WYKŁAD 4 (02.12.2012)

27.01.2012- zerówka (na ostatnim wykładzie merytorycznym trzeba się zdeklarować, czy przystępujemy)

06.02.2012 termin 1

Prawo Unii Europejskiej jako źródło prawa finansowego

Prawo Unii Europejskiej

Traktat o przystąpieniu Rzeczpospolitej Polskiej do Unii Europejskiej podpisany 16 kwietnia 2003r. w Atenach.

01.05.2004r.

Acquis Communautaire

Dorobek prawny Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej, obejmuje:

• wszystkie traktaty założycielskie i akcesyjne oraz umowy je zmieniające

• przepisy wydawane na ich podstawie przez organy UE

• umowy międzynarodowe zawarte przez UE

• orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości UE (dawniej: ETS) i Sądu Pierwszej Instancji

• deklaracje i rezolucje

• zasady ogólne prawa wspólnotowego

Art. 91 ust. 3 Konstytucji RP:

„Jeżeli wynika to z ratyfikowanej przez Rzeczpospolitą Polską umowy konstytuującą organizację międzynarodową, prawo przez nią stanowione jest stosowane bezpośrednio, mając pierwszeństwo w przypadku kolizji z ustawami”.

(Dyrektywy nie mają mocy bezpośredniego działania)

(Rozporządzenia będą miały charakter nadrzędny nad ustawami krajowymi)

Traktaty założycielskie Wspólnot Europejskich i Unii Europejskiej

• Traktat paryski z 1951r. (obowiązywał w latach 1952- 2002): Traktat o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Węgla i Stali

• Traktaty rzymskie z 1957r. (weszły w życie w 1958r.): Traktat o ustanowieniu Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej (TWE) oraz Traktat o Europejskiej Wspólnocie Energii Atomowej (EURATOM)

• Traktat o Unii Europejskiej z Maastricht- zawarty w 1992r., wszedł w życie w 1993r. (TUE)

• Konstytucja dla Europy z 2004r. (nie weszła w życie)

Umowy zawarte między państwami członkowskimi zmieniające i uzupełniające traktaty założycielskie

• Jednolity Akt Europejski (1986)

• Traktat z Maastricht (1992)

• Traktat z Amsterdamu (1997)

• Traktat z Nicei (2001)

• Traktat z Lizbony (2007)

Traktaty akcesyjne

• 1972 – Dania, Wielka Brytania, Irlandia

• 1979- Grecja

• 1985- Hiszpania i Portugalia

• 1994- Austria, Finlandia, Szwecja

• 2003- Polska, Czechy, Słowacja, Węgry, Słowenia, Litwa, Łotwa, Estonia, Malta, Cypr

• 2005- Bułgaria i Rumunia

Traktat z Lizbony

• Traktat z Lizbon zmieniający Traktat o Unii Europejskiej i Traktat ustanawiający Wspólnotę Europejską podpisany w Lizbonie dnia 13 grudnia 2007r. (obowiązuje od 1.12.2009r.)

• Opublikowany w: Dzienni8ku Urzędowym C 306 z 17 grudnia 2007r. Dzienniku Ustaw Nr 203 z 2 grudnia 2009r. pozycja nr 1569

• Karta praw podstawowych Unii Europejskiej Dziennik Urzędowy C 303 z 14 grudnia 2007r. (została dołączona do traktatu, ale nie jest traktowana jako załącznik ale jako element traktatowy)

Część główna Traktatu (preambuła + 7 artykułów)

13 protokołów

44 wspólne deklaracje

12 deklaracji niektórych państwa członkowskich

Traktat o Unii Europejskiej

Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej

Wersje skonsolidowane traktatu o Unii Europejskiej o Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (Dziennik Urzędowy C 115 z 9 maja 2008r.)

• Przekształcił UE w spójną organizację międzynarodową

• Przyznano UE osobowość prawną i podmiotowość prawnomiędzynarodową

• Uproszczono podstawy traktatowe

• Uproszczono system aktów prawa pochodnego i procedur decyzyjnych

• Zniesiono tzw. strukturę trójfilarową Unii

*Filary Unii Europejskiej

1. Wspólnoty Europejskie (unia celna, polityka rolna, polityka strukturalna, handel, obywatelstwo unijne, transport, kultura i nauka, ochrona zdrowia, polityka społeczna, ochrona środowiska, ochrona praw konsumenta)

2. Polityka zagraniczna i bezpieczeństwo (wspólne stanowiska i akcje, utrzymanie pokoju, prawa człowieka, demokracja, pomoc krajom spoza UE, bezpieczeństwo zewnętrzne, rozbrojenie, finansowanie obrony, długofalowe bezpieczeństwo europejskie)

3. Polityka wewnętrzna i wymiar sprawiedliwości (polityka azylowa, polityka imigracyjna, walka z narkomanią, zwalczanie przestępczości zorganizowanej, walka z rasizmem i ksenofobią, walka z terroryzmem, współpraca sądowa, współpraca policji)

Struktura Unii Europejskiej

Unia Europejska

Polityki UE- wspólny katalog aktów prawnych, kompetencje Parlamentu Europejskiego i Komisji, jurysdykcja Trybunału Sprawiedliwości

odrębnie:

Wspólna Polityka Zagraniczna i Bezpieczeństwa- brak aktów ustawodawczych, brak jurysdykcji Trybunału Sprawiedliwości, ograniczona rola Komisji Europejskiej i Parlamentu

Instytucje i organy doradcze

Instytucje:

• Parlament Europejski

• Rada Europejska

• Rada

• Komisja Europejska

• Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej

• Europejski Bank Centralny

• Trybunał Obrachunkowy

Organy doradcze:

• Komitet Ekonomiczno- Społeczny

• Komitet Regionów

+Europejski Bank Inwestycyjny

Katalog kompetencji w Traktacie z Lizbony

Kompetencje wyłączne UE: (art. 3 TFUE)

• Unia celna

• Ustanawianie reguł konkurencji niezbędnych do funkcjonowania rynku wewnętrznego

• Polityka pieniężna, w odniesieniu do państwa strefy euro

• Zachowanie morskich zasobów biologicznych w ramach wspólnej polityki rybackiej

• Wspólna polityka handlowa

Kompetencje UE

Kompetencje dzielone (art. 4 TFUE)

• Rynek wewnętrzny

• Polityka społeczna w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym Traktacie

• Spójność gospodarcza, społeczna i terytorialna

• Rolnictwo i rybactwo, z wyłączeniem zachowania morskich zasobów biologicznych

• Środowisko naturalne

• Ochrona konsumentów

• Transport

• Sieci transeuropejskie

• Energia

• Przestrzeń wolności, bezpieczeństwa i sprawiedliwości

• Wspólne problemy bezpieczeństwa w zakresie zdrowia publicznego, w odniesieniu do aspektów określonych w niniejszym Traktacie

• Badania, rozwój technologiczny i przestrzeń kosmiczna

• Współpraca na rzecz rozwoju i pomocy humanitarnej

Kompetencje do prowadzenia działań wspierających, koordynujących i uzupełniających działania państw członkowskich (art. 6 TFUE)

• Ochrona i poprawa zdrowia ludzkiego

• Przemysł

• Kultura

• Turystyka

• Edukacja, szkolenia zawodowe, sprawy młodzieży i sport

• Ochrona ludności

• Współpraca administracyjna

Kompetencje szczególne:

• Kompetencje w zakresie koordynacji polityki gospodarczej i zatrudnienia państw członkowskich

• Kompetencje w zakresie określania i realizowania wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa

• „klauzula elastyczności”

TFUE jako źródło prawa finansowego

• Unia celna, taryfa celna (art. 28- 33)

• Postanowienia podatkowe (art. 110- 113)

• Podstawowe zasady polityk gospodarczych państw członkowskich UE i samej Unii (art. 120)

• Koordynacja polityk gospodarczych w UE (art. 122)

• Klauzula solidarności gospodarczej UE (art. 122)

• Zakaz overdraft facility – tj. zapobieganie tzw. monetyzacji długu i deficytu publicznego (art. 123)

• Zakaz uprzywilejowanego dostępu władz publicznych państw członkowskich UE do instytucji kredytowych (art. 124)

• Zasady rozdziału odpowiedzialności za zobowiązania finansowe UE i państw członkowskich (art. 125)

• Realizacja zasady unikania nadmiernego deficytu budżetowego (art. 126)

• Polityka pieniężna i kursowa w UE i jej podstawowe instytucje, np. Komitet Ekonomiczno- Finansowy (art. 127- 135)

• Postanowienia szczególne dla państw strefy euro (art. 136- 137)

• Uzgodnienie stanowisk i zapewnienie jednolitej reprezentacji państw strefy euro w międzynarodowych instytucjach i konferencjach finansowych (art. 138)

• Zakaz derogacji w ramach Unii Gospodarczej i Walutowej (art. 139)

• Uchylenie derogacji w ramach Unii Gospodarczej i Walutowej; kryteria konwergencji (art. 140)

• Rada Ogólna EBC oraz zadania EBC (art. 141)

• Polityka kursowa państw objętych derogacją w ramach Unii Gospodarczej i Walutowej (art. 142- 144)

• Współpraca celna- zmniejszanie barier celnych (art. 206- 207)

• Współpraca gospodarcza, finansowa i techniczna z państwami trzecimi (art.212- 213)

• Zawieranie przez UE umów międzynarodowych dotyczących reżimu pieniężnego lub kursowego (art. 219)

• Europejski System Banków Centralnych, Eurosystem (art. 282- 284)

• Europejski Trybunał Obrachunkowy (art. 285- 287)

• Europejski Bank Inwestycyjny (art. 308- 309)

• Zasady działania budżetu UE (art. 310)

• Zasoby własne UE (art. 311)

• Wieloletnie ramy finansowe UE (art. 312)

• Uchwalanie budżetu ogólnego UE (art. 313- 316)

• Zwalczanie nadużyć finansowych (art. 325)

• Podstawowe reguły statystyki UE (art. 338)

Prawo pochodne (wtórne) to

Prawo stanowione przez odpowiednie instytucje i organy Unii Europejskiej na podstawie kompetencji udzielonych im w prawie pierwotnym.

Prawo pochodne

• Akty ustawodawcze

• Akty nie ustawodawcze

• Akty delegowane

• Akty wykonawcze

• Inne akty

Akty ustawodawcze

• To rozporządzenia, dyrektywy lub decyzje o charakterze wiążącym, przyjęte przez PE i Radę zgodnie ze zwykłą procedurą prawodawczą lub przyjęte przez PE z udziałem Rady lub Radę z udziałem PE zgodnie ze specjalną procedurą ustawodawczą.

• Są ogłaszane w Dzienniku Urzędowym UE, wchodzą w życie z dniem w nim określonym lub w jego braku, dwudziestego dnia po ich publikacji

• Podlegają kontroli parlamentów narodowych co do zgodności z zasadą pomocniczości

Akty nie ustawodawcze

• To rozporządzenia, dyrektywy lub decyzje o charakterze wiążącym, które nie są przyjmowane w drodze zwykłej lub specjalnej procedury ustawodawczej oraz decyzje rady przyjęte w ramach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa (art. 24i 26 TUE)

• Mogą one mieć charakter aktów delegowanych (art. 290 TFUE) lub wykonawczych (art. 291 TFUE)

• Proces uchwalania w Radzie nie musi być jawny

• Są ogłaszane w Dzienniku Urzędowym UE, wchodzą w życie z dniem w nim określonym lub w jego braku, dwudziestego dnia po ich publikacji

• Nie podlegają kontroli parlamentów narodowych….

Rozporządzenia- przykłady

1. Rozporządzenie PE i R (WE) nr 450/2008 z dnia 23 kwietnia 2008r. ustanawiające wspólnotowy kodeks celny (zmodernizowany kodeks celny) (Dz. Urz. UE.L. z 2008r. Nr. 145 z 4 czerwca 2008r.)

2. Rozporządzenie Rady UE nr 389/2012 z dnia 2 maja 2012r. w sprawie współpracy administracyjnej w dziedzinie podatków akcyzowych oraz uchylenia rozporządzenia (WE) nr 2073/2004 (Dz. Urz. UE.L. z 2012 Nr. 121 poz. 1)

3. Rozporządzenie Komisji (WE) nr 684/2009 z dnia 24 lipca 2009r. w sprawie wykonania dyrektywy Rady 2008/118/WE w odniesieniu do skomputeryzowanych procedur przemieszczania wyrobów akcyzowych w procedurze zawieszania poboru akcyzy (Dz. Urz. UE.L. z 2009r. Nr. 197 poz. 24)

Akty prawne Unii Europejskiej (art. 288 TFUE)

• Rozporządzenia (charakter wiążący)

• Dyrektywy (charakter wiążący)

• Decyzje (charakter wiążący)

• Zalecenia

• Opinie

Rozporządzenie (art. 288 akapit 2 TFUE)

• Ma zasięg ogólny

• Wiąże w całości i jest bezpośrednio stosowane we wszystkich Państwach Członkowskich

Rozporządzenia

• Bezpośrednie obowiązywanie (brak konieczności inkorporacji zawartych w nim treści do prawa wewnętrznego państw członkowskich)

• Bezpośrednia stosowalność (stanowienie podstawy prawnej dla działań organów państwa członkowskich)

• Bezpośrednia skuteczność (możliwość powoływania się przez jednostki na jego przepisy w postępowaniach krajowych)

• Co do zasady rozporządzenia unijne nie wymagają transpozycji do prawa krajowego (tj. przyjmowanie przepisów krajowych implementujących przepisy unijne)

• W niektórych przypadkach dla efektowanego stosowania rozporządzeń może zaistnieć potrzeba wprowadzenia pewnych zmian w prawie krajowym

Dyrektywa (art. 288 akapit 3 TFUE)

• wiąże każde Państwo Członkowskie do którego jest kierowana w odniesieniu do rezultatu, który ma być osiągnięty, pozostawia jednak organom krajowym swobodę wyboru formy i środków.

Przykład

Ustawa z dnia 15 lutego 1992r. o podatku dochodowym od osób prawnych (tj. Dz. U. z 2000r. Nr. 54 poz. 654 ze zm.)

Niniejsza ustawa dokonuje w zakresie swojej regulacji wdrożenia następujących dyrektyw Wspólnot Europejskich:

1. dyrektywy Rady 90/434/EWG z dnia 23 lipca 1990r. w sprawie wspólnego systemu opodatkowania….

2. dyrektywy…

3. dyrektywy…

Dyrektywy nadzorcze

Dyrektywa 2002/87/EC parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 16 grudnia 2002 w sprawie Nadzoru rozszerzonego nad instytucjami kredytowymi, przedsiębiorstwami ubezpieczeniowymi i firmami inwestycyjnymi w konglomeracie finansowym oraz w sprawie zmian innych dyrektyw (wprowadzona ustawą o nadzorze uzupełniającym nad instytucjami kredytowymi, zakładami ubezpieczeń i firmami inwestycyjnymi wchodzącymi w skład konglomeratu finansowego)

Dyrektywy konsumenckie

Dyrektywa 2008/48/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 23 kwietnia 2008r. w sprawie umów o kredyt konsumencki oraz uchylająca dyrektywę Rady 87/102/EWG (wprowadzona ustawą z dnia 12 maja 2011 o kredycie konsumenckim)

Dyrektywy zabezpieczające

Dyrektywa 2005/60/WE PE i Rady z 26.10.2005 w sprawie przeciwdziałania korzystania z systemu finansowego w celu prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu zmieniona dyrektywami 2008/12/WE, 2009/110/WE, 2010/78/WE (wprowadzona ustawą z dnia 25 czerwca 2009r. o zmianie ustawy z dnia 16.11.2000r. o przeciwdziałaniu wprowadzania do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowania terroryzmu)

Dyrektywa wiąże bezpośrednio

• upłynął termin transpozycji dyrektywy do prawa krajowego

• dotyczy relacji podmiot- państwa (układ wertykalny)

• jest precyzyjna i bezwarunkowa

Decyzje (art. 288 akapit 4 TFUE)

• wiąże w całości

• decyzja, która wskazuje adresatów, wiąże tylko tych adresatów

Decyzje

• nie mają charakteru ogólnego (zawsze kierowane są do określonego podmiotu lub grupy podmiotów)

• adresatami decyzji mogą być zarówno Państwa jak i podmioty prywatne podlegające ich jurysdykcji

• nie wymagają inkorporacji do wewnętrznego porządku prawnego lecz są samodzielnym źródłem prawa (obowiązuje ona w „całości”)

Zalecenia i opinie (art. 288 akapit 5 TFUE)

• nie mają mocy wiążącej

• akty prawne niewiążące, które nie mogą nakładać obowiązki na osoby trzecie

• zalecenia wydawane są z własnej inicjatywy, mogą być adresowane do państw członkowskich UE, organów UE lub konkretnych osób

• opinie wydawane są na zapytanie i nie mogą dotyczyć podmiotów prywatnych

Akty nienazwane (sui generis)

Katalog aktów prawnych wydawanych przez instytucje i organy Unii Europejskiej nie jest wyliczeniem enumeratywnym, gdyż można wymienić szereg tzw. aktów nienazwanych, np.

• porozumienia międzyinstytucjonalne w sprawie Dyscypliny budżetowej

• uchwały

• deklaracje

• programy

• działania

• komunikaty

• zawiadomienia

• plany

Zasady ogólne prawa unijnego

• zasada prymatu prawa unijnego nad prawem krajowym państw członkowskich UE

• zasada bezpośredniego skutku prawa unijnego

• zasada równego traktowania

• zasada proporcjonalności (współmierności)

• zasada pomocniczości

Zasada współmierności (zasada proporcjonalności)

C- 331/88 Fedesa

„Zgodnie z zasadą proporcjonalności, która jest jedną z zasad ogólnych prawa wspólnotowego, legalność zakazu działalności gospodarczej zależy od spełnienia pewnych warunków. Środki zakazujące muszą być odpowiednie i konieczne dla osiągnięcia uprawnionego celu przez określone ustawodawstwo, co rozumie się w ten sposób, że jeśli istnieje wybór między kilkoma odpowiednimi środkami, należy zastosować środek najmniej uciążliwy oraz, że spowodowane niedogodności mogą być nieproporcjonalne do zamierzonych celów.”

Pytanie 1

Budżet Unii Europejskiej:

a) jest finansowany wyłącznie wkładami państw członkowskich UE

b) nie może wykazywać deficytu

c) może wykazywać deficyt

Odp. b

Pytanie 2

Dochodem budżetu Unii Europejskiej są:

a) wyłącznie składki państw członkowskich UE

b) wyłącznie wpływy z tytułu ceł i opłat rolnych

c) wpływy z tytułu ceł, opłat rolnych, podatku od wartości dodanej VAT oraz bezpośrednie wpłaty państw członkowskich UE

Odp. c

Pytanie 3

Do wydatków budżetu Unii Europejskiej należą:

a) wyłącznie wydatki na wspólną politykę rolną

b) wydatki na wspólną politykę rolną, wydatki na działania strukturalne i na działania wewnętrzne

c) wydatki na wspólną politykę rolną, wydatki na działania strukturalne, wydatki na działania wewnętrzne, wydatki na pomoc przedakcesyjną oraz wydatki administracyjne organów i instytucji UE

Odp. c

Pytanie 4

Do podatków częściowo zharmonizowanych w Unii Europejskiej należą:

a) podatki dochodowe od osób fizycznych

b) podatek VAT i podatki bezpośrednie od osób fizycznych

c) podatek VAT i podatek akcyzowy

Odp. c

Pytanie 5

Wskaż zdanie prawdziwe:

a)harmonizacja podatków to zbliżanie ustawodawstw podatkowych państw członkowskich UE, prowadzące do powstania wspólnych standardów prawnych

b) harmonizacja podatków w UE dotyczy tylko podatków pośrednich

c) harmonizacja podatków bezpośrednich w UE nie jest dopuszczalna

Odp. a, b, c

Pytanie 6

Zasada neutralności podatkowej w Unii Europejskiej oznacza, że:

a) W Unii Europejskiej mogą być harmonizowane wyłącznie podatki pośrednie

b) parlamenty narodowe państw członkowskich UE nie mogą ingerować w wysokość stawek podatkowych zharmonizowanych podatków

c) między innymi w krajach UE zabronione jest nakładanie bezpośrednio lub pośrednio na produkty pochodzące z innych krajów członkowskich podatków wewnętrznych jakiegokolwiek rodzaju, które byłyby wyższe od nakładanych bezpośrednio lub pośrednio na podobne produkty krajowe

Odp. c

Pytanie 7

Polska od 1.5.2004 należy do

a) III etapu Unii Gospodarczej i Walutowej

b) Europejskiego Systemu Banków Centralnych

c) Eurosystemu

Odp. B

Pytanie 8

EBC w celu wykonywania zadań powierzonych ESBC

a) może uchwalać wyłącznie rozporządzenia

b) może uchwalać dyrektywy

c) może uchwalać rozporządzenia, decyzje oraz wydawać zalecenia i opinie

Odp. c

Pytanie 9

Spełnienie tzw. kryteriów konwergencji przez dane państwo oznacza, że:

a) państwo to ubiega się o członkostwo w Unii Europejskiej

b) państwo to ubiega się o przyznanie tzw. zniżki we wpłacie do budżetu UE

c) państwo to ubiega się o przystąpienie do Unii Gospodarczej i Walutowej

Odp. c

Studium przypadku

Komisja Europejska wydała rozporządzenie w sprawie obligatoryjnego opodatkowania zapasów cukru w państwach członkowskich w związku z nadprodukcją na rynku. Artykuł 12 tego rozporządzenia Rady w sprawie opodatkowania zapasów cukru głosił:

„Podatek będzie ustalany przez właściwy organ państwa członkowskiego w wysokości 10% wartości zapasów cukru, a w przypadku gdy wielkość zapasów cukru przekracza 50 ton, wynosi 20% wartości zapasów cukru.”

Państwo członkowskie P wydało ustawę, której celem było wykonanie rozporządzenia w sprawie opodatkowania zapasów.

Artykuł 9 ustawy państwa członkowskiego głosił:

„Podatek będzie ustalany przez Agencję Własności Rolnej w wysokości 20% wartości zapasów cukru”.

Decyzją właściwego organu administracyjnego państwa członkowskiego P na przedsiębiorcę nałożono podatek w wysokości 20% zapasów cukru, mimo, iż wielkość zapasów w jego przypadku nie przekraczała 50 ton. Przedsiębiorca zaskarżył decyzję organu pierwszej instancji, lecz organ II instancji utrzymał tę decyzję w mocy wskazując w uzasadnieniu, iż jego decyzja jest prawidłowa, wydana zgodnie z postanowieniami ustawy o opodatkowaniu zapasów.

Na decyzję organu II instancji przedsiębiorca złożył skargę do wojewódzkiego sądu administracyjnego. Czy jego skarga ma szansę powodzenia?

Odp. Przedsiębiorca wygra, jeśli powoła się na zasadę pierwszeństwa działania prawa unijnego nad prawem krajowym. Budzi to wątpliwość co do poszanowania zasady proporcjonalności, korzystne rozwiązanie dla tego podatnika jest w rozporządzeniu w stosunku do zasad ogólnych ujętych w prawie UE- moglibyśmy wybronić tego podatnika.