Paweł Nowak

Temat: Obraz Rzeczypospolitej w krzywym zwierciadle na podstawie literatury epoki oświecenia

Teza: Karykaturalne i satyryczne sylwetki prezentowane są w utworach oświeceniowych głównie w celach dydaktycznych, mają ośmieszyć i wytknąć wady pewnych postaw, które uważano za staroświeckie, sarmackie, szkodliwe dla narodu i integralności Rzeczypospolitej

RAMOWY PLAN PREZENTACJI

1. Literatura podmiotu:

   1. Krasicki Ignacy, Satyry, Warszawa 1988

   2. Krasicki Ignacy, Monachomachia, Warszawa 1974

   3. Krasickiego Ignacy, Bajki, Warszawa 1982

   4. Niemcewicz Julian Ursyn, Powrót posła, Kraków 2005

2. Literatura przedmiotu:

   1. Bystroń Jan .Stanisław , Dzieje obyczajów w dawnej Polsce. Wiek XVI-XVIII,  Warszawa 1994

   2. Pokrzywniak Józef Tomasz,  Ignacy Krasicki, Poznań 1994

   3. Klimowicz Mieczysław,  Literatura Oświecenia, Warszawa 2003

3. Ramowy plan wypowiedzi

WSTĘP

1. Dydaktyzm jedną z cech literatury polskiego oświecenia.

2. Satyra gatunkiem piętnującym wady społeczeństwa szlacheckiego.

KOLEJNOŚĆ PREZENTOWANYCH TREŚCI

1. Poemat heroikomiczny „ Monachomachia ” I. Krasickiego – atakiem na środowisko „ świętych próżniaków” (zgromadzeń zakonnych).

2. Niezdolność odnalezienia płaszczyzny porozumienia między Polakami w komedii politycznej "Powrót posła".

3. Oryginalna konstrukcja satyry „Do króla” – kompromitacja osób krytykujących Stanisława Augusta Poniatowskiego.

4. Wady społeczeństwa polskiego ukazane w „krzywym zwierciadle satyry”

1. „Żona modna” – krytyka cudzoziemszczyzny i życia ponad stan,

2. „Pijaństwo”- wskazanie na nałogi i słabość natury ludzkiej ,

1. Prawdy o życiu ludzkim w „Bajkach” I. Krasickiego.

WNIOSKI

1. Pisarze polskiego oświecenia demaskowali w literaturze te wady, które szczególnie przeszkadzają w prawidłowym funkcjonowaniu państwa.

2. Oskarżając o spowodowanie rozpadu Rzeczypospolitej przedstawili krytyczny obraz literacki Polaków epoki oświecenia.

WSTĘP

Dydaktyczny charakter literatury oświecenia wiązał się z kultem rozumu - to właśnie racjonalizm leżał u podstaw przekazywanych napomnień, przestróg i rad.. W Polsce próbowano objąć umysłem przyczyny i skutki rozbioru państwa. Rozum stał się jedynym kryterium poznania, był źródłem formułowanych nauk.

Gatunkiem literackim piętnującym wady społeczeństwa szlacheckiego była satyra. W Polsce najwybitniejszym twórcą satyr, był Ignacy Krasicki

Rozwinięcie

.Najsłynniejszy polski poemat heroikomiczny „Monachomachia” opisuje „wojnę mnichów” – zażarty konflikt „zbrojny” (z użyciem przedmiotów codziennego użytku) pomiędzy dwoma klasztorami: dominikanów i karmelitów. Akcja utworu toczy się w nieznanym z nazwy mieście (a więc – wszędzie), gdzie:

„ Było trzy karczmy, bram cztery ułomki,

Klasztorów dziewięć i gdzieniegdzie domki”

Charakterystycznym rysem zakonników o dziwacznych imionach było lenistwo. Nie wiedzą nawet, gdzie w klasztorze znajduje się biblioteka. Nie jest im ona potrzebna jako skarbnica wiedzy, ale jako arsenał. Dysputa u dominikanów przeradza się w bijatykę. „Rycerze” w habitach zapamiętale „walczą” przy pomocy sandałów, kropideł, książek, kufli...

Krasicki nikogo nie oskarża ani nie potępia. Krytykuje tylko negatywne zjawiska i cechy, ale robi to z ironią i śmiechem. Zakonnicy tworzący na zewnątrz swój wizerunek pobożnych, pokornych mnichów, są w istocie pełnymi obłudy pasożytami żerującymi na ludzkiej naiwności.

’ W Powrocie Posła Niemcewicz ukazuje dwa środowiska - konserwatywne i patriotyczne.. Konserwatyści są przekonani, że wiedzą doskonale, co jest dla Rzeczypospolitej. Nie dopuszczają do siebie myśli o tym, iż mogą nie mieć racji. Obóz patriotyczny, reprezentowany przez Podkomorzego i jego syna Walerego celnie ocenia sytuację i dostrzega polityczną głupotę sarmackich konserwatystów. Postępowa frakcja nie może jednak uczynić żadnych ustępstw na rzecz szlacheckich konserwatystów, gdyż jej program już stanowi tylko minimum niezbędnych reform i ulepszeń państwa. 

Satyra „Do króla” jest mistrzowską formą obrony Stanisława Augusta i krytyką jego przeciwników. W ich usta wkłada poeta niedorzeczne zarzuty skierowane przeciw królowi, które w rzeczywistości są godnymi głośnej pochwały zaletami monarchy: młodość, polskie pochodzenie, mądrość, troska o poddanych. Takie stawianie sprawy demaskuje głupotę i wstecznictwo myślenia konserwatystów szlacheckich, o czym mówi autor z ironią często bolesną i zaprawioną goryczą.

Satyra -„Żona modna” ma formę dialogu pomiędzy narratorem, a panem Piotrem - typowym Sarmatą. Opowiada on o swojej świeżo poślubionej żonie - modnej Filis - kobiecie zafascynowanej francuszczyzną. Ujawnia, że nie było to małżeństwo z miłości, lecz z chciwości, dla pieniędzy :"Wziąłem po niej w posagu cztery wsie dziedziczne" Okazało się, że jego żonę raziło wszystko co polskie: nie podoba się jej dom i ogród, przebudowuje na wzór francuski. Musi mieć osobne pokoje : od spania, od strojów, od książek, od muzyki, od zabaw , dla pokojowych, dla służebnic itd. Po skończonej przebudowie zaprasza gości i urządza przyjęcie z fajerwerkami, w wyniku których zapaliła się stodoła. Nikt jednak nie biegł gasić pożaru, oprócz pana Piotra. Małżeństwo z Filis doprowadziło go do ruiny i bankructwa.

Pod względem gatunkowym satyra -„Pijaństwo”- ma również formę dialogu. Jednym z rozmówców jest narrator, zaś drugim - tytułowy bohater - pijak. Opowiada on o przeżyciach z poprzedniego dnia, kiedy to z okazji imienin żony doszło do pijatyki, która zakończyła się bójką. Poeta uczy nas o skutkach nadużywania alkoholu, mówi, że człowiek traci wówczas rozum, który odróżnia go od bydlęcia.

W bajkach Krasicki zawarł poeta ponadczasowe i uniwersalne prawdy o ludziach. Wyłania się z nich pesymistyczna prawda o człowieku i świecie.
W bajce Lew i zwierzęta autor krytykuje władców, którzy bywają okrutni lecz zachowują pozory praworządności. Wykorzystują stanowisko dla własnych korzyści i wreszcie doprowadzają poddanych do tragedii.
W bajce Wółr rozsądek i pracowitość osiągają zwycięstwo nad głupotą i przebiegłością.
Ptaszki w klatce - to bajka o sytuacji politycznej po II rozbiorze Polski. Poeta obawia się, by młode pokolenie nie przywykło do niewoli tak, jak młody czyżyk. Dewotka to bajka o fałszywej pobożności, zakłamaniu i obłudzie moralno - religijnej.
Przyjaciele to słynny utwór zawierający uniwersalną prawdę, że przyjaciół poznajemy w biedzie.
Szczur i kot to utwór krytykujący pychę i zarozumialstwo. Poeta ośmiesza ludzi zarozumiałych i bezkrytycznych.
WNIOSKI

Pisarze polskiego oświecenia demaskowali w literaturze te wady, które szczególnie przeszkadzają w prawidłowym funkcjonowaniu państwa. Należały do nich między innymi :   ciemnotę i nieuctwo, zakłamanie i obłudę moralno – religijna, pycha i zarozumialstwo, wykorzystywanie stanowisko dla własnych korzyści, pijaństwo Dlatego oskarżając o spowodowanie rozpadu Rzeczypospolitej przedstawili krytyczny obraz literacki Polaków epoki oświecenia.