Kodeks cywilny. Komentarz
red. prof. dr hab. Krzysztof Pietrzykowski
Rok wydania: 2008
Wydawnictwo: C.H.Beck
Wydanie: 5
Komentowany przepis
Art. 390. [Skutki] § 1. Jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej. Strony mogą w umowie przedwstępnej odmiennie określić zakres odszkodowania.
§ 2. Jednakże gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej.
§ 3. Roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.
1. Wykonanie zobowiązania z umowy przedwstępnej polega na zawarciu umowy przyrzeczonej. Do spełnienia przez dłużnika świadczenia prowadzącego do zadośćuczynienia interesowi wierzyciela należy zatem stosować przepisy o wykonaniu zobowiązań i o zawarciu umowy.
2. Zawarcie umowy przyrzeczonej może nastąpić zarówno w trybie ofertowym (uprawniony z umowy przedwstępnej żąda od zobowiązanego złożenia albo przyjęcia oferty; zob. zwłaszcza A. Łuszpak-Zając, Realizacja, s. 105 i nast.), jak i w drodze rokowań. Nie wydają się przekonujące poglądy, według których zawarcie umowy przyrzeczonej dokonuje się w jakimś innym, szczególnym trybie (tak E. Drozd, Umowa przedwstępna a umowa przyrzeczona, NP 1973, Nr 7-8, s. 1567; J. Strzępka, Umowa, s. 72 i nast.; krytycznie o tym zob. A. Klein, Problem trybu zawarcia umowy w wykonaniu umowy przedwstępnej, Acta Universitatis Wratislaviensis 1983, Prawo CV, s. 81 i nast.; A. Łuszpak-Zając, Realizacja, s. 128 i nast.; M. Krajewski, Umowa, s. 121 i nast.; zob. też orz. SN z 14.12.2004 r., II PK 108/04, OSNP 2005, Nr 5, poz. 223).
3. Jeżeli zobowiązany nie spełnia, z przyczyn od niego zależnych (zgodnie z regułami określonymi w przepisach art. 471 i nast. KC), świadczenia z ważnej (zob. np. orz. SA w Warszawie z 16.11.2000 r., I ACa 596/00, PG 2002, Nr 1, poz. 51) umowy przedwstępnej ("uchyla się" od zawarcia umowy przyrzeczonej), dochodzi do niewykonania ciążącego na nim zobowiązania (zob. np. A. Maciąg, Odpowiedzialność odszkodowawcza dłużników z umowy przedwstępnej, Pal. 1981, Nr 5, s. 31; M. Wrzołek-Romańczuk, Umowa, s. 94 i nast.; P. Ostapa, Ujemny, s. 83; M. Krajewski, w: System PrPryw, t. 5, s. 762; J. Stochel, Dochodzenie roszczeń z umowy przedwstępnej, MoP 2000, Nr 2, s. 78 i nast.; zob. orz. SN z 16.12.2005 r., III CK 344/05, niepubl.: "przez uchylanie się od zawarcia umowy (...) należy rozumieć tylko bezpodstawną odmowę zawarcia umowy przyrzeczonej. Uchylanie się od zawarcia umowy przyrzeczonej, będące przejawem niewykonania umowy przedwstępnej, powinno więc być rozumiane jako świadome działanie lub zaniechanie, zmierzające do bezpodstawnego niezawarcia umowy przyrzeczonej, a przynajmniej godzenie się z takim skutkiem"; odmiennie P. Sadowski, Odszkodowanie z art. 390 § 1 KC (skutek słabszy umowy przedwstępnej), PUG 2005, Nr 4, s. 13. Może to wywołać tzw. skutek słabszy bądź także skutek mocniejszy (zob. m.in. M. Krajewski, Sytuacja uprawnionego z umowy przedwstępnej o skutku silniejszym, PPH 1996, Nr 7, s. 22 i nast.). Co do skutków niewykonania umowy przedwstępnej z przyczyn niezależnych od stron por. orz. SN z 30.8.1965 r., I CR 154/65, OSN 1966, Nr 7-8, poz. 117; orz. SN z 26.9.2001 r., IV CKN 461/00, niepubl. Wedle poglądu dominującego w takim przypadku (np. następczej niemożliwości świadczenia z przyczyn niezależnych od dłużnika) nie wchodzi w grę odpowiedzialność odszkodowawcza dłużnika opisana w art. 390 § 1. Innymi słowy, przepis ten tylko określa rozmiar odszkodowania należnego wierzycielowi, a podstawę odpowiedzialności odszkodowawczej dłużnika stanowią art. 471 i nast. KC (tak m.in. J. Strzępka, Umowa, s. 35; M. Krajewski, Umowa, s. 147; J. Stochel, Dochodzenie, s. 79; T. Treściński, Skutki, s. 49 i nast.; odmiennie E. Gniewek, Realizacja roszczenia z umowy przedwstępnej, Acta Universitatis Wratislaviensis 1983, Prawo CV, s. 68; zob. też np. orz. SA w Katowicach z 17.1.2001 r., I ACa 1094/00, Wok. 2002, Nr 2, poz. 33).
4. W przypadku umowy przedwstępnej wywołującej tylko skutek słabszy wierzyciel w ogóle nie może dochodzić wykonania zobowiązania w naturze, czyli złożenia przez dłużnika oświadczenia woli prowadzącego do zawarcia umowy przyrzeczonej. Umowa przedwstępna niespełniająca warunków, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej (zob. pkt 8) nie jest nieważna, a jedynie nie można na jej podstawie dochodzić spełnienia wskazanego świadczenia na drodze sądowej. Innymi słowy, chociaż istnieje obowiązek spełnienia tego świadczenia (dług), nie można go wyegzekwować (odpowiedzialność). Pogląd taki dominuje w orzecznictwie (por. np. orz. SN z 14.12.1960 r., II CR 1239/60, OSN 1961, poz. 126; z 20.11.1961 r., III CO 23/61, OSN 1962, poz. 17) i doktrynie (por. M. Krajewski, Umowa, s. 141 i nast. i tam cyt. inne poglądy).
5. Skutek słabszy ogranicza się do roszczenia o naprawienie szkody, jaką uprawniony poniósł przez to, że liczył na zawarcie umowy przyrzeczonej (odszkodowanie w granicach tzw. ujemnego interesu umowy, tak np. A. Rembieliński, w: Komentarz 1989, t. I, s. 355; J. Strzępka, Umowa, s. 42 i nast.; Radwański 2006, s. 143; Czachórski 1994, s. 121; M. Krajewski, Umowa, s. 148 i nast.; A. Maciąg, Odpowiedzialność, s. 32; E. Gniewek, Z problematyki prawnej umów przedwstępnych, NP 1970, Nr 7-8, s. 1048; T. Treściński, Skutki, s. 49 i nast.; ponadto orz. SN z 24.3.1998 r., I CKN 562/97, niepubl.; P. Ostapa, Ujemny, P. Sadowski, Odszkodowanie). Oznacza to, że uprawniony może domagać się tylko zwrotu wydatków poniesionych w związku z zawarciem umowy przedwstępnej oraz potrzebnych dla zawarcia umowy przyrzeczonej, nie zaś takich, które wiązałyby się z wykonaniem tej ostatniej. W szczególności wchodzą tutaj w grę wszelkie koszty, wydatki, zbędne nakłady poniesione w związku z zawarciem umowy przedwstępnej i z przygotowaniem do jej wykonania (np. koszty sporządzenia umowy przedwstępnej, koszty podróży w celu jej zawarcia, koszt uzyskania zezwolenia potrzebnego dla zawarcia umowy przyrzeczonej). W grę wchodzą także nakłady i wydatki poczynione w nadziei, że umowa przyrzeczona zostanie wykonana (tak M. Krajewski, w: System PrPryw, t. 5, s. 765; odmiennie S. Kaliski, Zastrzeżenie, s. 88; P. Ostapa, Ujemny, s. 82; tak też orz. SN z 20.3.2002 r., V CKN 948/00, OSP 2003, Nr 1, poz. 6). Co do możliwości objęcia odszkodowaniem także lucrum cessans zob. np. A. Maciąg, Odpowiedzialność, s. 33 i nast.; M. Wrzołek-Romańczuk, Umowa, s. 100; C. Żuławska, w: Komentarz 2007, s. 179; M. Krajewski, Umowa, s. 153; J. Stochel, Dochodzenie, s. 81; P. Sadowski, Odszkodowanie, s. 14 i nast.; zob. orz. SN z 30.9.1960 r., 2 CR 203/60, OSP 1961, poz. 133; z 14.10.2005 r., III CK 103/05, niepubl.
6. W praktyce obrotu umowy przedwstępne często zawierają dodatkowe zastrzeżenia umowne takie jak kara umowna, zadatek, warunek, termin, których celem jest z reguły zabezpieczenie rzeczywistego ich wykonania (por. M. Wrzołek-Romańczuk, glosa do orz. SN z 14.12.1999 r., II CKN 624/98, Pal. 2000, Nr 11-12, s. 221). W dawniejszej literaturze wyrażano niekiedy pogląd, że zastrzeżenie w umowie przedwstępnej zadatku lub kary umownej jest skuteczne tylko do wysokości odszkodowania w granicach ujemnego interesu (tak np. F. Błahuta, w: Komentarz 1972, t. II, s. 930; Z. Radwański, w: System, t. III, cz. 1, s. 417). Wzgląd na znaczenie zasady swobody umów przemawiał za przyjęciem stanowiska, że wzmocnienie obowiązku dłużnika z umowy przedwstępnej zastrzeżeniem kary umownej lub zadatku (co dopuszczalne jest w umowie przedwstępnej zarówno o skutku mocniejszym, jak i tylko słabszym, por. orz. SN z 6.7.1963 r., III CR 161/63, OSN 1964, poz. 152 i inne cyt. M. Krajewski, Umowa, s. 169) umożliwia wierzycielowi uzyskanie kwoty przewyższającej to odszkodowanie (tak m.in. E. Gniewek, Z problematyki, s. 1051; A. Maciąg, Odpowiedzialność, s. 35; M. Wrzołek-Romańczuk, Umowa, s. 48; M. Krajewski, Umowa, s. 171; C. Żuławska, w: Komentarz 2007, s. 180). Oznaczało to także, że strony mogły określić w umowie przedwstępnej rozmiar odszkodowania szerzej niż to przewidywał art. 390 § 1 (por. M. Krajewski, Umowa, s. 156; S. Kowalski, Zastrzeżenie kary umownej w umowie przedwstępnej, Rej. 2003, Nr 1, s. 83 i nast.; T. Treściński, Skutki, s. 49 i nast.). Zmiana wniesiona do § 1 nowelą z 14.2.2003 r. wprost taką możliwość przewiduje, przyznając stronom uprawnienie do odmiennego niż w ustawie określenia zakresu odszkodowania.
7. Jeżeli w umowie przedwstępnej zastrzeżono zadatek, wówczas w przypadku, gdy zobowiązany uchyla się od zawarcia umowy przyrzeczonej, wierzyciel uprawniony jest albo do odstąpienia umowy i zachowania zadatku (żądania dwukrotnej jego wysokości) na podstawie art. 394 KC, albo do dochodzenia roszczeń na podstawie art. 390 § 1, względnie - jeżeli zachowane zostały przesłanki jego zastosowania - § 2 (A. Olejniczak, glosa do orz. SN z 14.12.1999 r., II CKN 624/98, Rej. 2000, Nr 7-8, s. 118 i nast.).
8. Skutek silniejszy wystąpi tylko wówczas, gdy umowa przedwstępna czyni zadość wszystkim wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej "w szczególności co do formy" (chodzi tu o formę zastrzeżoną ad solemnitatem; z mocy ustawy względnie z woli stron, zob. bliżej M. Krajewski, w: System PrPryw, t. 5, s. 758). W praktyce najczęściej chodzi właśnie o formę (zob. np. orz. SN z 29.10.2004 r., III CK 478/03, niepubl.), ale w grę mogą wchodzić także, jak to się dosyć powszechnie stwierdza (por. F. Błahuta, w: Komentarz 1972, t. II, s. 931; J. Strzępka, Umowa, s. 38; A. Rembieliński, A. Rembielińska-Skomiał, Aktualne problemy, s. 42; C. Żuławska, w: Komentarz 2007, s. 180) takie okoliczności mające wpływ na ważność umowy przyrzeczonej, jak jej treść czy wymóg uzyskania zezwolenia organu władzy publicznej (odmiennie M. Krajewski, w: System PrPryw, t. 5, s. 758). Wypada jednak zauważyć, że bliższa analiza innych niż forma przesłanek, od których zależeć ma powstanie skutku silniejszego, prowadzi do zakwestionowania takiego ich znaczenia (tak w szczególności E. Gniewek, Realizacja, s. 70 i nast.; M. Krajewski, Umowa, s. 136 i nast.). W tym świetle prawdziwa, przynajmniej z praktycznego punktu widzenia, wydaje się teza, że zakres zastosowania dodatkowych wymogów, niezbędnych dla wystąpienia silniejszego skutku umowy przedwstępnej, ogranicza się do formy (tak E. Gniewek, Realizacja, s. 72). Zob. też D. Dulęba, Skutki niezachowania formy umowy przedwstępnej, PPH 2006, Nr 8, s. 51 i nast.
9. Co do szczególnych sytuacji niedopuszczalności żądania zawarcia umowy przyrzeczonej, ze względu na jej cechy, zob. M. Krajewski, Umowa, s. 140-141; tenże, System PrPryw, s. 760; ponadto M. Gersdorf-Giaro, Umowy przedwstępne w prawie pracy, PiP 1979, Nr 11, s. 83.
10. Skutek silniejszy polega na tym, że uprawniony może przymusowo doprowadzić do zawarcia umowy przyrzeczonej: może w trybie przewidzianym przez przepisy KPC (por. art. 1047) dochodzić zawarcia umowy stanowczej, a konstytutywny wyrok sądu zastępuje oświadczenie woli dłużnika z umowy przedwstępnej (por. art. 64; zob. uchw. SN (7) z 7.1.1967 r., III CZP 32/66, OSN 1968, Nr 12, poz. 199; glosy: M. Kępiński, NP 1970, Nr 1, s. 107; B. Dobrzański, OSP 1969, Nr 5, s. 200; zob. też A. Oleszko, Złożenie zastępczego oświadczenia woli w praktyce sądowej i notarialnej art. 64 KC, Rej. 1992, Nr 1, s. 57 i nast.). Sporna jest kwestia, w jaki sposób złożone zostaje przez wierzyciela, który wytoczył powództwo, oświadczenie woli o zawarciu umowy przyrzeczonej. Zarysowały się w tej kwestii trzy poglądy: a) orzeczenie sądu zastępuje oświadczenia woli obu stron, umowa zatem zostaje zawarta z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia (tak np. orz. SN z 7.1.1967 r., III CZP 32/66, OSP 1969, poz. 97; z 19.9.2002 r., II CKN 930/00, niepubl.; C. Żuławska, w: Komentarz 2007, s. 180), b) orzeczenie sądu zastępuje tylko oświadczenie woli dłużnika, po uprawomocnieniu się orzeczenia umowa dochodzi do skutku, jeżeli wierzyciel złoży odpowiednie oświadczenie woli (zob. M. Krajewski, jw., s. 26 i nast.), c) orzeczenie sądu zastępuje tylko oświadczenie woli dłużnika, a wierzyciel swoje oświadczenie składa wnosząc pozew, wobec czego umowa zawarta jest z chwilą uprawomocnienia się wyroku (tak m.in. K. Korzan, Orzeczenia zastępujące oświadczenia woli w sądowym postępowaniu cywilnym, Warszawa 1977, s. 73 i nast.; E. Gniewek, Realizacja, s. 76 i nast.; J. Strzępka, Umowa, s. 40; J. Stochel, Dochodzenie, s. 82; T. Treściński, Skutki, s. 49 i nast.). Przychylam się do tego ostatniego poglądu, dominującego w polskiej doktrynie, chociaż zgodzić się trzeba ze stanowiskiem, że nie zawsze stanowi on wystarczające uzasadnienie dojścia do skutku umowy przyrzeczonej (zob. M. Krajewski, jw., s. 25-26; tenże, System PrPryw, t. 5, s. 766 i nast.).
W przypadku, gdy umowa przyrzeczona wymaga dla swojej ważności formy aktu notarialnego niewątpliwie orzeczenie zastępujące oświadczenie woli pozwanego zastępuje również formę aktu notarialnego. Kontrowersyjna jest natomiast kwestia zachowania takiej formy przez oświadczenie powoda, wyrażone wszak w pozwie sporządzonym w zwykłej formie pisemnej. W tej kwestii prezentowane są dwa stanowiska. Według pierwszego, w wyniku dokonanej w toku procesu przez sąd oceny oświadczenia powoda, uzyskuje ono rangę oświadczenia w formie aktu notarialnego (tak E. Gniewek, Realizacja, s. 32). Pogląd odmienny postuluje objęcie przez sąd oświadczenia woli powoda sentencją orzeczenia (tak B. Dobrzański, glosa do orz. SN z 7.1.1967 r., III CZP 32/66, OSPiKA 1969, Nr 5, poz. 97, s. 78).
11. Co do zasady, sąd nie może, bez zgody stron, nadać umowie treści innej od ustalonej w umowie przedwstępnej (por. orz. SA w Lublinie z 19.2.1998 r., I ACa 42/98, OSA 2000, Nr 2, poz. 5). W doktrynie wyrażono jednak pogląd, iż możliwe jest zastosowanie przez sąd do umowy przedwstępnej art. 3571 KC, jeżeli po jej zawarciu doszło do nadzwyczajnej zmiany stosunków (tak np. C. Żuławska, w: Komentarz 2007, s. 181).
12. Jeżeli spełnione są wymagania wystąpienia skutku mocniejszego uprawniony, w ramach przysługującego mu upoważnienia przemiennego, może dochodzić bądź zawarcia umowy przyrzeczonej, bądź odszkodowania (kumulacja roszczeń nie jest możliwa). Zob. np. Z. Radwański, System, t. III, cz.1, s. 415, Błahuta,w: Komentarz 1972, t. II, s. 932; M. Wrzołek-Romańczuk, Umowa, s. 106; P. Machnikowski, Umowa, s. 89; M. Krajewski, w: System PrPryw, t. 5, s. 756; zob. jednak T. Treściński, Skutki, s. 49 i nast.). Jeżeli uprawniony skorzysta ze skutku silniejszego, nie może domagać się odszkodowania. Zrzeczenie się roszczenia o zawarcie umowy przyrzeczonej nie pozbawia możliwości dochodzenia przez stronę uprawnioną roszczenia odszkodowawczego (orz. SN z 9.5.2001 r., II CKN 440/00, OSNC 2001, Nr 12, poz. 185). Uprawniony nie może jednak odmówić przyjęcia opóźnionego świadczenia "głównego" (zawarcie umowy przyrzeczonej) i domagać się odszkodowania (tak M. Krajewski, w: System PrPryw, t. 5, s. 756).
13. W przypadku niewykonania przez dłużnika, z przyczyn, za które ponosi on odpowiedzialność, świadczenia polegającego na złożeniu oświadczenia woli o zawarciu umowy przyrzeczonej (następcza niemożliwość świadczenia), wierzyciel wedle niektórych autorów może żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych, a nie tylko w granicach ujemnego interesu (tak M. Krajewski, jw., s. 29). Podobnie w przypadku nienależytego wykonania przez dłużnika tego obowiązku (np. z powodu zwłoki, zob. orz. SN z 30.3.1978 r., III CZP 10/78, OSN 1979, poz. 2; zgodnie z orz. SN z 14.12.1999 r., II CKN 624/98, OSN 2000, Nr 6, poz. 120 zwłoka zobowiązanego z umowy przedwstępnej może być uznana za niewykonanie umowy w rozumieniu art. 394 § 1 KC; glosa cz. aprob. A. Olejniczak, Rej. 2000, Nr 7-8, s. 118 i nast.; glosa M. Wrzołek-Romańczuk, Pal. 2000, Nr 11-12, s. 221). Odmiennie T. Treściński, Skutki, s. 49 i nast., który słusznie podkreśla, że skoro wierzyciel z umowy przedwstępnej w razie niewykonania zobowiązania może domagać się odszkodowania w granicach negatywnego interesu umowy, to tym bardziej w razie zwłoki dłużnika (gdy zobowiązanie zostało wykonane, tyle że w sposób nienależyty) wierzycielowi może przysługiwać tylko roszczenie o naprawienie szkody, którą poniósł przez to, że dłużnik zawarł umowę przyrzeczoną w sposób nienależyty (tj. w późniejszym czasie lub innym miejscu).
14. Istnienie zobowiązań z umowy przedwstępnej nie stoi na przeszkodzie zawarciu umowy przyrzeczonej o treści odbiegającej od określonej w umowie przedwstępnej. W takim jednak przypadku strony powinny wyraźnie określić, że zawarcie przez nie określonej umowy stanowiło wykonanie zobowiązań z umowy przedwstępnej. Brak odpowiedniego zastrzeżenia powoduje, że zobowiązanie z umowy przedwstępnej nadal obciąża dłużnika (tak Radwański 2006, s. 144).
15. Roczny termin przedawnienia przewidziany w art. 390 § 3 biegnie od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta (ustalonego w umowie przedwstępnej względnie wyznaczonego przez uprawnionego) (por. Z. Radwański, w: System, t. III, cz. 1, s. 417; C. Żuławska, w: Komentarz 2007, s. 181). Upływ terminu powoduje, że uprawniony nie może skutecznie domagać się na drodze sądowej zobowiązania dłużnika do złożenia oświadczenia woli. Oczywiście, nic nie stoi na przeszkodzie, by strony zawarły umowę przyrzeczoną mimo przedawnienia roszczenia o jej zawarcie.
Roszczenie o odszkodowanie także przedawnia się w ciągu jednego roku licząc od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli jednak sąd oddali żądanie zobowiązania dłużnika do złożenia oświadczenia o zawarciu umowy przyrzeczonej, wówczas roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne. To uregulowanie nie znajduje zastosowania, jeżeli roszczenie o zawarcie umowy przyrzeczonej uległo oddaleniu z powodu przedawnienia. Na bieg terminu przedawnienia roszczenia o zawarcie umowy przyrzeczonej nie ma wpływu oddalenie powództwa odszkodowawczego (tak Błahuta, w: Komentarz 1972, t. II, s. 933; J. Strzępka, Umowa, s. 47; M. Krajewski, Umowa, s. 175).
16. Termin przedawnienia określony w art. 390 § 3 odnosił się tylko do roszczenia o zawarcie umowy; nie stosował się on do żądania zwrotu podwójnego zadatku, wręczonego przy zawarciu umowy przedwstępnej, ani też do innych roszczeń, jakie mogły powstać w związku z niewykonaniem (nienależytym wykonaniem) umowy przedwstępnej (por. np. A. Maciąg, Odpowiedzialność, s. 38; J. Stochel, Dochodzenie, s. 84; M. Krajewski, glosa do orz. SN z 27.1.2000 r., II CKN 707/98, OSN 2000, Nr 10, poz. 147). Nowelą z 14.2.2003 r. rozszerzono zakres zastosowania terminu przedawnienia określonego w art. 390 § 3 na wszystkie roszczenia, jakie mogą wynikać z umowy przedwstępnej (co do zagadnienia międzyczasowego zob. orz. SN z 21.11.2006 r., III CZP 102/06, niepubl.; orz. SA w Poznaniu z 26.10.2005 r., niepubl.). Utraciły zatem aktualność odmienne rozstrzygnięcia orzecznictwa (por. orz. SN z 4.12.1973 r., III CRN 281/73, OSN 1974, Nr 11, poz. 194; z 27.9.1994 r., II CRN 84/94, niepubl.); tak też M. Krajewski, w: System PrPryw, t. 5, s. 772; odmiennie C. Żuławska, Komentarz 2007, s. 182, która uważa, że ogólne terminy przedawnienia nadal znajdują zastosowanie w przypadku roszczeń wynikających z dodatkowych zastrzeżeń umownych (kara umowna, zadatek - co do zadatku tak też orz. SN z 11.1.2006 r., III CK 357/05, niepubl.). Jednakże roszczenie o zwrot kwoty zapłaconej na poczet świadczenia z umowy przyrzeczonej, która nie została zawarta, nie przedawnia się z upływem terminu rocznego określonego w art. 390 § 3 KC (orz. SN z 8.3.2007 r., III CZP 3/07, niepubl.).
Popiołek