TEMAT A: Wybierz i scharakteryzuj jedno z podejść psychologicznych, które jest według Ciebie najskuteczniejsze dla Twojego rozwoju.
W trakcie rozwoju psychologii pojawiały się różne sposoby myślenia o możliwości wyjaśniania zachowania człowieka. Niektóre koncepcje starają się wyjaśniać zachowanie instynktami i popędami będącymi "mechanizmami psychicznymi", "modułami bodziec-reakcja" ukształtowanymi w toku ewolucji (jak np. psychologia ewolucyjna), albo też będącymi jakąś formą biologicznej energii, czy siły dążącej do utrzymania równowagi (jak np. psychologia dynamiczna). Inne koncepcje starają się wyjaśniać zachowanie prawami warunkowania i rozkładem wzmocnień (jak behawioryzm).
Jednak według mnie, najskuteczniejszą dla mojego rozwoju jest koncepcja poznawcza, której twórcami byli m. in. Bruner, Simon i Tomaszewski. W tym podejściu próbowano stworzyć portret psychologiczny, który odpowiadałby faktom empirycznym, jednocześnie był mniej mechaniczny od behawioryzmu i mniej kliniczny od psychoanalizy.
Koncepcja ta nie jest zbyt jednolita, ale wspólnym rdzeniem wszystkich jej wersji jest twierdzenie, że człowiek jest samodzielnym podmiotem, który w dużej mierze decyduje o sobie, działa na ogół świadomie. W toku życia przyjmuje, przechowuje, interpretuje i przekazuje za pomocą języka informacje, inaczej wiedzę lub dane i nadaje im wartość (znaczenie, sens). Psychologia poznawcza zajmuje się głównie badaniem struktur i procesów poznawczych, stara się wyjaśniać zachowanie człowieka tym, w jaki sposób postrzega rzeczywistość, zapamiętuje informacje. W myśl tej teorii jednostka myśli analitycznie i twórczo, prowadzi dyskurs z innymi ludźmi dzięki kompetencjom umysłu, jest sprawcą, podejmuje działania celowe i sprawuje nad nimi poznawczą kontrolę.
Ważną role w tym podejściu psychologicznym pełnią struktury poznawcze (inaczej: reprezentacja poznawcza, schemat poznawczy), czyli systemy informacji wewnętrznych utrwalonych w pamięci (tj. indywidualne doświadczenie i wiedza wytworzona samodzielnie dzięki twórczemu myśleniu). Ich całkowite wyłączenie odebrałoby człowiekowi umiejętność poruszania się po świecie, wiedzę o sobie, zamieniło w twór niezdolny do działania, kojarzenia faktów. Człowiek byłby niczym.
W strukturach poznawczych znajdują się następujące informacje:
- sądy o środowisku naturalnym - znajomość elementarnych praw fizyki, zasad ewolucji organizmów żywych,
- wiedza o kulturze - mniej lub bardziej uporządkowane dane o sztuce, obyczajach, mitach, sprawach metafizycznych.
- dane o świecie społecznym - czyli o zachowaniu się osób i społeczeństwa, stosunkach międzyludzkich
- samowiedza lub struktura „ja” - wiedza o sobie, sądy o swoim charakterze, intelekcie, możliwościach fizycznych, „dane sokratejskie”.
Struktury poznawcze określa się różnymi kryteriami takimi jak:
- złożoność - strukturę można umieścić na określonym miejscu w skali „proste-skomplikowane”. Jednym z kryteriów złożoności jest liczba aspektów jakie człowiek bierze pod uwagę przy ocenie zjawiska (np. nauczyciel o nikłej wiedzy pedagogicznej posługuje się tylko skalą zdolny-niezdolny, pedagog o szerszej wiedzy może ocenić go wszechstronnie, na kilku skalach takich jak zdolny-niezdolny, umotywowany-nieumotywowany, dojrzały-niedojrzały emocjonalnie, introwertyk-ekstrawertyk itp.). Im więcej człowiek posiada wiedzy o świecie tym bardziej złożone są jego struktury poznawcze
- abstrakcyjność-konkretność - człowiek którego struktury poznawcze cechuje wysoki stopień konkretności ujmuje świat jako ciąg spostrzeganych przedmiotów, nie umie tworzyć pojęć o wyższym stopniu ogólności, ich struktury poznawcze działają w systemie liniowym. (np. pewien oligofrenik - czyli niedorozwinięty umysłowo- przeciwstawiał się włączenia pojęcia „radia” i „gazety” do kategorii „środków masowego przekazu”, bo „w radio mówią, a w gazecie jest napisane”). Przeciwnie, człowiek którego struktury są w wysokim stopniu abstrakcyjne potrafi stworzyć hierarchiczny system o wzrastającym stopniu ogólności. Potrafi oderwać się od konkretnej rzeczywistości, manipulować ogólnymi pojęciami, ma większą orientacje w świecie, potrafi rozwiązywać teoretyczne problemy.
- otwartość - struktura jest zamknięta, gdy człowiek nie zmienia swoich przekonań i poglądów pod wpływem nowych informacji. Otwarta - gdy ulegają zmianą pod wpływem nowej wiedzy, człowiek jest wtedy bardziej elastyczny, lepiej przystosowany do świata.
Rzadko cały system struktur poznawczych jest otwarty lub zamknięty (np. naukowiec może być otwarty na nowe poglądy naukowe, ale w sferze wiary lub polityki być totalnym dogmatykiem).
- aktywność-bierność - z reguły zdobywana wiedza jest bierna, uczeń posiada wiedzę, ale nie potrafi wykorzystać jej w określonym miejscu lub czasie (odnosi się to głownie do wiedzy proceduralnej). Bierne struktury poznawcze odgrywają minimalną rolę w sterowaniu zachowaniem.
Koncepcja poznawcza zakłada również, że istnieją dwa rodzaje wiedzy jednostki:
1. deklaratywna (narracyjna) - „wiem, że...”, dane o faktach (np. ziemia jest planetą), czasem zawiera informacje zniekształcone, mityczne, sfabrykowane (np. kara to dobra metoda wychowawcza). Wiedzę tą można przekazywać słownie.
2. proceduralna (operacyjna) - „wiem, jak...”, sieć danych o metodach, strategiach, programach działania, zwana też umiejętnościami poznawczymi, które pozwalają osiągnąć cele (np. jak jeździć na rowerze). Przekazanie tej wiedzy zwykle wymaga zademonstrowania jej.
Takie podejście psychologiczne wydaje mi się najodpowiedniejsze dla mojego rozwoju, ponieważ jeżeli będę świadoma tego, w jaki sposób człowiek postrzega rzeczywistość, przetwarza wszystkie informacje oraz się uczy, będę mogła tą wiedzę wykorzystać. Dzięki temu lepiej i zręczniej pokieruję własnym rozwojem i będzie on szybszy, wszechstronny i bardziej efektywny. Teoria ta zakłada również, że każdy człowiek posiada zdolność do twórczego myślenia, więc myślę, że wystarczy tylko uświadomić sobie ten fakt i poznać dokładniej mechanizm działania naszej psychiki, a zdobytą wiedzę można będzie wykorzystać w innych dziedzinach. Takie podejście może bardzo przyspieszyć procesy uczenia się, a także pomóc również przełamywać różnego rodzaju fobie i różne problemy życia codziennego.
1