"Granica"

Z. Nałkowskiej

1. "Granica" jako powieść psychologiczna:

Autorka zaprasza czytelnika do wspólnej analizy psychologicznej bohaterów i interpretacji ich zachowań. Powieść początkowo nosiła tytuł ''Schematy", co miało symbolizować schematyzm życia ludzkiego. Powieść jest syntezą wiedzy o człowieku. Autorka stawia wciąż aktualne pytania - o moralność człowieka, granicę moralności oraz tożsamość, o wybór postaw i ich uwarunkowania. Utwór został wydrukowany w 1935 r.

2. Kompozycja klamrowa:

Autorka zastosowała zabieg przedstawienia na początku powieści jej zakończenia (inwersja czasowa). Układ retrospektywny.

3. "Granica" jako powieśc społeczna - odnajdujemy w niej obraz społeczeństwa i opis jego poszczególnych warstw:

- mieszczanie i urzędnicy (np.Elżbieta Kolichowska)

- ziemianie (np.rodzice Zenona, Tczewscy)

- biedota (np. Jasia Gołąbska)

4. W "Granicy" autorka zestawia ze soba dwie koncepcje człowieka - społecznego i biologicznego. Zenon stał się reprezentantem drugiej z koncepcji - nie potrafił zapanować nad swoimi popędami.

5. Powieść zawiera również watek ontologiczny (bytowy, problematyka cierpienia, istnienia). Pojawia się w rozmowie syna Kolichowskiej z księdzem Czerlonem. Jej przedmiotem jest pytanie o granicę ludzkiego bólu, cierpienia, o sens życia człowieka. Dochodzą do wniosku iż cierpienie i liczne przeciwności losu są wpisane w naturę ludzką. W "Granicy" widoczne są także wpływy determistów. Według nich człowiek i jego życie są zdeterminowane przez czynniki środowiskowe, historię, rodzinę, itd., a jednostka ma realnie minimalny wpływ na swoje życie. Detrminanty te wpływają również na nasze widzenie moralności.

6. W utworze występuje motyw przemijania - spotkanie z sąsiadkami podczas imienin pani Kolichowskiej.

Charakterystyka bohaterów:

1. Zenon Ziembiewicz:

- syn zubożałego szlachcica

- miał plany dotyczące studiów w Paryżu

- krytycznie oceniał postępowanie ojca, który motorycznie zdradzał żonę (nie chciał być taki jak on)

- podziwiał matkę i jej umiejętności, mimo, że była prosta kobietą, która tolerowała postępowanie mężą

- udzielał korepetycji Elżbiecie w gimnazjum

- chcąc zdobyć pieniądze na studia zawarł układ z Czechlińskim (pisał artykuły zgodne z zaleceniami przełożonego, sprzedanie duszy)

- romans ze starszą Adelą

- miała dziecko z Justyna i dał jeje pieniądze na przeprowadzenie aborcji

- redaktor "Niwy"

- prezydent miasta

- chciał zbudować osiedle dla robotników; wykazywał inicjatywę

- chciał być dobrym prezydentem ( remont cegielni, uporządkował wybrzeże nad rzeką - park, pijalnia mleka dla dzieci, korty tenisowe)

- nie był odpowiedzialny, swoimi problemami obarczał Elżbietę

- słaby psychicznie, kiedy dowiedział się, żę nie odzyska wzroku popełnił samobójstwo (strzelił sobie z rewolweru w usta)

2. Elżbieta Biecka:

Elżbieta była młodzieńczą miłością Zenona. Od dzieciństwa mieszkała u ciotki Cecylii Kolichowskiej, jej matka przebywała zaś za granicą, prowadząc barwne życie towarzyskie. W młodości Elżbieta była osobą chłodną, zdystansowaną. Jej jedyną namiętnością była miłość do Awaczewicza - starszego, żonatego mężczyzny.

Rozczarowana jego romansem z nauczycielką francuskiego, Julią Wagner, Elżbieta zmieniła swój stosunek do życia. Po podupadającej na zdrowiu ciotce przejęła obowiązki związane z prowadzeniem kamienicy. Troskliwie opiekowała się chorą.

Dostrzegała trudną sytuację lokatorów i starała się im pomagać. Jej początkowa niechęć do Zenona Ziembiewicza przeistoczyła się w wielką miłość. W Zenonie znalazła pokrewną duszę. Świetnie się rozumieli. Wybaczyła mu jego romans z Justyną, pomagała w rozwiązywaniu problemów byłej kochanki. Po samobójczej śmierci męża zostawiła ukochanego synka pod opieką teściowej i wyjechała za granicę.

3. Justyna Bogutówna:

Była córką kucharki, swego ojca nie znała. Wychowywała się w majątku Tczewskich, gdzie spędzając czas z młodą hrabianką nabrała nieco obycia towarzyskiego. Była atrakcyjną kobieta, miała w sobie wiele ciepła i serdeczności. Lubiła opowiadać o życiu swoich znajomych, bardzo przejmowała się ich losem. Pomimo zewnętrznej ogłady była osobą nieskomplikowaną i naiwną. Uwiedziona przez Zenona wierzyła, że po powrocie z zagranicy mężczyzna zwiąże się z nią.

Po śmierci matki musiała podjąć pracę w mieście. Nie wiedząc, że Zenon jest zaręczony, nadal pełna nadziei spotykała się z nim. Wkrótce okazało się, że jest w ciąży. Dowiedziawszy się o małżeńskich planach Zenona i Elżbiety, usunęła ją. To wydarzenie całkowicie ją odmieniło. Obwiniając Ziembiewicza o utratę dziecka, wymagała, by się nią opiekował. Czuła się samotna i upokorzona, popadła w przygnębienie, straciła zainteresowanie rzeczywistością. Pomimo wsparcia ze strony Zenona i jego żony, jej stan psychiczny stale się pogarszał. Próbowała popełnić samobójstwo, miała halucynacje, groziła Zenonowi, że go zabije. Pewnego dnia wtargnęła do jego gabinetu i oblała jego twarz kwasem. Po tym wydarzeniu została aresztowana.

4. Cecylia Kolichowska:

Kobieta pięćdziesięcioletnia, wdowa. Była właścicielką kamienicy, los jej mieszkańców interesował ją jednak tylko w związku z płaceniem czynszu. Była dwukrotnie zamężna, każdy z tych związków sprawił jej ogromny zawód. Jej syn Karol z powodu przewlekłej choroby od wielu lat przebywał za granicą. Była bardzo przywiązana do swej bratanicy, Elżbiety Bieckiej, którą się opiekowała. Coroczne spotkania z przyjaciółkami uświadamiały Kolichowskiej upływ czasu. Z trudem akceptowała fakt, że się starzeje i jej stan zdrowia stale się pogarsza. Ostatnie miesiące życia spędziła w łóżku, pod opieką Elżbiety, Karola i sąsiadek. Pomimo chłodnego przyjęcia i zaskoczenia wyglądem syna po latach rozłąki, nawiązali ze sobą bardzo dobry kontakt. Odzyskany syn Karol i Elżbieta, której przez wiele lat zastępowała matkę, towarzyszyli jej na łożu śmierci.

5.Karol Wąbrowski:

Syn z pierwszego małżeństwa Cecylii Kolichowskiej. Wywieziony przez matkę do zagranicznego sanatorium, zerwał z nią kontakt, gdyż nie mógł jej wybaczyć małżeństwa z Kolichowskim. Po powrocie pogodził się z matką i zamieszkał z nią. Noszenie gorsetu ortopedycznego znacznie utrudniało mu poruszanie się, lecz całkowicie pogodził się ze swoim kalectwem. Był wyznawcą światopoglądu materialistycznego, czemu dał wyraz w rozmowie z księdzem Czerlonem.

6. Walerian Ziembiewicz:

Ojciec Zenona. Po utracie własnego majątku został rządcą w posiadłości Tczewskich w Boleborzy. Był bardzo dumny ze swojego szlacheckiego pochodzenia. W zarządzaniu majątkiem zazwyczaj wyręczała go żona. Był nieudolnym gospodarzem, czas spędzał na polowaniach, piciu i romansach z młodymi dziewczętami, z których spowiadał się żonie, oczekując przebaczenia.

7. Karolina Bogutowa:

Matka Justyny, pracowała jako kucharka. Zwolniona z powodu nieślubnej ciąży, dzięki znajomości z ogrodnikiem Borbockim dostała pracę u Tczewskich. Gdy zaczęła chorować, przeniosła się do Czechlińskiego, a następnie do Ziembiewiczów, gdyż było tam mniej pracy. Zmarła w szpitalu, zbyt późno przywieziona na operację.

8. Czechliński:

Plenipotent Tczewskich, zamożny i ustosunkowany, nie wzbudzał jednak zaufania, gdyż miał do wszystkiego sarkastyczny stosunek. Pomógł Zenonowi zostać redaktorem w lokalnej gazecie, a następnie objąć stanowisko prezydenta miasta.

9. Jasia Gołąbska:

Córka ogrodnika Borbockiego, jedyna przyjaciółka Justyny. Wraz z matką, bratem Frankiem i dziećmi mieszkała w kamienicy Kolichowskiej. Żyła w nędzy, w ciemnym, urządzonym w piwnicy mieszkaniu bez wygód. Jej mąż odszedł bez wieści, dzieci kolejno umierały. Po stracie najmłodszej córki zmarła na gruźlicę.

10. Żańcia Ziembiewiczowa:

Jej prawdziwe imie to Joanna. Matka Zenona kochała „życie, ludzi i świat”, a przede wszystkim swojego męża. Wierna i cierpliwa z pokorą znosiła wybryki męża, podsuwając mu kochanki, starała się zaspokoić jego wybujałe potrzeby, idealizowała go. Nie była kobietą głupią. Wobec bezradności męża w prowadzeniu folwarku, zajmowała się rachunkami i sprawami gospodarczymi. Po śmierci Waleriana nigdy nie skarżyła się na niego. Pogodziła się ze swoim losem i nieuchronną starością, w której potrafiła odnaleźć pozytywne strony. Z oddaniem zajmowała się wychowaniem wnuka. Cieszyła się szczęściem syna, ale i potrafiła bez żalu spojrzeć na własne małżeństwo i zmarłego męża.

11. Ksiądz Adolf Czerlon:

Jedna z epizodycznych postaci powieści, wart jednak bliższego poznania. Jako młodzieniec studiował na Sorbonie. Podróżując po Europie imał się różnych zajęć. Pracował bardzo ciężko i poznawał ludzkie cierpienie i nędzę. Nie mogąc pozbyć się uczucia „lęku przed karą” został kapłanem. Będąc proboszczem w Chązebnej miał podobno romans z hrabiną Tczewską. Ksiądz nie znalazł w służbie Bogu ukojenia. W życiu ludzkim nie widział żadnych jasnych stron - jedynie cierpienie, grzech i strach. Nie wierzył w możliwość poznania Boga i prawdy o Nim, oczekiwał od wiernych pokory, dyscypliny i biernej wiary.

Interpretacja tytułu:

1. Granica moralna - taka, którą stopniowo przekracza się w swych działaniach i moralnych wyborach ( w przypadku Zenona był to romans z Justyną, decyzja o usunięciu ciąży i rozkaz strzelania do robotników).

2. Granica psychologiczna - stawia przed nami pytanie o kres mozliwości poznania siebie, innych i świata; jest to granica odporoności psychicznej człowieka; jej przekroczenie oznacza, że człowiek zatracił własną tożsamość i przestaje być sobą ("nie mówił swoich myśli do końca", "Musi coś przecież istnieć. Jakaś granica, za którą nie wolno przejść, za którą przestaje się być sobą").

3. Granica filozoficzna - pytanie o poznanie rzeczywistości przez człowieka, o odróżnienie tego co obiektywne od tego co subiektywne. Jest to granica dzieląca nasze postrzeganie nas samych oraz nasz obraz w oczach innych.

4. Granica społeczna:

Symbolikę społecznej granicy odnajdujemy w kamienicy Kolichowskiej - co dla jednych jest podłogą to dla innych jest sufitem. Poszczególne grupy społeczne dzieli granica niemożliwa do pokonania.

5. Zenon:

- oportunista - człowiek bez stałych zasad, przystosowujący się do okoliczności dla osobistych korzyści

- egeocentryk - człowiek, który ma tendencję do oceniania wszystkiego z punktu widzenia własnej osoby, subiektywnie

- konformista - człowiek, który bezkrytycznie przystosowuje się do poglądów innych osób

6. Życiowe role Zenona:

- kochanek

- mąż

- osoba publiczna (polityk, prezydent miasta)

7. Kompleks boleborzański ( Zenon nie chciał powtórzyć tego schematu, ale to zrobił na wzór rodziców, natomiast Elżbieta zostawiła dziecko od opieką teściowej, tak samo jak jej matką zostawiła ja pod opieką ciotki, wszystko działo się zgodnie z jakimś schematem).

8. Przykłady motywów literackich pojawiających się w "Granicy" :

- motyw nieszczęśliwej miłości

- motyw cierpienia

- motyw przemijania

- motyw samotności

Krótkie streszczenie

Akcja powieści rozgrywa się w pierwszej połowie lat 30., w prowincjonalnym mieście oraz w Warszawie, gdzie wyjeżdża Elżbieta. W utworze pojawiają się także nazwy innych miejscowości, np. Boleborza - miejsca urodzenia Zenona.

Główny bohater, Zenon Ziembiewicz, obserwując pełne kompromisów życie rodziców, zwłaszcza ojca, obiecuje sobie, że będzie żył zupełnie inaczej. Tymczasem wciąż przekracza granice, które sobie ustanowił. Nawiązuje romans z prostą dziewczyną, Justyną Bogutówną, który kontynuuje będąc narzeczonym a potem mężem Elżbiety Bieckiej (przekracza granicę moralną). Godzi się pisać pod dyktando, pracując jako redaktor pisma „Niwa”, bo dzięki temu ma pieniądze i pracę (przekracza granicę własnej wolności, staje się niewolnikiem, traci tożsamość). Dzięki tym posunięciom Zenon pnie się po szczeblach kariery: zostaje prezydentem miasta. Jego pierwsze posunięcia są pozytywne: zamienia piwiarnię na przedszkole, stara się poprawić los ubogich. Kiedy jednak strajkujący robotnicy, którym chce się zabrać miejsca pracy i obniżyć pensje, wychodzą na ulicę, Zenon wydaje rozkaz strzelania do nich. Wcześniej nakłonił Justynę, by dokonała aborcji. W finale powieści Zenon popełnia samobójstwo.

Pisarka poruszyła w powieści problematykę moralną, społeczną (los biedoty, kamienica Cecylii Kolichowskiej), egzystencjalną (specyfika ludzkiego życia, wpływ okoliczności na ludzkie wybory). Ciekawie skonstruowana fabuła, liczne analizy stanów, emocji, przeżyć sprawiają, że powieści można potraktować jako studium psychologiczne, ale także jako portret społeczeństwa polskiego 20-lecia międzywojennego, w którym dochodzi do coraz większych przepaści między bogatymi a ubogimi.