W dramacie Faust Johanna Wolfganga Goethego Wagner lepiąc homunkulusa wypowiada słowa, które ujawniają ludzką chęć uwolnienia się od natury, czy raczej zdradzają ambicje skierowania jej na tory, które będą biegły tam dokąd zechce człowiek:

Co w tajemnicy natura chowała,

My dzisiaj śmiemy rozsądnie próbować,

Temu, co sama zorganizowała,

My dziś każemy się krystalizować.

[…]

Plan wielki, zrazu śmieszny nam się zda,

Lecz kpić z przypadku będziem znakomicie,

Gdy taki mózg, co świetnie myśleć ma,

W przyszłości stworzy sam myśliciel.¹

Słowa Wagnera mogą być mottem współczesnych projektów cyborgizacji, czy antropotechnologii². Obiecują one, że uwolnią nas od „natury ludzkiej”, którą rządzi przypadek zapisany w niepowtarzalnych genomach i zastąpią ją „rozsądnym próbowaniem” – by jeszcze raz odwołać się do słów romantycznego bohatera – w wyniku czego powstanie podmiot doskonały, spełniający oczekiwania konstruktora. Jeśli za Marshallem Bermanem zinterpretujemy Fausta jako utwór o rozwoju, samodoskonaleniu (zarówno jednostki jak i społeczeństwa), to wyłoni się obraz/obrazy ambiwalencji kultury nowoczesnej – zmiany, rozwój immanentnie zawierają w sobie obietnicę lepszej przyszłości, lecz jednocześnie groźbę permanentnej porażki. Ponowoczesność (czy też późna nowoczesność) nie jest wolna od tych ambiwalencji, czego jaskrawym przykładem są dylematy związane z upłynnianiem granic między naturą a kulturą. Transplantacje, in vitro, łączenie ludzko-zwierzęcych genomów i klonowanie wzbudzają wiele emocji wśród lekarzy, etyków, filozofów, teologów, antropologów, są zarzewiem licznych sporów światopoglądowych, a w konsekwencji stanowią także ważny element projektów politycznych. W tym względzie podążamy śladami Fausta, który zapoczątkował pęd ku zmianie, wiedzy, samodoskonaleniu, ale także (a może przede wszystkim) ku władzy. Nie może więc dziwić fakt, że cyborgizacja jest dzisiaj pojęciem rozpatrywanym zarówno z perspektywy takich dyscyplin jak: medycyna antropologia, filozofia, socjologia, psychologia, lecz jest także pojęciem politycznym.

---

1. Johann Wolfgang Goethe, Faust, przeł.↩

2. Zob.: Edwin Bendyk, Imago Dei, imago naturae, „Res Publica Nowa” 2003, nr 2??????, s. 55.↩