Podstawowe pojęcia analizy ekonomicznej

• pojęcie analizy i analizy ekonomicznej,

• przedmiot analizy ekonomicznej,

• etapy badania analitycznego.

Pojęcie analizy ekonomicznej

Pojęcie analizy może być rozpatrywane w kilku znaczeniach. W znaczeniu potocznym oznacza rozkład, rozbiór pewnej całości. Ujmując rzecz precyzyjniej analizę możemy rozpatrywać, w przeciwstawieniu do syntezy, jako:

1) rozkładanie jakiejś całości na elementy, zazwyczaj niejednorodne; zmierzające do wyróżnienia składników pierwotnych, wykrycia czynników konstytutywnych lub warunkujących, wskazania przyczyn, zasad, ustalenia praw. Także: rezultat takich czynności lub nazwa niektórych dyscyplin czy też wyspecjalizowanych metod naukowych.

Analiza może być dokonywana a) w myśli i b) w rzeczywistości poza podmiotowej. Analiza myślowa (teoretyczna) – dotyczy rozbioru pojęć, prawd, zagadnień, zjawisk z uwzględnieniem ich genezy (a. genetyczna), przyczyny (a. przyczynowa), struktury (a. strukturalna), funkcjonowania (a. funkcjonalna), wytworów ludzkich.

Jako metoda charakteryzuje się tym, że postępuje od złożonej całości do jej prostszych składników i następnie od szczegółu do ogółu. Analiza manipulacyjna – (analiza praktyczna) – stosowana ze względu na swoisty charakter nauk z którymi się łączy (ekonomiczna, fizyczna, chemiczna). Może być zarówno ilościowa jak i jakościowa.

2) analiza może być traktowana jako metoda rozwiązywania jakiegoś problemu polegająca na założeniu, że jest on już rozwiązany, i prowadzeniu rozumowania „od końca do początku”, analiza ta, rozpowszechniona w dawnej algebrze, obecnie stosowana jest w heurystyce.

Analizę ekonomiczną moglibyśmy zdefiniować na gruncie analizy praktycznej, w odniesieniu do zjawisk i procesów gospodarczych występujących w skali całej gospodarki narodowej jak i mikroskali podmiotu gospodarującego. Z drugiej strony analizę ekonomiczną można rozpatrywać również jako funkcję zarządzania.

Przedmiot analizy ekonomicznej

W dziedzinowym ujęciu przedmiotem analizy ekonomicznej przedsiębiorstwa mogą być:

• wyniki finansowe działalności,

• sytuacja majątkowo-finansowa,

• wyniki materialne działalności,

• koszty własne,

• gospodarka zasobem ludzkim,

• gospodarka zasobem materiałowym (gospodarka materiałowa),

• gospodarka środkami trwałymi,

• postęp techniczny i innowacje, rozwój przedsiębiorstwa,

• wartość przedsiębiorstwa.

Etapy badania analitycznego

Sekwencja badania analitycznego wynika z konieczności nadania uzyskanym wynikom badania wysokiej wartości poznawczej. Wyróżniamy:

1. etap zdefiniowania obiektu badań - ustalamy właściwy zakres badania analitycznego koncentrując się na wartościach posiadających walor poznawczy,

2. etap wyboru kryterium oceny zjawiska ekonom.,

3. etap wyboru właściwej miary,

4. etap ustalenia jednostki odniesienia,

5. etap określenia odchyleń stanów rzeczywistych od założonych,

6. etap postawienia wstępnej hipotezy badawczej i jej zweryfikowanie w oparciu o model funkcjonowania zjawiska (wyróżniamy modele: fizyczne, schematyczne, matematyczne - w tym ekonometryczne), (między zjawiskami ekonomicznymi mogą zachodzić zależności funkcyjne jak i korelacyjne),

7. etap ustalenia przyczyn i skutków stwierdzonych zakłóceń,

8. wnioski końcowe.

2.Metody analizy ekonomicznej

Każdy proces analityczny składa się z dwóch zasadniczych części: wstępnego pomiaru i oceny badanego zjawiska oraz badań przyczynowo - skutkowych. Przy wstępnym pomiarze i ocenie badanego zjawiska, znajduje zastosowanie intuicyjna metoda porównań, która polega na porównywaniu takich wielkości, które posiadają, tzw. walor porównywalności. Oznacza to, że w wyniku tych porównań można wyciągnąć wnioski istotne z punktu widzenia oceny badanego zjawiska. Jeżeli weźmiemy na przykład jeden z najważniejszych finansowych parametrów przedsiębiorstwa, jakim jest jego zysk, to możliwości porównań opartych o tę kategorię (ujętą jako wartość bezwzględna tj. w zł) są istotnie ograniczone.

Osiągnięty zysk można porównywać z zyskiem planowanym lub z zyskiem innego okresu. Natomiast porównywanie zysku jednego przedsiębiorstwa z zyskiem innego musi uwzględniać fakt, że praktycznie nie istnieją dwa identyczne przedsiębiorstwa, o takim samym profilu produkcyjnym czy też zaangażowanych środkach, wielkości zatrudnienia itd. W związku z tym wartość poznawcza takiego porównania będzie mało przydatna w analizie ekonomicznej i finansowej. Z tych właśnie względów decydującym czynnikiem wpływającym na jakość tej metody jest umiejętny dobór parametrów pod względem posiadania wspólnej płaszczyzny porównań.

Jednym z najczęstszych sposobów nadawania waloru porównywalności zestawianym parametrom jest przedstawianie ich w postaci dynamiki (tempa wzrostu) oraz struktury, czyli ich udziału w określonej całości. Jeżeli chodzi natomiast o zakres porównywania tak przedstawionych parametrów, to występują trzy podstawowe obszary tych porównań:

• porównanie w czasie (dane z jednego okresu do danych z innego okresu);

• porównanie w przestrzeni (czyli np. z innymi przedsiębiorstwami lub wynikami średnimi w branży);

• porównanie z wartościami postulowanymi (czyli z planem).

Omawiana metoda porównań jest najczęściej wykorzystywana przy wstępnej ocenie przedsiębiorstwa na podstawie jego sprawozdań finansowych.

W drugiej części badań analitycznych tj. badań przyczynowo-skutkowych wykorzystuje się następujące metody deterministyczne w odniesieniu do zjawisk, między którymi można określić zależności funkcyjne:

• metoda kolejnych podstawień,

• metoda różnic cząstkowych,

• metoda funkcyjna,

• metoda logarytmiczna,

• metoda podstawień krzyżowych,

• metoda reszty,

• metoda Beckera,

• metoda Kilara.

Metody te, nazywane także metodami eliminacji, polegają - najogólniej rzecz biorąc - na eliminacji wpływu jednych czynników i badaniu wpływu pozostałych.

2.1. Metoda kolejnych podstawień

Metoda kolejnych podstawień (łańcuchowych) służy do liczbowego określenia wpływu poszczególnych czynników na wielkość badanego zjawiska tylko wtedy, gdy współzależności mają charakter związku funkcyjnego wyrażonego w formie iloczynu, ilorazu lub sumy algebraicznej danych czynników.

Metoda ta polega na matematycznym sformułowaniu funkcji ekonomicznych, stanowiących przedmiot badań, oraz określeniu odpowiedniego łańcucha przyczyn. Istota tej metody wyraża się w kolejnym podstawianiu poszczególnych czynników w wielkości określającej wartość wskaźnika, będącego przedmiotem porównania, w miejsce wskaźnika przyjętego za podstawę odniesienia (bazę). Przestrzega się przy tym zasady zachowywania raz już przeprowadzonych podstawień we wszystkich następnych podstawieniach, aż do ostatniego czynnika włącznie. Postępując w ten sposób, oblicza się wpływ poszczególnych czynników na odchylenie łączne. Różnicę spowodowaną przez konkretny czynnik ustala się, odejmując od wyniku podstawienia, w którym dany czynnik występuje w wielkości reprezentowanej przez wskaźnik będący przedmiotem porównania, wielkości wyniku z bezpośrednio poprzedzającego podstawienia, gdzie ten właśnie czynnik jest jeszcze ujęty w wielkości przyjętej dla podstawy odniesienia (bazy). Suma odchyleń cząstkowych powinna być równa łącznemu (całkowitemu) odchyleniu między wielkością wskaźnika, który jest przedmiotem porównań, a wielkością wskaźnika przyjętego za podstawę odniesienia.

W metodzie kolejnych podstawień można przyjmować następującą kolejność działania:

1) ustalenie odchylenia łącznego (O) między wielkością stanowiącą przedmiot porównania a wielkością przyjętą za podstawę odniesienia (bazę). Niech subskrypt 1 ozn. dane rzeczywiste, subskrypt 0 - dane z podstawy odniesienia.

O = X₁ - X₀

2) określenie czynników wpływających na odchylenia łączne (a,b,c ...) oraz istniejącego między nimi związku przyczynowego (np.:),

f(x) = a * b * c

3) przeprowadzenie kolejnych podstawień w odniesieniu do poszczególnych czynników z jednoczesnym zachowaniem uznanego w teorii i praktyce trybu postępowania: najpierw podstawia się czynniki ilościowe, a następnie uwzględnia się czynniki wartościowe (ceny, stawki wynagrodzeń itp.) z jednoczesnym zachowaniem podstawionych uprzednio czynników ilościowych:

O_a= (a₁ – a₀) * b₀ * c₀

O_b= (b₁ – b₀) * a₁ * c₀

O_c= (c₁ – c₀) * a₁ * b₁

4) zestawienie odchyleń cząstkowych i ich interpretacja:

O = O_a + O_b + O_c

2.6. Metoda reszty

Metoda reszty opiera się na takich samych założeniach jak metoda kolejnych podstawień. Metodę stosuje się do obliczeń związanych z ustaleniem wpływu dwóch czynników na przyrost produkcji, tj. zmian w wielkości zatrudnienia i wydajności pracy, oraz do oceny czynników określających dynamikę wynagrodzeń, tzn. zatrudnienia i przeciętnego wynagrodzenia.

Etapy obliczeń:

1. Obliczenie względnych wskaźników dynamik (wyrażenie procentowe):

d_x = [(X₁/X₀) – 1] *100

d_a = [(a₁/a₀) – 1] *100

d_b = [(b₁/b₀) – 1] *100

2. Udział wzrostu a (U_a) w przyroście X ustala się, dzieląc wskaźnik wzrostu tempa zmian a (d_a) przez wskaźnik tempa wzrostu X (d_X):

U_a = (d_a / d_X) * 100, O_a = [(O * U_a)/100] – odchylenie w zł

3. Udział wzrostu b (U_b) w X stanowi różnicę uzyskaną przez odjęcie od 100 udziału wzrostu a (U_a ):

U_b = 100 – U_a, O_b= [(O * U_b)/100] – odchylenie w zł

4. Obliczenia powinny spełniać równość:

U_a + U_b = 100.

Przedmiotem analizy finansowej są wielkości ekonomiczne, charakteryzujące działalność jednostki gospodarczej, które są wyrażone w jednostkach pieniężnych. Zwłaszcza chodzi tu o zasoby finansowe, stan finansowy oraz wyniki działalności gospodarczej.

Analiza finansowa jest najważniejszym narzędziem badawczym oceny działalności jednostek gospodarczych.
Istotą analizy finansowej jest rozpatrywanie zjawisk i procesów finansowych, które odzwierciedlają efektywność działalności całego przedsiębiorstwa.

W zależności od rodzaju przyjętej podstawy odniesienia rozróżnia się następujące kierunki porównań:

• porównania ze wskaźnikami okresów ubiegłych lub przyszłych,

• porównywania ze wskaźnikami postulowanymi,

• porównania ze wskaźnikami innych jednostek gospodarczych.

Celem analizy ekonomicznej jest odpowiedź na pytanie: „jak zarządzać finansami firmy?”. Analizie poddaje się bilans oraz rachunek zysków i strat, bądź jeśli firma nie prowadzi pełnej ewidencji rachunkowej informacje o przychodach i kosztach firmy. Należy zgromadzić najważniejsze informacje o przychodach i kosztach firmy.

Materiały źródłowe analizy finansowej:

• Materiały wewnętrzne – zawierają informacje pochodzące z wewnątrz przedsiębiorstwa

• Materiały zewnętrzne – informują o otoczeniu, czyli o zewnętrznych warunkach funkcjonowania przedsiębiorstwa.

Materiały wewnętrzne

• Dane pochodzące z ewidencji gospodarczej:
  - Dokumentacja pierwotna lub wtórna,
  - Zapisy z urządzeń ewidencyjnych np. konta, rejestry, zestawienia obrotów i sald,
  - Sprawozdawczość

• Dane pozaewidencyjne:
  - Wyniki poprzednich analiz zwłaszcza z roku ubiegłego
  - Dane planistyczne, np.. Plan finansowy, biznesplan, kalkulacje wstępne, kosztorysy,
  - Protokoły z kontroli,
  - Protokoły z posiedzeń zarządu i rad nadzorczych,
  - Informacje od pracowników.

Materiały zewnętrze

• Informacje o rynku, na którym funkcjonuje przedsiębiorstwo, np. badania chłonności, struktury klientów rynków

• Wyniki finansowe przedsiębiorstw konkurencyjnych

• Rozwiązania prawne, finansowe i podatkowe

• Badania dot. rynku zaopatrzenia i zbytu, opłacalności sprzedaży, działania konkurentów, itp.

Metody analizy finansowej są sposobami postępowania, które stosuje się przy badaniu różnych zjawisk. Określona metoda obejmuje zespół czynności związanych z przetwarzaniem informacji badanych zjawisk i procesów.

Istnieje kilka grup metod analizy finansowej, każda oparta jest na określonej grupie ogólnych założeń.