Instrumenty polityki pieniężnej-rodzaje instrumentów i przypadki ich stosowania.
Instrumenty polityki pieniężnej banku centralnego można podzielić na trzy grupy:
- Instrumenty kontroli ogólnej
- Instrumenty kontroli selektywnej
- Oddziaływanie przez perswazję.
Instrumenty polityki ogólnej oddziałują na wszystkie instytucje pośrednictwa finansowego równocześnie, z jednakowym natężeniem. Do tego rodzaju instrumentów zaliczamy politykę rezerw obowiązkowych, politykę zmian stopy redyskontowej i operacje otwartego rynku.
Instrumenty kontroli selektywnej - polityka kontygnentów kredytów, kontrola stóp procentowych, polityka selektywnych wskaźników rezerw obowiązkowych.
oddziaływanie przez perswazję - bank centralny przekazuje sugestie odnośnie pożądanego kierunku polityki kredytowej banków operacyjnych, może czasem sięgać po środki przymusu.
Polityka rezerw obowiązkowych
Obecnie banki rozliczeniowe są tak potężnymi instytucjami, że ich niewypłacalność jest mało prawdopodobna. Mogą one ponadto uciec się do pomocy banku centralnego w razie spadku zaufania klientów. W Stanach Zjednoczonych wkłady klientów ulokowane w bankach handlowych są ubezpieczone w Rezerwie Federalnej.
Relacja miedzy rezerwami banków rozliczeniowych a wkładami ich klientów ma ważne znaczenie w kształtowaniu ilości pieniądza w obiegu. Zobowiązując banki rozliczeniowe do podwyższania lub obniżania tej relacji, która nazywa się relacją rezerw obowiązkowych, bank centralny może skłaniać banki rozliczeniowe do zwężania lub rozszerzania akcji kredytowej. Podwyższenie wskaźnika rezerw obowiązkowych zmusza banki rozliczeniowe do utrzymywania większej części aktywów w formie gotówki lub w postaci nieoprocentowanych wkładów w banku centralnym. Aktywa te nie mogą być przeznaczone na działalność kredytową i proces kreacji pieniądza ulega zahamowaniu. Aktywność gospodarcza kurczy się i dochody społeczeństwa spadają.
Jest na odwrót, gdy bank centralny nakazuje zmniejszenie wskaźników rezerw obowiązkowych. Dodatkowe wolne fundusze banki przeznaczają na dodatkowe kredyty. Powstają nowe wkłady, tzw. Wkłady pochodne, i ilość pieniądza w obiegu wzrasta. Działalność gospodarcza ożywia się, dochody społeczeństwa wzrastają.
Jak ocenić skuteczność stosowania tego instrumentu polityki pieniężnej?
Należy stwierdzić, ze zmiana wskaźnika rezerw obowiązkowych nawet o 1% wywołuje duży wpływ na rezerwy obowiązkowe banków prywatnych, a zatem i na podaż pieniądza. Bank centralny nie może zmieniać wskaźnika zbyt często, gdyż spowodowało by to brak stabilności monetarnej i ekonomicznej kraju. Polityka ta Mozę więc mieć raczej charakter długofalowy. Zmiany wskaźnika są niewielkie, tj. w granicach ½%. Duży wpływ zmiany wskaźnika rezerw obowiązkowych na płynność banków jest korzystny w jednym wypadku: gdy kraj narażony jest na duże przepływy krótkoterminowych kapitałów międzynarodowych. Jeżeli do kraju napływają kapitały z zagranicy, na ogół lokowane na rachunkach banku, to wzrastają rezerwy banków rozliczeniowych i emisja pieniądza wewnątrz kraju. Na odwrót dzieje się, gdy kapitały uciekają za granicę. Następuje wówczas wycofanie środków pieniężnych z rachunków bankowych, gwałtowny spadek rezerw gotówkowych banków i skurczenie się wewnętrznego obiegu pieniężnego. Zmiany wskaźnika rezerwowego mogą skutecznie zneutralizować wpływ międzynarodowych ruchów kapitałów na płynność krajowego systemu bankowego.
Polityka zmian wskaźnika rezerw obowiązkowych działa w jednakowym stopniu na wszystkie banki w kraju. W równym stopniu zmniejsza się, bądź zwiększa płynność banków, nie działa wiec ona selektywnie na wybrane instytucje finansowe, tak jak to ma miejsce w przypadku innych instrumentów polityki pieniężnej. Polityka rezerw obowiązkowych działa ślepo, oddziałuje równocześnie na banki o nadmiarze, jak i na banki o niedoborze rezerw. Noże wiec zdarzyć się sytuacja, że bank o nadmiarze płynności może zostać zobowiązany do zmniejszenia wskaźnika rezerwowego, co oczywiście wywoła dalsze powiększenie możliwości udzielania pożyczek.
Zaletą tego instrumentu jest to, że jego stosowanie oddziałuje na płynność banków, bez wpływu na poziom rynkowej stopy procentowej. Zmiana rezerw nie wywołuje bowiem zmian cen papierów wartościowych, a tym samym zian stóp procentowych. Działa tu tylko efekt ilościowy, bez występowania efektu cenowego
Ujemną stroną zmian wskaźnika rezerw obowiązkowych jest to, że zmiany podawane są bankom z góry. Nie jest to polityka modyfikacji rezerw z dnia na dzień, w sposób niezauważalny, dyskretny. Bankom nie jest łatwo dostosować się do nowego wymaganego wskaźnika. Z pewnością nie jest to instrument szybkiego działania.
Wśród ekonomistów przeważa opinia, że manipulowanie wysokością rezerw obowiązkowych nie jest najlepszym instrumentem polityki pieniężnej.
Polityka zmian stopy redyskontowej
Każdy bank rozliczeniowy ma prawo zaciągnąć pożyczkę w banku centralnym. Zaciągnięcie pożyczki polega na sprzedaży bankowi centralnemu weksli handlowych wykupionych od klientów. Sprzedaż bankowi centralnemu następuje według określonej ceny, którą jest stopa redyskontowa.
Wysokość stopy redyskontowej ma wpływ na wielkość pożyczek zaciąganych przez banki rozliczeniowe w banku centralnym. Wzrost stopy redyskontowej zmniejsz wartość redyskontowanych weksli. Spadają tym samym rezerwy banków rozliczeniowych i ich działalność kredytowa. Jest na odwrót, gdy stopa redyskontowa jest obniżana. Niski koszt kredytu sprawia, że bankom rozliczeniowym opłaca się sprzedawać więcej weksli bankowi centralnemu. Dzięki temu wzrastają ich wkłady w banku centralnym, co umożliwia rozszerzenie akcji kredytowej. Gdy centralna instytucja monetarna podwyższa stopę redyskontową, to mówimy o restrykcyjnej polityce pieniężnej. Gdy ją obniża, to mówimy że polityką pieniężną ma charakter ekspansywny.
Również inne stopy procentowe są powiązane ze stopą redyskontową. Na przykład skrab państwa jest zmuszony dostosować stopę procentową sprzedawanych weksli do poziomu stopy banku centralnego. Gdy oprocentowanie weksli jest niższe od stopy redyskontowej, to bankom rozliczeniowym bardziej opłaca się spłacić dług bankowi centralnemu z rezerw nadobowiązkowych, aniżeli kupować za nie weksle skarbowe po wyższej stopie procentowej. I na odwrót – gdy dochodowość weksli skarbowych jest wyższa od stopy procentowej, wówczas banki rozliczeniowe starają się zadłużać w banku centralnym i pożyczone sumy przeznaczać na zakup weksli skarbowych. Obie stopy nie mogą odbiegać zbytnio od siebie. Sprawia to mechanizm gry podaży i popytu na pieniądz. Możemy więc mówić o pewnej racjonalnie ukształtowanej strukturze stóp procentowych.
Stosowanie polityki redyskontowej w niewielkim jednak stopniu umożliwia kontrolę płynności banków.
Po pierwsze, banki rozliczeniowe cechuje duża niezależność finansowa od banku centralnego, który ma niewielki wpływ na banki rozliczeniowe.
Po drugie, w operacjach redyskontowych stroną inicjującą są banki prywatne. To one decydują, czy weksle będą sprzedawane czy nie. Bank centralny nie jest więc elementem sprawczym ani ekspansji, ani restrykcji kredytowych. Jego kontrola ujawnia się, gdy istnieje już niepożądana sytuacja w gospodarce.
Po trzecie, nawet gdy banki rozliczeniowe są znacznie zadłużone w banku centralnym, to polityka tej drugiej instytucji nie może mieć wpływu na ogólne rozmiary kredytowania w gospodarce. Bankowi centralnemu trudno jest ustalić stopę redyskontową w takiej wysokości, która rzeczywiście zwiększyłaby lub zmniejszała popyt na kredyt. NA przykład może on świadomie pogłębić trudności banków prywatnych odnośnie do ich płatności. Ale są one w stanie poradzić sobie z tym, nie są to trudności nie do przezwyciężenia. Banki rozliczeniowe na przykład są w stanie wkalkulować zwyżkę stopy redyskontowej w koszt kredytów udzielanych swoim klientom. Badania empiryczne dowodzą, że elastyczność cenowa popytu przedsiębiorstw na kredyt jest bardzo niska. Bez względu bowiem na koszt zaciąganych kredytów, chłonność sektora niebankowego na nie jest stabilna. Koszt z innymi elementami kosztów. Zwyżka oprocentowania nie zmniejsza popytu na kredyt. Odnosi się to zwłaszcza do obecnego stadium rozwoju gospodarki kapitalistycznej, które cechuje wzrost cen. W Okresach zwyżek cen przedsiębiorcy mogą łatwo wkalkulować koszt kredytów w ceny produkowanych wyrobów. I na odwrót – obniżka stop redyskontowej o 1 % nie skłoni przedsiębiorców do zwiększenia popytu na kredyt. Jeżeli rynki towarowe są nasycone, to spadek oprocentowania kredytów bankowych w ślad za obniżka stopy redyskontowej nie obniża w istotnej skali kosztów przedsięwzięć gospodarczych, skoro w ogóle występują trudności w ulokowaniu towarów na rynku. W sumie nie istnieje zależność odwrotnie proporcjonalna między wysokością stopy redyskontowej a rozmiarami udzielanych kredytów przez banki rozliczeniowe.
Po czwarte, przyczyną braku skuteczności polityki redyskontowej SA międzynarodowe ruchy kapitałów krótkoterminowych. Zwyżka stopy redyskontowej wywołuje wzrost rynkowych stóp procentowych. Z zagranicy napływają kapitały do banków krajowych, ich rezerwy wzrastają, tak że nie muszą uciekać się do pomocy banku centralnego.
Potrzeba przywrócenia równowagi bilansu płatniczego kraju może stać w sprzeczności z celem utrzymania wewnętrznej stabilności finansowej. Na przykład: celowość ograniczenia napływu kapitałów z zagranicy Mozę wymagać obniżenia stopy redyskontowej, podczas gdy interes gospodarki wewnętrznej może wymagać, aby stopę tę podwyższyć w celu ostudzenia koniunktury gospodarczej.
Na ogół zmiany stopy redyskontowej odgrywają rolę psychologiczną, są miarą oceny bieżącej sytuacji gospodarczej kraju i sygnałem intencji władz. Ów efekt informacyjny może mieć wpływ na postępowanie banków.
W wysoko rozwiniętych krajach kapitalistycznych polityka stopy redyskontowej odgrywa rolę pomocniczą w stosunku do innych instrumentów polityki monetarnej.
Stopę redyskontową nazywa się stopę dyskontową, bowiem jest tą stopą procentową, według której banki rozliczeniowe skupują weksle handlowe od swoich klientów. Pisze się więc o polityce stopy dyskontowej, mając tymczasem na myśli stopę, po jakiej banki rozliczeniowe refinansują się w banku centralnym.
Polityka otwartego rynku
W krajach kapitalistycznych skarb państwa emituje papiery wartościowe, zaciągając w ten sposób kredyt u społeczeństwa. Kosztem kredytu jest stopa oprocentowania walorów państwowych. Termin ich jest różny, mogą to być trzymiesięczne weksle skarbowe, dziesięcioletnie obligacje, a nawet nigdy niespłacalne skrypty wieczyste, za które jednak otrzymuje się bezterminowe oprocentowanie.
Właścicielami walorów skarbu państwa mogą być również banki. Dla nich jest to alternatywny sposób lokaty aktywów w stosunku do udzielanych kredytów. O wyborze decyduje dochodowość każdego z aktywów.
Państwowe papiery wartościowe są przedmiotem handlu. Jednostka, która nabyła je jako pierwsza, nie musi przecież trzymać ich aż do momentu ostatecznego wykupu przez skarb państwa. Może te walory sprzedawać wcześniej, rezygnując z części należnego dochodu z oprocentowania.
Transakcjami kupna i sprzedaży państwowych papierów wartościowych zajmuje się bank centralny. Handel dotyczy głównie walorów krótkoterminowych, tych jest najwięcej. Stopa procentowa, po jakiej są realizowane operacje otwartego rynku, bo tak się one nazywają, ma duży wpływ na sytuację finansowa kraju.
Kupno i sprzedaż państwowych papierów wartościowych oddziałuje na ilość krążącego pieniądza w kraju. Jeżeli bank centralny kupuje weksle skarbowe, to wskutek tego zwiększają się rezerwy gotówkowe banków rozliczeniowych. Nie jest ważne, czy sprzedawcą jest sam bank rozliczeniowy, przedsiębiorstwo czy obywatel. Spośród tych grup dwie ostatnie lokują dochody ze sprzedaży w bankach. Powiększenie bazy monetarnej wywołuje rozwój akcji kredytowej banków, przyrost wkładów klientów i w efekcie zwiększenie obiegu pieniężnego. Dokładnie przeciwnie jest wtedy, gdy bank centralny sprzedaje weksle skarbowe. Następuje wówczas spadek rezerw banków rozliczeniowych i – wskutek działania mnożnika emisyjnego – wielokrotnie większy spadek podaży pieniądza. Nie istnieje tu oczywiście zależność liniowa, na podaż pieniądza działa przecież wiele czynników równocześnie.
Ważna zaletą polityki otwartego rynku jest to, że operacje kupna i sprzedaży weksli, a zatem zmiany podaży pieniądza inicjuje bank centralny. Sprzedaje bądź kupuje tyle papierów wartościowych, ile uznaje, za pożądane z punktu widzenia celów polityki monetarnej. Jest to dość precyzyjny instrument kształtowania podaży pieniądza. Inaczej jest w polityce stopy redyskontowej. Stopę można podwyższać lub obniżać, ale nie można zmusić banków rozliczeniowych do zmniejszenia lub zwiększenia pożyczek w banku centralnym. Tutaj decyzja i w ogóle inicjatywa należą do tych ostatnich.
Drugą zaletą jest to, że operacje otwartego rynku mogą być dokonane w dowolnej skali. To, czy podaż weksli zmienia się zależy od woli banku centralnego. Ponadto zmiany następują w sposób ciągły. Przy polityce rezerw obowiązkowych zmiany rezerw banków i podaży pieniądza dokonuje się zbyt często. Tymczasem kupno i sprzedaż weksli dokonuje się codziennie, Instrument ten jest więc elastyczny, oddziałuje na gospodarkę łagodnie i płynnie,
Operacje otwartego rynku służą nie tyle do realizacji długofalowej polityki wzrostu podaży pieniądza, ile bieżącemu kompensowaniu pieniądza banku centralnego. Instrument ten ma bezpośredni, łatwo przewidywalny wpływ na płynność sektora bankowego. Każdy błąd popełniony przy realizacji polityki monetarnej może być łatwo naprawiony kompensacyjną sprzedażą bądź zakupem weksli skarbowych.
Ogólnie, bank centralny może realizować dwa cele polityki monetarnej. Po pierwsze, Mozę dążyć do stabilizacji rynkowej stopy procentowej. Po drugie, może dążyć do kształtowania podaży pieniądza na określonym poziomie. Trzeba stwierdzić, że realizacja obu celów naraz za pomocą operacji otwartego rynku nie jest możliwa, są to bowiem cele sprzeczne. Jeżeli bank centralny chce utrzymać stopę procentową na określonym poziomie, to musi zwracać uwagę na ceny kupowanych i sprzedawanych weksli. Spadek ceny weksla oznacza wzrost jego oprocentowania. Na odwrót dzieje się w przypadku, gdy cena wzrasta. Ceny weksli kształtują skłonność społeczeństwa i banków do ich utrzymywania w portfelu aktywów, co z kolei ma pływ na rezerwy banków zarówno obowiązkowe, jak i nadobowiązkowe. Ostatecznie ma też wpływ na rynkową stopę procentową, czyli krótkoterminowe oprocentowanie pożyczek bankowych udzielanych przedsiębiorstwom i ludności.
Instrumenty sterowania bezpośredniego
Rozdział funduszy pożyczkowych między poszczególne sfery działalności gospodarczej następuje poprzez działanie mechanizmu rynkowego. O tym na jaki cel kredyt jest udzielony, decyduje jego cena, która z kolei wyznaczona jest przez podaż i popyt na fundusze pożyczkowe. Kredyty przeznaczone są na te przedsięwzięcia, kute cechuje wysoka efektywność, tylko one bowiem umożliwiają spłatę oprocentowania.
Wkłady jako źródło akcji pożyczkowej lokowane są w tych instytucjach kredytowych, które oferują najkorzystniejszy dochód.
Rzeczywistość świata kapitalistycznego nie wygląda jednak tak idealnie. Okazuje się, że niekiedy mechanizm rynkowy nie zapewnia racjonalnego przepływu strumieni finansowych w gospodarce. Niezbędne jest wykorzystanie środków administracyjnych, oddziałujących na zjawiska finansowe bezpośrednio, zgodnie z preferencjami centralnej władzy monetarnej.
Do bezpośrednich instrumentów sterowania bankami należą przede wszystkim: kontrola rozmiarów udzielonych pożyczek, kontrola stóp procentowych i polityka selektywna wskaźników rezerwowych.
Może zaistnieć sytuacja, że wysoka stopa procentowa nie stanowi wystarczającej tamy dla popytu na kredyty bankowe. W takiej sytuacji bank centralny może wyznaczyć maksymalny wskaźnik przyrostu kredytów.
Polityka kontyngentów kredytowych należy do instrumentów najbardziej rygorystycznych, jest jednak na ogół skuteczna. Niestety, osłabia ona konkurencję między bankami, utrwala ponadto istniejącą strukturę systemu bankowego. Każdy bank może zwiększać bowiem rozmiary kredytów według tego samego wskaźnika. Bank nie ma możliwości kredytowania przedsięwzięć bardzo efektywnych, jeżeli wyczerpie swój limit kredytowy. Poza tym takie same możliwości powiększania kredytów maja zarówno banki bardzo dobrze pracujące, jak i te, które lokują środki w przedsięwzięcia o niezbyt wysokiej efektywności.
Limity kredytowe ciążą nierównomiernie na przedsiębiorstwach. Popierają je na ogół przedsiębiorstwa małe i średnie, gdyż przy ich obowiązywaniu widzą większą szansę na uzyskanie kredytu.
Jako instrument polityki monetarnej kontrola kredytów ma jeszcze jedną ważną wadę. Banki starają się różnymi sposobami ominąć zarządzenia administracyjne,
Formą ograniczeń kredytowych jest kontrola emisji papierów wartościowych Kontrola sprzedaży akcji i obligacji może hamować akcję kredytową, jeżeli będą spełnione dwa warunki.
Banki muszą ograniczyć zakup, ponieważ wtedy, gdy banki kupują papiery wartościowe, wzrasta emisja pieniądza. Jeżeli zakupu dokonuje ludność i przedsiębiorstwa, to czynią to z funduszów już nagromadzonych, ilość pieniądza w obiegu nie ulega więc zmianie.
Gdy banki ograniczają kredyty dla ludności i przedsiębiorstw na zakup nowo wyemitowanych papierów wartościowych, ponieważ kredyty takie powiększają obieg pieniężny.
Kontrola kredytów polega nie tylko na wyznaczeniu maksymalnych pułapów kredytowych dla banków. Polega również na wyznaczeniu dolnej granicy wyłożenia własnych środków finansowych na zakup danego aktywu oraz na manipulowaniu okresem spłaty kredytu, a także wysokością oprocentowania.
Została dokona pobieżna charakterystyka głównych instrumentów polityki pieniężnej, zarówno tych typowych dla gospodarki rynkowej, jak i tych typowych dla zarządzania administracyjnego.