rozpoczęciu pozarolniczej działalności gospodarczej lub po rozpoczęciu współpracy przy prowadzeniu tej działalności.

Ubezpieczenie w systemie rolniczym może kontynuować jedynie taka osoba, która spełnia jednocześnie następujące warunki:

  1. złoży w KRUS oświadczenie o kontynuowaniu tego ubezpieczenia w terminie 14 dni od dnia rozpoczęcia wykonywania pozarolniczej działalności gospodarczej lub współpracy przy tej działalności;

  2. jednocześnie nadal prowadzi działalność rolniczą lub stale pracuje w gospodarstwie rolnym, obejmującym obszar użytków rolnych powyżej 1 ha przeliczeniowego, lub w dziale specjalnym;

  3. nie jest pracownikiem i nie pozostaje w stosunku służbowym;

  4. nie ma ustalonego prawa do emerytury lub renty albo do zasiłku chorobowego lub świadczenia rehabilitacyjnego, do których przysługuje z tytułu ubezpieczenia społecznego na podstawie odrębnych przepisów;

  5. kwota należnego podatku dochodowego za poprzedni rok podatkowy od przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej nie przekracza 2528zł (kwota podlega corocznej waloryzacji).

Pozarolnicza działalność gospodarcza – pozarolnicza działalność gospodarcza prowadzona na terytorium RP przez osoby fizyczne na podstawie przepisów o swobodzie działalności gospodarczej, z wyłączeniem wspólników spółek handlowych oraz osób prowadzących działalność w zakresie wolnego zawodu:

  1. w rozumieniu przepisów o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne;

  2. z której przychody są przychodami z działalności gospodarczej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Współpracujący przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej – rolnik lub domownik, który w stosunku do prowadzącego tę działalność spełnia kryteria osoby współpracującej, określone w przepisach o systemie ubezpieczeń społecznych.

VI. KRYTYKA

Doktryna prawa ubezpieczeń społecznych ocenia zakres podmiotowy tego ubezpieczenia jako zbyt szeroki. Wynika to z objęcia tym ubezpieczeniem także posiadaczy bardzo małych gospodarstw rolnych, które nie są w stanie zapewnić utrzymania, zbyt liberalnych zasad odnośnie dobrowolnego ubezpieczenia oraz zastosowania za szerokich definicji „domownika” czy „gospodarstwa rolnego”.

50. IZBY ROLNICZE

I. HISTORIA I PODSTAWA PRAWNA

Izby rolnicze mają swoją długą historię- sięga ona XIX-wiecznych Niemiec i Francji. Na ziemiach polskich izby te powstawały w czasach zaborów i działy początkowo na podstawie prawa pruskiego (1895 r. Wielkopolska i Pomorze).

Po odzyskaniu niepodległości wpływ na rozwój samorządu rolniczego miało rozporządzenie Prezydenta RP o izbach rolniczych z 25 marca 1928 r. (wzorowane na rozwiązaniach francuskich).

Po wojnie, z oczywistych względów ustrojowych, samorząd gospodarczy w jakiejkolwiek formie nie miał racji bytu- stąd pod koniec 1946 r. izby rolnicze zostały zlikwidowane.

Postulaty ich reaktywacji, głoszona już w latach 80., doczekały się realizacji w połowie następnej dekady.

Podstawą prawną funkcjonowania samorządu rolniczego w Polsce jest ustawa z dnia 14 grudnia 1995 r. o izbach rolniczych.

Cechy charakterystyczne modelu samorządu rolniczego:

a) reprezentuje interesy zawodowe i gospodarcze członków oraz działa na rzecz rozwiązywania problemów rolnictwa,

b) jest instytucją publicznoprawną o charakterze powszechnym, co oznacza, że Członkami samorządu rolniczego z mocy prawa są:

1)osoby fizyczne i prawne, będące podatnikami podatku w rozumieniu przepisów o podatku rolnym,

2)osoby fizyczne i prawne, będące podatnikami podatku dochodowego z działów specjalnych produkcji rolnej w rozumieniu przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych i podatku dochodowego od osób prawnych,

3)członkowie rolniczych spółdzielni produkcyjnych posiadający w tych spółdzielniach wkłady gruntowe

c) samorząd rolniczy jest niezależny w wykonywaniu swych zadań i podlega tylko ustawom, a także podlega ochronie sądowej,

d) jednostkami organizacyjnymi samorządu rolniczego są izby rolnicze (działające na obszarze województwa), wyposażone w osobowość prawną.

e) izby rolnicze tworzą Krajową Rade Izb Rolniczych.

II. ZADANIA

Zadania izb rolniczych wymienia w/w ustawa w 18 punktach art. 5. Na mocy przepisów szczególnych bądź porozumień z organami administracji rządowej lub organami samorządu terytorialnego izby mogą wykonywać odpowiednio- zadania zlecone z zakresu administracji rządowej lub zadania z zakresu zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego (po zapewnieniu koniecznych środków finansowych przez administrację rządową lub samorządową).

Zadania z art. 5 można podzielić na trzy zasadnicze grupy:

1) mające na celu reprezentowanie interesów zawodowych rolników,

M.in.: sporządzanie analiz, ocen, opinii i wniosków z zakresu produkcji rolnej oraz rynku rolnego i przedstawianie ich organom administracji rządowej i samorządu terytorialnego, występowanie do organów administracji rządowej w województwie i organów samorządu terytorialnego z inicjatywą w zakresie regulacji prawnych dotyczących rolnictwa, rozwoju wsi i rynków rolnych oraz opiniowanie projektów tych przepisów, prowadzenie działań na rzecz tworzenia rynku rolnego oraz poprawy warunków zbytu płodów rolnych i produktów rolnych, prowadzenie analiz kosztów i opłacalności produkcji rolnej.

2) rozwiązywanie problemów rolnictwa,

M.in.: podejmowanie działań na rzecz rozwoju infrastruktury rolnictwa i wsi oraz poprawy struktury agrarnej, inicjowanie działań mających na celu powoływanie i wspieranie zrzeszeń producentów rolnych i leśnych, działanie na rzecz poprawy jakości produktów rolnych, współpraca z administracją publiczną w zakresie ochrony środowiska, zdrowia i wiejskiego dziedzictwa kulturowego.

3) wykonywanie zadań zleconych z zakresu administracji publicznej.

Na mocy przepisów szczególnych bądź porozumień z organami administracji rządowej lub organami samorządu terytorialnego izby mogą wykonywać odpowiednio- zadania zlecone z zakresu administracji rządowej lub zadania z zakresu zadań własnych jednostek samorządu terytorialnego (po zapewnieniu koniecznych środków finansowych przez administrację rządową lub samorządową).

Liczne ustawy szczególne nakładają na izby rolnicze zadania. Jako przykłady można wskazać:

- ustawę z dnia 26 marca 1982 r. o scalaniu i wymianie gruntów (przedstawiciel izby rolniczej jest członkiem komisji pełniącej funkcje doradcze przy geodecie-projektancie scalania),

- ustawę z dnia 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym (opinia izby rolniczej w zakresie zaliczenia gminy/wsi do innego okręgu podatkowego niż określony rozporządzeniem),

- ustawę z dnia 3 lutego 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych.

III. ZASADY DZIAŁANIA IZB

Zasadą jest, że izby rolnicze nie mogą prowadzić działalności gospodarczej. Może jedynie być wspólnikiem sp. z oo lub akcjonariuszem sa, tworzyć fundacje oraz być członkiem wspierającym stowarzyszenia oraz założycielem lub członkiem związku stowarzyszeń- o ile prowadzą działalność w zakresie zgodnym z ustawowymi i statutowymi zadaniami izby. Dochód izby z tytułu posiadania udziałów lub akcji w spółkach może być przeznaczony wyłącznie na realizację zadań ustawowych i statutowych izby.

IV. ORGANY IZBY

Nazwa Skład Kompetencje
Walne zgromadzenie Kadencja trwa 4 lata. Wybory o charakterze pośrednim i dwustopniowym, tajnym Najwyższy organ izby o charakterze uchwałodawczym. Zadania wyliczone w art. 12, m.in.: uchwalanie i zmiana statutu, uchwalanie budżetu, wyrażanie zgody na członkostwo izby w innych organizacjach krajowych i zagranicznych, podejmowanie uchwał w sprawach utworzenia lub przystąpienia do spółki zoo/ SA. Podejmowanie uchwał w sprawie przyjecia zadań należących do administracji rządowej bądź samorządu terytorialnego.
Komisja rewizyjna Wybierana i odwoływana- w liczbie 5 osób- przez walne zgromadzenie spośród jego członków. Charakter kontrolny w odniesieniu do wykonywania uchwał WZ oraz działalności finansowej izby. Przedstawienie walnemu zgromadzeniu wnioski o udzielenie lub odmowę udzielenia absolutorium.
Zarząd izby Prezes, wiceprezes, trzej członkowie wybierani spośród WZ Organ wykonawczy. Przysługuje mu domniemanie kompetencji
Rady powiatowe izby Pracami kieruje prezes. Działają na obszarze powiatu.

1) sporządzanie analiz i opinii, przedstawianie wniosków oraz dokonywanie ocen z zakresu rolnictwa, rozwoju wsi i rynków rolnych i przedstawianie ich zarządowi izby,

2) wydawanie opinii w sprawach zgłoszonych przez zarząd lub WZ izby,

3) realizacja innych obowiązków określonych w statucie izby.

V. REPREZENTACJA KRAJOWA IZB

Izby tworzą Krajową Radę Izb Rolniczych, posiadającą osobowość prawną. W jej skład wchodzą prezesi izb oraz wybrani przez WZ delegaci po jednym z każdej izby.

Organami Rady są: zarząd oraz komisja rewizyjna.

Do zadań Krajowej Rady należy w szczególności:

1)reprezentowanie izb przed Sejmem, Senatem i organami administracji rządowej, z wyłączeniem administracji rządowej w województwie,

2)opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących rolnictwa i gospodarki żywnościowej oraz założeń i programów polityki rolnej,

3)przedstawianie właściwym organom, o których mowa w pkt 1, oraz organom samorządu terytorialnego wniosków w sprawie sytuacji w rolnictwie oraz inicjatyw w zakresie regulacji prawnych,

4)udzielanie izbom pomocy w wykonywaniu ich zadań,

5)zarządzanie wyborów do walnych zgromadzeń izb.

VI. NADZÓR NAD IZBAMI

Nadzór nad działalnością izb sprawowany jest na podstawie kryterium zgodności z prawem.

Nadzór nad działalnością Krajowej Rady sprawuje minister właściwy do spraw rolnictwa, a nad działalnością izb - właściwi wojewodowie. Nadzór nad gospodarką izb w zakresie wykorzystania środków przekazanych na realizację zadań zleconych sprawuje organ zlecający te zadania.

51. REPREZENTACJA INTERESÓW ZAWODOWYCH ROLNIKÓW W UNII EUROPEJSKIEJ

I. INFORMACJE OGÓLNE

Prawo krajowe zezwala na tworzenie dość licznej grupy podmiotów, których zadaniem jest reprezentowanie interesów zawodowych rolników (izby rolnicze, związki zawodowe). Mogą one działać zarówno na gruncie krajowym, jak i międzynarodowym. I tu powstaje praktyczny problem- które rolnicze organizacje mają legitymację do działania na forum UE? Problem o tyle istotny, że wpływ rolników na realizację WPR powinien być znaczący. Dlatego w związku z przesunięciem niektórych kompetencji w obszarze rolnictwa z państw członkowskich na UE narodowe organizacje rolników rozpoczęły współpracę między sobą.

II. ORGANIZACJE

W obrębie Wspólnoty powstały instytucjonalne formy organizacyjno-prawne takie jak:

a) Komitet Rolniczych Organizacji Zawodowych przy UE (COPA)

Działająca od 1958 organizacja reprezentująca interesy zawodowe rolników z państw członkowskich.

b) Główny Komitet Spółdzielczości Rolniczej (COGECA)

Utworzona w 1959 r. reprezentacja rolników spółdzielców.

c) Europejska Rada Młodych Rolników (CEJA)

Utworzona w 1958.

d) Europejska Federacja Związków Zawodowych Pracowników Rolnictwa

Od 1958 r. broni praw robotników rolnych.

e) Na unijnym forum działa także ogrom organizacji branżowych, które chronią interesy swoich członków.

Wyspecjalizowane organizację zawodowe rolników mają szczególny status prawny-są usytuowane przy UE w Brukseli, ale są niezależne pod względem organizacyjnym od organów unijnych, choć są z nimi ściśle związane Przedmiotem ich działalności są sprawy z zakresy współpracy z organami UE, w tym dotyczące Wspólnej Polityki Rolnej i polityki rozwoju obszarów wiejskich. Członkami organizacji ponadnarodowych są nie poszczególne państwa ale organizacje zawodowe rolników, działające na podstawie przepisów krajowych (ich działalność nie jest oparta na międzynarodowych prawie publicznym).

III. ZADANIA

Oddziaływanie w/w organizacji przejawia się w kilku płaszczyznach:

1) opiniowanie projektów aktów prawnych realizujących WPR,

2) inicjowanie własnych rozwiązań z zakresu WPR,

3) udział w organach doradczych i pomocniczych UE. (Udział w konferencjach i spotkanich organizowanych przed organy unijne).

4)kontakty o charakterze nieformalnym prowadzone równolegle z działalnością statutową .

IV. CZŁONKOSTWO

Aby stać się członkiem którejś z tych reprezentacji należy spełnić określone w ich statutach kryteria, którymi z reguły są:

- reprezentatywność,

- demokratyczny charakter,

- funkcjonowanie zgodnie z prawem,

- opłacanie składki członkowskiej,

- akceptowanie WPR.

52. ZAŁOŻENIA PODATKU ROLNEGO

I. CHARAKTER PODATKU ROLNEGO

W założeniach podatek rolny miał być podatkiem dochodowym, jednak jego konstrukcja (obciążenie tym podatkiem nie zależy od wykorzystywania ziemi) świadczy o tym, że jest to podatek o charakterze majątkowym.

II. PODSTAWA PRAWNA

Podatek rolny został wprowadzony w życie 1 stycznia 1985 r. na mocy ustawy z 15 listopada 1984 r. o podatku rolnym. Jest to podatek lokalny, stanowi dochód gminy.

III. ZAKRES PODMIOTOWY

Podatnikami podatku rolnego są osoby fizyczne, osoby prawne, jednostki organizacyjne, w tym spółki, nieposiadające osobowości prawnej, które są:

a) właścicielami gruntów;

b) posiadaczami samoistnymi gruntów;

c) użytkownikami wieczystymi gruntów;

d) posiadaczami gruntów, stanowiących własność Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego, jeżeli posiadanie:

-wynika z umowy zawartej z właścicielem, z Agencją Własności Rolnej Skarbu Państwa lub z innego tytułu prawnego albo

-jest bez tytułu prawnego, z wyjątkiem gruntów wchodzących w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa lub będących w zarządzie Lasów Państwowych; w tym przypadku podatnikami są odpowiednio jednostki organizacyjne Agencji Własności Rolnej Skarbu Państwa i Lasów Państwowych.

Z podatku rolnego zwolnione są gminy i Skarb Państwa.

IV. ZAKRES PRZEDMIOTOWY

Opodatkowaniu podatkiem rolnym podlegają grunty sklasyfikowane w ewidencji gruntów i budynków jako użytki rolne lub jako grunty zadrzewione i zakrzewione na użytkach rolnych, z wyjątkiem gruntów zajętych na prowadzenie działalności gospodarczej innej niż działalność rolnicza.

V. ZASADY USTALANIA

Podstawę opodatkowania stanowi:

-dla gruntów gospodarstw rolnych- liczba hektarów przeliczeniowych ustalana na podstawie powierzchni, rodzajów i klas użytków rolnych wynikających z ewidencji gruntów i budynków oraz zaliczenia do okręgu podatkowego. (Są 4 okręgi podatkowe, do których Minister właściwy do spraw finansów publicznych w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw rolnictwa i ministrem właściwym do spraw rozwoju wsi oraz po zasięgnięciu opinii Krajowej Rady Izb Rolniczych, w drodze rozporządzenia zalicza każdą gminę, miasto oraz dzielnicę miasta w zależności od warunków ekonomicznych i produkcyjno-klimatycznych)

-dla pozostałych gruntów - liczba hektarów wynikająca z ewidencji gruntów i budynków.

Podatek rolny za rok podatkowy wynosi:

1) od 1 ha przeliczeniowego gruntów będących częścią gospodarstwa rolnego – równowartość pieniężną 2,5 q żyta,

2) od 1 ha innych gruntów– równowartość pieniężną 5 q żyta

– obliczone według średniej ceny skupu żyta za pierwsze trzy kwartały roku

poprzedzającego rok podatkowy.

2. Średnią cenę skupu ustala się na podstawie komunikatu Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego, ogłaszanego w Dzienniku Urzędowym RP „Monitor Polski” w terminie 20 dni po upływie trzeciego kwartału.

Obowiązek podatkowy powstaje od pierwszego dnia miesiąca następującego po miesiącu, w którym zaistniały okoliczności uzasadniające powstanie tego obowiązku, a wygasa ostatniego dnia miesiąca, w którym przestały istnieć okoliczności uzasadniające ten obowiązek.

Organem podatkowym właściwym w sprawach podatku rolnego jest wójt (burmistrz, prezydent miasta). Podatek rolny na rok podatkowy od osób fizycznych ustala się w drodze decyzji wydawanej przez organ podatkowy właściwy ze względu na miejsce położenia gruntów. Podatek jest płatny w ratach proporcjonalnych do czasu trwania obowiązku podatkowego w terminach do dnia 15 marca, 15 maja, 15 września i 15 listopada roku podatkowego.

VI. ZWOLNIENIA I ULGI

Zwolnienia przedmiotowe:

pkt 1,2,8-12 z urzędu, pozostałe na podstawie decyzji wydanej na wniosek podatnika.

1. Zwalnia się od podatku rolnego:

1) użytki rolne klasy V, VI i VIz oraz grunty zadrzewione i zakrzewione ustanowione na użytkach rolnych;

2) grunty położone w pasie drogi granicznej;

3) grunty orne, łąki i pastwiska objęte melioracją – w roku, w którym uprawy zostały zniszczone wskutek robót drenarskich;

4) grunty przeznaczone na utworzenie nowego gospodarstwa rolnego lub powiększenie już istniejącego do powierzchni nieprzekraczającej 100 ha:

a) będące przedmiotem prawa własności lub prawa użytkowania wieczystego, nabyte w drodze umowy sprzedaży,

b) będące przedmiotem umowy o oddanie gruntów w użytkowanie wieczyste,

c) wchodzące w skład Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa, objęte w trwałe zagospodarowanie;

5) grunty gospodarstw rolnych powstałe z zagospodarowania nieużytków – na okres 5 lat, licząc od roku następnego po zakończeniu zagospodarowania;

6) grunty gospodarstw rolnych otrzymane w drodze wymiany lub scalenia – na 1 rok następujący po roku, w którym dokonano wymiany lub scalenia gruntów;

7) grunty gospodarstw rolnych, na których zaprzestano produkcji rolnej, z tym że zwolnienie może dotyczyć nie więcej niż 20 % powierzchni użytków rolnych gospodarstwa rolnego, lecz nie więcej niż 10 ha – na okres nie dłuższy niż 3 lata, w stosunku do tych samych gruntów;

8) użytki ekologiczne;

9) grunty zajęte przez zbiorniki wody służące do zaopatrzenia ludności w wodę;

10) grunty pod wałami przeciwpowodziowymi i grunty położone w międzywałach;

11) grunty wpisane do rejestru zabytków, pod warunkiem ich zagospodarowania i utrzymania zgodnie z przepisami o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami;

12) grunty stanowiące działki przyzagrodowe członków rolniczych spółdzielni

produkcyjnych, którzy:

a) osiągnęli wiek emerytalny,

b) są inwalidami zaliczonymi do I albo II grupy,

c) są niepełnosprawnymi o znacznym lub umiarkowanym stopniu niepełnosprawności,

d) są osobami całkowicie niezdolnymi do pracy w gospodarstwie rolnym albo niezdolnymi do samodzielnej egzystencji.

Zwolnienia podmiotowe:

2. Od podatku rolnego zwalnia się również:

1) uczelnie;

2) publiczne i niepubliczne jednostki organizacyjne objęte systemem oświaty oraz prowadzące je organy, w zakresie gruntów zajętych na działalność oświatową;

3) instytuty naukowe i pomocnicze jednostki naukowe Polskiej Akademii Nauk, w odniesieniu do gruntów, które są niezbędne do realizacji zadań ustawowych

4) prowadzących zakłady pracy chronionej lub zakłady aktywności zawodowej – w zakresie gruntów zgłoszonych wojewodzie, jeżeli zgłoszenie zostało potwierdzone decyzją w sprawie przyznania statusu zakładu pracy chronionej lub zakładu aktywności zawodowej albo zaświadczeniem – zajętych na prowadzenie tego zakładu, z wyjątkiem gruntów znajdujących się w posiadaniu zależnym podmiotów niebędących prowadzącymi zakłady pracy chronionej

lub zakłady aktywności zawodowej;

5) instytuty badawcze;

6) przedsiębiorców o statusie centrum badawczo-rozwojowego uzyskanym na zasadach określonych w przepisach o niektórych formach wspierania działalności innowacyjnej, w odniesieniu do przedmiotów opodatkowania zajętych na cele prowadzonych badań i prac rozwojowych;

6) Polski Związek Działkowców z tytułu użytkowania i użytkowania wieczystego gruntu rodzinnych ogrodów działkowych.

ULGI:

A) Inwestycyjna: 1. Podatnikom podatku rolnego przysługuje ulga inwestycyjna z tytułu wydatków poniesionych na:

1) budowę lub modernizację budynków inwentarskich służących do chowu, hodowli i utrzymywania zwierząt gospodarskich oraz obiektów służących ochronie środowiska,

2) zakup i zainstalowanie:

a) deszczowni,

b) urządzeń melioracyjnych i urządzeń zaopatrzenia gospodarstwa w wodę,

c) urządzeń do wykorzystywania na cele produkcyjne naturalnych źródeł energii (wiatru, biogazu, słońca, spadku wód)

– jeżeli wydatki te nie zostały sfinansowane w całości lub w części z udziałem środków publicznych.

2. Ulga inwestycyjna przyznawana jest po zakończeniu inwestycji i polega na odliczeniu

od należnego podatku rolnego od gruntów położonych na terenie gminy, w której została dokonana inwestycja – w wysokości 25 % udokumentowanych rachunkami nakładów inwestycyjnych.

Inne to ulga

B)Przy opodatkowaniu gospodarstw rolnych żołnierzy odbywających zasadniczą służbę wojskową lub długotrwałe przeszkolenie wojskowe albo osób spełniających zastępczo obowiązek służby wojskowej w formie skoszarowanej, prowadzących te gospodarstwa bezpośrednio przed powołaniem do służby,

C)Przy opodatkowaniu gruntów położonych na terenach podgórskich i górskich

D)Ulga w razie wystąpienia klęski żywiołowej.

Ulga C- z urzędu, pozostałe na podstawie decyzji wydanej na wniosek podatnika

Rada gminy, w drodze uchwały, może wprowadzić inne zwolnienia i ulgi przedmiotowe

niż określone w ustawie, z uwzględnieniem przepisów dotyczących pomocy

publicznej.

53. PODATEK DOCHODOWY OD ROLNICTWA

I. PODSTAWA PRAWNA- Uregulowania zawierają:

1.Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych z dnia 26 lipca 1991 r. oraz

2.Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych z dnia 15 lutego 1992 r.

Pierwsza z nich oparta jest na zasadzie powszechności opodatkowania, przy czym jednym z wyjątków od tej zasady są dochody z rolnictwa. Druga zawiera liczne zwolnienia podmiotowe, które obejmują m.in. ARiMR, ARR oraz ANR.

Obie ustawy posługują się definicją gospodarstwa rolnego zaczerpniętą z ustawy o podatku rolnym.

II. WYŁĄCZENIE Z OPODATKOWANIA DZIAŁALNOŚCI ROLNICZEJ

Podatek dochodowy od osób fizycznych obejmuje praktycznie wszelkie dochody osób fizycznych (powszechność opodatkowania) z wyłączeniem:

1) przychodów z działalności rolniczej, z wyjątkiem przychodów z działów specjalnych produkcji rolnej;

2) przychodów z gospodarki leśnej w rozumieniu ustawy o lasach oraz ustawy o przeznaczeniu gruntów rolnych do zalesienia

3) przychodów podlegających przepisom o podatku od spadków i darowizn;

4) przychodów wynikających z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy;

5) przychodów z tytułu podziału wspólnego majątku małżonków w wyniku ustania lub ograniczenia małżeńskiej wspólności majątkowej oraz przychodów z tytułu wyrównania dorobków po ustaniu rozdzielności majątkowej małżonków lub śmierci jednego z nich;

6) przychodów (dochodów) armatora

7) świadczeń na zaspokojenie potrzeb rodziny objętych wspólnością majątkową małżeńską.

Obie ustawy jednakowo regulują kwestie opodatkowania działalności rolniczej, wyłączając ją spod regulacji podatku dochodowego. Obie też zawierają definicję działalności rolniczej.

Działalnością rolniczą jest działalność polegająca na wytwarzaniu produktów roślinnych lub zwierzęcych w stanie nieprzetworzonym (naturalnym) z własnych upraw albo hodowli lub chowu, w tym również produkcja materiału siewnego, szkółkarskiego, hodowlanego oraz reprodukcyjnego, produkcja warzywnicza gruntowa, szklarniowa i pod folią, produkcja roślin ozdobnych, grzybów uprawnych i sadownicza, hodowla i produkcja materiału zarodowego zwierząt, ptactwa i owadów użytkowych, produkcja zwierzęca typu przemysłowo-fermowego oraz hodowla ryb, a także działalność, w której minimalne okresy przetrzymywania zakupionych zwierząt i roślin, w trakcie których następuje ich biologiczny wzrost, wynoszą co najmniej:

1) miesiąc - w przypadku roślin,

2) 16 dni - w przypadku wysokointensywnego tuczu specjalizowanego gęsi lub kaczek,

3) 6 tygodni - w przypadku pozostałego drobiu rzeźnego,

4) 2 miesiące - w przypadku pozostałych zwierząt

- licząc od dnia nabycia.

Z zakresu obu podatków wyłączona została typowa produkcja rolna, jednocześnie objęte opodatkowaniem są działy specjalne produkcji rolnej.

Działami specjalnymi produkcji rolnej są: uprawy w szklarniach i ogrzewanych tunelach foliowych, uprawy grzybów i ich grzybni, uprawy roślin „in vitro”, fermowa hodowla i chów drobiu rzeźnego i nieśnego, wylęgarnie drobiu, hodowla i chów zwierząt futerkowych i laboratoryjnych, hodowla dżdżownic, hodowla entomofagów, hodowla jedwabników, prowadzenie pasiek oraz hodowla i chów innych zwierząt poza gospodarstwem rolnym

III. ZWOLNIENIA W PODATKU DOCHODOWYM

Na gruncie ustaw mogą pojawiać się wątpliwości co do zakwalifikowania działalności do działalności rolniczej i pozarolniczej- zwłaszcza przy działalności polegającej na przetwarzaniu produktów wytwarzanych w gospodarstwach rolnych. Wątpliwości te w większości eliminowane są przy pomocy konstrukcji zwolnień określonych źródeł dochodu w podatku dochodowym od osób fizycznych.

Kategoria tego typu zwolnień jest dość liczna. Wskazać można przykładowo:

- dochody ze sprzedaży produktów roślinnych i zwierzęcych pochodzących z własnej uprawy lub hodowli, nie stanowiących działów specjalnych produkcji rolnej, przerobionych sposobem przemysłowym, jeżeli przerób polega na kiszeniu produktów roślinnych lub przetwórstwie mleka albo na uboju zwierząt rzeźnych i obróbce poubojowej tych zwierząt, w tym również na rozbiorze, podziale i klasyfikacji mięsa

- dochody ze sprzedaży surowców roślin zielarskich i ziół dziko rosnących leśnych, jagód, owoców leśnych i grzybów - ze zbioru dokonywanego osobiście albo z udziałem członków najbliższej rodziny

- dochody uzyskane z tytułu wynajmu pokoi gościnnych, w budynkach mieszkalnych położonych na terenach wiejskich w gospodarstwie rolnym, osobom przebywającym na wypoczynku oraz dochody uzyskane z tytułu wyżywienia tych osób, jeżeli liczba wynajmowanych pokoi nie przekracza 5.

W ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych brak jest tego typu wyłączeń.

IV. ZWILNIENIA DOCHODU Z DZIAŁALNOŚCI POZAROLNICZEJ, JEŻELI PRZEZNACZONY ZOSTANIE NA DZIAŁALNOŚĆ ROLNICZĄ

Ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych przewiduje, że wolne od podatku są dochody podatników z działalności pozarolniczej, w tym z działów specjalnych produkcji rolnej - w części przeznaczonej na działalność rolniczą, jeżeli w roku poprzedzającym rok podatkowy, a w razie rozpoczęcia działalności - w pierwszym podatkowym roku tej działalności udział przychodów z działalności rolniczej, powiększonych o wartość zużytych do przetwórstwa rolnego i spożywczego surowców i materiałów pochodzących z własnej produkcji roślinnej i zwierzęcej, stanowił co najmniej 60% przychodów osiągniętych ze wszystkich rodzajów działalności

Skorzystanie z tego uprawnienia możliwe jest na podstawie udokumentowanych wydatków na działalność rolniczą.

Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych nie przewiduje takiej możliwości. Brak jest uzasadnienia dla tak nierównego traktowania podmiotów.

V. ZRYCZAŁTOWANE FORMY OPODATKOWANIA PRZYCHODÓW ZWIĄZANYCH Z DZIAŁALNOŚCIĄ ROLNICZĄ

Na mocy ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zryczałtowanym podatku dochodowym od niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne stawką 3% opodatkowane są przychody z działalności rybaków morskich i zalewowych w zakresie sprzedaży ryb i innych surowców pochodzących z własnych połowów (z wyjątkiem sprzedaży konserw oraz prezerw z ryb i innych surowców z połowów).

W formie karty podatkowej opodatkowane są przychody ze sprzedaży piasku, żwiru, kamieni, glinki, torfu i innych minerałów wchodzących w skład gospodarstwa rolnego oraz usługi polegające na przewozie mleka do punktów skupu, a także zrywce i wywózce drewna z lasu do punktów przeładunkowych.

VII. OPODATKOWANIE PRZYCHODÓW Z DZIERŻAWY

Zgodnie z ustawą o podatku dochodowym od osób fizycznych za źródła przychodu uważane są dzierżawa, poddzierżawa działów specjalnych produkcji rolnej oraz gospodarstwa rolnego lub jego składników na cele nierolnicze albo na prowadzenie działów specjalnych produkcji rolnej z wyjątkiem składników majątku związanych z działalnością gospodarczą. W związku z tym należy uznać, iż dochody z takiej dzierżawy nie podlegają opodatkowaniu tym podatkiem, chyba że gospodarstwo rolne lub jego składniki przeznaczone będą na cele nierolnicze lub na prowadzenie działów specjalnych produkcji rolnej.

VIII. PRZYCHODY ZE SPRZEDAŻY GOSPODARSTW ROLNYCH

Obie ustawy uznają za wolne od podatku dochodowego przychody uzyskane z tytułu sprzedaży całości lub części nieruchomości wchodzących w skład gospodarstwa rolnego. Zwolnienie to nie dotyczy przychodu uzyskanego ze sprzedaży gruntów, które w związku z tą sprzedażą utraciły charakter rolny.

55. WPŁYW USTALEŃ MIEJSCOWEGO PLANU ZAGOSPODAROWANIA PRZESTRZENNEGO (MPZP) NA WYKONYWANIE WŁASNOŚCI NIERUCHOMOŚCI ROLNEJ

I. INFORMACJE OGÓLNE

Profesor Andrzej Stelmachowski na gruncie regulacji Konstytucji z 1997 r. zauważa, że:

1) o modelowym charakterze własności prywatnej przesądza art. 20 Konstytucji w brzmieniu: „Społeczna gospodarka rynkowa oparta na wolności działalności gospodarczej, własności prywatnej oraz solidarności, dialogu i współpracy partnerów społecznych stanowi podstawę ustroju gospodarczego Rzeczypospolitej Polskiej”.

2) obowiązuje zasada równej podmiotowej ochrony prawnej dla wszystkich (art. 64 ust. 2)

3) granice naruszania prawa własności określa art. 64 ust. 3 Konstytucji: „Własność może być ograniczona tylko w drodze ustawy i tylko w zakresie, w jakim nie narusza ona istoty prawa własności”.

Kwestia ograniczenia własności została ustawowo skodyfikowana m.in. w ustawie z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami.

II. PODSTAWA PRAWNA

Planowanie przestrzenne ma za swój przedmiot zagospodarowanie gruntami, Na obszarach wiejskich wpływa nie tylko na kształtowanie infrastruktury wiejskiej, ale także na organizowanie rolniczej przestrzeni produkcyjnej poprzez ścisłe funkcjonalne powiązanie z instytucja ochrony gruntów rolnych i leśnych, wyłączeniem gruntów z produkcji rolnej, ich przeznaczeniem do zalesiania oraz scalaniem gruntów.

Planowanie przestrzenne wyodrębniło się ze struktury organizacyjnej planowania, tworząc własną teorię, metodologię i technikę. Obecnie obowiązującym aktem prawnym w tym zakresie jest ustawa o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym z dnia 27 marca 2003.

Art. 6 ust. 1 wspomnianej ustawy stanowi, że: „Ustalenia miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego kształtują, wraz z innymi przepisami, sposób wykonywania prawa własności nieruchomości”. Oznacza to, żę wykonywanie prawa własności następuje w dwóch sferach:

(i) korzystania z nieruchomości,

(ii) rozporządzania prawem własności.

III. WPŁYW MPZP NA SPOSÓB WYKONYWANIA PRAWA WŁASNOŚCI

W sferze korzystania z nieruchomości planowanie przestrzenne realizuje trzy zadania:

1) organizuje tereny zabudowane i przeznaczone pod zabudowę, wiążąc je z potrzebami produkcji rolnej,

2) kształtuje sposób zagospodarowania rolniczej przestrzeni produkcyjnej, jej strukturę obszarową i użytkową,

3) chroni rolnicze zasoby gruntowe przed ich przeznaczaniem na cele nierolnicze oraz ich degradacją.

Decydujące znaczenie w organizacji terenów zabudowanych i przeznaczonych do zabudowy mają gminne zasoby nieruchomości, do których z zasady nie wchodzą nieruchomości przeznaczone do produkcji rolnej.

III. WPŁYW MPZP NA OBRÓT NIERUCHOMOŚCIAMI

Wpływ ustaleń MPZP na obrót nieruchomościami jest ograniczony do:

a) podziału nieruchomości,

Projekt podziału opiniuje wójt (burmistrz, prezydent miasta) w zakresie ich zgodności z ustaleniami planu miejscowego. Każdoczesny właściciel jest związany ustalonym w MPZP przeznaczeniem nieruchomości.

b) kształtowania ich wartości,

Przeznaczenie nieruchomości w planie miejscowym w sposób oczywisty wpływa na jej cenę.

c) swobody wyboru kontrahenta, przypadku zastrzeżenia ustawowego prawa pierwokupu gminy na nieruchomości położonej na obszarze przeznaczonym w planie miejscowym na cele publiczne, pod warunkiem, że roszczenie gminy zostanie ujawnione na nieruchomości, dla której prowadzona jest księga wieczysta.

Art. 109 ustawy o gospodarce nieruchomościami pozwala gminie na realizację jej podstawowych zadań w zakresie gospodarki nieruchomościami położonymi na terenie gminy.

IV. PRAWNE ŚRODKI OCHRONY UPRAWNIEŃ WŁAŚCICIELSKICH

Zawiera je art. 36 upzp. Można je podzielić na dwie grupy:

a) roszczenia o charakterze cywilnoprawnym:

- odszkodowanie za rzeczywiście poniesioną stratę,

- wykup nieruchomości lub jej części,

- zamiana nieruchomości,

- odszkodowanie z tytułu spadku wartości nieruchomości,

b) quasi-roszcenie, dochodzone w trybie administracyjnoprawnym, w postaci jednorazowej opłaty (renta planistyczna należna gminie) z tytułu wzrostu wartości nieruchomości). Wysokość nie może być wyższa niż 30% wzrostu wartości nieruchomości.

V. PODSUMOWANIE

1. kompetencje gminy do określenia przeznaczenia i sposobów zagospodarowania terenów położonych w jej granicach administracyjnych jest ograniczone przez: (i) zakres decentralizacji uprawnień gminy w zakresie zabudowy, (ii) nie dające się przewidzieć zmiany wartości nieruchomości.

2. Plan miejscowy stanowi dokument (akt prawa miejscowego), który „zarządza” przestrzenią w gminie (zwłaszcza kształtuje sposób korzystania z nieruchomości przez każdego właściciela/użytkownika wieczystego/posiadacza samoistnego).

3. Plan zabezpiecza także konieczność realizacji celów publicznych, które mogą ingerować w sferę rozporządzania nieruchomością.

4. Istnieją dwa ograniczenia dotyczące swobodnego wyboru gminy w zakresie zagospodarowania przestrzeni:

- obowiązek wprowadzenia przedsięwzięć rządowych zawartych m.in. w planach wojewódzkich do planu miejscowego,

- sam plan jest swoistym „stróżem” dokonywanych przez organy gminy decyzji w zakresie gospodarowania przestrzenią.

56. Ochrona (ilościowa i jakościowa) gruntów rolnych i leśnych.

I. INFORMACJE OGÓLNE

Prawna ochrona gruntów rolnych doczekała się kompleksowej regulacji, której celem jest ochrona ziemi jako środka produkcji. Grunty rolne cechują się nieprzenaszalnością, niepowiększalnością oraz połączeniem elementów o charakterze naturalnym z tymi, które wprowadził człowiek. Jednocześnie jednak są one narażone na liczne zjawiska, które powodować mogą negatywne oddziaływanie (np. urbanizacja, uprzemysłowienie).

Ochrona produktywności ziemi jest celem ustawy z dnia 3 marca 1995 r. o ochronie gruntów rolnych i leśnych. Przepisy tej ustawy mają charakter nadrzędny i wiążą zarówno właścicieli (użytkowników wieczystych) gruntów, jak i ich posiadaczy samoistnych i zależnych.

II. ZAKRES PRZEDMIOTOWY

Ustawa wyznacza zakres przedmiotowy przez taksatywne wyliczenie gruntów (pojęcia tego nie należy utożsamiać z pojęciem nieruchomości z art. 461 KC), które podlegają szczególnej ochronie. Są to grunty:

1) określone w ewidencji gruntów jako użytki rolne,

2) pod stawami rybnymi i innymi zbiornikami wodnymi, służącymi wyłącznie dla potrzeb rolnictwa,

3) pod wchodzącymi w skład gospodarstw rolnych budynkami mieszkalnymi oraz innymi budynkami i urządzeniami służącymi wyłącznie produkcji rolniczej oraz przetwórstwu rolno-spożywczemu,

4) pod budynkami i urządzeniami służącymi bezpośrednio do produkcji rolniczej uznanej za dział specjalny, stosownie do przepisów o podatku dochodowym od osób fizycznych i podatku dochodowym od osób prawnych,

5) parków wiejskich oraz pod zadrzewieniami i zakrzewieniami śródpolnymi, w tym również pod pasami przeciwwietrznymi i urządzeniami przeciwerozyjnymi,

6) pracowniczych ogrodów działkowych i ogrodów botanicznych,

7) pod urządzeniami: melioracji wodnych, przeciwpowodziowych i przeciwpożarowych, zaopatrzenia rolnictwa w wodę, kanalizacji oraz utylizacji ścieków i odpadów dla potrzeb rolnictwa i mieszkańców wsi,

8) zrekultywowane dla potrzeb rolnictwa,

9) torfowisk i oczek wodnych,

10) pod drogami dojazdowymi do gruntów rolnych.

III. OCHRONA ILOŚCIOWA

i) OGRANICZENIA PRZEZNACZENIA NA INNE CELE

Ochrona ilościowa polega na ograniczeniach w zakresie przeznaczania w/w gruntów na cele nierolnicze. Przez zmianę przeznaczenia rozumie się ustalanie innego niż rolny lub leśny sposób użytkowania gruntów.

Ustawa przewiduje, iż na inne cele można przeznaczyć przede wszystkim grunty oznaczone w ewidencji gruntów jako nieużytki, a w razie ich braku- inne grunty o najniższej przydatności produkcyjnej. Ustawa formułuje regułę, że na przeznaczenie gruntów na cele nierolnicze dokonuje się w ustaleniach miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego w określonym trybie. Należy uzyskać zgodę w formie decyzji administracyjnej:

a) ministra ds. rozwoju wsi- jeżeli grunty rolne stanowią użytki rolne klas I-III oraz ich zwarty obszar przekracza 0,5 ha;

b) ministra ds. środowiska lub upoważnionej przez niego osoby- jeżeli grunty leśne stanowiące własność SP;

c) marszałka województwa (po uzyskaniu opinii izby rolniczej)- w wypadku pozostałych gruntów leśnych.

Zgoda na zmianę przeznaczenia wyrażana jest na wniosek wójta (…) złożony marszałkowi województwa. Do wniosku dołącza się opinię dyrektora regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych (gdy chodzi o grunty leśne SP) lub opinię dyrektora parku (gdy chodzi o grunty parków narodowych). W odniesieniu do gruntów w pkt a) i b) marszałek dołącza swoja opinię i przekazuje wniosek odpowiedniemu ministrowi w terminie 30 dni od jego zgłoszenia.

ii) WYŁĄCZENIE GRUNTÓW Z PRODUKCJI ROLNICZEJ/LEŚNEJ

Wyłączenie z produkcji użytków rolnych wytworzonych z gleb pochodzenia mineralnego i organicznego, zaliczonych do klas I, II, III, IIIa, IIIb, oraz użytków rolnych klas IV, IVa, IVb, V i VI wytworzonych z gleb pochodzenia organicznego oraz gruntów leśnych, przeznaczonych na cele nierolnicze i nieleśne - może nastąpić tylko po wydaniu decyzji zezwalających na takie wyłączenie. Wydanie takiej decyzji następuje przed uzyskaniem pozwolenia na budowę. Również wydobycie torfów wymaga wydania takiej decyzji.

Decyzję taką wydają:

- starosta- co do gruntów rolnych,

- dyrektor regionalny Lasów Państwowych- co do gruntów leśnych,

- dyrektor parku narodowego- jeżeli jest on organem właściwym.

Nie jest wymagane wydanie decyzji o wyłączeniu gruntów rolnych, jeżeli mają one być użytkowane na cele leśne. Nie wymaga uzyskania zgody również okresowe wyłącznie gruntów z produkcji związane z podjęciem natychmiastowych działań interwencyjnych, wynikających z klęsk żywiołowych lub wypadków losowych.

Osoba na wniosek której wydano decyzję o wyłączeniu gruntów z produkcji musi uiścić:

a) jednorazową należność;

b) stałą opłatę roczną (trwałe wyłączenie przez 10 lat lub nietrwałe wyłączenie przez okres nie dłuższy niż lat 20);

c) jednorazowe odszkodowanie za przedwczesny wyrąb drzewostanu (grunty leśne);

d) opłata z tytułu niewykonania obowiązku zdjęcia oraz wykorzystania na cele poprawy wartości użytkowej gruntu próchniczej warstwy gleby z gruntów o określonych klasach oraz torfowisk.

IV. FINANSOWOPRAWNE ŚRODKI STYMULUJĄCE OGRANICZANIE

WYŁĄCZANIA GRUNTÓW Z PRODUKCJI

Ustawa wprowadza liczne środki tego typu:

1) obligatoryjne

Wyłączenie obowiązku uiszczenia należności i opłat rocznych oraz jednorazowego odszkodowania za przedwczesny wyrąb drzewostanu, jeżeli wyłączenie następuje na cele budownictwa mieszkaniowego:

a) do 0,05 ha w przypadku budynku jednorodzinnego,

b) do 0,02 ha, na każdy lokal mieszkalny, w przypadku budynku wielorodzinnego;

2) fakultatywne

Umorzenie całości lub części należności i opłat rocznych oraz jednorazowego odszkodowania za przedwczesny wyrąb drzewostanu. Dokonuje się to na wniosek rady gminy w przypadku inwestycji o charakterze użyteczności publicznej z zakresu oświaty i wychowania, kultury, kultu religijnego oraz ochrony zdrowia i opieki społecznej, jeżeli inwestycja ta służy zaspokojeniu potrzeb lokalnej społeczności, oraz dotyczącej powiększenia lub założenia cmentarza, jeżeli obszar gruntu podlegający wyłączeniu nie przekracza 1 ha i nie ma możliwości zrealizowania inwestycji na gruncie nie objętym ochroną;

3) zwrot uiszczonej należności

Jeżeli właściciel w okresie 2 lat zrezygnuje w całości lub w części z uzyskanego prawa do wyłączenia gruntów z produkcji rolniczej lub leśnej. Zwrot następuje odpowiednio do powierzchni gruntów nie wyłączonych z produkcji, w terminie do trzech miesięcy od dnia zgłoszenia rezygnacji.

4) zawieszenie części sumy należności i opłaty rocznej

Jeżeli w eksploatacji zbiorników wodnych przewiduje się udział osób wykorzystujących wodę na cele produkcji rolniczej, leśnej, wytwarzania energii elektrycznej w elektrowniach wodnych o mocy zainstalowanej nie większej niż 10 MW lub ochrony przeciwpowodziowej, zawiesza się na lat 10 uiszczenie proporcjonalnej części sumy należności i opłat rocznych. Proporcjonalną część sumy należności i opłat rocznych ustala się stosownie do udziału tych osób, określonego w dokumentacji technicznej eksploatacji zbiornika, z tym że ustalony w tej dokumentacji przepływ nienaruszalny zalicza się do eksploatacji zbiornika dla potrzeb rolnictwa. Zawieszoną część sumy należności i opłat rocznych umarza się po upływie 10 lat.

IV. OCHRONA JAKOŚCIOWA

i) INFORMACJE OGÓLNE

Jest to ochrona przed degradacją i dewastacją gruntów spowodowaną zarówno działalnością samego właściciela lub posiadacza gruntu rolnego, jak i innego podmiotu, zwłaszcza zakładów przemysłowych.

Ochrona jakościowa jest związana głównie ze szkodliwym oddziaływaniem tych przedsięwzięć, dla których ustanawia się obszar ograniczonego użytkowania, teren górniczy oraz w związku z podejmowanymi na gruntach rolnych inwestycjami infrastrukturalnymi.

Celem jest ochrona walorów produkcyjnych, a w razie ich ograniczenia- ochrona praw majątkowych właściciela gruntu rolnego. Ustawa wprowadza w związku z tym środki o charakterze:

a) cywilnoprawnym

Jeżeli właściciel gruntów rolnych położonych na obszarze szczególnej ochrony albo na obszarze ograniczonego użytkowania, poniósł szkodę przez obniżenie poziomu produkcji rolniczej lub leśnej, przysługuje mu z tego tytułu odszkodowanie od zakładu przemysłowego. W przypadku obniżenia poziomu produkcji w okresie trzech lat co najmniej o jedną trzecią dotychczasowej wartości, zakład jest obowiązany, na wniosek właściciela, wykupić całość lub część tych gruntów według cen wolnorynkowych. Jeżeli z kolei w wyniku realizacji planu zagospodarowania terenu zachodzi potrzeba zmiany kierunku produkcji rolniczej lub leśnej, zakład przemysłowy jest obowiązany zwrócić właścicielowi gruntów poniesione z tego tytułu nakłady i koszty oraz wypłacić równowartość szkód wynikłych ze zmiany kierunków produkcji.

b) administracyjnoprawnym

Dla gruntów położonych na obszarach ograniczonego użytkowania, istniejących wokół zakładów przemysłowych, rada gminy podejmuje uchwałę zatwierdzającą projekt planu gospodarowania na tych gruntach, który określa m.in.: rodzaje występujących zanieczyszczeń i ich stężenie, wpływ zanieczyszczeń lub innego szkodliwego oddziaływania na istniejący sposób zagospodarowania, z ewentualnym podziałem strefy ochronnej na części, aktualne kierunki produkcji roślinnej oraz wielkość tej produkcji, rośliny, które mogą być uprawiane, zalecenia dotyczące ich uprawy oraz proponowany sposób ich gospodarczego wykorzystania, sposób przeciwdziałania zmniejszeniu wartości użytkowej gleb, wysokość przewidywanych odszkodowań z tytułu obniżenia poziomu produkcji lub zmiany kierunku produkcji, ewentualne nakłady niezbędne do zmiany kierunków produkcji, przewidywany obszar i koszty nabycia gruntów przez zakład przemysłowy. W razie prowadzenia produkcji w sposób naruszający ustalenia planu wójt, w porozumieniu z wojewódzkim inspektorem sanitarnym, nakazuje właścicielowi gruntów w oznaczonym terminie zniszczenie określonych upraw, przemieszczenie zwierząt poza obszar ograniczonego użytkowania lub dokonanie ich uboju. Wykonanie decyzji następuje bez odszkodowania.

Okresowe badania skażenia gleb i roślin

Ponadto ustawa nakłada na starostę obowiązek dokonywania co 3 lata okresowych badań poziomu skażenia gleb i roślin. Jeżeli okresowe badania wykażą, że uzyskiwane płody nie nadają się do spożycia lub przetworzenia, kosztami badań należy obciążyć zakład przemysłowy, a skażone grunty wyłącza się z produkcji na drodze decyzji. Skutki tych decyzji obciążają zakład przemysłowy odpowiedzialny za skażenie. Na żądanie właściciela gruntów wyłączonych z produkcji, zakład przemysłowy jest obowiązany nabyć te grunty wraz z budynkami i urządzeniami. Jeżeli wyłączenie gruntów z produkcji następuje w wyniku ujemnego oddziaływania obiektów lub urządzeń należących do kilku osób, odpowiedzialność tych osób jest solidarna.

ii) REKULTYWACJA GRUNTÓW ROLNYCH

Obowiązek rekultywacji gruntów spoczywa na:

- osobie powodującej utratę lub ograniczenie wartości użytków rolnych,

- staroście, gdy nie da się ustalić w/w osoby,

- dyrektorze regionalnej dyrekcji Lasów Państwowych,

- dyrektorze parku narodowego.

Rekultywację i zagospodarowanie gruntów planuje się, projektuje i realizuje na wszystkich etapach działalności przemysłowej. Rekultywację gruntów prowadzi się w miarę jak grunty te stają się zbędne całkowicie, częściowo lub na określony czas do prowadzenia działalności przemysłowej oraz kończy się w terminie do 5 lat od zaprzestania tej działalności. Jednak na terenach przewidywanego osiadania gruntów na skutek działalności górniczej zakład przemysłowy, na wniosek właściciela, rozpoczyna rekultywację przed wystąpieniem degradacji gruntów.

Rekultywacja jest także jednym ze sposobów naprawienia szkody wymienionych w ustawie Prawo geologiczne i górnicze.

V. ROSZCZENIA

Roszczenia odszkodowawcze za szkody powstałe w gruntach rolnych regulują przepisy ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie oraz KC o czynach niedozwolonych. Są to w szczególności:

a) naprawa niezwłoczna, ograniczenie szkód, naprawa;

b) odpowiedzialność deliktowa;

c) odpowiedzialność na zasadzie ryzyka z 435 KC;

d) roszczenia o charakterze prewencyjnym (144 KC, 222 § 2 KC, 429 KC).

Wśród środków wspierających ekstensyfikację produkcji (czyli zagospodarowywanie nowych ziem, rozszerzanie powierzchni uprawnej w celu podniesienia/zwiększenia produkcji rolnej) należy wskazać:

- przeznaczenie gruntów rolnych do zalesienia;

- prowadzenie gospodarstwa metodami ekologicznymi.

Polska po wstąpieniu do UE korzysta ze środków z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej na realizację działań wspierających m.in. poprawę struktury agrarnej.

57. Program Rozwoju Obszarów Wiejskich (podstawy prawne, cele, finansowanie polityki rozwoju obszarów wiejskich).

HISTORIA I PODSTAWY PRAWNE

W Polsce obowiązuje obecnie druga edycja systemu wsparcia obszarów wiejskich ze środków UE. Pierwsza oparta była na Planie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004-2006.

Obecnie funkcjonuje Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Konstrukcja prawna tego instrumentu oparta jest na trzech aktach:

1) rozporządzenie Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich,

2) ustawa z dnia 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich,

3) rozporządzeń wykonawczych Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Rozporządzenie Rady określa priorytety, które mają być zrealizowane przy pomocy poszczególnych instrumentów wspierania obszarów wiejskich. Te ostatnie z kolei przypisane są do tzw. osi. Priorytety (nakreślone na poziomie UE) polegają na wskazaniu celów, do osiągnięcia których przyczyniać się ma wsparcie rozwoju obszarów wiejskich, a pod pojęciem „osi” kryje się spójna grupa środków, których wdrażanie prowadzi do określonych wcześniej celów.

II. CELE WSPARCIA

Zgodnie z rozporządzeniem Rady wsparcie rozwoju obszarów ma służyć osiągnięciu następujących celów:

a) poprawy konkurencyjności rolnictwa i leśnictwa poprzez wspieranie restrukturyzacji, rozwoju i innowacji;

b) poprawy środowiska naturalnego i terenów wiejskich poprzez wspieranie gospodarowania gruntami;

c) poprawy jakości życia na obszarach wiejskich oraz popierania różnicowania działalności gospodarczej.

Każdemu z celów głównych polityki ROW odpowiada oś priorytetowa (spójna grupa środków ułatwiająca osiągnięcie celu). Każde państwo określa konkretne środki które będą realizowane, z zachowaniem podziału środków na 4 osie priorytetowe.

III. FINANSOWANIE POLITYKI ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH

W każdym programie wskazana jest wysokość środków przeznaczonych na jego realizację. Wyróżniony jest podział na środki:

Każde państwo dokonuje podziału środków na poszczególne osie priorytetowe, a w ramach każdej z osi podziału na środki objęte daną osią -z zastrzeżeniem, że:

Na lata 2007-2013 w miejsce Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej utworzono:

- Europejski Fundusz Rolniczy Gwarancji – ma finansować środki rynkowe i inne środki.

- Europejski Fundusz Rolny na Rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich – finansuje programy rozwoju tych obszarów, zadania tego funduszu są uregulowane w rozporządzeniu 1698/2005, ma przyczyniać się do wspierania zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich na terytorium całej Unii. W Polsce aktualnie przeznaczane jest 17 mld euro na PROW, z czego ponad 13 mld euro pochodzi z EFRROW.

  1. PROGRAM ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH ( charakter prawny, treść, tryb uchwalania, podmioty realizujące, tryb i zasady ubiegania się o pomoc ).

I. Informacje ogólne.

Program Rozwoju Obszarów Wiejskich jest dokumentem przygotowanym przez każde państwo członkowskie, stanowiącym instrument realizacji polityki ROW. Jest on niejako skonkretyzowaniem i dostosowaniem polityki ROW do potrzeb każdego państwa członkowskiego.

PROW jako dokument programowy przygotowany jest na siedmioletni okres programowania ( obecnie 2007-2013 ).

II. Charakter prawny.

PROW jest szczególnym rodzajem dokumentu:

  1. Z jednej strony nie jest źródłem prawa unijnego, jest on bowiem jedynie zatwierdzany w drodze decyzji Komisji, a samo zatwierdzenie w drodze decyzji nie nadaje PROW charakteru przepisu prawa

  2. Z drugiej strony poprzez zatwierdzenie PROW przez Komisję staję się on źródłem prawa krajowego. Jego realizacja wymaga wydania przez państwa członkowskie przepisów krajowych.

III. Treść

Każdy dokument PROW zawiera przede wszystkim kompleksowy opis obszarów wiejskich danego państwa członkowskiego oraz opis strategii dla rozwoju obszarów wiejskich. Państwa członkowskie określają w dokumencie PROW priorytety rozwoju obszarów wiejskich, zgodnie z strategicznymi wytycznymi Unii Europejskiej. Państwa mogą stosować wyłącznie środki przewidziane w rozporządzeniu 1698/2005, przy czym każde z państw ma możliwość wybrania takich środków, które w sposób najbardziej pełny pozwolą realizować przyjęte priorytety.

IV. Tryb Uchwalania

PROW przygotowywany jest przez każde z państw członkowskich w konsultacji:

  1. Z Komisją

  2. Z przedstawicielami samorządu terytorialnego i terenowej administracji rządowej

  3. Z partnerami społecznymi i gospodarczymi

Projekt PROW przedkładany jest przez państwa członkowskie Komisji, która ocenia go pod względem:

Programy poszczególnych państw są zatwierdzane przez Komisję i od tego momentu stają się dokumentem stanowiącym podstawę realizacji polityki ROW.

Mogą być zmieniane, wymaga to zachowania procedury właściwej dla ich uchwalenia.

V. Podmioty realizujące

Dwie podstawowe jednostki: (1) Instytucja zarządzająca (2) Agencja płatnicza

  1. Zobowiązana jest do zarządzania PROW i wdrażania go w efektywny, skuteczny i prawidłowy sposób [PES]. W Polsce instytucją zarządzającą Programem jest minister właściwy do spraw rozwoju wsi. Podmiotami wdrażającymi są: ARiMR, ARR, samorząd województwa. Należy do ich obowiązków działanie informacyjne i promocyjne, prowadzenie postępowań o przyznanie pomocy finansowej.

  2. Wypłaca środki przyznane beneficjentom w ramach realizacji PROW. Do zadań agencji płatniczej należy przede wszystkim zapewnienie, aby kwalifikalność wniosków, procedura przyznawania pomocy oraz zgodność wniosków z zasadami określonymi w przepisach Unii Europejskiej podlegały kontroli przed dokonaniem płatności.

Jeszcze dwie instytucje: (A) Jednostka certyfikująca (B) Jednostka koordynująca

A) Przeprowadza audyty i kontrole agencji płatniczej (2), zatwierdza rachunki akredytowanych agencji płat. W zakresie ich prawdziwości, kompletności i dokładności [PKD]. W Polsce j.c. jest Generalny Inspektor Kontroli Skarbowej wykonujący swoje zadania w tym zakresie przy pomocy komórek organizacyjnych wyodrębnionych w tym celu w strukturze urzędu ministra właściwego do spraw finansów publicznych.

B) Wyznaczana jest przez państwo członkowskie w sytuacji, gdy w danym państwie akredytowana jest więcej niż jedna agencja płatnicza. Jej zadaniem jest zapewnienie spójności zarządzania funduszami. Minister właściwy do spraw rozwoju wsi i spraw rynków rolnych pełni w Polsce funkcję jednostki koordynującej.

VI. Tryb i zasady ubiegania się o pomoc.

Osoby zainteresowane uzyskaniem pomocy finansowej składają wnioski o przyznanie pomocy finansowej na realizację operacji do podmiotu wdrażającego dane działanie.

Informacja o naborze wniosków o przyznanie pomocy finansowej dla poszczególnych działań jest podawana do wiadomości publicznej przez podmiot wdrażający ( najczęściej Agencja Restrukturyzacji i Modernizacji Rolnictwa ).

W Polsce pomoc przyznawana jest w odniesieniu do części działań w formie decyzji administracyjne (1) / a do części w drodze umowy (2) zawieranej między podmiotem wdrażającym a beneficjentem.

W przypadku negatywnego rozpatrzenia wniosku:

  1. Wydawana jest decyzja o odmowie przyznania pomocy.

  2. Podmiot wdrażający informuje wnioskodawcę o odmowie przyznania pomocy z podaniem przyczyn odmowy.

Podmiot, któremu została przyznana pomoc finansowa, w celu uzyskania środków pieniężnych, składa wnioski o płatność do agencji płatniczej i dopiero pozytywnie rozpatrzony wniosek o płatność stanowi podstawę do dokonania płatności.

  1. INSTRUMENTY PRAWNE WSPARCIA ROZWOJU OBSZARÓW WIEJSKICH

I. Historia i podstawy prawne.

W Polsce obowiązuje obecnie druga edycja systemu wsparcia obszarów wiejskich ze środków UE. Pierwsza oparta była na Planie Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2004-2006.

Obecnie funkcjonuje Program Rozwoju Obszarów Wiejskich na lata 2007-2013. Konstrukcja prawna tego instrumentu oparta jest na trzech aktach:

1) rozporządzenie Rady (WE) nr 1698/2005 z dnia 20 września 2005 r. w sprawie wsparcia rozwoju obszarów wiejskich przez Europejski Fundusz Rolny na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich,

2) ustawa z dnia 7 marca 2007 r. o wspieraniu rozwoju obszarów wiejskich z udziałem środków Europejskiego Funduszu Rolnego na rzecz Rozwoju Obszarów Wiejskich,

3) rozporządzeń wykonawczych Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi.

Rozporządzenie Rady określa priorytety, które mają być zrealizowane przy pomocy poszczególnych instrumentów wspierania obszarów wiejskich. Te ostatnie z kolei przypisane są do tzw. osi. Priorytety (nakreślone na poziomie UE) polegają na wskazaniu celów, do osiągnięcia których przyczyniać się ma wsparcie rozwoju obszarów wiejskich, a pod pojęciem „osi” kryje się spójna grupa środków, których wdrażanie prowadzi do określonych wcześniej celów.

II. Cele wsparcia:

Zgodnie z rozporządzeniem Rady wsparcie rozwoju obszarów ma służyć osiągnięciu następujących celów:

a) poprawy konkurencyjności rolnictwa i leśnictwa poprzez wspieranie restrukturyzacji, rozwoju i innowacji;

b) poprawy środowiska naturalnego i terenów wiejskich poprzez wspieranie gospodarowania gruntami;

c) poprawy jakości życia na obszarach wiejskich oraz popierania różnicowania działalności gospodarczej.

III. Osie i instrumenty wsparcia:

W ramach priorytetów państwo członkowskie ma możliwość wyboru konkretnego instrumentarium, którego stosowanie będzie służyć rozwiązywaniu specyficznych problemów rolnictwa dla tego kraju.

OŚ art. 4 rozporz. INSTRUMENTY (art. 5 ustawy)
1. Poprawa konkurencyjności sektora rolnego i leśnego

Szkolenia zawodowe dla osób zatrudnionych w rolnictwie i leśnictwie.

Ułatwianie startu młodym rolnikom.

Renty strukturalne.

Modernizacja gospodarstw rolnych.

Zwiększanie wartości dodanej podstawowej produkcji rolnej i leśnej;

Poprawianie i rozwijanie infrastruktury związanej z rozwojem i dostosowywaniem rolnictwa i leśnictwa przez:

a) scalanie gruntów,

b) gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi.

Uczestnictwo rolników w systemach jakości żywności.

Działania informacyjne i promocyjne.

Wspieranie gospodarstw rolnych niskotowarowych w fazie restrukturyzacji.

Grupy producentów rolnych.
2. Poprawa środowiska naturalnego i terenów wiejskich

Wspieranie gospodarowania na obszarach górskich i innych obszarach o niekorzystnych warunkach gospodarowania (ONW).

Program rolnośrodowiskowy.

Zalesianie gruntów rolnych oraz zalesianie gruntów innych niż rolne;

Odtwarzanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego przez katastrofy oraz wprowadzanie instrumentów zapobiegawczych.

Przywracanie potencjału produkcji rolnej zniszczonego w wyniku wystąpienia klęsk żywiołowych oraz wprowadzenie odpowiednich działań zapobiegawczych.

Korzystanie z usług doradczych przez rolników i posiadaczy lasów

Płatności dla obszarów NATURA 2000 oraz związanych z wdrażaniem Ramowej Dyrektywy Wodnej;
3. Jakość życia na obszarach wiejskich i różnicowanie gospodarki wiejskiej

Różnicowanie w kierunku działalności nierolniczej.

Tworzenie i rozwój mikroprzedsiębiorstw.

Podstawowe usługi dla gospodarki i ludności wiejskiej.

Odnowa i rozwój wsi.

4. Leader

(ta oś nie ma odpowiednika w żadnym z w/w celów)

Wdrażanie lokalnych strategii rozwoju.

Wdrażanie projektów współpracy.

Funkcjonowanie lokalnej grupy działania, nabywanie umiejętności i aktywizację.

IV. Dobór instrumentów prawnych.

Dobór polega na wyborze mechanizmu organizującego transfer środków służących wsparciu poszczególnych działań. Ustawa przewiduje udzielanie pomocy w dwojaki sposób:

a) na podstawie decyzji administracyjnej (11 przypadków),

b) umowy cywilnoprawne (12 przypadków).

60. Ochrona prawna odmian roślin. Geneza wyodrębnienia wyłącznego prawa do odmian.

Szczególną rolę w procesie wyodrębnienia się prawa do odmian odegrało prawo patentowe, mniejszą prawo autorskie. Już w latach 20. XX w. rozpoczęto rozciągać ochronę prawną na odmiany roślin. Początkowo hodowcy domagali się zrównania ich w prawach z wynalazcami.

W latach 50 ochrona prawna odmian roślin stała się przedmiotem dyskusji na szczeblu międzynarodowym- w Międzynarodowym Stowarzyszeniu Ochrony Własności Przemysłowej oraz w ramach Kongresu Międzynarodowego Stowarzyszenia Hodowców Roślin dla Ochrony Odmian Roślin. W 1961 roku przyjęto m-wą konwencję o ochronie nowych odmian roślin (UPOV), która przewidziała możliwość stosowania ochrony patentowej lub ze specjalnego prawa ochronnego i zakazała podwójnej ochrony.

Napotkano na trudność w ujęciu odmiany rośliny jako przedmiotu patentu. Patent musi posiadać cechy:

  1. Nowości- czyli niestanowienia części stanu techniki w momencie składania wniosku o udzielenie patentu. W przypadku roślin odnosi się to do sprzedaży lub innego sposobu udostępniania materiału siewnego.

  2. Odpowiedniego poziomu wynalazczego- nie może wynikać dla znawcy w sposób oczywisty ze stanu techniki; w przypadku roślin to kryterium sprowadza się do odrębności- roślina musi różnić się co najmniej jedną właściwością od innej rośliny powszechnie znanej.

  3. Możliwość przemysłowego stosowania- może być stosowany z identycznym skutkiem w sposób powtarzalny. Powtarzanie procesu hodowli rośliny jest z kolei bezzasadne, trudne i niemożliwe do odtworzenia.

W związku z tymi odmiennościami, na gruncie międzynarodowym wyłączono rośliny spod ochrony patentowej, co zaczęto stopniowo wprowadzać do prawodawstw narodowych. Dziś jedynym państwem, które pozostawiło w zakresie prawa patentowego ochronę odmian roślin uprawnych są Węgry, zaś w USA stosuje się podwójną ochronę. Polska na gruncie ustawy Prawo własności przemysłowej wyłączyła od patentowania odmiany roślin: (art. 29: Patentu nie udziela się na: odmiany roślin lub rasy zwierząt oraz czysto biologiczne sposoby hodowli roślin lub zwierząt; przepis ten nie ma zastosowania do mikrobiologicznych sposobów hodowli ani do wytworów uzyskiwanych takimi sposobami).

Rozwój biotechnologii umożliwił uzyskiwanie odmian roślin w drodze powtarzalności procesu intelektualnego, co spowodowało że rośliny zyskały zdolność patentową. W związku z tym w 1991 roku usunięto z konwencji UPOV zakaz podwójnej ochrony odmian roślin. W konwencji o patencie europejskim (KPE) pozostawiono zaś przepis o wyłączeniu spod ochrony patentowej odmian roślin oraz czysto biologicznych sposobów otrzymywania odmian.

Kwestią sporną pozostały mikrobiologiczne sposoby otrzymywania odmian. Odmiana uzyskana w wyniku zastosowania opatentowanych sposobów mikrobiologicznych może być zarówno przedmiotem patentu jak i może stanowić podstawę przyznania wyłącznego prawa do odmiany. Odmiana otrzymana czysto biologicznymi metodami zaś będzie chroniona na zasadzie szczególnego prawa do odmiany, a wyjątkowo mogłaby uzyskać ochronę patentową- przy liberalnym stosowaniu przesłanek uzyskiwania tej ochrony.

61. WYŁĄCZNE PRAWO DO ODMIANY W PRAWIE MIĘDZYNARODOWYM.

Informacje ogólne.

I. GENEZA

Już w latach 20. XX w. rozpoczęto rozciągać ochronę prawną na odmiany roślin. Początkowo hodowcy domagali się zrównania ich w prawach z wynalazcami. Jednak liczne względy (np. trudność w ujęciu odmiany rośliny jako przedmiotu patentu, który musi posiadać cechy nowości, odpowiedniego poziomu wynalazczego oraz możliwość przemysłowego stosowania) zadecydowały o wyłączeniu (na gruncie prawa międzynarodowego) odmiany roślin spod ochrony patentowej.

W Polsce po raz pierwszy wyłączne prawo do odmiany wprowadzono na mocy ustawy z dnia 10 października 1987 r. o nasiennictwie, co stanowiło ogromną odmianę w stanie prawnym- wcześniej odmiana podlegała nacjonalizacji.

I. INFORMACJE OGÓLNE

Hodowla roślin oraz nasiennictwo stanowią istotny gospodarczo dział rolnictwa, obejmujący wytwarzanie i stosowanie biologicznego środka produkcji, jakim jest materiał siewny odmian roślin.

Regulacje prawne, o których niżej, przede wszystkim mają służyć postępowi biologicznemu w rolnictwie. Uwzględniają one jednak także aspekt handlowy oraz coraz większy udział
w hodowli twórczej odmian roślin podmiotów prywatnych (w tym dużych koncernów).

II. PRAWO WSPÓLNOTOWE

Prawo wspólnotowe w tej mierze opiera się na rozporządzeniu Rady z dnia 27 lipca 1994 r.
nr 2100/94/WE w sprawie wspólnotowego prawa do odmian roślin. Rozporządzenie to ustanawia wspólnotowy system ochrony odmian roślin (ang. Community Plant Variety Rights — CPVR; wszedł w życie w kwietniu 1995 r.), który jest jedyną i wyłączną formą wspólnotowego prawa własności przemysłowej do odmian roślin (w krajach UE nie stosuje się systemu patentowego w odniesieniu do ochrony prawnej odmian roślin - jest to zgodne z przyjętym przez tą konwencję systemem sui generis).

System zawarty w rozporządzeniu jest zgodny z UPOV.

22 lipca 2009 r. Komisja (WE) wydała rozporządzenie nr 637/2009 ustanawiające reguły wykonawcze co do odpowiedniego nazewnictwa odmian gatunków roślin rolniczych i warzywnych.

III. PRAWO MIĘDZYNARODOWE

Sprawa ochrony odmian roślin na gruncie międzynarodowym regulowana jest przede wszystkim tzw. Konwencją UPOV, czyli Konwencją międzynarodową o ochronie nowych odmian roślin podpisanej w Paryżu 2 grudnia 1961 r. Konwencja rewidowana była do tej pory trzykrotnie (’72, ’78, ’91). Na podstawie tej umowy powstał Związek Ochrony Nowych Odmian Roślin. UPOV (z francuskiego Union Internationale pour la Protection des Obtentions Vegetates) jest unią krajów, które wyraziły wolę wprowadzenia odrębnego od patentów systemu przyznawania hodowcom wyłącznego prawa do odmian. Polska jest członkiem Związku od 1989 r.

Konwencja ta wprowadziła system ochrony odmian roślin sui generis. System wyłącznego prawa sui generis konstrukcyjnie bardziej zbliżone jest do patentu na wynalazek niż do prawa autorskigo, dlatego prawo hodowcy, będące prawem sui generis, bywa określane mianem quasi-patentu.

GŁÓWNE ZAŁOŻENIA UPOV.

Wyłączne prawo odnosi się do materiału siewnego odmiany, meteriału ze zbioru odmiany, produktów wytwarzanych bezpośrednioz materiału ze zbioru, odmian pochodnych i innych określonych odmian .

1. Zasadniczą treścią tego prawa jest szeroko pojęty obrót materiałem siewnym odmiany (hodowca decyduje o warunkach i metodach jakimi będzie przeprowadzał rozmnażanie roślin, może określać warunki przechowywania, transportu i sprzedaży materiału siewnego).

2. Tworzenie nowych odmian objęte jest tzw. przywilejem hodowcy - można korzystać w ramach hodowli twórczej - bez obowiązku uzyskania zgody hodowcy odmiany chronionej - z każdej odmiany.

Sczególną formą dozwolonego użytku odmiany jest odstępstwo rolne inaczej określane przywilejem farmerskim. Polega ono na przyznaniu rolnikom możliwości korzystania z materiału siewnego odmiany chronionej bez konieczności uzyskania zgody hodowcy (mogą oni zebrany przez siebie materiał ze zbioru wykorzystać w charakterze materiału siewnegow kolejnym roku gospodarczym).

Porozumienie Światowej Organizacji Handlu dotyczące własności intelektualnej TRIPS 1994 zawiera obowiązek wprowadzenia do wewnętrznego systemu prawa członków WTO
w stosunku do nowych odmian patentu lub jakiejkolwiek innej formy ochrony.

62. WYŁĄCZNE PRAWO DO ODMIANY W POSLKIM PORZĄDKU PRAWNYM

i) PODSTAWA PRAWNA

Od dnia wejścia Polski do UE na terytorium RP obowiązują dwie grupy przepisów odnoszące się do omawianego zagadnienia. Z jednej strony są to unormowania krajowej ustawy z dnia 26 czerwca 2003 r. o ochronie prawnej odmian roślin, z drugiej- rozporządzenie WE nr 2100/94. Oba te akty bazowały w sporej mierze na Konwencji UPOV, ponadto polski ustawodawca dążył do zbliżenia ustawowej regulacji do tej przyjętej w rozporządzeniu.

W/w dwie grupy przepisów stanowią system ochrony wyłącznego prawa do odmian roślin na terenie RP, który to system charakteryzuje się dychotomią: hodowca może ubiegać się o przyznanie ochrony na podstawie ustawy polskiej (wówczas ochrona obejmuje tylko to terytorium) lub na podstawie rozporządzenia (ochrona na terenie całej Unii). Zaznaczyć należy, że wykluczona jest możliwość uzyskania podwójnej ochrony- i tak np. uzyskanie ochrony unijnej zawiesza ochronę krajową na czas jej trwania.

ii) PRZEDMIOT OCHRONY

Przedmiotem ochrony tego prawa są odmiany wszystkich rodzajów i gatunków botanicznych oraz odmiany będące mieszańcami pomiędzy rodzajami i gatunkami botanicznymi.

Definicja legalna odmiany nakreśla ją jako „zbiorowość roślin w obrębie botanicznej jednostki systematycznej najniższego znanego stopnia, która niezależnie od tego, czy w pełni odpowiada warunkom przyznania wyłącznego prawa:

a) jest określona na podstawie przejawianych właściwości wynikających z określonego genotypu lub kombinacji genotypów,

b) jest odróżnialna od każdej innej zbiorowości roślin na podstawie co najmniej jednej z przejawianych właściwości,

c) pozostaje niezmieniona po rozmnożeniu”.

Rozporządzenie doprecyzowuje to pojęcie poprzez dodanie wymogu, by zbiorowość ta składa się z „całych roślin lub części roślin, o ile te części mogą wytwarzać całe rośliny”.

Definicja ta zawiera zestaw cech, jakie musi posiadać zbiorowość roślin by być uznaną za odmianę. Są to odrębność, wyrównanie i trwałość.

iii) PRZESŁANKI OCHRONY

USTAWA 2100/94
Odrębność Jeżeli w dniu złożenia wniosku o przyznanie wyłącznego prawa różni się ona w sposób wyraźny co najmniej jedną właściwością od innej odmiany powszechnie znanej. Tożsame brzmienie.
Wyrównanie Jeżeli, przy uwzględnieniu sposobu rozmnażania właściwego dla tej odmiany, jest ona wystarczająco jednolita pod względem właściwości branych pod uwagę przy badaniach odrębności, jak również innych właściwości użytych do opisu tej odmiany. Identyczne brzmienie.
Trwałość Jeżeli jej charakterystyczne właściwości uwzględnione przy badaniu jej odrębności, jak również inne właściwości użyte do opisu tej odmiany nie zmieniają się po jej rozmnożeniu. Tożsame brzmienie.
Nowość

Jeżeli przed dniem złożenia wniosku o przyznanie wyłącznego prawa jej hodowca nie sprzedał albo w inny sposób nie udostępnił do wykorzystania, w celach handlowych, materiału siewnego lub materiału ze zbioru albo nie wyraził na to pisemnej zgody:

1) na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej - przez okres dłuższy niż jeden rok,

2) w pozostałych państwach:

a) przez okres dłuższy niż sześć lat - w przypadku drzew i winorośli,

b) przez okres dłuższy niż cztery lata - w przypadku pozostałych odmian

- licząc do dnia złożenia wniosku o przyznanie wyłącznego prawa.

Ustawa statuuje pewne wyjątki, np. odmianę również uważa się za nową, jeżeli hodowca w w/w terminie sprzedał albo w inny sposób udostępnił materiał siewny odmiany podmiotom podległym lub nadzorowanym przez ministra właściwego do spraw rolnictwa, które w ramach swojej działalności statutowej prowadzą badania odmian.

 Nieco inne wyjątki, np. więcej podmiotów na rzecz których można przenieść własność.
Nazwa Właściwa nazwa stanowi przesłankę nadania ochrony. Ustawa wskazuje liczne przesłanki negatywne, których wystąpienie dyskwalifikuje nazwę (np. nie może nazwa budzić powszechnego sprzeciwu). Uzyskanie ochrony w innym państwie oznacza, że uzyskanie jej na terenie RP jest możliwe tylko pod tą nazwę. Zmiana nazwy możliwa po uzyskaniu ochrony, jeżeli po tym fakcie okazało się, że nazwa jest sprzeczna z prawem. Pewne wyjątki, zasadniczo jednak tożsame.

iv) HODOWCA ODMIANY

W myśl ustawy (która jest identyczna z odpowiednim postanowieniem Konwencji UPOV oraz nie odbiega zasadniczo od rozporządzenia) „hodowca - oznacza osobę, która:

a) wyhodowała albo odkryła i wyprowadziła odmianę albo

b) jest lub była pracodawcą osoby, o której mowa w lit. a, albo zawarła umowę, w ramach której inna strona tej umowy wyhodowała albo odkryła i wyprowadziła odmianę, albo

c) jest następcą prawnym osób, o których mowa w lit. a i b”.

v) WYŁĄCZNE PRAWO DO ODMIANY

a) Powstanie wyłącznego prawa.

Zależy od decyzji właściwego organu, wydanej na wniosek uprawnionego podmiotu. Wydanie decyzji i przyznaniu lub odmowie przyznania ochrony poprzedzone jest badaniem odmiany. W Polsce rejestracją zajmuje się Centralny Ośrodek Badania Odmian Roślin Uprawnych (tzw. COBOR), na gruncie unijnym zadania te sprawuje Wspólnotowy Urząd Ochrony Odmian Roślin (tzw. CPVO).

b) Definicja i zakres wyłącznego prawa do odmiany.

Wyłączne prawo oznacza prawo hodowcy do ochrony wyhodowanej albo odkrytej i wyprowadzonej odmiany, a także do zarobkowego korzystania z niej.

Na zakres tej regulacji składa się szereg uprawnień w odniesieniu do materiału siewnego (jest to roślina lub ich część przeznaczona do siewu, sadzenia, szczepienia, okulizacji lub innego sposobu rozmnażania roślin, w tym z zastosowaniem metod biotechnologii) odmiany chronionej, jakie posiada uprawniony. Wyłączne prawo obejmuje bowiem:

1) wytwarzanie lub rozmnażanie,

2) przygotowanie do rozmnażania,

3) oferowanie do sprzedaży,

4) sprzedaż lub inne formy zbywania,

5) eksport,

6) import,

7) przechowywanie

- materiału siewnego odmiany chronionej.

c) Ustanie wyłącznego prawa.

Wyłączne prawo obowiązuje od dnia wydania decyzji o jego przyznaniu i trwa do określonego upływu czasu 30 lat- w przypadku odmian winorośli, drzew oraz ziemniaka lub 25 lat w przypadku pozostałych odmian. Jest prawem dziedzicznym i zbywalnym w drodze umowy zawartej w formie pisemnej.

Prawo to wygasa m.in. w wypadku sprzedaży lub innego zbycia materiału siewnego. Regulacja jednak tych przepisów jest nieprecyzyjna- prawo to bowiem nie „wygasa”, lecz w odniesieniu do konkretnej liczby materialnych nośników odmiany hodowca traci uprawnienia z prawa tego wynikające.

Instytucja wyczerpania oznacza, że po legalnym wprowadzeniu materiału siewnego do obrotu między hodowcą a innym podmiotem, tenże podmiot ma prawo dalszej odsprzedaży bez ograniczeń (przykład: hodowca udziela licencji na rozmnożenie materiału firmie nasiennej). Prawo przewiduje jednak sytuacje „odnowienia” prawa do odmiany.

Pozbawienie hodowcy prawa do odmiany może wystąpić na wniosek lub z urzędu w przypadkach enumeratywnie wyliczonych w ustawie (np. hodowca nie zachowuje odmiany) i rozporządzeniu (tylko z urzędu, przypadki takie jak w ustawie plus np. gdy przeniesie wyłączne prawo do odmiany na osobę trzecią).

Unieważnienie prawa do odmiany następuje w zasadzie w sytuacjach, gdy okazuje się, że odmiana nie spełnia przesłanek przyznania tego prawa lub wniosek zgłosiła osoba nieuprawniona.

63. WYŁĄCZNE PRAWO DO ODMIANY A ODSTĘPSTWO ROLNE.

W doktrynie pojęcie odstępstwo rolne rozumiane jest jako odstępstwo od przyjętego systemu ochrony odmian roślin w celu zabezpieczenia interesów rolników. Odstępstwo jest licencją ustawową. Możliwość stosowania tej instytucji ograniczona jest jedynie do wskazanych przez prawodawcę gatunków roślin uprawnych istotnych ze względów społeczno-gospodarczych. Posiadacze gruntów rolnych (na podstawie ustawy) lub rolnicy (na podstawie rozporządzenia) mogą wykorzystać materiał ze zbioru odmiany chronionej we własnym gospodarstwie bez konieczności uzyskiwania jakiegokolwiek zezwolenia.

64. Licencja na korzystanie z wyłącznego prawa do odmiany.

A. Wiadomości ogólne:

Wyłączne prawo do odmiany jest prawem zbywalnym i dziedzicznym. Do jego zbycia dochodzi rzadko z uwagi na trudności w jest skalkulowaniu ceny prawa do odmiany a także pozyskaniu nabywcy. Zazwyczaj zbycie prawa do odmiany ma miejsce w ramach czynności prawnych łączących się z sukcesją, np. w przypadku łączenia się spółek hodowlanych, ich podziału, przejmowania itp.

Licencja nie przenosi prawa do odmiany w części czy też w całości, a jedynie powoduje powstanie nowego prawa wyłącznego umożliwiającego korzystanie z prawa wyłącznego w określonym zakresie.

Licencja sensu largo to upoważnienie do korzystania z prawa do odmiany przez inny podmiot niż ten, któremu to prawo przysługuje.

Prawo autorskie wyróżnia licencje o charakterze:

  1. umownym, do których zaistnienia konieczna jest zgoda hodowcy; na gruncie prawa do odmiany będą to licencje określone w art. 30 OchrOdmRoślU oraz w art.27 rozporządzenia Nr 2100/94

  2. ustawowym, w ich przypadku podstawą korzystania z prawa do odmiany jest przepis prawa: uprawnienie do korzystania z odmiany dla własnych niezarobkowych celów, przywilej hodowcy, odstępstwo rolne, licencja przymusowa.

Licencja sensu stricto rozumiana jest jako umowa o skutku mieszanym, zobowiązująco-rozporządzającym. Na jej mocy podmiot uprawniony udziela na rzecz innego podmiotu upoważnienia do korzystania z prawa do odmiany w oznaczonym zakresie. Wyróżniamy wśród licencji sensu stricto licencje:

  1. pełne, niepełne

  2. wyłączne i niewyłączne

  3. dobrowolne i przymusowe

ad.a. Korzystanie z wyłącznego prawa do odmiany może zostać w umowie ograniczone , zawężone (licencja niepełna). Jeśli zakres korzystania z prawa do odmiany nie został ograniczony w umowie licencyjnej, wówczas licencjobiorca korzysta w wyłącznego prawa do odmiany w takim samym zakresie, jak licencjodawca (licencja pełna).

Ad.b. Jeżeli w umowie licencyjnej nie zostało zawarte zastrzeżenie wyłączności korzystania z wyłącznego prawa do odmiany, udzielenie licencji nie wyłącza możliwości udzielania jej kolejnym podmiotom a także jednoczesnego korzystania z tego prawa przez hodowcę (licencja niewyłączna). Z kolei zawarcie zastrzeżenia nadaje licencji charakter wyłącznej, wśród których rozróżniamy:

Ad.c. Udzielenie licencji dobrowolnej jest związane z wyrażeniem zgody przez licencjodawcę na powstanie stosunku cywilnoprawnego wynikającego z udzielenia licencji. Z kolei licencja przymusowa jest udzielana mimo braku woli podmiotu uprawnionego z tytułu wyłącznego prawa do udzielenia stosownego upoważnienia.

B. Regulacje:

Licencja uregulowana w art. 30 OchrOdmRoślU jest licencją umowną, w braku odmiennych zastrzeżeń ma charakter licencji pełnej, niewyłącznej. Kwestia odpłatności/nieodpłatności tej umowy nie jest uregulowana, w obrocie przeważają odpłatne umowy licencyjne. Udzielana jest w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Jedynie za pisemną zgodą hodowcy uprawniony z licencji może udzielić dalszej licencji (sublicencja). Udzielenie dalszej sublicencji jest niedozwolone.

Kwestię licencji umownej reguluje lakonicznie prawo wspólnotowe w art. 27 rozporządzenia Nr 2100/94. Brak jest regulacji dot. formy oraz względnie obowiązujących norm a także zakazu udzielania sublicencji. W praktyce, powinna być stosowana forma pisemna.

W polskim porządku prawnym strony na zasadzie swobody kontraktowej, swobodnie regulują zakres umów licencyjnych.

Możliwe jest także udzielenie podmiotowi szczególnego rodzaju licencji- przymusowej. Jest to licencja ustawowa i niewyłączna. Jej udzielenie następuje w drodze decyzji ministra właściwego do spraw rolnictwa w czterech przypadkach:

1) Jeśli hodowca posiadający wyłączne prawo do danej odmiany nie wprowadza materiału siewnego lub materiału ze zbioru do obrotu, a wymaga tego ważny interes gospodarczy, chyba że hodowca nie uczynił tego na skutek siły wyższej. Tylko ta przesłanka jest zgodna z ratio legis licencji przymusowej.

2) Jeśli podmiot ubiegający ubiegał się o uzyskanie licencji od hodowcy, który nie wprowadza materiału siewnego danej odmiany do obrotu lub

3) Jeśli podmiot ubiegający się wykaże, że zaproponowana przez hodowcę opłata licencyjna jest nieproporcjonalna do wartości materiału siewnego, lub

4) Jeśli podmiot ubiegający się o licencję wykaże, że zaproponowana przez hodowcę ilość materiału siewnego jest niewystarczająca do rozmnożenia danej odmiany w celu wprowadzenia jej do obrotu.

Udziela się jej na wniosek zainteresowanego, składany do ministra właściwego ds. rolnictwa za pośrednictwem Centralnego Ośrodka Badania Roślin Uprawnych, który opiniuje wniosek. Wniosek musi spełniać warunki formalne i należy do niego dołączyć oświadczenie o posiadanych środkach trwałych i wyposażeniu służącym do rozmnożenia odmiany.

Po udzieleniu licencji, której treść precyzyjnie określona jest w ustawie, minister powiadamia o tym dyrektora COBRU, a ten w ciągu 30 dni ujawnia udzielenie licencji w diariuszu.

W ciągu 30 dni od otrzymania pisemnej informacji o wydaniu decyzji przez ministra, hodowca niewprowadzający do obrotu materiału siewnego lub materiału ze zbioru ma obowiązek przekazania licencjobiorcy materiału siewnego w ilości niezbędnej do rozmnożenia danej odmiany w celu wprowadzenia do obrotu.

Licencja przymusowa może zostać cofnięta. Cofnięcie licencji może mieć charakter obligatoryjny lub fakultatywny.

Licencja przymusowa udzielana jest też na podstawie prawa wspólnotowego przez Wspólnotowy Urząd Ochrony Odmian Roślin- CPVO. Możliwość jej zastosowania sprowadza się jedynie do przypadków, gdy ograniczenie wyłącznego prawa hodowcy następuje na rzecz ochrony interesu publicznego. Jej zakres oraz wysokość wynagrodzenia dla hodowcy określa CPVO. Zmiana okoliczności wpływających na udzielenie licencji może wpływać na jej uchylenie lub zmianę.

Na terenie RP dotychczas nie została przyznana licencja przymusowa.

65. Pojęcie, przedmiot i źródła prawa żywnościowego:

Pojęcie prawa żywnościowego:

Pojęcie prawa żywnościowego zdefiniowane zostało w najważniejszym akcie prawa żywnościowego UE jakim jest rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady nr 178/2002 ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustalające procedury w sprawie bezpieczeństwa żywności (OPŻ).

Rozporządzenie to definiuje prawo żywnościowe jako przepisy ustawowe, wykonawcze i administracyjne regulujące sprawy żywności w ogólności, a ich bezpieczeństwo w szczególności, zarówno na poziomie Wspólnoty jak i na poziomie krajowym. Definicja ta obejmuje wszystkie etapy przetwarzania i dystrybucji żywności oraz paszy produkowanej dla zwierząt hodowlanych lub używanej do żywienia zwierząt hodowlanych.

Tego typu definicji nie ma w polskim porządku prawnym, który definicje pozostawia całkowicie doktrynie. Definicja doktrynalna obejmuje wszystkie elementy łańcucha żywnościowego, regulowane dwoma odrębnymi, choć ściśle powiązanymi porządkami prawnymi: prawa wspólnotowego i krajowego. OPŻ dotyczy przede wszystkim wspólnotowego standardu bezpieczeństwa żywności, chociaż zawiera zasady dla całego obszaru prawa żywnościowego.

W ujęciu doktrynalnym prawo żywnościowe nie jest wyłącznie prawem rolnym czy handlowym dotyczącym żywności ani też prawem chroniącym konsumenta żywności. Nie jest również prawem administracyjnym dotyczącym nadzoru nad produkcją, przetwarzaniem i dystrybucją żywności – chociaż wszystkie te elementy są w pełni w nim obecne.

  1. Przedmiot prawa żywnościowego:

Czynnikiem, który decyduje o rodzącej się autonomiczności tego prawa jest szczególny przedmiot regulacji, jakim jest żywność, ze względu na spożywanie tego produktu przez człowieka i jego wartość odżywczą. Ściśle związane z kształtowaniem się treści prawa żywnościowego są wzajemne relacje wartości chronionych w prawie żywnościowym. Tytułem przykładu, ochrona zdrowia jest traktowana priorytetowo, gdy następuje konflikt z regułami o charakterze gospodarczym. Z drugiej strony istotne jest, by była to rzeczywista potrzeba ochrony zdrowia, zastosowana proporcjonalnie do zagrożenia (zasada proporcjonalności jest jedną z zasad prawa wspólnotowego), poparta rzetelnym oszacowaniem ryzyka, a nie wykorzystywanie i manipulowanie argumentem dotyczącym ochrony zdrowia w celach protekcjonistycznych, a zatem ochrony określonych interesów gospodarczych.

. B Źródła prawa żywnościowego:

Prawo żywnościowe skupiało się od wieków na ochronie dwóch podstawowych dóbr:

  1. Rzetelnego handlu

  2. Życia i zdrowia człowieka, jako konsumenta żywności.

Polskie prawo żywnościowe wyodrębniło się już w okresie zaborów, na regulacje dotyczące żywności składały się całe ustawy a nie tylko pojedyncze przepisy zamieszczone w poszczególnych aktach prawnych. W latach 1928- 70 obowiązywało rygorystyczne rozporządzenie Prezydenta RP o dozorze nad artykułami żywności i przedmiotami użytku. W okresie PRL obowiązywała ustawa o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia z 1970 roku oraz inne akty dotyczące badań, certyfikacji i ochrony nieuczciwej konkurencji. Istotne zmiany w prawie żywnościowym nastąpiły w okresie III RP, w związku ze zmianą rodzaju gospodarki oraz procesem integracyjnym Polski z Unią Europejską. Pierwszym aktem zawierającym europejskie standardy była ustawa z 2001 o warunkach ochrony żywności i żywienia. Dzisiejsza ustawa o bezpieczeństwie żywności i żywienia z 2006 roku implementuje kilkadziesiąt unijnych dyrektyw i rozporządzeń. Ustawa ta zarówno wprowadza przepisy merytoryczne jak i wykonuje rozporządzenia unijne w kwestii określenia kompetencji poszczególnych organów. Ponadto wprowadza struktury niezbędne do wykonywania rozporządzeń UE. Rozporządzenia unijne w niektórych kwestiach wyjątkowo określają zakres merytoryczny do uregulowania w prawie krajowym, np. w kwestii wydania przepisów dotyczących bezpośrednich dostaw małych ilości surowców.

W wielu materiach zakres polskiego prawa żywnościowego jest wyznaczony prawem unijnym, jednak niektóre regulacje nie mają swojego odpowiednika w regulacjach unijnych, np. dotyczące grzybów i przetworów grzybowych. Także struktury organizacyjne, procedura oraz sankcje administracyjne oraz karne to w przeważającej mierze regulacje zawarte w wewnętrznym porządku prawnym.

Prawo unijne rozwijało się w początkowym okresie jako tzw. prawo pionowe, wertykalne, mające na celu zmniejszenie różnic między standardami na dany produkt w państwach ówczesnej EWG. Takie regulacje miały zapobiec trudnościom w swobodnym przepływie towarów. Pierwsza dyrektywa o tym charakterze z 1962 roku dotyczyła barwników dodawanych do substancji. Prawo wertykalne, dotyczące poszczególnych produktów, nie przyniosło jednak wspólnych rozwiązań dla całej żywności, w związku z czym metoda regulacji uległa zmianie na rzecz poziomej- horyzontalnej. Nowy sposób pozwolił na stworzenie jednolitych zasad dla całej żywności. Ustawodawstwo żywnościowe dotyczyło zatem np. znakowania żywności, urzędowej kontroli produktów, higieny środków spożywczych. Uzupełniało je orzecznictwo TS UE.

Nowy etap w tworzeniu prawa unijnego w zakresie żywności rozpoczął się na początku tego stulecia i spowodowany był kryzysem w zakresie bezpieczeństwa żywności (choroba szalonych krów, skandal dioksynowy) oraz licznymi zastrzeżeniami opinii publicznej co do fragmentaryczności regulacji żywieniowych. W związku z tym wydano (jako soft law) tzw. Zieloną (1997) i Białą Księgę (2000), które rozpoczęły dyskusję nad kształtem uregulowań. Zmiany nakierowane były na przejście od harmonizacji do unifikacji prawa żywnościowego.

Dziś obowiązującym na poziomie europejskim aktem prawnym jest rozporządzenie Nr 178/2002, tzw. Ogólne Prawo Żywnościowe.

66. Cele i zasady publicznego i prywatnego prawa żywnościowego:

Prawo żywnościowe jest zarówno prawem publicznym jak i prywatnym. Podział związany jest z zasadami i celami prawa żywnościowego.

Cele publiczne realizuje prawo pozytywne raz orzecznictwo TS UE. Cele prywatne realizowane są przez podmioty działające na rynku spożywczym w ramach środków prawnych dostępnych dla tych podmiotów, głównie za pomocą umów.

Cele publiczne:

  1. ochrona życia i zdrowia konsumenta żywności

  2. ochrona interesów ekonomicznych konsumenta żywności

  3. ochrona zdrowia i dobrostanu zwierząt gospodarskich

  4. ochrona zdrowia roślin

  5. ochrona środowiska naturalnego człowieka, ze względu na ścisłe powiązanie z produkcją, przetwarzaniem i dystrybucją żywności

Cele prywatnego prawa żywnościowego są skupione wokół prowadzenia przez przedsiębiorców produkcji czy dystrybucji nastawionej na zysk w ramach swobody działalności gospodarczej. Są to przede wszystkim:

  1. produkcja pierwotna żywności

  2. przetwarzanie żywności

  3. dystrybucja żywności.

Realizowane są w ramach etapów łańcucha żywnościowego, które odpowiadają zakresowi przedsiębiorczości, a więc różnym postaciom produkcji. Produkcja pierwotna oraz przetwarzająca obejmuje zarówno surowce żywnościowe pochodzenia rolniczego, ale także może to być produkcja środków o składzie chemicznym (np. suplementy diety).

68. BEZPIECZEŃSTWO ŻYWNOŚCI

Zgodnie z regulacją Ogólnego Prawa Żywnościowego, w celu zapewnienia bezpieczeństwa żywności konieczne jest uwzględnienie wszystkich aspektów łańcucha żywnościowego (produkcji, przetwarzania i dystrybucji), ponieważ każdy z tych elementów może mieć potencjalny wpływ na bezpieczeństwo żywności. Pojęcie łańcucha żywnościowego dotyczy podmiotów działających na rynku spożywczym (a więc sprawujących kontrolę nad przedsiębiorstwem spożywczym i z tego tytułu odpowiedzialnych za spełnienie wymogów prawa żywnościowego), takich jak: rolnicy, producenci żywności i paszy, importerzy, maklerzy, dystrybutorzy czy publiczne i prywatne przedsiębiorstwa cateringowe. Prawo żywnościowe nie ma natomiast zastosowania do produkcji podstawowej na własny użytek lub do domowego przygotowania, obróbki lub przechowywania do własnego spożycia.

Stosownie do art.14 OPŻ żaden niebezpieczny środek spożywczy nie może być wprowadzany na rynek. Środek spożywczy jest zaś uznawany za niebezpieczny, jeżeli uważa się, że:

- jest szkodliwy dla zdrowia oraz

-nie nadaje się do spożycia przez ludzi.

Prawo wprowadza odpowiednie przesłanki, które należy brać pod uwagę, oceniając czy dany produkt żywnościowy jest niebezpieczny.

I tak:

-zwykłe warunki korzystania z żywności przez konsumenta oraz wykorzystywania jej na każdym etapie produkcji, przetwarzania i dystrybucji

-informacje przeznaczone dla konsumenta (np. na etykiecie) oraz inne informacje zwykle dostępne dla konsumenta dotyczące unikania konkretnych negatywnych skutków dla zdrowia związanych z daną żywnością lub rodzajem żywności

-prawdopodobne natychmiastowe/krótkotrwałe/długofalowe skutki tej żywności dla zdrowia zarówno spożywającej jej osoby, jak i dla następnych pokoleń

-ewentualne skutki skumulowania toksyczności

-szczególną wrażliwość zdrowotną określonej kategorii konsumentów, dla której przeznaczony jest dany środek spożywczy

Wg OPŻ, żywność jest uważana za bezpieczną, jeżeli jest zgodna ze szczegółowymi przepisami wspólnotowymi regulującymi bezpieczeństwo żywności. Jednakże jeżeli istnieją podstawy, aby podejrzewać, iż pomimo takiej zgodności dany środek spożywczy jest niebezpieczny, właściwe władze powinny podjąć stosowne środki (ograniczenie dotyczące wprowadzenie na rynek, żądanie wycofania z rynku).

Należy pamiętać, że mimo stosowania analizy ryzyka (np. ”standard ekspercki” EFSA) prawo żywnościowe nie jest w stanie zagwarantować pełnego bezpieczeństwa produktów żywnościowych. Dlatego też w prawie tym obowiązuje zasada ostrożności, odnosząca się do niepewności naukowej i dlatego, jeżeli badania naukowe nie są w stanie zapewnić absolutnej pewności co do bezpieczeństwa produktu, możliwe jest podejmowanie środków tymczasowych.

OBOWIĄZKOWE SYSTEMY PRODUCENTA ŻYWNOŚCI

  1. SYSTEM HACCP (Hazard Analysis and Critical Control Point)

Jest to zasadniczy element kontroli wewnętrznej przedsiębiorstwa w zakresie higieny żywności, wprowadzony na podstawie rozporządzeń WE 852/2004 i 853/2004.

7 podstawowych etapów kontroli w systemie HACCP:

  1. Analiza zagrożeń

  2. Określanie krytycznych punktów kontroli

  3. Ustanawianie limitów krytycznych

  4. Ustanawianie skutecznych procedur monitorowania

  5. Ustanowienie działań naprawczych

  6. Ustanowienie procedur sprawdzających skuteczność zastosowanych środków

  7. Dokumentowanie i archiwizacja

  1. SYSTEM IDENTYFIKOWALNOŚCI (TRACEABILITY)

Traceability – oficjalne tłumaczenie: „możliwość śledzenia”.

Pojęcie to oznacza możliwość kontrolowania przemieszczania się:

na wszystkich etapach produkcji, przetwarzania i dystrybucji (art.3 OPŻ)

Przepisy OPŻ nakładają na przedsiębiorców obowiązek utworzenia systemów i procedur umożliwiających śledzenie i przekazywanie takich informacji organom urzędowej kontroli. W tym systemie przedsiębiorca jest obowiązany wskazać:

DOBROWOLNE SYSTEMY JAKOŚCI PRODUKTU ŻYWNOŚCIOWEGO

W ostatniej dekadzie odnotowano wzrost liczby systemów certyfikacji w sektorze prywatnym, których celem jest zapewnienie konsumentom produktów na jeszcze wyższym poziomie niż ten, którego wymagają przepisy prawa. Systemy certyfikacji produktów rolnych i środków spożywczych dają gwarancję, że określone właściwości i cechy danego produktu, a także metody i proces jego wytwarzania są zgodne ze specyfikacją.

69. ODPOWIEDZIALNOŚĆ I JEJ RODZAJE W PRAWIE ŻYWNOŚCIOWYM

ODPOWIEDZIALNOŚĆ W SENSIE OGÓLNYM - ponoszenie przez podmiot przewidzianych prawem ujemnych konsekwencji za zdarzenia lub stany rzeczy podlegające ujemnej kwalifikacji normatywnej, które można prawnie przypisać określonemu podmiotowi w danym porządku prawnym

RODZAJE ODPOWIEDZIALNOŚCI W PRAWIE ŻYWNOŚCIOWYM

Odpowiedzialność cywilna

Wg przepisów ustawy o bezpieczeństwie żywności i żywienia odpowiedzialność za szkodę spowodowaną przez żywność ponoszona jest na zasadach określonych w przepisach kodeksu cywilnego dotyczących odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny.

Odpowiedzialność za produkt niebezpieczny jest odpowiedzialnością odszkodowawczą, niezależną od winy za spowodowanie szkody, opartą na zasadzie ryzyka i nieuwarunkowaną istnieniem wcześniejszej umowy z konsumentem. Dotyczy ona każdego konsumenta żywności, a czynnikiem decydującym o przypisaniu odpowiedzialności jest wprowadzenie do obrotu produktu niebezpiecznego.

Odpowiedzialność karna

Oznacza ponoszenie przez osobę fizyczną ujemnych konsekwencji w postaci sankcji karnej za przypisany czyn, podlegający ujemnej kwalifikacji normatywnej. Prawo żywnościowe przewiduje odpowiedzialność tak za przestępstwa, jak i za wykroczenia.

Przestępstwo w rozumieniu prawa żywnościowego – takie naruszenie tego prawa, które stwarza zagrożenie dla życia lub zdrowia konsumenta oraz naruszenie przepisów dotyczących żywności genetycznie zmodyfikowanej. Zagrożone karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności od roku do lat 5.

Wykroczenie w rozumieniu prawa żywnościowego – inne naruszenie tego prawa odnoszące się zarówno ogólnie do żywności, jak i do poszczególnych grup żywności. Zagrożone karą grzywny, aresztu lub ograniczenia wolności.

Odpowiedzialność administracyjna

Jest to uregulowana prawem możliwość uruchomienia wobec określonego podmiotu, z powodu jego działalności naruszającej przepisy materialnego prawa administracyjnego, środków prawnych realizowanych w swoistych dla administracji formach i procedurach.

W prawie żywnościowym organy urzędowej kontroli żywności podejmują 2 rodzaje administracyjnych środków nadzoru:

ZBIEG ODPOWIEDZIALNOŚCI

Mamy z nim do czynienia, gdy do tego samego zdarzenia lub stanu faktycznego mogą mieć zastosowanie różne rodzaje odpowiedzialności.

O ile zbieg odpowiedzialności karnej lub administracyjnej z odpowiedzialnością cywilną nie budzi wątpliwości z uwagi na fakt, iż realizują one różne funkcje, o tyle jednoczesne występowanie odpowiedzialności karnej i administracyjnej jest problematyczne.

Nie ma w tym przedmiocie żadnych reguł kolizyjnych, ani oddzielających odpowiedzialność karną od administracyjnej, ani rozgraniczających różne rodzaje odpowiedzialności administracyjnej. Ergo – za ten sam czyn ta sama osoba może być pociągnięta do każdego z tych rodzajów odpowiedzialności.

ROZWIĄZANIE – sprawy, w których dochodzi do zbiegu odpowiedzialności powinny być rozstrzygane w ramach orzecznictwa sądowego i sądowoadministracyjnego indywidualnie z uwzględnieniem okoliczności konkretnego przypadku.


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Skrypt rolne 12 cz1
mo skrypt 21 12
Cwalina Sopot 2011 12 cz2
12 cz2, chemia nieorganiczna, zalaczniki2
Turowski - Wielkie struktury społeczne SKRYPT - rozdz. 12, Jan Turowski - Wielkie struktury społeczn
12, Studia, STUDIA PRACE ŚCIĄGI SKRYPTY
Fizjologia( 03 12 Ocena wydolności fizycznej cz2 Ocena pułapu tlenowego
rolne skrypt
Kłoczowski - Miedzy samotnością a wspólnotą - skrypt cz2, RELIGIOZNAWSTWO, Filozofia REligii
MPD Skrypt cz2
rozrod wyk 2011 01 12, Świnki cz2
Skrypt na egzamin z fizjologii fizjoterapia 12
Mechanika Techniczna I Skrypt 3 12
ćw.12, Fizyka, Skrypt do Laborek
Cw 12 etaty przedrebne cz2
12.zobowiazanie.1, PRAWO RZYMSKIE skrypty prawo I rok

więcej podobnych podstron