Zabawa to jeden z najważniejszych przejawów aktywności dziecka. Składa się z wielu różnych czynności i działań. Jest działalnością najbardziej typową dla okresu dzieciństwa, ale występuje również u młodzieży i ludzi dorosłych. W literaturze przedmiotu trudno znaleźć jednoznaczną definicję zabawy, gdyż jest ona nie tylko zjawiskiem psychologicznym, ale także szerszym zjawiskiem kulturowym. Wincenty Okoń tak opisuje zabawę: „jest ona działaniem wykonywanym dla własnej przyjemności, a opartym na udziale wyobraźni tworzącej nową rzeczywistość. Choć działaniem tym rządzą reguły, których treść pochodzi głównie z życia społecznego, ma ono charakter twórczy i prowadzi do samodzielnego poznawania i przekształcania rzeczywistości” (Okoń, 1987, s. 44). Zdaniem Brzezińskiej dostrzec można pewne cechy, które wyróżniają zabawę spośród innych form aktywności. Autorka wskazuje na to, że:
- zabawa to aktywność spontaniczna, podejmowana z własnej woli,
- w zabawie ważny jest proces zabawowy, a nie jego rezultat,
- czas w zabawie niejako przestaje istnieć, ponieważ dziecko pochłonięte jest stworzoną przez siebie sytuacją,
- w zabawie dziecko stwarza sytuacje, które wywołują u niego wiele różnorodnych emocji,
- podczas zabawy występuje określony ład, porządek, skupienie, a dziecko koncentruje się na swoim działaniu (Brzezińska, 1989).
Zabawa to działanie wykonywane dla przyjemności, a nie z obowiązku, jak to ma miejsce w przypadku podejmowania pracy czy nauki. Nie oznacza to jednak, że między tymi rodzajami działalności nie istnieją żadne powiązania. Antoni Makarenko twierdzi, że dobra zabawa podobna jest do dobrej pracy, a w pewnym sensie dzieci do takiej pracy przygotowuje. Z kolei tym, co łączy zabawę i naukę jest możliwość zdobywania wiedzy, umiejętności oraz nowych doświadczeń podczas wykonywania obu rodzajów aktywności (Przetacznik – Gierowska, Makiełło – Jarża, 1992). 
W czasie zabawy dziecko doświadcza wielu różnych emocji, zarówno pozytywnych, jak i negatywnych, np. radości i smutku, dumy i wstydu, zadowolenia czy żalu. W każdej zabawie, nawet wówczas, gdy dziecko bawi się samodzielnie, młody człowiek stosuje się do określonych reguł, tkwiących w logicznym układzie danej czynności (Przetacznik – Gierowska, Makiełlo – Jarża, 1992).
Zabawy dziecka mogą być różnorodne. W literaturze przedmiotu spotyka się klasyfikacje, które dzielą tego typu działalność według różnych kryteriów. W zależności od poziomu własnej aktywności dziecka wyróżnia się zabawy swobodne lub dowolne, które podejmowane są z inicjatywy dziecka oraz zabawy kierowane przez inne osoby, np. matkę, rodzeństwo czy nauczyciela. Ze względu na liczbę dzieci biorących udział w zabawie wyodrębnić można zabawy indywidualne, czyli samotne oraz grupowe; natomiast biorąc pod uwagę poziom uspołecznienia dzieci można wskazać trzy rodzaje zabaw dzieci przebywających w grupie: równoległe (paralelne), gdy dzieci bawią się obok siebie, ale nie ze sobą, wymieniając co najwyżej zabawki czy nawiązując kontakt wzrokowy, zbiorowe, podczas których dzieci bawią się wspólnie, lecz nie dzielą między siebie ról i funkcji oraz zespołowe, podporządkowane wspólnemu celowi, z podziałem ról, przywódcą i wykonawcami poszczególnych zadań. W sytuacji, gdy dziecko nie ma towarzystwa lub gdy chce izolować się od grupy, bawi się ono same. Taka zabawa nazywana jest zabawą samotną, indywidualną. Kolejna klasyfikacja zabaw związana jest z przebiegiem zabawy, czyli strukturą czynności, składającą się na daną zabawą. Biorąc pod uwagę to kryterium możemy wyróżnić zabawy o różnym stopniu uporządkowania elementów w czasie i przestrzeni, od zabaw chaotycznych i otwartych do planowanych i zamkniętych (Przetacznik – Gierowska, Makiełło – Jarża, 1992). Podziału zabaw można dokonać również ze względu na ich treść. Wyróżnia się wówczas:
- zabawy manipulacyjne, pojawiające się u dzieci najwcześniej. Polegają one na manipulowaniu przedmiotami w rozmaity sposób. Zabawy te pozbawione są treści, nie mają określonej struktury. Angażują spostrzeganie wzrokowe, słuchowe, dotykowe oraz wymagają złożonych ruchów rąk, dzięki czemu doskonale służą poznawaniu przedmiotów.
- zabawy konstrukcyjne, najbardziej typowe dla dzieci w wieku przedszkolnym. Polegają na tworzeniu wytworu z dowolnego materiału. Zabawy te uczą dzieci projektowania, planowania, doskonaląc jednocześnie funkcje spostrzeżeniowo - ruchowe, wyzwalają pomysłowość, pobudzają wyobraźnię oraz wdrażają do skupienia uwagi.
- zabawy ruchowe, zaspokajające potrzebę ruchu. Służą one również poznawaniu najbliższego otoczenia. Początkowo podejmowane są przez dzieci indywidualnie, z czasem stają się zabawami zespołowymi. Wyróżnia się wśród nich zabawy ruchowe podejmowane spontanicznie oraz zabawy ruchowe organizowane. Tego typu dziecięca aktywność pozwala utrwalać wiele pojęć, kształtować nawyki kulturowe, pozytywne cechy charakteru, a w szczególności dyscyplinę i karność.
- zabawy tematyczne, nazywane także zabawami w role, „na niby”, fikcyjnymi, iluzyjnymi, dramatycznymi, twórczymi, symbolicznymi czy naśladowczymi. Podczas tych zabaw dziecko naśladuje czynności i odtwarza sytuacje zaobserwowane w swoim otoczeniu.
- zabawy dydaktyczne, organizowane najczęściej przez osobę dorosłą. Bawiąc się dziecko zdobywa dzięki nim nowe wiadomości z różnych dziedzin, poznaje nowe słowa i pojęcia, ćwiczy spostrzegawczość i umiejętność myślenia (Elkonin, 1984).
Nie sposób pominąć funkcji i ogromnego znaczenia zabawy w rozwoju dziecka. Zabawa jest swoistą formą uczenia się: zdobywania wiadomości, umiejętności i sprawności. Stanowi dla dziecka doskonałą okazję ku temu, by poszerzać krąg doświadczeń, żeby nauczyć się celowo i skutecznie działać i oddziaływać na otoczenie. Pozwala utrwalać oraz operować zdobytymi informacjami (Przetacznik – Gierowska, Makiełło – Jarża, 1992). W literaturze przedmiotu podkreśla się szczególne znaczenie zabawy w role. Odtwarzając w takich zabawach działalność osób dorosłych pozwala poszerzyć orientację w zawodach i zajęciach wykonywanych przez różnych ludzi, w miejscach i instytucjach, gdzie pracują, w stosunkach społecznych, jakie między sobą nawiązują. Dzięki tego typu aktywności dziecko wchodzi w świat wyższych form działalności ludzkiej, w świat zasad, ludzkich relacji, które poprzez zabawę stają się źródłem rozwoju moralnego dziecka. Hurlock twierdzi, że „zabawa uczy dawać, brać, dzielić się, współpracować i podporządkowywać swoją osobowość grupie” (Hurlock, 1985). 
Zabawa towarzyszy człowiekowi już od najwcześniejszego okresu życia. Formami zachowania, przypominającymi zabawę i mającymi z nią wiele wspólnych cech, są – występujące u dzieci już w okresie niemowlęcym – czynności ruchowe, prowadzące do zmiany położenia ciała lub przemieszczania się w przestrzeni oraz czynność manipulacyjne na przedmiotach. Poprzedzają one nieco późniejsze zabawy manipulacyjno – eksploracyjne i ruchowo – manipulacyjne (Przetacznik – Gierowska, Makiełło – Jarża, 1992). 
Zabawą przesycona jest niemal wszelka działalność dziecka w wieku przedszkolnym. Zajmuje ona więc zasadnicze miejsce w procesie jego rozwoju i wychowania. Zabawa w tym wieku określana jest więc jako najważniejsza linia rozwoju (Wygotski, 2002e). Szczególną rolę w rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym upatruje się w twórczych zabawach tematycznych, podczas których dotychczasowe doświadczenia dziecka zostają uzupełnione czynnością jego wyobraźni i fantazji. Zabawy te to takie, w których dziecko sobie i innym osobom lub przedmiotom nadaje pewne role, udaje, że jest kimś lub czymś, na przykład lekarzem, nauczycielką, supermanem, koniem (Brzezińska, 2005). Początkowo w zabawach tych dziecko uczestniczy samo, natomiast starsze dzieci przedszkolne chętnie angażują się w aktywności zespołowe. Dziecko odgrywa swego rodzaju przedstawienie, w które chce włączyć inne osoby, najczęściej swoich rówieśników, a gdy jest to niemożliwe, angażuje dorosłych. Dzieci trzyletnie łączą się zazwyczaj w małe, 2-3 osobowe grupy, podczas gdy ich nieco starsi koledzy (4- i 5-letni) łączą się w zespoły już nawet 5-cio osobowe. W czasie zabaw tematycznych często ich uczestnicy wykorzystują różnego rodzaju rekwizyty, którymi mogą być zarówno zabawki, jak i inne przedmioty, którym dzieci nadają znaczenie symboliczne (Przetacznik – Gierowska, Makiełło – Jarża, 1992). „W zabawie na niby patyk włożony między nogi może stać się konikiem, a małe dziecko z miską na głowie i gumowym wężem w ręku – strażakiem” (Brzezińska, 2005, s. 199). Zmiany w zabawie tematycznej związane są z wiekiem i doświadczeniem dziecka. 
Tego typu aktywność młodego człowieka spełnia kilka bardzo ważnych rozwojowo funkcji. Dzięki zabawie tematycznej dziecko spełnia swoje najważniejsze pragnienia, niemożliwe do realizacji w tym wieku w innej formie, a nadawanie nazwy, czyli określanie siebie jako mamy, lekarza czy nauczyciela ułatwia dziecku uświadomienie roli, jaką odgrywa (Brzezińska, 2005). Dzięki wchodzeniu w role dziecko zmienia swą postawę wobec osób dorosłych, których działanie postrzega jako wzorzec. Czując się już w pewnym stopniu samodzielne i zaradne, chce uczestniczyć w ich zajęciach przynajmniej w formie zabawy (Przetacznik – Gierowska, Makiełło – Jarża, 1992). W zabawie w role następuje przekształcenie zachowania się dziecka, które staje się zachowaniem dowolnym, działaniem, które realizuje zgodnie z pewnym wybranym wzorcem. Normy, które leżą u podstaw wzajemnych stosunków międzyludzkim stają się poprzez zabawę podstawą rozwoju moralnego (Elkonin, 1984). W trakcie zabawy rozwija się również sfera wartości dziecka. Potrzeba dostosowania się do norm świata zewnętrznego pomaga dziecku w zrozumieniu zasad i reguł, jakimi powinno kierować się w życiu. Udział w zabawach tematycznych jest również ściśle związany z doskonaleniem się mowy młodego człowieka. Mowa towarzyszy działaniu dziecka, jak również kreuje akcję zabawy. Niepodważalny jest zatem fakt, że dzięki zabawom w role dziecko poszerza swój zasób słownictwa, a także doskonali umiejętności porozumiewania się z rówieśnikami (Przetacznik – Gierowska, Makiełło – Jarża, 1992). 
Dziecko w wieku przedszkolnym podejmuje również zabawy konstrukcyjne. Młody człowiek manipuluje przedmiotami w celu skonstruowania czegoś z gotowych elementów. Już dzieci 3- i 4- letnie podejmują się tego rodzaju zabaw i przystępują do budowania z klocków z pewnym ustalonym zamiarem, jednak nie zawsze doprowadzają swój zamysł do końca. Dzieci nieco starsze wyobrażają sobie już nieco bardziej szczegółowo co chcą budować i dążą do uzyskania końcowego wyniku swego działania. Maluch w wieku przedszkolnym nie tylko podejmuje się samorzutnych zabaw konstrukcyjnych klockami lub innym materiałem, ale także często bawi się w układanie różnych elementów według modelu przedstawiającego konkretny przedmiot, postać, scenę albo abstrakcyjny wzór (Przetacznik – Gierowska, Makiełło – Jarża, 1992). 
Zabawy konstrukcyjne rozwijają techniczną myśl dziecka i wyobraźnię przestrzenną, która wiąże się z oceną przez dziecko kształtu, odległości, kierunków i innych wymiarów oraz rozmieszczenia przedmiotów w przestrzeni. Pozwalają na zapoznanie się przez dziecko z właściwościami różnych tworzyw. Zabawy te uczą dzieci projektowania, planowania, co jest niezbędne w przyszłej nauce i pracy, przy rozwiązywaniu rozmaitych zadań. Niewątpliwie wpływają też na usamodzielnienie się i uspołecznienie dzieci (Kwiatkowska, 1985).
Dzieci w wieku przedszkolnym potrzebują ruchu i odczuwają konieczność częstej zmiany pozycji. Stąd też duże znaczenie zabaw ruchowych w rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym. Dzieci niejednokrotnie z własnej inicjatywy opanowują podstawowe formy biegu, skoki, wspinanie się, pełzanie, rzucanie, chwytanie, toczenie, przesuwanie, utrzymywanie równowagi. Dzięki zabawom ruchowym ćwiczą swoją siłę, szybkość, wytrzymałość. Uwrażliwienie dzieci w wieku przedszkolnym na potrzebę ruchu i wytworzenie w nich zamiłowania do nabywania sprawności, czyni je gotowymi do uprawiania sportu (Kwiatkowska, 1985)
Różne formy ruchu dziecko ćwiczy również w toku zabaw dowolnych, podejmowanych z własnej inicjatywny. Zachowanie dzieci podczas zabaw dowolnych, wybór tej, a nie innej roli, pełnienie funkcji przywódcy, sposób obchodzenia się z zabawkami ma niewątpliwie wartość diagnostyczną, gdyż informuje o świecie wewnętrznych przeżyć młodego człowieka, o jego ewentualnych problemach i trudnościach. 
Zabawy stanowią główny rodzaj działalności małych dzieci, zwłaszcza w wieku przedszkolnym, zajmują też wiele miejsca w życiu dzieci w młodszym wieku szkolnym. Z chwilą rozpoczęcia nauki szkolnej zmienia się forma i treść zabaw. O ile u młodszych dzieci bardziej istotne były czynności zabawowe niż uzyskanie końcowego wyniku, o tyle u dzieci sześcioletnich i starszych, osiągnięcie wyniku staje się ich głównym zamierzeniem. Zabawy tematyczne utrzymują się przez cały okres młodszego wieku szkolnego. Niektóre tematy utrzymują się nadal, jednak poszerza się ich treść, gdyż tematy do zabaw dzieci czerpią ze swoich ulubionych lektur, programów telewizyjnych czy filmów. Tego typu aktywność doskonali przyswojone już wcześniej sposoby myślenia i działania oraz wzbogaca zasób wiedzy o świecie. Z kolei zabawy konstrukcyjne przekształcają się stopniowo w majsterkowanie oraz inne zajęcia manualne i techniczne. Coraz chętniej dzieci angażują się w zespołowe gry i zabawy z regułami, które są przez uczestników rygorystycznie przestrzegane. Nie słabnie również zainteresowanie dzieci zabawami ruchowymi, których udział wspomaga prawidłowy rozwój fizyczny i psychiczny oraz pozwala wyzwolić nagromadzoną energię (Przetacznik – Gierowska, Makiełło – Jarża, 1992). Duże znaczenie mają zabawy ruchowe z rówieśnikami, gdyż pomagają w zacieśnieniu stosunków koleżeńskich między dziećmi, uczą „zdrowej” rywalizacji oraz doskonalą umiejętność przestrzegania obowiązujących norm i zasad. Wzrasta zainteresowanie uczniów klas początkowych zabawami dydaktycznymi, które dają dzieciom okazję do porządkowania swoich wiadomości, operowania nimi, rozumowania i dociekania. Aktywność zabawowa dostarcza dziecku radosnych przeżyć, łagodzi wysiłek związany z wypełnianiem obowiązków szkolnych. Umożliwia młodemu uczniowi zdobywanie wiedzy i umiejętności jej wykorzystania w działaniu (Elkonin, 1985). Podczas zabaw dziecko wyraża swoje uczucia i pragnienia, rozwija zdolności twórcze. Zabawy w wieku wczesnoszkolnym są najczęściej zabawami zespołowymi; stymulują więc rozwój społeczny. Hemmerling (1990) uważa, że stosowanie zabaw w nauce szkolnej stanowią ważny, lecz często niedoceniany czynnik integrujący nauczanie i wychowanie, a także funkcjonujące u dzieci procesy poznawania, działania i przeżywania.
Zabawa jest zatem aktywnością, która pełni ważną rolę we wszechstronnym rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Konieczne jest, aby wychowawca był świadomy znaczenia tego rodzaju działalności. Rozsądny nauczyciel musi pamiętać, że jego rolą jest wspieranie i stymulowanie inicjatywy dziecka oraz urealnianie ich pomysłów, gdyż zabawa ma również duże znaczenie kształcące.


Bibliografia:

- Bogdanowicz, Z. (1967). Zabawy dydaktyczne dla przedszkoli. Warszawa: Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych.
- Brzezińska, A. (6/1989). Zabawa a postawa twórcza człowieka. Wychowanie w Przedszkolu.
- Brzezińska, A. (2005). Psychologiczne portrety człowieka. Gdańsk: Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne.
- Brzezińska, A., Burtowy, M. (1992). Psychopedagogiczne problemy edukacji przedszkolnej. Poznań: Wydawnictwo Naukowe UAM.
- Dunin – Wąsowicz, M. (red.) (1980). Vademecum nauczyciela sześciolatków. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
- Elkonin, E. (1884). Psychologia zabawy. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
- Hemmerling, W. (1990). Zabawy w nauczaniu początkowym. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
- Hurlock, E.B. (1985). Rozwój dziecka. Warszawa: PWN.
- Kwiatkowska, M. (red. (1985). Podstawy pedagogiki przedszkolnej. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
- Okoń, W. (1987). Zabawa a rzeczywistość. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.
- Przetacznik – Gierowska, M., Makiełło – Jarża, G. (1992). Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego. Warszawa: Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne.

ROLA ZABAWY W ŻYCIU I ROZWOJU DZIECKA
Zestawienie bibliograficzne w wyborze za lata 2003-2010

 

WYDAWNICTWA ZWARTE

BIAŁA Monika : Przedszkolaki : co każdy rodzic i nauczyciel wiedzieć powinien. - Warszawa : Wydaw. Fraszka Edukacyjna, 2008. - S. 15-17: Zabawa

CUDAK Henryk : Funkcje rodziny w pierwszych okresach rozwojowych dziecka. - Warszawa : Wydaw. Wyższej Szkoły Pedagogicznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, 2000. - S. 208-241 : Zabawa jako podstawowa działalność dziecka w wieku przedszkolnym

DYMARA Bronisława, GÓRNIOK-NAGLIK Alina, UCHYŁA-ZROSKI Jadwiga : Dziecko w świecie zabawy : zabawa i radość w literaturze, muzyce i życiu codziennym. - Wyd. 1 popr. - Kraków : "Impuls", 2009

ENCYKLOPEDIA pedagogiczna XXI wieku. T. 7, V-Ż / red. nauk. i przew. kom. red. Tadeusz Pilch. -Warszawa : "Żak" Teresa i Józef Śmiecińscy, 2008. - S. 643-655 : Zabawa w dzieciństwie ; s. 656-661: Zabawy w role

GRAD Jan : Zabawa a zdrowie. Psychologiczne a kulturoznawcze pojęcie zabawy // W: Zdrowie i choroba : problemy teorii, diagnozy i praktyki / red. nauk. Jerzy M. Brzeziński, Lidia Cierpiałkowska. - Gdańsk : Gdańskie Wydaw. Psychologiczne, 2008. - S. 175-189

HANNAFORD Carla : Serce dziecka. - Warszawa : Międzynarodowy Instytut Neurokinezjologii Rozwo]u Ruchowego i Integracji Odruchów, 2004. - S. 131-153 : Zabawa, drzwi do serca

JEGIER Aneta : Mądrze się bawię, dobrze się uczę : przygotowanie dzieci niepełnosprawnych ruchowo do szkoły. - Gdańsk : "Harmonia" , 2007. - S. 36-39 : Rola zabawy w rozwoju psychofizycznym dzieci - aspekty teoretyczne

KUPISIEWICZ Czesław, KUPISIEWICZ Małgorzata : Słownik pedagogiczny. - Warszawa : Wydaw. Naukowe PWN, 2009. - S. 198 : Zabawa

KWAŚNIEWSKA Małgorzata : Zabawa jako podstawowa forma aktywności dziecięcej II W: Dziecko sześcioletnie w szkole : praca zbiorowa / red. Joanna Karczewska, Małgorzata Kwaśniewska. - Kielce, 2009. - S. 79-89 
Definicje i cechy zabawy. Funkcje i znaczenie zabaw dziecięcych. Rodzaje oraz przykłady zabaw.

MICHALEWSKI Tomasz : Edukacyjna rola zabaw i zabawek dzieciństwa - wspomnienia młodzieżyakademickiej Uniwersytetu Opolskiego. Komunikat z badań // W: Nauczyciel wczesnej edukacji / pod red. Ewy Smyk. - Opole : Wydaw. Uniwersytetu Opolskiego, 2009. - S. 233-241

MINCZAKIEWICZ Elżbieta Maria : Zabawa w rozwoju poznawczym i emocjonalno-społecznym dzieci o zróżnicowanych potrzebach i możliwościach. - Kraków : "Impuls", 2006 
Filia w Radomsku

MUCHACKA Bożena : Miejsce zabawy w koncepcji scholiologii // W: Szkoła w nauce i praktyce edukacyjnej. T. 1 / pod red. Bożeny Suchackiej. - Kraków : "Impuls" , 2006. - S. 123-131

MUCHACKA Bożena : Zabawa jako źródło inspiracji poznawczej dziecka // W: Edukacja - szkoła - nauczyciele. Promowanie rozwoju dziecka / red. Józef Kuźma, Janusz Morbitzer. - Kraków : Wydaw. Nauk. Akademii Pedagogicznej, 2005. - S. 467-471

PIĘTA Jan : Pedagogika czasu wolnego. - Warszawa : Wyższa Szkoła Ekonomiczna, 2004. - S. 41-51 : Znaczenie wychowawcze, zdrowotne i kulturotwórcze zabawy 
Filia w Radomsku, 40161-40162 Filia w Tomaszowie Maz.

STAWINOGA Renata : Zabawa językowa jako forma aktywności sprzyjająca wyzwalaniu twórczości dziecięcej // W: Edukacyjne konteksty rozwoju dziecka w wieku wczesnoszkolnym / red. Krystyna Kusiak, Ilona Nowakowska-Buryła, Renata Stawinoga. - Lublin : Wydaw. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2009. - S. 215-226

TRUSKOLASKA Justyna : Osoba i zabawa : elementy filozofii i pedagogiki zabawy. - Lublin : KUL, 2007

WALCZAK Grażyna : Zabawa i zabawki : czyli dlaczego i czym należy bawić się z dzieckiem // W: Wczesne wspomaganie rozwoju dzieci z uszkodzonym wzrokiem : poradnik dla nauczycieli / red. Grażyna Walczak. - Warszawa : Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu, 2005. - S. 111-129

WALOSZEK Danuta : Socjopedagogiczny wymiar zabawy w edukacji wczesnoszkolnej // W: Pedagogika wczesnoszkolna : dyskursy, problemy, rozwiązania / red. nauk. Dorota Klus-Stańska, Maria Szczepska-Pustkowska. - Warszawa : Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne , cop. 2009. - S. 331-365 
Filia w Bełchatowie, Filia w Tomaszowie Maz.

WALOSZEK Danuta : Pedagogika przedszkolna : metamorfoza statusu i przedmiotu badań. -Kraków, 2006. - S. 251-313 : Zabawa jako problem pedagogiczny

 

 

ARTYKUŁY Z CZASOPISM  

BĄBKA Jarosław : Aktywność i współpraca dzieci // Wychowanie w Przedszkolu. - 2006, nr 2, s. 15-20

BRZOZOWSKA Marzanna : W co się bawić // Gazeta Szkolna : aktualności. - 2002, nr 28, s. 10 Rola zabawy w rozwoju dziecka.

CYGAL Anna : Wspomagamy rozwój intelektualny dzieci II Wychowanie w Przedszkolu. - 2006, nr 6, s. 43-45

DELEŻYŃSKA Katarzyna : Rola gier i zabaw w nauczaniu małych dzieci // Języki Obce w Szkole. - 2009, nr 5, s. 103-109 
Przyswajanie języka obcego przez dzieci w wieku wczesnoszkolnym - możliwości koncentracji uwagi przez małe dzieci. Optymalny wiek na rozpoczęcie nauki języków obcych. Edukacyjne walory gier w nauczaniu wczesnoszkolnym. Tworzenie i adaptowanie zadań do wczesnoszkolnego nauczania języka obcego. Przykłady ćwiczeń z języka angielskiego dla dzieci w wieku 5-9 lat.

DYMARA Bronisława : Radość zabawy a cechy dziecięcości // Wychowanie na co Dzień. - 2006, nr 9, s. 22-24

GELLETA-MAC Izabela : Zabawy i ćwiczenia wspierające rozwój dziecka // Wychowanie w Przedszkolu. - 2008, nr 1, s. 28 - 29

GRUSZCZYK-KOLCZYŃSKA Edyta, ZIELIŃSKA Ewa : O roli zabawek w procesie rozwoju umysłowego dzieci // Wychowanie w Przedszkolu. - 2003, nr 5, s. 269-277

GRYNIUK-TORUŃ Iwona : Zabawa, czyli ciężka praca // Charaktery. - 2005, nr 9, s. 22-24

GRZESZKIEWICZ Bożena : Społeczny charakter zabaw dzieci // Wychowanie na co Dzień. - 2003, nr 3, s. 5-8

KAPICA Gabriela : Zabawa zwiastunem kreatywności // Życie Szkoły. - 2003, [nr] 4, s. 195-201

KOPEK Renata : O potrzebie współdziałania z rodzicami // Wychowanie w Przedszkolu. - 2007, nr 11, s. 37-39

Rola rodziców w edukacji przedszkolnej dziecka. Formy kontaktów, charakterystyka współpracy nauczycieli z rodzicami. Propozycja zabawy z rodzicami, mającej na celu doskonalenie funkcji motorycznych dziecka.

KOSZTYŁA Bernadeta : Zabawa i jej cechy // Wychowanie w Przedszkolu. - 2004, nr 5 , s. 22-28

KRASA Zdzisława : Dzieciństwo służy do zabawy. - Bibtiogr. // Bliżej Przedszkola. - 2009, nr 1, s. 68-[69] 
Rola zabawy w życiu dziecka.

KRASKA Agnieszka : Lalka czy samochód? : zabawy najmłodszych // Wychowanie w Przedszkolu. - 2004, nr 8, s. 17-20

KUSZAK Kinga : Dziecko samodzielnym kreatorem świata zabawy // Wychowanie na co Dzień. - 2005, nr 3, s. 8-11

KRÓL Katarzyna : Zabawa na niby // Edukacja i Dialog. - 2004, nr 7, s. 43-47 
Rola zabawy w wychowaniu przedszkolnym.

LUBOMIRSKA Krystyna : Zabawa i jej znaczenie dla rozwoju dziecka w poglądach Lwa S. Wygotskiego // Wychowanie w Przedszkolu. - 2006, nr 3, s. 4-7

ŁUKASIK Lidia, CYRAN Teresa : Gry i zabawy dydaktyczne // Życie Szkoły. - 2002, nr 5, s. 307-312 
Rola zabaw i gier dydaktycznych. Zastosowanie gier i zabaw dydaktycznych w edukacji matematycznej.

MARSZAŁEK Lidia, MORACZEWSKA Barbara Marszałek , Lidia MORACZEWSKA Barbara: Znaczenie zabawy w rozwoju dziecka z niepełnosprawnością. [Cz. 1-2] // Szkoła Specjalna. - 2008, nr 1, s. 39-49 ; nr 3, s. 201-210

MIĘGOĆ Małgorzata : Zabawa w pracy z dziećmi z trudnościami w rozwoju. - Bibliogr. // Szkoła Specjalna. - 2004, nr 1, s. 49-53 
Rola zabawy w terapii dzieci z dysleksją i ADHD.

MINCZAKIEWICZ Elżbieta Maria : Zabawa i jej wpływ na psychoruchowy rozwój dziecka II Lider. - 2002, nr 3 , s. 6-8

MODRZEJEWSKA-MROZOWSKA Xenia, MODRZEJEWSKA Daria : Mamo, kup mi... nietoperza : rolazabawek w edukacji dziecka // Życie Szkoły. - 2003, [nr] 3, s. 160-162 
Jaką rolę może pełnić zabawka w ekologicznej edukacji małego człowieka.

NERŁO Mirosława : Czemu służy zabawa II Edukacja i Dialog. - 2002, nr 10, s. 17-22

NOWOSIADŁY Agnieszka : Zabawa w socjoterapii. - Bibliogr. // Remedium. - 2006, nr 5, s. 30-31 Socjoterapeutyczna rola zabawy.

PTAK Izabela : Pedagogika zabawy sprzyja dziecku // Bliżej Przedszkola. - 2009, nr 4, s. 58-60

RESLER-MAJ Anna : Zabawy z bronią // Charaktery. - 2009, nr 5, s. 30-32 
Wpływ zabawek i zabawy na rozwój dziecka.

SKWARKA Ewa : Zabawa w edukacji emocjonalnej przedszkolaków // Wychowanie w Przedszkolu. - 2010, nr 5, s. 48-53

SKURA Małgorzata : Przepis na sukces pedagogiczny // Wychowanie w Przedszkolu. - 2008, nr 5, s. 27-29
Metoda pracy z dzieckiem powinna być dostosowana dla obojga - dziecka i nauczyciela. Zabawa - przejaw aktywności dzieci w przedszkolu.

TRUSKOLASKA Justyna : Czym jest zabawa // Kwartalnik Pedagogiczny. - 2003, nr 4, s. 53-62

TRYBUCHOWSKA Anna : Zabawa dziecka - jaka jest? // Wychowawca. - 2006, nr 4, s. 22-23

TRZECIAKOWSKA Diana : Czym bawią się dzieci // Gazeta Szkolna : aktualności. - 2002, nr 28, s. 27 
Rola zabawy i zabawek w prawidłowym rozwoju dziecka.

WIECZOREK Dorota : Dziecięce zabawy // Życie Szkoły. - 2007, nr 6, s. 5-7
Znaczenie zabawy w życiu dziecka. Wyobraźnia a zabawa. Zabawa jako terapia. Proces socjalizacji czyli nauki szanowania i akceptowania odmiennych zdań i wyborów innych członków społeczności.

WILK Jolanta : Rola zabawy wżyciu dziecka // Nowe w Szkole. - 2002, [nr] 2, s. 9-10

WRUK Sylwia : Zabawy wspomagające rozwój umysłowy // Wychowanie w Przedszkolu. - 2004, nr 4, s. 34-36

WOJNOWSKA Monika : Zabawy i gry matematyczne w edukacji dziecka. - Summ. - Bibliogr. // Nauczyciel i Szkoła. - 2005, nr 3/4, s. [65]-73
Rola zabawy w rozwoju dziecka. Znaczenie gry i zabawy dla edukacji matematycznej dziecka we wczesnym wieku szkolnym.

WOLNY Joanna : Rola rodziców w zabawie // Edukacja i Dialog. - 2003, nr 7, s. 61-64

WOLNY Joanna : Dziecko się bawi // Edukacja i Dialog. - 2006, nr 6, s. 29-32

WRÓBLEWSKA Alina : Dom jako miejsce życia towarzyskiego // Wychowawca. - 2008, nr 5, s. 12-13 
Kulturotwórcza rola rodziny. Wspólne spędzanie czasu wolnego. Rola zabawy w pogłębianiu więzi rodzinnych.

ZAGUMNY Marek : Dziecko jest po to, aby się bawić // Edukacja i Dialog. - 2003, nr 7, s. 52-57

ZAJĄC Dorota : Wpływ zabawy na rozwój dziecka. - Bibliogr. // Świetlica w Szkole. - 2008, [nr] 3, s. 12 
Rola zabawy oraz jej wpływ na rozwój psychiczny i fizyczny dziecka. Rodzaje oraz formy zabaw.

ZBRÓG Zuzanna : Gry i zabawy interakcyjne jako czynnik wspierania socjalizacji dziecka i kształtowania jego osobowości // Nauczanie Początkowe. - 2008/2009, nr 2, s. 54-66

1.Co do czego pasuje? : gry i zabawy ortograficzne / Małgorzata Barańska.- Gdańsk : Wydawnictwo Harmonia, 2011. - Teka (1 broszura, 20 k. tabl.) / Filia w Grodkowie M 042748 /
2.Co słychać w Bałtyku? : wierszyki, szlaczki, ćwiczenia, zabawy konstrukcyjne / Małgorzata Barańska, Agata Maciągowska ; [il. Agata Maciągowska]. - Gdańsk : "Harmonia", 2010.- 62, [2] s. /PBW w Opolu M 204043/
3.Dziecko w świecie zabawy : zabawa i radość w literaturze, muzyce i życiu codziennym / red. Bronisława Dymara.  Kraków : "Impuls", 2010. -  216 s. /PBW w Opolu M 205168/
4.Edukacyjna rola zabaw i zabawek dzieciństwa - wspomnienia młodzieży akademickiej Uniwersytetu Opolskiego. Komunikat z badań / Tomasz Michalewski [w:] Nauczyciel wczesnej edukacji / pod red. Ewy Smyk. - Opole : Wyd Uniwersytetu Opolskiego, 2009. - s. 233-241.
5.Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. T. 7, V-Ż / red. nauk. i przew. kom. red. Tadeusz Pilch. - Warszawa : "Żak" Teresa i Józef Śmiecińscy, 2008. - s. 643-655 : Zabawa w dzieciństwie.
6.Efektywne i atrakcyjne metody pracy z dziećmi / Mariola Jąder , Wyd. 2.- Kraków : "Impuls", 2010. - 131 s. / Filia w Grodkowie M 042564, M 042563 ; Filia w Głubczycach M 044067; Filia w Kluczborku M 052647 ; Filia w Kędzierzynie-Koźlu M 038403/
7.Funkcje rodziny w pierwszych okresach rozwojowych dziecka/ Henryk Cudak - Warszawa : Wyd. Wyższej Szkoły Pedagogicznej Towarzystwa Wiedzy Powszechnej, 2000. - s. 208-241.
8.Gry i zabawy rozwijające dla dzieci młodszych : 50 przykładów zajęć do praktycznego wykorzystania / Jadwiga Andrychowska-Biegacz.,Wyd. 2 popr. - Rzeszów : "Fosze", cop. 2006. - 169 s. 
9.Jak krok po kroku wprowadzać dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych w świat zabawy i nauki / Elżbieta Maria Minczakiewicz. - Kraków : "Impuls", 2010. -196 s. 
10.Matematyka dla naszych dzieci: nietypowe gry i zabawy matematyczne / Marek Pisarski ; il. Joanna Berka, Wyd.Nowik.- 2011- 152 s. / Filia w Kędzierzynie-Koźlu M 62126, Filia w Brzegu M 051155, M 51230/.
11.Mądrze się bawię, dobrze się uczę: przygotowanie dzieci niepełnosprawnych ruchowo do szkoły/ Jegier Aneta. - Gdańsk: ,,Harmonia, 2007- s. 36-39.
12.Miejsce zabawy w koncepcji scholiologii/ Muchacka Bożena [w:] Szkoła w nauce i praktyce edukacyjnej, T. 1 / pod red. Bożeny Suchackiej. - Kraków : "Impuls" , 2006. - s. 123-131.
13.Osoba i zabawa : elementy filozofii i pedagogiki zabawy/ Justyna Truskolaska. - Lublin : KUL, 2007- 291 s.
14.Pedagogika przedszkolna : metamorfoza statusu i przedmiotu badań/ Danuta Waloszek. - Kraków: Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej - 2006. - s. 251-313.
15.Psychopedagogiczne aspekty rozwoju i edukacji małego dziecka/ pod. red. Teresy Parczewskiej. Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2010. -205, [2] s.
16.Przedszkolaki : co każdy rodzic i nauczyciel wiedzieć powinien/ Monika Biała. Warszawa : Wyd. Fraszka Edukacyjna.-2008, s. 15-17.
17.Scenariusze zajęć biblioterapeutycznych: nie tylko dla uczniów z dysleksją/ Mirosława Wójtowicz. - Gdańsk :” Harmonia”, 2010.- 206 s.
18.Socjopedagogiczny wymiar zabawy w edukacji wczesnoszkolnej / Danuta Waloszek [w:] Pedagogika wczesnoszkolna : dyskursy, problemy, rozwiązania / red. nauk. Dorota Klus-Stańska, Maria Szczepska-Pustkowska. - Warszawa : Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne , cop. 2009. - s. 331-365. 
19.Spotkanie z dramą: praktyczne zastosowania metody pracy z dziećmi w wieku przedszkolnym/ Agata Rainka, Karolina Taranko.- Gdańsk: ''Harmonia”, 2011.-84 s. 
/PBW w Opolu M 206540/
20.W rytmie kroków i podskoków: piosenki i zabawy muzyczne dla dzieci / Katarzyna Forecka-Waśko; il. Krzysztof Spychał. - Gdańsk: 'Harmonia”, 2011.- 43 s.
21.Z zabawą i bajką w świecie sześciolatka / aut. Lucyna Bzowska. - Kraków: ,,Impuls”, 2010.-237, [1] s. / Filia w Grodkowie M 42615/
22.Zabawa jako podstawowa forma aktywności dziecięcej/ Małgorzata Kwaśniewska [w:] Dziecko sześcioletnie w szkole: praca zbiorowa / red. Joanna Karczewska, Małgorzata Kwaśniewska.- Kielce, 2009.- s.79-89.
23.Zabawa jako źródło inspiracji poznawczej dziecka/ Muchacka Bożena [w:] Edukacja - szkoła - nauczyciele. Promowanie rozwoju dziecka / red. Józef Kuźma, Janusz Morbitzer. - Kraków : Wydaw. Nauk. Akademii Pedagogicznej, 2005. - s. 467-471.
24.Zabawa językowa jako forma aktywności sprzyjająca wyzwalaniu twórczości dziecięcej/ Stawinoga Renata [w:] Edukacyjne konteksty rozwoju dziecka w wieku wczesnoszkolnym / red. Krystyna Kusiak, Ilona Nowakowska-Buryła, Renata Stawinoga. - Lublin : Wydaw. Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2009. - s. 215-226.
25.Zabawa w rozwoju poznawczym i emocjonalno-społecznym dzieci o zróżnicowanych potrzebach i możliwościach / Elżbieta Maria Minczakiewicz. Kraków : "Impuls", 2006-   210 s. /Filia w Brzegu- M 050196/


Artykuły z czasopism:

26.Aktywność i współpraca dzieci / Jarosław Bąbka / /Wychowanie w Przedszkolu. - 2006, nr 2, s. 15-20.
27.Bezpieczne i wesołe zabawy w szkole – metoda projektu / Renata Cydzik, Jolanta Wysocka, Jolanta // Nauczanie Początkowe 2008/2009 nr 1, s. 74 – 87. 
28.Dom jako miejsce życia towarzyskiego / Alina Wróblewska // Wychowawca. - 2008, nr 5, s. 12-13.
29.Dzieciństwo służy do zabawy/ Zdzisława Krasa // Bliżej Przedszkola.- 2009, nr 1, s.68-[69].
30.Dziecięce zabawy/ Dorota Wieczorek // Życie Szkoły. - 2007, nr 6, s. 5-7.
31.Dziecko się bawi / Joanna Wolny // Edukacja i Dialog. - 2006, nr 6, s. 29-32.
32.Edukacja przez ruch / Alina Niemczewska // Wychowanie w Przedszkolu 2009 nr 3 s. 34 – 36. 
33.Gry i zabawy bliżej natury /Aleksandra Skowrońska // Życie Szkoły. - 2006, nr 6 s. 54 – 55. 
34.Gry i zabawy interakcyjne jako czynnik wspierania socjalizacji dziecka i kształtowania jego osobowości / Zuzanna Zbróg // Nauczanie Początkowe. - 2008/2009, nr 2, s. 54-66.
35.Gry i zabawy wdrażają najmłodszych uczniów do czytelnictwa / Piotr Kowalik // Poradnik Bibliotekarza. - 2009, nr 10, s. 36-41. 
36.Gry i zabawy z wykorzystaniem zwrotów i wyrażeń w języku angielskim / Elżbieta Jaworska-Sęk // Życie Szkoły.- 2008, nr 5, s. 22 – 23. 
37."Korale" i inne zabawy/ Halina Załęska // Wychowanie w Przedszkolu. - 2010, nr 3, s. 37 .
38.Magia kulistego świata. Zabawy z geometrią przestrzenną /Anna B. Pietruszka // Wychowanie w Przedszkolu. - 2009, nr 5 s. 26 – 28.
39.Mamo, tato, baw się ze mną! / Monika Piechota, Monika, Małgorzata Wójcik // Wychowanie w Przedszkolu. - 2009, nr 8, s. 33 – 34.
40.Na łące i w lesie : zabawy ruchowe / Maria Leśniowska // Wychowanie w Przedszkolu. 2006, nr 7 s. 30.
41.Nauka przez ruch i zabawę / Jolanta Nowacka //. Życie Szkoły. - 2006 nr 1, s. 42–46. 
42.O potrzebie współdziałania z rodzicami/ Renata Kopek // Wychowanie w Przedszkolu.- 2007, nr 11, s.37-39.
43.Pedagogika zabawy sprzyja dziecku / Izabela Ptak // Bliżej Przedszkola. - 2009, nr 4, s. 58-60.
44.Pedagogika zabawy w klasach młodszych / Wiesława Barcicka // Nauczanie Początkowe 2008/2009, nr 4, s. 61 – 66. 
45.Przepis na sukces pedagogiczny / Małgorzata Skura // Wychowanie w Przedszkolu. - 2008, nr 5, s. 27-29.
46.Przykłady zabaw aktywizujących i uspokajających – wykorzystywanych podczas zajęć wychowania fizycznego / Monika Janaszek, Magdalena Lelonek // Nauczanie Początkowe 2006/2007, nr 4, s. 72 -78.
47.Radość zabawy a cechy dziecięcości / Bronisława Dymara // Wychowanie na co Dzień. - 2006, nr 9, s. 28-29.
48.Rola gier i zabaw w nauczaniu małych dzieci / Katarzyna Delżyńska // Języki Obce w Szkole.- 2009, nr 5, s.103-109.
49.Stare i nowe zabawy w kole / Jolanta Bot // Wychowanie w Przedszkolu. - 2009, nr 3, s. 43. - 47. 
50.To lubię - zabawy dydaktyczne/ Jadwiga Raszka // Wychowanie w Przedszkolu.- 2006, nr 4, s. 34-37
51.Wpływ zabawy na rozwój dziecka. - Bibliogr./ Dorota Zając // Świetlica w Szkole. - 2008, [nr] 3, s.12.
52.Wspomagamy rozwój intelektualny dzieci / Anna Cygal // Wychowanie w Przedszkolu. - 2006, nr 6, s. 43-45.
53.Zabawa dziecka - jaka jest? /Anna Trybuchowska //Wychowawca. - 2006, nr 4, s. 22-23.
54.Zabawa i jej znaczenie dla rozwoju dziecka w poglądach Lwa S. Wygotskiego/ Krystyna Lubomirska // Wychowanie w Przedszkolu.-2006, nr 3, s. 4-7.
55.Zabawa w socjoterapii.- Bibliogr./ Agnieszka Nowosiadły // Remedium. - 2006, nr 5, s. 30-31.
56.Zabawa w edukacji emocjonalnej przedszkolaków/ Ewa Skwarka // Wychowanie w Przedszkolu. - 2010, nr 5, s. 48-53 .
57.Zabawy i ćwiczenia wspierające rozwój dziecka / Izabela Gelleta-Mac // Wychowanie w Przedszkolu.- 2008, nr 1, s. 28-29.
58.Zabawy i gry dydaktyczne / Małgorzata Narożnik // Wychowanie w Przedszkolu.- 2008, nr 7, s. 5-11. 
59.Zabawy inspirowane literaturą / Joanna Olkusz // Wychowanie w Przedszkolu. - 2009, nr 11 s. 10 – 13. 
60.Zabawy integracyjne dla dzieci 6-, 7-letnich oraz ich rodziców / Anna Śliwińska // Nauczanie Początkowe 2009/2010, nr 2 s. 83 – 88.
61.Zabawy językowe / Małgorzata Narożnik //Wychowanie w Przedszkolu. - 2006, nr 7, s. 20-21. 
62.Zabawy miłe i pożyteczne w czasie wakacji / Maria Królica // Życie Szkoły.- 2006, nr 6, s. 22 – 27. 
63.Zabawy muzyczne / Jerzy Dyląg // Życie Szkoły.- 2008, nr 6, s. 20 – 24.
64.Zabawy muzyczno – ruchowe / Monika Orzechowska // Życie Szkoły. - 2007 nr 2, s. 38 – 40.
65.Zabawy plastyczne / Igor Buszkowski // Wychowanie w Przedszkolu. - 2009, nr 2, s. 51–52.
66.Zabawy relaksacyjne / Alicja Urbańska // Wychowanie w Przedszkolu.- 2006, nr 8, s. 43-44.
67.Zabawy w gimnastyce korekcyjnej / Piotr Winczewski // Życie Szkoły. - 2007, nr 9, s. 19 – 25. 
68.Zabawy z bronią/ Anna Resler-Maj // Charaktery. - 2009, nr 5, s. 30-32.
69.Zabawy z językiem angielskim / Barbara Czekańska, Barbara Lipińska // Wychowanie w Przedszkolu. - 2009, nr 6, s. 44 – 47.
70.Zabawy relaksacyjne z elementami muzykoterapii / Małgorzata Woźniak // Wychowanie w Przedszkolu.- 2009, nr 3, s. 37 – 42. 
71.Znaczenie zabawy w rozwoju dziecka z niepełnosprawnością. [Cz. 1-2] / Lidia Marszałek, Barbara Moraczewska // Szkoła Specjalna. - 2008, nr 1, s. 39-49.