Dr Jarosław Odachowski
E-LEARNING
Rok akademicki: 2013/2014
PRAWO PRACY
Kodeks pracy
DZIAŁ SIÓDMY
URLOPY PRACOWNICZE
Rozdział I
Urlopy wypoczynkowe
Art. 152. § 1. Pracownikowi przysługuje prawo do corocznego, nieprzerwanego, płatnego urlopu wypoczynkowego, zwanego dalej „urlopem”.
§ 2. Pracownik nie może zrzec się prawa do urlopu.
1. Prawo pracownika do urlopu wypoczynkowego jest jednym z jego podstawowych uprawnień. Wynika ono nie tylko z omawianego przepisu, ale również z norm wyższego rzędu. Prawo to przyznają pracownikom art. 66 ust. 2 Konstytucji RP oraz art. 2 pkt 3 Europejskiej Karty Społecznej. Prawo do urlopu jest także podstawową zasadą prawa pracy (art. 14 k.p.1).
2. Na podstawie kodeksu i wskazanych wyżej przepisów prawo do urlopu nabywają tylko pracownicy. Osoby wykonujące pracę na innej podstawie niż stosunek pracy nabywają to prawo wówczas, gdy przepisy szczególne im je przyznają (np. nakładcy) lub gdy wynika ono z umowy, np. zlecenia albo agencyjnej.
Jak trafnie przyjął SN2 w tezie 2 wyroku z dnia 6 maja 2009 r., II PK 95/09, OSNP 2011, nr 1–2, poz. 6, w ramach innych stosunków prawnych niż stosunek pracy prawo do urlopu wypoczynkowego może wynikać z ustalonych zwyczajów. Jednak prawo do ekwiwalentu za niewykorzystany urlop musi wynikać z wyraźnej umowy.
3. Celem urlopu jest wypoczynek pracownika, czyli ochrona jego zdrowia. Prawo do urlopu ma zatem charakter osobisty, nie może być przeniesione na inną osobę. Umowa między pracodawcą a pracownikiem, na podstawie której pracownik przeniósłby swoje prawo do urlopu na innego pracownika, jest nieważna (art. 58 k.c.3 w zw. z art. 300 k.p.). Mimo wykonania tej umowy przez pracodawcę pracownik ma więc nadal prawo do urlopu w zakresie określonym w kodeksie.
4. Urlop musi być udzielony pracownikowi w naturze. Wypłata ekwiwalentu pieniężnego w miejsce urlopu udzielonego w postaci płatnego zwolnienia od wykonywania pracy jest dopuszczalna tylko w sytuacjach przewidzianych prawem4. Jest zatem sprzeczna z prawem i nieważna (art. 58 k.c. w zw. z art. 300 k.p.) umowa pracownika z pracodawcą, której przedmiotem jest tzw. sprzedaż urlopu. Polega ona na zobowiązaniu się przez pracownika do niewykorzystania urlopu w naturze oraz zobowiązaniu się pracodawcy do zapłaty pracownikowi, poza normalnym wynagrodzeniem, dodatkowo wynagrodzenia za czas niewykorzystanego przez pracownika urlopu. Nieważność tej umowy powoduje, że pracownik nadal ma prawo do urlopu w naturze, a jeżeli zostało mu wypłacone wynagrodzenie za ten „sprzedany” urlop, to pracodawca może dochodzić jego zwrotu w warunkach określonych w prawie cywilnym (art. 405 i n. k.c. – przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu).
Nie ma ograniczeń w zakresie podjęcia przez pracownika w czasie urlopu pracy u innego pracodawcy.
5. Zrzeczenie się prawa do urlopu w naturze jest nieważne (art. 152 § 2 k.p.).
6. Pracownik mający roszczenie o udzielenie mu urlopu bieżącego oraz zaległych może dochodzić tego przed sądem pracy. Nieudzielenie pracownikowi urlopu w terminie z reguły będzie uprawniało go do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia na podstawie art. 55 § 11 k.p. Stanowi to także wykroczenie z art. 282 § 1 pkt 2 k.p.
7. Urlop powinien być coroczny (art. 153, 1551, 1552, 161 k.p.), nieprzerwany (art. 162, 166, 167 k.p.) oraz płatny (art. 172 i 173 k.p.).
Art. 153. § 1. Pracownik podejmujący pracę po raz pierwszy, w roku kalendarzowym, w którym podjął pracę, uzyskuje prawo do urlopu z upływem każdego miesiąca pracy, w wymiarze 1/12 wymiaru urlopu przysługującego mu po przepracowaniu roku.
§ 2. Prawo do kolejnych urlopów pracownik nabywa w każdym następnym roku kalendarzowym.
1. Przepisy tego artykułu regulują nabycie prawa do urlopu przez pracownika podejmującego pracę po raz pierwszy oraz wymiar tego urlopu (§ 1), jak również nabycie prawa do kolejnych urlopów (§ 2).
Z wyroku TSUE5 z dnia 24 stycznia 2012 r., C-282/10, zamieszczonego pod art. 7 dyrektywy 2003/88/WE wynika w szczególności, że faktyczne niewykonywanie przez pracownika pracy przez cały okres wymagany do nabycia prawa do urlopu nie jest przeszkodą do jego nabycia.
2. Prawo do cząstkowego urlopu w pierwszym w życiu kalendarzowym roku pracy pracownik uzyskuje z upływem pierwszego miesiąca pracy i kolejnych w tymże roku kalendarzowym. Nabywa je u tego pracodawcy, u którego kończą się kolejne miesiące pracy.
Miesiąc pracy należy rozumieć w sensie potocznym (kalendarzowym), tj. wliczając do niego także dzień, w którym pracownik podjął pracę. Przepis art. 112 k.c., wyłączający wliczanie tego dnia do terminu jednomiesięcznego, nie ma w tym przypadku zastosowania, gdyż dotyczy on sposobu liczenia terminu do dokonania czynności prawnej.
Orzecznictwo SN jednolicie przyjmuje, że okres roku pracy, od którego uprzednio zależało nabycie prawa do urlopu, w przypadku podjęcia pracy pierwszego roboczego dnia stycznia kończy się dnia 31 grudnia.
Miesiąc pracy może składać się z kilku okresów, jako że wszystkie okresy pracy podlegają zliczeniu przy ustalaniu prawa do urlopu i jego wymiaru (art. 1541 k.p.).
3. Wymiar urlopu cząstkowego wynosi za każdy miesiąc pracy 1/12 część wymiaru urlopu przysługującego w razie przepracowania całego kolejnego roku kalendarzowego (art. 153 § 1 w zw. z art. 154 § 1 k.p.).
4. Prawo do kolejnych urlopów pracownik nabywa w każdym następnym roku kalendarzowym (art. 153 § 2 k.p.). Nabywa je od dnia, w którym rozpoczyna pracę w danym roku6.
Art. 154. § 1. Wymiar urlopu wynosi:
1) 20 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony krócej niż 10 lat,
2) 26 dni – jeżeli pracownik jest zatrudniony co najmniej 10 lat.
§ 2. Wymiar urlopu dla pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy ustala się proporcjonalnie do wymiaru czasu pracy tego pracownika, biorąc za podstawę wymiar urlopu określony w § 1; niepełny dzień urlopu zaokrągla się w górę do pełnego dnia.
§ 3. Wymiar urlopu w danym roku kalendarzowym, ustalony na podstawie § 1 i 2, nie może przekroczyć wymiaru określonego w § 1.
Art. 1541. § 1. Do okresu zatrudnienia, od którego zależy prawo do urlopu i wymiar urlopu, wlicza się okresy poprzedniego zatrudnienia, bez względu na przerwy w zatrudnieniu oraz sposób ustania stosunku pracy.
§ 2. W przypadku jednoczesnego pozostawania w dwóch lub więcej stosunkach pracy wliczeniu podlega także okres poprzedniego niezakończonego zatrudnienia w części przypadającej przed nawiązaniem drugiego lub kolejnego stosunku pracy.
Art. 1542. § 1. Urlopu udziela się w dni, które są dla pracownika dniami pracy, zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy, w wymiarze godzinowym, odpowiadającym dobowemu wymiarowi czasu pracy pracownika w danym dniu, z zastrzeżeniem § 4.
§ 2. Przy udzielaniu urlopu zgodnie z § 1, jeden dzień urlopu odpowiada 8 godzinom pracy.
§ 3. Przepis § 1 i 2 stosuje się odpowiednio do pracownika, dla którego dobowa norma czasu pracy, wynikająca z odrębnych przepisów, jest niższa niż 8 godzin.
§ 4. Udzielenie pracownikowi urlopu w dniu pracy w wymiarze godzinowym odpowiadającym części dobowego wymiaru czasu pracy jest dopuszczalne jedynie w przypadku, gdy część urlopu pozostała do wykorzystania jest niższa niż pełny dobowy wymiar czasu pracy pracownika w dniu, na który ma być udzielony urlop.
Art. 155. § 1. Do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się z tytułu ukończenia:
1) zasadniczej lub innej równorzędnej szkoły zawodowej – przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 3 lata,
2) średniej szkoły zawodowej – przewidziany programem nauczania czas trwania nauki, nie więcej jednak niż 5 lat,
3) średniej szkoły zawodowej dla absolwentów zasadniczych (równorzędnych) szkół zawodowych – 5 lat,
4) średniej szkoły ogólnokształcącej – 4 lata,
5) szkoły policealnej – 6 lat,
6) szkoły wyższej – 8 lat.
Okresy nauki, o których mowa w pkt 1–6, nie podlegają sumowaniu.
§ 2. Jeżeli pracownik pobierał naukę w czasie zatrudnienia, do okresu pracy, od którego zależy wymiar urlopu, wlicza się bądź okres zatrudnienia, w którym była pobierana nauka, bądź okres nauki, zależnie od tego, co jest korzystniejsze dla pracownika.
1. Określony w art. 154 § 1 wymiar urlopu odnosi się do pracowników zatrudnionych w pełnym wymiarze czasu pracy.
2. Wymiar urlopu zależy od stażu pracy i wykształcenia pracownika.
Może on być ustalony korzystniej dla pracownika w układzie zbiorowym pracy lub w umowie o pracę. Także niektórym grupom zawodowym przepisy szczególne przyznają prawo do dłuższego urlopu (np. nauczycielom).
3. Sposób liczenia stażu pracy określa art. 1541 k.p.
Konsekwencją dodania do tego artykułu przepisu § 2 jest zaliczanie do okresu zatrudnienia wszystkich poprzednich okresów niezależnie od tego, czy zostały one zakończone, czy trwają nadal. Nie dodaje się do siebie jednoczesnych okresów zatrudnienia. Wynika stąd, że pracownik nabywa prawo do urlopu w takim samym wymiarze u wszystkich zatrudniających go jednocześnie pracodawców (jeżeli nie ma przepisów szczególnych). Wlicza się także okresy pracy za granicą, również u pracodawców zagranicznych (art. 86 ust. 1 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy).
4. Do stażu pracy można zaliczyć okresy przewidziane w przepisach szczególnych, np. służby w Policji lub wojsku.
5. Wpływ wykształcenia pracownika na wymiar urlopu określa art. 155 k.p. Uwzględnia się tylko te okresy nauki, które zostały zakończone w sposób przewidziany prawem, czyli gdy pracownik otrzymał stosowne zaświadczenie lub dyplom. Licencjat uważany jest za studia wyższe. Okres nauki uwzględnia się we wszystkich stosunkach pracy, także wówczas, gdy pracownik jest zatrudniony jednocześnie u kilku pracodawców.
6. Przy ustalaniu wymiaru urlopu pracownika zatrudnionego w niepełnym wymiarze czasu pracy stosuje się wskazane wyżej zasady dotyczące jego stażu pracy i wykształcenia. Przepis art. 154 § 2 k.p. wprowadza dwie odrębności. Pracownik ten nabywa prawo do urlopu w wymiarze proporcjonalnym do wymiaru czasu pracy. Przykładowo zatrudniony na ćwierć etatu uzyskuje urlop w wymiarze 5, a nie 20 dni.
7. Drugą odrębnością jest zaokrąglenie niepełnego dnia urlopu w górę do pełnego dnia. Regulacja ta nasuwa jednak wątpliwości interpretacyjne w związku z godzinowym sposobem obliczania urlopu (art. 1542 § 1 k.p.).
8. Rozkład i wymiar udzielania urlopu określa art. 1542 k.p. Oddzielnym zagadnieniem jest tryb udzielania urlopu: zgodnie z planem urlopów lub po porozumieniu z pracownikiem (art. 163 k.p.); względnie na żądanie pracownika (art. 1672 k.p.).
9. Pracodawca może udzielić urlopu tylko w te dni, które są dla pracownika dniami pracy zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. Może on obejmować niedziele i święta. Urlopu udziela się na całe dni pracy, z wyjątkiem określonej w art. 1542 § 4 k.p. pozostałej jego niewykorzystanej resztki.
Art. 1551. § 1. W roku kalendarzowym, w którym ustaje stosunek pracy z pracownikiem uprawnionym do kolejnego urlopu, pracownikowi przysługuje urlop:
1) u dotychczasowego pracodawcy – w wymiarze proporcjonalnym do okresu przepracowanego u tego pracodawcy w roku ustania stosunku pracy, chyba że przed ustaniem tego stosunku pracownik wykorzystał urlop w przysługującym mu lub w wyższym wymiarze,
2) u kolejnego pracodawcy – w wymiarze:
a) proporcjonalnym do okresu pozostałego do końca danego roku kalendarzowego – w razie zatrudnienia na czas nie krótszy niż do końca danego roku kalendarzowego,
b) proporcjonalnym do okresu zatrudnienia w danym roku kalendarzowym – w razie zatrudnienia na czas krótszy niż do końca danego roku kalendarzowego,
z zastrzeżeniem § 2.
§ 2. Pracownikowi, który przed ustaniem stosunku pracy w ciągu roku kalendarzowego wykorzystał urlop w wymiarze wyższym niż wynikający z § 1 pkt 1, przysługuje u kolejnego pracodawcy urlop w odpowiednio niższym wymiarze; łączny wymiar urlopu w roku kalendarzowym nie może być jednak niższy niż wynikający z okresu przepracowanego w tym roku u wszystkich pracodawców.
§ 21. Przepis § 1 pkt 2 stosuje się odpowiednio do pracownika podejmującego pracę u kolejnego pracodawcy w ciągu innego roku kalendarzowego niż rok, w którym ustał jego stosunek pracy z poprzednim pracodawcą.
§ 3. (skreślony).
Art. 1552. § 1. Przepis art. 1551 § 1 pkt 2 stosuje się odpowiednio do pracownika powracającego do pracy u dotychczasowego pracodawcy w ciągu roku kalendarzowego po trwającym co najmniej 1 miesiąc okresie:
1) urlopu bezpłatnego,
2) urlopu wychowawczego,
3) odbywania zasadniczej służby wojskowej lub jej form zastępczych, okresowej służby wojskowej, przeszkolenia wojskowego albo ćwiczeń wojskowych,
4) tymczasowego aresztowania,
5) odbywania kary pozbawienia wolności,
6) nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy.
§ 2. Jeżeli okres, o którym mowa w § 1 pkt 1 i 3-6, przypada po nabyciu przez pracownika prawa do urlopu w danym roku kalendarzowym, wymiar urlopu pracownika powracającego do pracy w ciągu tego samego roku kalendarzowego ulega proporcjonalnemu obniżeniu, chyba że przed rozpoczęciem tego okresu pracownik wykorzystał urlop w przysługującym mu lub w wyższym wymiarze.
Art. 1552a. § 1. Przy ustalaniu wymiaru urlopu na podstawie art. 1551 i 1552 kalendarzowy miesiąc pracy odpowiada 1/12 wymiaru urlopu przysługującego pracownikowi zgodnie z art. 154 § 1 i 2.
§ 2. Niepełny kalendarzowy miesiąc pracy zaokrągla się w górę do pełnego miesiąca.
§ 3. Jeżeli ustanie stosunku pracy u dotychczasowego pracodawcy i nawiązanie takiego stosunku u kolejnego pracodawcy następuje w tym samym miesiącu kalendarzowym, zaokrąglenia do pełnego miesiąca dokonuje dotychczasowy pracodawca.
Art. 1553. § 1. Przy ustalaniu wymiaru urlopu na podstawie art. 1551 i 1552 niepełny dzień urlopu zaokrągla się w górę do pełnego dnia.
§ 2. Wymiar urlopu należny pracownikowi w danym roku kalendarzowym nie może przekroczyć wymiaru wynikającego z art. 154 § 1 i 2.
1. Przepisy powyższe regulują sytuację pracownika, którego stosunek pracy ustał w trakcie roku kalendarzowego, a także jego prawo do urlopu w razie ponownego zatrudnienia u tego samego lub innego pracodawcy, w tym samym lub innym roku kalendarzowym. Dotyczą one kolejnych urlopów (art. 153 § 2 k.p.).
2. Podstawową zasadą w tym zakresie jest uzależnienie wymiaru urlopu u poszczególnych pracodawców od okresu pracy u tych pracodawców. Wymiar urlopu jest proporcjonalny do okresu tej pracy.
Art. 156. (skreślony).
Art. 157. (skreślony).
Art. 158. Pracownikowi, który wykorzystał urlop za dany rok kalendarzowy, a następnie uzyskał w ciągu tego roku prawo do urlopu w wyższym wymiarze, przysługuje urlop uzupełniający.
Z mocy prawa uprawnienie do urlopu uzupełniającego może powstać w szczególności w wyniku upływu w czasie roku kalendarzowego 10 lat pracy (art. 154 k.p.), uzyskania wykształcenia, o którym mowa w art. 155 k.p., względnie wejścia w życie nowych przepisów branżowych przewidujących dłuższy urlop albo przejścia pracownika do nowego pracodawcy, u którego taki dłuższy urlop jest przewidziany. Prawo do dłuższego urlopu może również wynikać z umowy o pracę. Urlop ten powinien być udzielony pracownikowi w roku, w którym uzyskał do niego prawo, w każdym razie nie później niż do końca trzeciego kwartału następnego roku kalendarzowego (art. 168 k.p.).
Art. 159. (uchylony).
Art. 160. (skreślony).
Art. 161. Pracodawca jest obowiązany udzielić pracownikowi urlopu w tym roku kalendarzowym, w którym pracownik uzyskał do niego prawo.
Przepis ten określa termin wykonania przez pracodawcę ciążącego na nim obowiązku udzielenia w naturze pracownikowi corocznego, nieprzerwanego urlopu wypoczynkowego. Wyjątek od obowiązku udzielenia urlopu w tym roku, w którym pracownik nabył do niego prawo, jest przewidziany w art. 168 k.p. Urlop musi być udzielony w naturze i tylko w przypadkach określonych w art. 171 k.p. pracodawca może zastępczo wypłacić pracownikowi ekwiwalent pieniężny.
Art. 162. Na wniosek pracownika urlop może być podzielony na części. W takim jednak przypadku co najmniej jedna część wypoczynku powinna trwać nie mniej niż 14 kolejnych dni kalendarzowych.
1. Przepis ten wprowadza wyjątek od art. 152 k.p., według którego urlop powinien być nieprzerwany. Wniosek o podział urlopu na części powinien być złożony przed sporządzeniem planu urlopów, chyba że pracodawca nie jest obowiązany do jego ustalenia (art. 163 § 1 oraz 11 k.p.). Podzielenie urlopu na części bez wniosku pracownika jest niedopuszczalne. Jedna część urlopu musi obejmować nieprzerwanie co najmniej 14 dni, łącznie z niedzielami, świętami i innymi dniami wolnymi od pracy.
2. Podział urlopu następuje też w okolicznościach z art. 166 oraz 167 § 1 k.p.
Art. 163. § 1. Urlopy powinny być udzielane zgodnie z planem urlopów. Plan urlopów ustala pracodawca, biorąc pod uwagę wnioski pracowników i konieczność zapewnienia normalnego toku pracy. Planem urlopów nie obejmuje się części urlopu udzielanego pracownikowi zgodnie z art. 1672.
§ 11. Pracodawca nie ustala planu urlopów, jeżeli zakładowa organizacja związkowa wyraziła na to zgodę; dotyczy to także pracodawcy, u którego nie działa zakładowa organizacja związkowa. W takich przypadkach pracodawca ustala termin urlopu po porozumieniu z pracownikiem. Przepis § 1 zdanie drugie i trzecie stosuje się odpowiednio.
§ 2. Plan urlopów podaje się do wiadomości pracowników w sposób przyjęty u danego pracodawcy.
§ 3. Na wniosek pracownicy udziela się jej urlopu bezpośrednio po urlopie macierzyńskim; dotyczy to także pracownika-ojca wychowującego dziecko, który korzysta z urlopu macierzyńskiego.
1. Przepisy te przewidują dwa sposoby ustalenia terminu urlopu: w planie urlopów lub na podstawie porozumienia między pracodawcą a pracownikiem. Urlop nie może być udzielony w okresie niezdolności do pracy z powodu choroby.
2. Pracodawca nie ma obowiązku ustalania planu urlopów, gdy nie działa u niego zakładowa organizacja związkowa lub gdy działająca organizacja związkowa wyrazi zgodę na nieustalanie tego planu.
Pracodawca ustala plan urlopów samodzielnie, biorąc pod uwagę okoliczności wymienione w § 1 komentowanego przepisu. Planem urlopów nie obejmuje się 4 dni, określonych w art. 1672 k.p.
W okresie wypowiedzenia pracownik może być obowiązany do wykorzystania urlopu, mimo że jest to termin inny niż ustalony w planie (art. 1671 k.p.).
3. Gdy pracodawca nie jest obowiązany do ustalenia planu urlopów, to ustala termin urlopu po porozumieniu z pracownikiem. W dotychczasowym orzecznictwie SN zwrot „po porozumieniu” jest na ogół rozumiany jako wymóg uzyskania zgody. Jednakże w omawianym przypadku – jako że w § 1 komentowanego przepisu wskazane są przesłanki określenia terminu urlopu (w tym konieczność zapewnienia normalnego toku pracy) – nie można wykluczyć sytuacji, w których orzecznictwo uzna odmowę pracownika wykorzystania urlopu w terminie ustalonym przez pracodawcę za sprzeczną z prawem.
4. Ustalenie planu urlopów następuje z uwzględnieniem dwóch okoliczności: wniosków pracowników i konieczności zapewnienia normalnego toku pracy. Są one równoważne, co w szczególności oznacza, że można nie uwzględnić wniosku pracownika, jeżeli koliduje to z ważnym interesem pracodawcy. Wyjątkami od tej zasady są przepis § 3 komentowanego artykułu oraz art. 205 § 3 k.p.
5. Plan urlopów nie musi obejmować całego roku kalendarzowego, może on dotyczyć np. jednego kwartału.
6. Gdy pracownik nie jest objęty planem urlopów ani termin wykorzystania urlopu nie został ustalony przez pracodawcę po porozumieniu z pracownikiem, to do rozpoczęcia przez niego urlopu niezbędne jest oświadczenie pracodawcy określające termin tego urlopu.
Samo złożenie przez pracownika wniosku o udzielenie urlopu w określonym terminie nie usprawiedliwia nieobecności pracownika (wyrok SN z dnia 13 maja 1998 r., I PKN 99/98, OSNAPiUS 1999, nr 10, poz. 331). Zgoda pracodawcy może być wyrażona w sposób dorozumiany, zwłaszcza wówczas, gdy zgodnie z ustalonym zwyczajem istniejącym u tego pracodawcy pracownik może udać się na urlop zgodnie ze złożonym wnioskiem, jeżeli pracodawca wyraźnie się temu nie sprzeciwił. Jeżeli jednak takiego zwyczaju nie ma, to, jak stwierdził SN w wyroku z dnia 15 marca 2001 r., I PKN 306/00, OSNAPiUS 2002, nr 24, poz. 591, pracownik, który złożył wniosek o udzielenie mu urlopu wypoczynkowego nieprzewidzianego w planie urlopów, nie może go wykorzystać bez wyraźnej akceptacji pracodawcy.
Art. 164. § 1. Przesunięcie terminu urlopu może nastąpić na wniosek pracownika umotywowany ważnymi przyczynami.
§ 2. Przesunięcie terminu urlopu jest także dopuszczalne z powodu szczególnych potrzeb pracodawcy, jeżeli nieobecność pracownika spowodowałaby poważne zakłócenia toku pracy.
1. Przesunięcie urlopu uzgodnione przez strony stosunku pracy może nastąpić w każdym czasie.
2. Pracodawca powinien uwzględnić wniosek pracownika (§ 1), jeżeli nie sprzeciwia się temu konieczność zapewnienia normalnego toku pracy (analogia do art. 163 § 1 k.p.)7.
3. Przepis § 2 dotyczy takich potrzeb pracodawcy, które nie były znane w czasie sporządzania planu urlopów.
Art. 165. Jeżeli pracownik nie może rozpocząć urlopu w ustalonym terminie z przyczyn usprawiedliwiających nieobecność w pracy, a w szczególności z powodu:
1) czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby,
2) odosobnienia w związku z chorobą zakaźną,
3) powołania na ćwiczenia wojskowe albo na przeszkolenie wojskowe na czas do 3 miesięcy,
4) urlopu macierzyńskiego,
pracodawca jest obowiązany przesunąć urlop na termin późniejszy.
Przesunięcie urlopu, którego pracownik nie może rozpocząć (art. 165), uzasadnia każda przyczyna usprawiedliwiająca nieobecność w pracy. Wyliczenie przyczyn w pkt 1–4 komentowanego artykułu ma charakter przykładowy.
Art. 166. Część urlopu nie wykorzystaną z powodu:
1) czasowej niezdolności do pracy wskutek choroby,
2) odosobnienia w związku z chorobą zakaźną,
3) odbywania ćwiczeń wojskowych albo przeszkolenia wojskowego przez czas do 3 miesięcy,
4) urlopu macierzyńskiego
pracodawca jest obowiązany udzielić w terminie późniejszym.
Przepis ten reguluje sytuację pracownika, który rozpoczął urlop i nie może go należycie wykorzystać z przyczyn wymienionych w pkt 1–4 komentowanego artykułu. Wyliczenie to ma charakter wyczerpujący.
Art. 167. § 1. Pracodawca może odwołać pracownika z urlopu tylko wówczas, gdy jego obecności w zakładzie wymagają okoliczności nieprzewidziane w chwili rozpoczynania urlopu.
§ 2. Pracodawca jest obowiązany pokryć koszty poniesione przez pracownika w bezpośrednim związku z odwołaniem go z urlopu.
1. Odwołanie pracownika z urlopu jest ostrzejszą ingerencją pracodawcy w sferę uprawnień pracownika niż przesunięcie urlopu (art. 164 § 2 k.p.). Dlatego przez okoliczności nieprzewidziane w chwili rozpoczynania urlopu należy rozumieć, stosując odpowiednio zaostrzone kryteria oceny, szczególne potrzeby pracodawcy, które nie mogłyby być zaspokojone bez obecności pracownika odwołanego z urlopu.
2. Z przyczyn faktycznych odwołanie pracownika z urlopu możliwe jest tylko wtedy, gdy pracodawca zna jego miejsce pobytu lub może się z nim skomunikować w inny sposób. Pracownik nie jest obowiązany do podania pracodawcy informacji o tym. Jedynie w zupełnie wyjątkowych sytuacjach pracodawca może domagać się tego na podstawie obowiązku pracownika dbałości o dobro zakładu pracy (art. 100 § 2 pkt 4 k.p.).
3. Odwołanie z urlopu jest poleceniem (art. 100 § 1 k.p.). Jeżeli jest zgodne z prawem, to za jego niewykonanie grożą pracownikowi sankcje przewidziane w kodeksie pracy aż do rozwiązania umowy bez wypowiedzenia (art. 52 k.p.).
4. W przypadku zgodnego z prawem odwołania pracownika z urlopu pracodawca jest obowiązany pokryć, pozostające z tym odwołaniem w bezpośrednim związku, koszty poniesione przez pracownika. Koszty obejmują te wydatki, których pracownik nie poniósłby, gdyby nie został odwołany z urlopu. Nie są kosztami korzyści, które pracownik mógłby uzyskać (np. wykonując odpłatnie pracę na rzecz osoby trzeciej). Koszty obejmują także dodatkowe wydatki poniesione przez pracownika dotyczące wcześniejszego powrotu z urlopu jego rodziny.
Art. 1671. W okresie wypowiedzenia umowy o pracę pracownik jest obowiązany wykorzystać przysługujący mu urlop, jeżeli w tym okresie pracodawca udzieli mu urlopu. W takim przypadku wymiar udzielonego urlopu, z wyłączeniem urlopu zaległego, nie może przekraczać wymiaru wynikającego z przepisów art. 1551.
Ze zdania pierwszego tego artykułu wynika wprost, że udzielenie pracownikowi urlopu w okresie wypowiedzenia zależy tylko od pracodawcy. To jego uprawnienie jest niezależne od tego, kto złoży wypowiedzenie umowy o pracę, oraz od długości okresu wypowiedzenia, a także od terminu wykorzystania urlopu przewidzianego w planie urlopów lub ustalonego przez pracodawcę po porozumieniu z pracownikiem (art. 163 k.p.).
Ponieważ komentowany artykuł jest przepisem szczególnym i nie odsyła do art. 163 § 11 k.p., to należy przyjąć, że ustalenie terminu udzielenia pracownikowi tego urlopu należy wyłącznie do pracodawcy. Musi on jednakże stosować się do wskazań wynikających z art. 163 § 1 k.p.
Art. 1672. Pracodawca jest obowiązany udzielić na żądanie pracownika i w terminie przez niego wskazanym nie więcej niż 4 dni urlopu w każdym roku kalendarzowym. Pracownik zgłasza żądanie udzielenia urlopu najpóźniej w dniu rozpoczęcia urlopu.
Art. 1673. Łączny wymiar urlopu wykorzystanego przez pracownika na zasadach i w trybie określonych w art. 1672 nie może przekroczyć w roku kalendarzowym 4 dni, niezależnie od liczby pracodawców, z którymi pracownik pozostaje w danym roku w kolejnych stosunkach pracy.
1. Przepisy te przewidują szczególne uprawnienia pracownika w odniesieniu do 4 dni urlopu w każdym roku kalendarzowym. Stosuje się je także do urlopu w roku kalendarzowym, w którym pracownik podjął pierwszą w życiu pracę (art. 153 § 1 k.p.). Nie są one ujmowane w planie urlopów ani ustaleniach między stronami stosunku pracy co do terminu urlopu (art. 163 § 1 i 11 oraz art. 168 k.p.). Pracodawca jest obowiązany do ich udzielenia na żądanie pracownika, które może być zgłoszone najpóźniej w dniu rozpoczęcia tego urlopu. Skoro kodeks nie wprowadza żadnych wymogów co do formy zgłoszenia tego żądania, to oznacza, że pracownik może to uczynić w dowolny sposób.
2. Urlop na żądanie – tak jak każdy inny – jest udzielany w dniach. Pracownik może z tego uprawnienia skorzystać cztery razy w roku kalendarzowym, niezależnie od liczby godzin, które w tych dniach powinien przepracować zgodnie z obowiązującym go rozkładem czasu pracy. O tę liczbę godzin ulega zmniejszeniu pozostała część urlopu przysługująca mu w danym roku kalendarzowym (art. 1542 § 1 k.p.).
Art. 168. Urlopu niewykorzystanego w terminie ustalonym zgodnie z art. 163 należy pracownikowi udzielić najpóźniej do dnia 30 września następnego roku kalendarzowego; nie dotyczy to części urlopu udzielanego zgodnie z art. 1672.
Dla zachowania wymagań wynikających z tego przepisu wystarczy, że udzielony urlop rozpocznie się najpóźniej dnia 30 września. Pracodawca jest obowiązany do udzielenia pracownikowi niewykorzystanego urlopu w tym terminie także wtedy, gdy w danym roku urlop nie był ujęty w planie urlopów ani pracodawca nie ustalił jego terminu po porozumieniu z pracownikiem (art. 163 k.p.).
Art. 169. (skreślony).
Art. 170. (skreślony).
Art. 171. § 1. W przypadku niewykorzystania przysługującego urlopu w całości lub w części z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia stosunku pracy pracownikowi przysługuje ekwiwalent pieniężny.
§ 2. (uchylony).
§ 3. Pracodawca nie ma obowiązku wypłacenia ekwiwalentu pieniężnego, o którym mowa w § 1, w przypadku gdy strony postanowią o wykorzystaniu urlopu w czasie pozostawania pracownika w stosunku pracy na podstawie kolejnej umowy o pracę zawartej z tym samym pracodawcą bezpośrednio po rozwiązaniu lub wygaśnięciu poprzedniej umowy o pracę z tym pracodawcą.
1. Prawo do ekwiwalentu pieniężnego za niewykorzystany urlop wypoczynkowy jest wyjątkiem od prawa pracownika do wykorzystania urlopu w naturze. Zwolnienie się pracodawcy z obowiązku udzielenia urlopu w naturze przez zapłatę w to miejsce ekwiwalentu pieniężnego w innych sytuacjach niż przewidziane prawem jest niedopuszczalne.
2. Prawo do ekwiwalentu jest niezależne od sposobu ustania stosunku pracy. Jest ono prawem pochodnym od prawa do urlopu.
3. W razie śmierci pracownika prawo do ekwiwalentu nabywają osoby wymienione w art. 631 § 2 k.p.
Art. 172. Za czas urlopu pracownikowi przysługuje wynagrodzenie, jakie by otrzymał, gdyby w tym czasie pracował. Zmienne składniki wynagrodzenia mogą być obliczane na podstawie przeciętnego wynagrodzenia z okresu 3 miesięcy poprzedzających miesiąc rozpoczęcia urlopu; w przypadkach znacznego wahania wysokości wynagrodzenia okres ten może być przedłużony do 12 miesięcy.
Art. 1721. § 1. Jeżeli pracodawca na podstawie odrębnych przepisów jest obowiązany objąć pracownika ubezpieczeniem gwarantującym mu otrzymanie świadczenia pieniężnego za czas urlopu, pracownikowi nie przysługuje wynagrodzenie przewidziane w art. 172 lub ekwiwalent pieniężny, o którym mowa w art. 171.
§ 2. Jeżeli świadczenie pieniężne za czas urlopu, o którym mowa w § 1, jest niższe od wynagrodzenia przewidzianego w art. 172 lub od ekwiwalentu pieniężnego, o którym mowa w art. 171, pracodawca jest obowiązany wypłacić pracownikowi kwotę stanowiącą różnicę między tymi należnościami.
Art. 173. Minister Pracy i Polityki Socjalnej określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowe zasady udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop.
Zapewnienie pracownikowi w czasie urlopu takiego wynagrodzenia, jakie by otrzymał, gdyby pracował, jest łatwe do realizacji wówczas, gdy otrzymuje on wynagrodzenie w stałej wysokości, niezależnej od wyników jego pracy. Otrzymuje on wówczas wynagrodzenie takie jak przed rozpoczęciem urlopu, a jeżeli w czasie urlopu następują podwyżki płac, to obejmuje to także pracownika przebywającego na urlopie.
Rozdział II
Urlopy bezpłatne
Art. 174. § 1. Na pisemny wniosek pracownika pracodawca może udzielić mu urlopu bezpłatnego.
§ 2. Okresu urlopu bezpłatnego nie wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze.
§ 3. Przy udzielaniu urlopu bezpłatnego, dłuższego niż 3 miesiące, strony mogą przewidzieć dopuszczalność odwołania pracownika z urlopu z ważnych przyczyn.
§ 4. Przepisów § 2 i 3 nie stosuje się w przypadkach uregulowanych odmiennie przepisami szczególnymi.
1. Udzielenie przez pracodawcę urlopu bezpłatnego pracownikowi na jego pisemny wniosek jest w istocie umową, w której pracodawca zobowiązuje się zwolnić pracownika z obowiązku wykonywania pracy przez określony czas, a pracownik rezygnuje z korzystania z prawa jej wykonywania w tym okresie.
2. Możliwość udzielenia przez pracodawcę urlopu bezpłatnego, na wniosek pracownika, nie wymaga regulacji ustawowej. Wynika to z autonomii woli stron. Skoro mogą one w drodze porozumienia rozwiązać stosunek pracy lub zmienić jego treść, to mogą także czasowo zawiesić ciążące na nich obowiązki. Wynika stąd także, że udzielenie urlopu bezpłatnego może nastąpić również na wniosek pracodawcy, ale zgoda pracownika musi być wyrażona na piśmie.
3. Uwzględnienie wniosku pracownika o udzielenie urlopu bezpłatnego zależy od swobodnego uznania pracodawcy. Jest ono jednakże ograniczone zasadami niedyskryminacji i równego traktowania pracowników.
4. Pracodawca nie może, bez uzgodnienia z pracownikiem, udzielić tego urlopu na inny okres niż określony we wniosku pracownika.
5. Szczególnym rodzajem urlopu bezpłatnego jest urlop wychowawczy (art. 186 k.p.).
Art. 1741. § 1. Za zgodą pracownika, wyrażoną na piśmie, pracodawca może udzielić pracownikowi urlopu bezpłatnego w celu wykonywania pracy u innego pracodawcy przez okres ustalony w zawartym w tej sprawie porozumieniu między pracodawcami.
§ 2. Okres urlopu bezpłatnego, o którym mowa w § 1, wlicza się do okresu pracy, od którego zależą uprawnienia pracownicze u dotychczasowego pracodawcy.
Art. 175. (skreślony).