Jedną z nazw Młodej Polski, jako epoki literackiej, obok modernizmu, było określenie, sformułowane przez Juliana Krzyżanowskiego (badacza literatury), a mianowicie "neoromantyzm". W swojej wypowiedzi chciałbym pokazać te wątki w literaturze końca wieku dziewiętnastego, które łączą się z epoką wieszczów i ich twórczością, na zasadzie kontynuacji pewnych wątków, motywów, literackich odwołań, ale i, co zrozumiałe, reinterpretacji i zniesienia wielu romantycznych mitów. W 1901 r. ukazała się książka Ignacego Matuszewskiego „ Słowacki i nowa sztuka” dowodząca głębokiego ideowego i artystycznego powinowactwa między romantycznością Słowackiego i neoromantycznością Młodej Polski. Największe zainteresowanie i uznanie budziła filozofia genezyjska i utwory z okresu mistycznego. Symbolicznym bohaterem formacji stał się Król- Duch interpretowany jako samotny poeta- wizjoner, jako Jaźń szukająca prawdy o swoim boskim pierwiastku, wybitna jednostka walcząca z determinizmem biologicznym i społecznym, romantyczna wersja nietzcheańskiego nadczłowieka. Modernizm zajmuje się „nowościami”, natomiast neoromantyzm nawiązuje do tradycji przeszłości ( romantyzmu), sygnalizując jednocześnie ciągłość i odnawianie się kultury. Gdzie szukać tych nawiązań? Po pierwsze interesowano się twórczością Mickiewicza i Słowackiego ( Ignacy Matuszewski wydał książkę pt. Słowacki nowa sztuka, w której wyjaśniał związki Młodej Polski z literaturą romantyczną).
Modernizm zajmuje się „nowościami”, natomiast neoromantyzm nawiązuje do tradycji przeszłości ( romantyzmu), sygnalizując jednocześnie ciągłość i odnawianie się kultury. Gdzie szukać tych nawiązań? Po pierwsze interesowano się twórczością Mickiewicza i Słowackiego ( Ignacy Matuszewski wydał książkę pt. Słowacki nowa sztuka, w której wyjaśniał związki Młodej Polski z literaturą romantyczną).
Wiadomo, że każdy prąd, oprócz cech tylko sobie właściwych zawiera takie, które wystąpiły wcześniej w prądach o podobnej strukturze. Na tej zasadzie istnieją cechy wspólne dla romantyzmu , Młodej Polski i pozytywizmu. Związki, które wynikają z kontynuacji, czy też rozwiązań do pewnych elementów, które wystąpiły w romantyzmie, przyczyniły się do powstania terminu „neoromantyzm”, który oznacza kierunek twórczości artystycznej wieku XIX/ XX nawiązujący do stylu poezji romantycznej. Chętnie posługiwali się tą nazwą krytycy niemieccy. U nas termin utworzony przez Edwarda Porębowicza, ma zwolenników takich jak Julian Krzyżanowski, który nazwę Młoda Polska odrzuca jako termin wieloznaczny, dwuwyrazowy i przypadkowy, a modernizm jako niedogodny. Preferuje właśnie określenie neoromantyzm. Główną wspólną tendencją obydwu prądów jest dążność do analizy psychologicznej, do jej rozszerzenia i pogłębienia. Najpierw musi się ta analiza wykształcić na stanach niezwykłych, jaskrawych. Następnie dojdzie ona do realizmu, gdzie za jej pomocą pisarze rozpoczną rozbierać wypadki i przeżycia codzienne. W neoromantyzmie skorzysta z tego powieść Żeromskiego, poprzedzona jednak przez niecodzienną lirykę Sztymera i Żmichowskiej.
W obrazie prądów charakterystycznych dla Młodej Polski występują dwie różne tendencje emocjonalne: optymistyczne wizje filozofii Nietschego i pesymistyczna filozofia Schopenhauera. Od Schopenhauera przyjęto twierdzenie że człowiekiem rządzi bezrozumny popęd, który nigdy nie może być zaspokojony, a zasadniczą wartością łagodzącą ból istnienia jest sztuka, kontemplacja estetyczna. Inwokacje do śmierci, hymny do nirwany, apoteoza samobójstwa jako wyzwolenia, mają swój rodowód w deterministycznym pesymizmie Schopenhauera. W romantyzmie elementy te występują również, choć nie są jeszcze tak silnie rozwinięte.
W Młodej Polsce wiele czerpano z prekursora symbolizmu Karola Baudelaire’a którego wiersze nasycone były grozą odczuwalną wobec tajemniczości natury ludzkiej i jej samotności egzystencjonalnej. Baudelaire’a można zaliczyć do twórców późnego romantyzmu. Właśnie autor „Kwiatów zła” zapoczątkował symbolizm, który przez Jeana Moresa został określony w manifeście z 1886 r. jako kierunek artystyczny. Pod wpływem Baudelaire’a tworzyła się szkoła dekadentyzmu, a więc bardzo ważny kierunek artystyczny w modernizmie.
Dobrym przykładem staja się dramaty Stanisława Wyspiańskiego w których możemy odnaleźć wiele wątków narodowych, patriotycznych, jak mało który pisarz był on uwikłany w historię. Jednak w przeciwieństwie do romantyzmu, pisarze młodopolscy starali się unikać tematów związanych z Polską, zaborami, zamiast tego patrzyli na życie ludzkie z perspektywy egzystencjalnej, kosmicznej. Takie też założenie poetyckie przyświeca cyklowi "hymnów" Jana Kasprowicza, łączących się z poezją i dramatami Adama Mickiewicza, jedynie siłą buntu i specyfiką wiersza. I u Kasprowicza jest on wolny, nie ograniczony strofami, czy rymami. Kształtują się jego wiersze na podobieństwo "Wielkiej Improwizacji". Dodatkowo na nie nałożył się ekspresjonizm, czyli chęć jak najsilniejszego wyłożenia wewnętrznych przekonań o życiu, bogu, świecie.
Nie można powiedzieć w żadnym razie, patrząc i na inne dzieła literatury Młodej Polski, by były one wtórne i pisane na zasadzie kopii romantyzmu. Zachowują one wewnętrzną pełnię i odrębność, jednak romantyczny kontekst może znakomicie poszerzyć ich sposób odczytywania. Pokazuje to też to, jak polska literatura korzysta z minionych dokonań i pozwala wierzyć, że pisarze w danym sobie czasie działali zgodnie z prawdą, skoro można z nich czerpać i wiele lat po ich śmierci, już w innych realiach i kontekstach.
Literatura:
*Henryk Markiewicz, "Pozytywizm" wyd naukowe PWN, 2010.
*Artur Hutnikiewicz. "Młoda Polska", wyd naukowe PWN.
*Andrzej Makowiecki, "Młoda Polska", (w serii: Biblioteka „Polonistyki”), 1987.
*Jan Tomkowski, "Młoda Polska", wyd naukowe PWN, 2007.