PRAWO DO SĄDU

1. Konstytucja

Prawo osobiste gwarantowane przez Konstytucję zawarte w art. 45 w zw. z art. 77, art. 78 oraz powiązane z rozdz. VIII KRP ( sądy i trybunały), którego przepisy stanowią m.in. o niezależności sądów i niezawisłości sędziów. Przepisy te przewidują, że każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy, niezależny, bezstronny i niezawisły sąd. Wyłączenie tej jawności może nastąpić tylko z ważnych przyczyn: ze wzg na moralność, bezpieczeństwo państwa i porządek publiczny, ochronę życia prywatnego stron lub inny ważny interes prywatny, przy czym wyrok zawsze jest jawny.

Obywatel ma także prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Żadna ustawa nie może nikomu zamykać drogi sądowej dochodzenia naruszonych praw i wolności. Strony mają także prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych pierwszej instancji. Wyjątki i tryb zaskarżenia określają ustawy szczegółowe, np. k.p.c, k.p.k.

Z prawem do sądu związane jest również prawo do obrony we wszystkich stadiach postępowania korzystając z obrońcy z urzędu lub wybranego przez siebie, zasada domniemania niewinności oskarżonego oraz zasada retroakcji prawa, tj. ponoszenie odpowiedzialności karnej tylko za czyny, które były zabronione w chwili ich popełnienia (art.42 ).

2. Doktryna

Prawo do sądu jest jednym z praw osobistych gwarantowanych jednostce w Konstytucji RP. Na tle innych praw i wolności wymienionych w ustawie zasadniczej pełni szczególną rolę. Dzięki niemu bowiem obywatel korzysta z gwarancji, że władza wykonawcza i ustawodawcza, od której władza sądownicza oddzielona jest zgodnie z doktryną trójpodziału władz, nie będzie nadużywać swoich kompetencji, ingerując w prawa obywateli ponad granice zakreślone przez samą Konstytucję. Stanowi także ochronę przed innymi podmiotami. Jak zauważa B. Banaszak, w tym ujęciu zakres spraw, z jakimi można zwracać się do sądu, jest niezwykle szeroki i obejmuje stosunki prawne każdego rodzaju.

3. Orzecznictwo

TK w swym orzecznictwie zaznacza, że

- konstytucja nakłada na sądy wymóg rzetelnego uzasadnienia orzeczeń, a więc ujawnienia w sposób czytelny motywów rozstrzygnięcia.

-strony mają prawo do uruchomienia procedury weryfikującej rozstrzygnięcie sądu I instancji, postępowanie sądowej jest dwuinstancyjne Prawo strony do rozpatrzenia sprawy przez sąd drugiej instancji może być naruszone zarówno bezpośrednio – przez wyłączenie możliwości wniesienia środka zaskarżenia, jak i pośrednio – przez ustanowienie formalnych warunków wniesienia środka zaskarżenia, wymogi te nie mogą być więc nadmiernie utrudnione, środek ten musi być realnie dostępny, ponadto musi być efektywny, to znaczy musi stwarzać realną możliwość oceny rozstrzygnięcia wydanego w pierwszej instancji i dokonania jego uchylenia bądź zmiany.

-art. 77 ust. 2 Konstytucji odnosi się jedynie do wolności i praw naruszonych, podczas gdy art. 45 ust. 1 obejmuje także sytuacje, w których nie doszło jeszcze do naruszenia praw, lecz zainteresowany poszukuje drogi sądowej w celu ustalenia swego statusu prawnego

- Konstytucja wprowadza domniemanie drogi sądowej, wobec czego wszelkie ograniczenia prawa do sądu mogą pojawić się w szczególnie wyjątkowych sytuacjach i ze względu na ochronę wartości o większym znaczeniu dla funkcjonowania państwa lub jednostki. Ograniczenia te muszą być jednak zgodne z zasadą proporcjonalności.

Elementy prawa do sądu zgodnie z orzecznictwem TK:

1) prawo do uruchomienia postępowania sądowego- dostęp do sądu

2) prawo do odpowiednio ukształtowanej procedury sądowej, zgodnie z zasadami sprawiedliwości, jawności i dwuinstancyjności,

3) prawo do uzyskania wiążącego rozstrzygnięcia w rozsądnym terminie

4) prawo do odpowiedniego ukształtowania ustroju i pozycji organów sądowych