Podejście normatywne: czego dotyczy?
Mówiąc o teoriach normatywnych warty podkreślenia jest podział, który nawet teraz pozostaje aktualny, mianowicie teorie normatywne i teorie empiryczno-analityczne. Wszystkim postawom normatywnym wspólne są pewne elementy, mianowicie:
Wszystkie niemal teorie normatywne polityki próbowały nawiązać do klasycznej arystotelesowskiej teorii polityki; wynikało to z upadku dawnych demokracji i powstania totalitarnych dyktatur. Cytując za Leo Straussem, który o klasycznej teorii mówi, że jest wolna od ograniczeń prawników, brutalności techników, kaprysów mistyków, podłości oportunistów. Wiodące postacie normatywnej filozofii polityki to m.in. wspomniany Leo Strauss, Eric Voegelin, Alfred Cobban oraz H. Maier. Jeśli chodzi o tych myślicieli to jest im wspólne przede wszystkim silne zainteresowanie historią idei politycznych.
Normatywiści podkreślają ponadczasową wartość dawnych teorii polityki, składających się na dzieje idei. Swoje własne teorie zaś usiłują albo wmontować w badanie dzieła albo mierzyć wedle nich. Powrót do klasycznych teorii politycznych rozumiany jest, jako powrót do teoretycznych podstaw nauk o ładzie politycznym.
Teorie normatywne zarzucają pozytywizmowi, że wyradza się w historycyzm, który odrzuca pytanie o dobre społeczeństwo, gdyż na każdą społeczność trzeba spoglądać, jak na historycznie uwarunkowaną.
W metodologii większość teorii normatywnych niewiele wniosła do badania empirycznego. Ponadto teorie te pozostają w opozycji do prób neopozytywistów, by politologię podnieść do poziomu wiedzy, która dawałaby rezultaty w przybliżeniu tak dokładne i wymierne, jak nauki przyrodnicze. Jednakże metodyczne podejście politologii jest inne niż w naukach przyrodniczych; politologia wychodzi bowiem od pojedynczego przypadku, od szczególnego problemu, aby poprzez odwołanie się do różnych reguł szukać rozwiązania. Podejścia normatywistyczne usiłują w danych badaniach nie odżegnywać się całkowicie od metod pozytywistycznej teorii nauki.
W teoriach normatywnych celem poznania jest działanie, nie zaś poznanie dla niego samego; teoretycy normatywni odżegnują się od rygorystycznego przeciwstawienia bytu i powinności w pozytywizmie, a jeszcze bardziej w neokantyzmie. Poznanie ma tutaj służyć przede wszystkim cnotom obywatelskim i roztropnemu postępowaniu, tak więc uwydatnione zostaje znaczenie teorii rządzenia i administrowania, natomiast mniej wagi przykłada się do sektora współdecydowania, czyli parlamentu, wyborów, politycznego zachowania mas.
Teoretycy normatywni reprezentują na ogół normatywno-statyczne podejście do języka. Przejawia się to w taki sposób, że wspomniani teoretycy używają stylu gładkiego, żywego, korzystającego z retoryki. Większość normatywistów cechuje się wspólną niechęcią do technicznego słownika neopozytywistów.
Dawne normatywne podejścia teoretyczne koncentrowały się przede wszystkim na historii idei. Kiedy dotyczyły konkretnych kwestii politycznych to brały wyizolowany przypadek i poddawały go szczegółowej analizie.
Pomimo rosnącej izolacji dawnych normatywistów i coraz silniejszego odporu przez naukowców, nie należy odmawiać temu stanowisku zasług:
Normatywiści byli wielkimi inicjatorami studiów nad dziejami idei politycznych. Reguły albo własną filozofię polityczną rzutowali w dzieła wielkich myślicieli z przeszłości, albo myślicieli tych przywoływali na świadków słuszności własnych koncepcji..
Od normatywistów pochodzą wartościowe bodźce do badań empirycznych. Teoria ta jest także niezbędna do minimalizacji irracjonalizmu w wypowiedziach o powinności. Pewien normatywny element nieuchronnie występuje w każdej systematycznej nauce, która ukierunkowana jest na praktykę i działania., a która odróżnia się w ten sposób na przykład od nauk historycznych.
Konkluzja
Teoria normatywna zachowuje wciąż dobrą kondycje, świadczą o tym różnorodne odpowiedzi na temat pozytywizmu logicznego, który został przeanalizowany w tym rozdziale. Aktualnie wciąż dominują dyskusje, które wiążą się z liberalizmem deontologicznym i pluralizmem wartości. Także, warto wspomnieć, że problemy które zostały rozpatrywane w stosunku do teorii interpretacjonistycznej i krytycznej nadal zachowują duże znaczenie. Nacisk na zakorzenione w języku normy i konstytutywną naturę ram pojęciowych jest nadal odczuwalna w postaci powszechnego uznania znaczenia, które odgrywają w polityce uwarunkowania dyskursywne, w jakich kształtują się normy. Negowanie technicznych norm racjonalności, oraz dla teorii krytycznej poszukiwanie standardów racjonalności, znajduje zastosowanie w nowoczesnej teorii deontologicznej i powszechnym uznaniu wartości nieinstrumentalnych norm politycznych.
Jednak niezależnie od nierównomiernego starzenia się teorii, został zachowany rozziew pomiędzy analitycznym mainstream a pozostającą w mniejszości normatywną filozofią polityki. Można zauważyć, że na obniżenie poziomu abstrakcyjności teorii normatywnej, mało obiecujące byłyby ingerencje ze strony teorii analityczno - deskryptowej, którym marzyłby się indywidualny wkład do filozofii polityki, a które co najwyżej mogłyby tworzyć jakąś odmianę demokratycznego decyzjonizmu.
Normatywny decyzjonizm opiera się tu tylko na postulatach ,,troski o Stworzenie”. Empirykowi dużo trudniej jest obalić nasyconą normatywnie łataninę zdań powinnościowych, próbując zebrać w jedno niewspółmierne postulaty różnych mniejszości, niż jakąś spekulatywną teorię, która nie rodzi się pod wpływem jakiegoś modnego trendu, za inspiracje mającego pewien doraźny aspekt społecznego bytu.
Teoria normatywna wina być projektem myślowym, który wykracza poza granice racjonalnej nowoczesności i jej scjentyzmu, w którym cele stawiane przed teoriami analityczno – empirystycznymi i normatywami oraz ich teoretyczne kompetencje, pozwalają zachować podział pracy między nimi.
Uogólniając, teoria normatywna uchroniła swoją intelektualną witalność i znaczenie społeczne. Również dyskusje, które zostały przez nas omówione, podpowiadają także, że znaczący wpływ wywiera jeden z aspektów stanowiska pozytywizmu logicznego. Dużą wątpliwość budzi, przedstawienie absolutnych prawd metafizycznych, które są podstawą dla twierdzeń normatywnych. Akcentuje się to w dużym wpływie antynaturalizmu na najnowszą filozofię polityczną. Można zauważyć, nawet ci, którzy utrzymują się przy podejściu naturalistycznym, z reguły wyrażają bardziej powściągliwy sposób, unikając śmiałych wizji moralnych i uznając pluralizm wartości. Potwierdza to większą zdolność do refleksji oraz samodzielności w odniesieniu do tego, co można utrzymywać w granicach filozofii politycznej. Tę zmianę obrazuje większe zainteresowanie kwestią, na ile daleko mogą się posuwać twierdzenia normatywne i zakres ma ich znaczenie.