GRANICE PAŃSTWA WEDŁUG MORACZEWSKIEJ

•

Pojęcie granicy:

 Granica jako ściśle określona linia styku różnych jurysdykcji, zwykle wyznaczona i kontrolowana przez władze

celne, policję i wojsko. Może się również odnosić do regionu.

 Obecnie przebieg, delimitacja i demarkacja granic politycznych jest określona w umowach międzynarodowych i

wyznaczana na lądzie przy pomocy znaków granicznych, tj. słupy, pasy ziemi, wał y lub bruzdy. Wiele państw
wyznacza dodatkowo tzw. strefę przygraniczną, najczęściej mającą szerokość 2-6 km.

 Jest jednym z elementów składowych państwa – systemu, wyznaczającym jego terytorium i zakres suwerenności,

oraz zbiorem wejść i wyjść do i z systemu, umożliwiającym mu właściwe funkcjonowanie w środowisku
międzynarodowym.

•

Granica:

 De facto: granica faktyczna;

 De jure: została określona prawem. Jest jednocześnie granicą de facto na terenach stabilnych politycznie.

 W przypadku terytorialnych konfliktów międzynarodowych granice te nie muszą się pokrywać.

•

Granice, jako dynamiczny element systemu państwowego, mają 3 wymiary:

 Są instrumentem polityki państwa, ponieważ rządy mogę zmieniać miejsce i funkcje granic dla określonych

korzyści państwa, obywateli czy tez własnych.

 Polityka i działania władz państwowych są uwarunkowane stopniem kontroli, jaką one posiadają nad tą granicą –

dążenie państwa do pozostawiana wyłącznym źródłem władzy i oddziaływania jest możliwe jedynie wtedy, gdy
granice państwa są nieprzenikalne – zamknięte na bodźce zewnętrzne.

 Granice są wyznacznikiem tożsamości narodowej – wiążą się z poczuciem jedności ludzi, a także z mitem o

naturalnej spójności terytorium, ale może to ulegać przekształceniom w wyniku wojen, rewolucji czy politycznych
zawirowań na terenie tego państwa.

•

Pojęcie granicy według Moraczewskiej

 Granica państwa jest elementem składowym państwa wyznaczającym jego terytorium i instrumentem polityki

państwa, który wraz z nim ulega adaptacji do wewnętrznych i zewnętrznych zmian środowiskowych.

FUNKCJE

•

Funkcja granicy państwowej to zadania, których realizację ma zapewnić granica w określonym czasie w celu
utrwalenia określonego stanu otoczenia.

•

2 kryteria klasyfikacji funkcji granic

 Kryterium rodzaju stosunków międzynarodowych. Definiują rodzaj stosunków dwustronnych zachodzących

między państwami. Mają charakter pierwotny i nadrzędny.

– 3 odrębne funkcje:

 Dezinegracyjną – zamykanie się granicy na wszelkie kontakty, izolacja. Stanowi barierę ekonomiczną, polityczną,

społeczną a w niektórych sytuacjach nawet militarną i techniczną.



Fragmegracyjną - polega na otwieraniu się tylko na niektóre czynniki przepływające przez nią lub różnicowaniu
stopnia otwartości – przenikalności granicy w stosunku do określonych państw. Charakterystyczna dla okresu

transformacji systemowej państwa i przebiega z różną dynamiką zmian.

 Integracyjną – charakteryzuje granicę o wysokim stopniu otwartości i intensywności kontaktów. Granica jest

postrzegana jako element systemu państwowego, który łączy państwa.

 Kryterium kierunku oddziaływania granic.

- 5 funkcji:

 Demarkacyjną – jedna z podstawowych funkcji granic. Polega na wyznaczaniu terytorium państwa, odgraniczaniu

jednego państwa od drugiego. Jest przedmiotem umów międzynarodowych o delimitacji granicy i jest wyrażona za
pomocą, np. słupów granicznych.

 Limitacyjną – odzwierciedla wyznaczanie zakresu obowiązywania prawa wewnętrznego stanowionego przez

organy państwowe oraz suwerenności władzy państwowej. Granica wyznacza niezależność władzy państwowej od
wszelkiej innej władzy i wyłączność decydowania przez narodowy ośrodek decyzyjny o sprawach wewnętrznych i
polityce zagranicznej państwa.

 Deterministyczną – granica daje społeczeństwu poczucie wspólnoty i tożsamości narodowej (wyznacza obszar

używania języka, jakim posługuje się większość społeczeństwa, wartości, idee itd.)

 Bariery – oddziela wnętrze państwa od środowiska zewnętrznego. Pojęcie to można utożsamić z jej funkcją

ochronną i kontrolną jednocześnie. Stanowi formalną przeszkodę swobodnego przepływu czynników z zewnętrz do
wewnątrz państwa i odpływu z wnętrza na zewnątrz. Trzy funkcje granic jako bariery: militarnej (pierwotnie
granica stanowiła linię frontu, strefę obrony), ekonomicznej (stanowienie bariery w swobodnym przepływie dóbr,
usług, kapitałów ale i też koszty wydawania paszportów, wiz, voucherów, czy też obowiązkowe ubezpieczenia) i
społecznej (ma chronić społeczeństwo m.in. przed nadmierną migracją zarobkową, ucieczką wykwalifikowanej
kadry pracowniczej, napływem przestępców czy nosicieli chorób zakaźnych). Dodatkowa klasyfikacja granic jako
bariery fizyczno-geograficzne (uwarunkowania środowiskowe), formalno-prawne i organizacyjne (przepisy prawa
regulujące przepływ osób i towarów), organizacji pracy (procedury odpraw granicznych i związanych z nimi
przepisów regulujących zasady kontroli), infrastrukturalne (istnienie i stan infrastruktury granicznej) i
psychologiczne (zagrożenia pochodzące z zagranicy i funkcjonujących w umysłach ludzkich).

 Zaścianka – odzwierciedla charakterystyczny zakres oddziaływania granicy analizowany w relacji odległości od

centrum państwa czy też wyznaczania jego eryferii. Granica jako miejsce styku i kontaktu różnych kultur i
społeczeństw.

•

Czynniki zmiany funkcji granic państwa:

➢

czynniki endogeniczne – czynniki podlegające kontroli państwa nad nimi:

✔

bilateralne i multilateralne umowy międzynarodowe dotyczące granic – dwustronne i wielostronne umowy. Mogą

one dotyczyć ujednolicenia zasad przekraczania granicy, np. dokumentów, prowadzenia wspólnej kontroli na granicy,
znoszenia kontroli czy infrastruktury granicznej. Umowy dwustronne regulujące funkcjonowanie granicy mogą być
zawierane na poziomie narodowym, regionalnym i lokalnym. Nie dotyczy to umów o demarkacji granicy czy umów o
zmianie jej przebiegu. Regulacje na niższych poziomach uwzględniaja specyfikę pogranicza oraz mogą likwidować
negatywne skutki funkcji zścianka granicy. Na ich podstawie są powoływane regiony transgraniczne (euroregiony).

✔

procesy integracji państw – proces integracji charakterystyczny jest dla gospodarki światowej (integracja

gospodarcza). Polega na likwidowaniu barier w międzyarodowym obrocie towarami, kapitałem, usługami, pracą, w
przypływie osób między poszczególnymi gospodarkami i prowadzi do stworzenia jednolitej struktury gospodarczej w
obrębie grupy państw.

➢

czynniki egzogeniczne – czynniki podlegające zróżnicowanej lub ograniczonej kontroli państwa nad nimi:

✔

penetracja systemów państwowych – celem penetracji jest zazwyczaj rozszerzenie wpływów penetratora wewnątrz

państwa penetrowanego dzięki działalności różnego rodzaju elementów „obcych” na terytorium państwa
penetrowanego. Wyróżnia się penetracje pokojową i wojenną. Procesy penetracji ograniczaja intensywność funkcji
limitacyjnej i funkcji bariery granicy państwa.

✔

procesy transnarodowe – granica nie jest w stanie chronić państwa przed zjawiskami i procesami o charakterze

transnarodowym, dlatego najkorzystniejsze jest stosowanie adaptacji kreatywnej zakładającej wybiórcza akceptację
dla procesów transnarodowych adekwatna do siły i pozycji państwa.

✔

procesy globalizacji – globalizacja jako proces funkcjonalnego poszerzania zasięgu i obniżania granic

państwowych. Występuje na poziomie wew. i zew. środowiska państwa. Z jej punktu widzenia granica państwa nadal
pełni funkcję demarkacyjną, ale widoczna jedynie na mapie. W rzeczywistości granice nie stanowią przeszkody dla
przepływu czynników, które biora udział w globalizowaniu świata.

✔

Deterytorializacja – najczęstsze zjawiska do tego doprowadzające to deterytorializacja: własności (np.

przedsiębiorstwa, które nie należą do państwa, mimo iż działaja na jego terytorium), waluty (euro), zagrożeń
(terroryzm czy niekontrolowana migracja) i rozprzestrzeniania się informacji. Procsy deterytorializacji są związane
często z koncepcją upadku znaczenia państwa jako pośrednika między jednostką a sceną międzynarodową.

✔

wirtualizacja państwa – państwo wirtualne jest przejawem współczesnej ewolucji, opartej na przechodzeniu

państwa z formy terytorialnej do formy handlowej. W wyiku pojawienia się ich, zmniejsza się ryzyko wystąpienia
konfliktów między nimi. Państwa mają możliwośc dostępu do siebie bez użycia siły, w postaci penetracji obcych
rynków. Terytorium nie jest jedynym determinantem pozycji państwa w świecie. Państwo opiera się na potędze
umysłów i niemożności uchwycenia czynników przepływu międzynarodowego. Następuje „ekonomizacja” państwa.
Prowadzi ona do oderwania go od terytorium. Elementy wnętrza zaczynaja funkcjonować poza granicami państwa. To
podejscie nie kwestionuje istnienia granic, ale sugeruje zmiane ich funkcji. Granice nie ograniczają działalności
państwa do jego terytorium. Państwa przenosza produkcję na terytorium innych państw, dzięki czemu państwo
macierzyste powiększa swój kapitał i strefe wpływów. Kryterium stopnia zaawansowania wirtualności państwa: 1. są
państwa "głowy" dla których granice państwowe nie mają znaczenia w gromadzeniu zysków i opanowywaniu innych
terytoriów. 2. państwa, które wchodzą w fazę wirtualizacji, a ich granice sa transparentne na przepływ czynniów
zewnętrznych i państwa te same zaczynają penetrować środowisko zewnętrzne. 3. państwa wytwórcze, których granice
państwowe funkcjonują tak samo z punktu widzenia obywateli jak i wytwórczości tego państwa, ale są całkowicie
rzepuszczalne dla działań państw „głów”.