TRYBUNAŁ STANU.

STATUS USTROJOWY I ORGANIZACJA TRYBUNAŁU STANU.

Trybunał Stanu w Konstytucji RP nie został (podobnie jak i Trybunał Konstytucyjny) zaliczony do organów sprawujących wymiar sprawiedliwości. Jednakże, ze względu na niezawisłość sędziów w nim zasiadających, jak i z uwagi na charakter jego zadań orzeczniczych, w pełni odpowiada on pojęciu organu władzy sądowniczej; orzeka przecież, czy konkretne czyny ściśle określonych osób stanowiły naruszenie prawa. Trybunał Stanu egzekwuje odpowiedzialność konstytucyjną (a więc odpowiedzialność za tzw. delikt konstytucyjny), a w pewnych okolicznościach także odpowiedzialność karną tych osób.

Trybunał Stanu składa się z przewodniczącego, 2 zastępców przewodniczącego i 16 członków wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas kadencji Sejmu. Przewodniczącym Trybunału jest z urzędu I Prezes Sądu Najwyższego. Wyboru składu Trybunału dokonuje się na pierwszym posiedzeniu Sejmu. Kandydatury na członków Trybunału Stanu może zgłaszać Marszałek Sejmu lub grupy co najmniej 35 posłów. Konstytucja wymaga, aby zastępcy przewodniczącego oraz co najmniej połowa członków Trybunału posiadała kwalifikacje wymagane do zajmowania stanowiska sędziego. Poza tym, muszą to być obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych, niekarani sądownie i niezatrudnieni w organach administracji rządowej. Członkowie Trybunału Stanu są w sprawowaniu funkcji sędziego niezawiśli i podlegają tylko Konstytucji i ustawom. Nie można ich przedterminowo odwołać, a stanowisko mogą utracić wyłącznie wskutek zrzeczenia się funkcji, trwałej utraty zdolności do wykonywania czynności lub skazania prawomocnym wyrokiem sądu. Członkowie TS korzystają z immunitetu formalnego; zgodę na pociągnięcie ich do odpowiedzialności karnej lub na pozbawienie wolności wyraża, w drodze uchwały, sam Trybunał Stanu.

PODMIOTOWY I PRZEDMIOTOWY ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI PRZED TRYBUNAŁEM STANU.

Odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu ma charakter indywidualny i dotyczy ściśle wymienionych, konkretnych osób, zajmujących określone, najwyższe stanowiska państwowe. Konstytucja wymienia – nie podlegający interpretacji rozszerzającej – katalog urzędów z pełnieniem których wiązać się może ponoszenie odpowiedzialności konstytucyjnej. Są to:

1.) Prezydent RP (Marszałek Sejmu i Marszałek Senatu, którzy tymczasowo wykonują obowiązki Prezydenta),

2.) Prezes Rady Ministrów oraz członkowie Rady Ministrów,

3.) Prezes NBP,

4.) Prezes NIK,

5.) członkowie KRRiT,

6.) osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem,

7.) Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych,

8.) posłowie i senatorowie.

Zakres przedmiotowy odpowiedzialności konstytucyjnej obejmuje odpowiedzialność za naruszenie Konstytucji lub ustawy, popełnione przez osobę podlegającą odpowiedzialności przed Trybunałem Stanu, w związku z: zajmowanym stanowiskiem (dana osoba podejmuje działania nie mieszczące się w ramach przysługujących jej kompetencji, ale możliwe do podjęcia z uwagi na zajmowane stanowisko) lub w zakresie urzędowania danej osoby (określona osoba działa w ramach swoich kompetencji lecz z naruszeniem prawa, np. Prezydent nie skraca kadencji Sejmu, pomimo że zaistniały ku temu przesłanki określone w Konstytucji).

Chodzi tu zatem o odpowiedzialność za popełnienie deliktu konstytucyjnego, czyli czynu, który nie

stanowi przestępstwa (nie jest zagrożony sankcją karną). Przesłanką pociągnięcia do odpowiedzialności konstytucyjnej może być nawet nieumyślne naruszenie Konstytucji lub ustawy.

Ściganie przed TS jest dopuszczalne w okresie do 10 lat od popełnienia czynu.

Obok odpowiedzialności konstytucyjnej, możliwe jest również oskarżenie przed Trybunałem Stanu z innych przyczyn, a w szczególności z powodu popełnienia przestępstwa. Trybunał działa wtedy jako sąd karny (dotyczy tylko Prezydenta RP oraz członków Rady Ministrów).

Prezydent RP ponosi odpowiedzialność konstytucyjną przed Trybunałem Stanu za:

a) naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania,

b) popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego.

Właściwość Trybunału ma w tym drugim przypadku:

- charakter zupełny – obejmuje ona wszelkie przestępstwa, jakich dopuścił się Prezydent RP w okresie sprawowania urzędu; nie ma znaczenia ich związek z zajmowanym urzędem,

- charakter wyłączny – oznacza, że za popełnienie przestępstwa Prezydent RP może być pociągnięty do odpowiedzialności wyłącznie przed Trybunałem Stanu. Tak długo jak Prezydent sprawuje swój urząd nie można go postawić w stan oskarżenia przed sądem powszechnym.

Premier i członkowie Rady Ministrów ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu za:

a) naruszenie Konstytucji lub ustawy, w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania,

b) popełnienie przestępstwa lub przestępstwa skarbowego w związku z zajmowanym stanowiskiem (za inne przestępstwa podmioty te ponoszą odpowiedzialność przed sądami powszechnymi).

Prezes NBP, Prezes NIK, członkowie KRRiT, osoby, którym Prezes Rady Ministrów powierzył kierowanie ministerstwem oraz Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych, ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu tylko za naruszenie Konstytucji lub ustawy.

Posłowie i senatorowie ponoszą odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu tylko w razie naruszenia przez nich zakazu prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku skarbu państwa lub samorządu terytorialnego, oraz zakazu nabywania tego majątku.

TRYB POSTĘPOWANIA I SANKCJE ORZEKANE PRZEZ TRYBUNAŁ STANU.

Procedura postępowania w sprawie odpowiedzialności konstytucyjnej obejmuje cztery etapy:

1.) Złożenie wstępnego wniosku w sprawie pociągnięcia określonej osoby do odpowiedzialności przed TS – wniosek taki należy rozumieć jako inicjatywę zobowiązującą Sejm lub Zgromadzenie Narodowe do rozpatrzenia, w ściśle określonej procedurze, zasadności postawienia danej osoby w stan oskarżenia w oparciu o sformułowane we wniosku zarzuty. Prawo wystąpienia ze wstępnym wnioskiem przysługuje:

- w sprawach dotyczących Prezydenta RP – grupie co najmniej 140 członków Zgromadzenia Narodowego,

- w sprawach dotyczących Prezesa i członków Rady Ministrów – Prezydentowi RP lub grupie co najmniej 115 posłów,

- w sprawach dotyczących posłów i senatorów – Marszałkowi Sejmu (posłowie) i Marszałkowi Senatu (senatorowie),

- w sprawach dotyczących pozostałych podmiotów - Prezydentowi RP, grupie co najmniej 115 posłów lub sejmowej komisji śledczej.

Wniosek przedkładany jest Marszałkowi Sejmu, a ten kieruje go do Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej,

2.) Postępowanie w Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej – komisja na posiedzeniach zamkniętych wykonuje różne czynności dowodowe, m.in. wysłuchuje wyjaśnień osoby objętej wnioskiem, przesłuchuje świadków, itd. Postępowanie w Komisji kończy się uchwaleniem sprawozdania o wystąpieniu do Zgromadzenia Narodowego (w odniesieniu do Prezydenta) lub do Sejmu (w stosunku do pozostałych osób) z wnioskiem o postawienie w stan oskarżenia lub o umorzenie postępowania w sprawie.

3.) Postawienie w stan oskarżenia – następuje wskutek stosownej uchwały podjętej przez Zgromadzenie Narodowe lub przez Sejm. Postawienie to wymaga:

- w przypadku Prezydenta RP – uchwały Zgromadzenia Narodowego podjętej większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków ZN,

- w przypadku pozostałych podmiotów – uchwały Sejmu podjętej różną, w zależności od podmiotu, większością głosów.

Podjęcie uchwały o postawieniu w stan oskarżenia powoduje zawieszenie w czynnościach osoby, której dotyczy. Jeżeli uchwała dotyczy posła lub senatora jest ona równocześnie wnioskiem o uchylenie tej osobie immunitetu.

4.) Rozpoznanie sprawy przed Trybunałem Stanu – następuje przy udziale obrońcy. W postępowaniu z reguły stosuje się przepisy k.p.k. Rozprawy są jawne, chyba że wystąpi konieczność ich utajnienia ze względu na ochronę bezpieczeństwa państwa lub tajemnicy państwowej. Trybunał jest sądem pierwszej i drugiej instancji. Od wyroku Trybunału wydanego w drugiej instancji nie przysługuje kasacja.

Za delikt konstytucyjny Trybunał wymierza łącznie lub osobno następujące kary:

- utratę czynnego i biernego prawa wyborczego w wyborach Prezydenta, do Sejmu i Senatu, do Parlamentu Europejskiego oraz do organów samorządu terytorialnego,

- zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych i w organizacjach społecznych,

- utratę wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów honorowych.

Wyżej wymienione kary orzeka się na okres od 2 do 10 lat. Trybunał może odstąpić od ukarania i poprzestać na uznaniu winy oskarżonego.

W sytuacji uznania przez Trybunał Stanu chociażby nieumyślnego popełnienia deliktu konstytucyjnego, orzeka:

- w stosunku do Prezydenta RP – złożenie urzędu,

- w stosunku do pozostałych osób – utratę zajmowanego stanowiska, z pełnieniem którego związana była odpowiedzialność konstytucyjna.

Za czyny stanowiące przestępstwo lub przestępstwo skarbowe Trybunał Stanu orzeka kary lub środki karne przewidziane w ustawie.