Wykład 7. OKRES DORASTANIA

I WCZESNA DOROSŁOŚĆ

Teoria S.Freuda rozwoju psychoseksualnego

1. Stadium oralne (0 - 1;6)

2. Stadium analne (1;6 - 3;0)

3. Stadium falliczne (3;0 - 5;0)

4. Okres latencji (6;0 - 11;0)

5. Stadium genitalne (okres dorastania)

PODSTAWOWE ZAŁOŻENIA KONCEPCJI PSYCHOSPOŁECZNEGO ROZWOJU CZŁOWIEKA

1. Zrozumienie człowieka jest możliwe, gdy bierze się pod uwagę trzy wzajemnie przenikające się procesy organizacji:

- biologiczny proces organizacji narządów stanowiących organizm (SOMA);

- psychiczny proces (PSYCHE) organizujący indywidualne doświadczenie poprzez syntezę ego;

- „wspólnotowy proces organizacji kulturowej” wyrażający się we wzajemnej zależności osób - (ETHOS).

2. Rozwój psychoseksualny i społeczny toczy się według zasady EPIGENEZY.

Epigeneza objaśnia, że każda część organizmu istnieje w określonej postaci, dopóki nie nadejdzie jej czas rozwoju, pozostając w relacjach z innymi częściami w taki sposób, że istnienie całego układu jest zależne od zachodzącego w określonej kolejności rozwoju każdej części składowej. Brak koordynacji rozwojowej w elementach układu może zagrażać całemu porządkowi rozwoju.

Ten sam wzór odnosi się do rozwoju psychospołecznego.

Epigenetyczne prawo rozwoju psychospołecznego mówi, że dziecko kształtuje możliwości uczestnictwa w coraz szerszych kręgach społecznych, wchodzenia w relacje z coraz większą liczbą osób oraz przejmowania stosowanych przez nie przepisów społecznych. Kultura tworzy warunki do utrzymywania odpowiedniego tempa i następstwa etapów rozwoju, uwzględniając potrzeby jednostki oraz poziom prezentowanych przez nią możliwości.

3. Każde ze stadiów charakteryzowane jest przez: A)dialektykę czyli centralny układ przeciwieństw;

B) zasięg znaczących relacji społecznych;

C) ukształtowanie się podstawowych sił życiowych;

D) występowanie podstawowych patologii i wartości negatywnych;

E) uwewnętrznione pokrewne zasady porządku społecznego;

F) specyficzne dla danego okresu rozwojowego rytualizacje wiążące;

G) wynaturzenia rytualizacji czyli rytualizmy.

TEORIA E.H. ERIKSONA ROZWOJU PSYCHOSPOŁECZNEGO

1. UFNOŚĆ / NIEUFNOŚĆ (0 - 1)

- poczucie bezpieczeństwa;

- optymizm;

- zaufanie do otoczenia (stałość osób zaspokajających potrzeby);

- zaufanie wobec siebie w radzeniu sobie z popędami i otoczeniem.

LUB

- lęk;

- podejrzliwość

- brak zaufania do otoczenia

WPŁYWY ZEWNĘTRZNE SPRZYJAJĄCE POMYŚLNEMU ROZWIĄZANIU KONFLIKTU STADIUM 1:

- czuła troska matki i dbałość o potrzeby dziecka;

- relacje nacechowane stałością, zgodnością, ciągłością, konsekwencją.

2. AUTONOMIA / WSTYD I ZWĄTPIENIE (1 - 3)

- ufna samodzielność

- rozwój niezależności

- pokonywanie przeszkód.

LUB

- niechęć do kontaktu ze światem

- poczucie własnej małości

WPŁYWY ZEWNĘTRZNE SPRZYJAJĄCE ROZW.:

- spójne doświadczenia;

- zachęcanie do ograniczeń

- określanie ograniczeń

- nie obarczanie winą

- nie zawstydzanie

3. INICJATYWA / POCZUCIE WINY (3 - 5)

- poznawanie otoczenia

- realizacja celów, planowanie

LUB

- poczucie winy z powodu agresji wobec innych

- poczucie winy na skutek porażek

- lęk przed karą

WPŁYWY ZEWNĘTRZNE:

- spójne doświadczenia tolerancji

- zachęta

- wzmacnianie pozytywne

4. PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ / POCZUCIE NIŻSZOŚCI (6 - 11)

- zdobywanie wiedzy i umiejętności właściwych kulturze

- poczucie kompetencji i sukcesu

- poczucie porządku i reguł

LUB

- poczucie niższości

- brak wiary w sens pracowitości

WPŁYWY ZEWNĘTRZNE:

- doświadczanie uznania i sukcesu

- spójność doświadczeń

5. TOŻSAMOŚĆ / ROZPROSZONA TOŻSAMOŚĆ (POMIESZANIE RÓL) (okres dorastania)

- stabilne i satysfakcjonujące poczucie stabilności

- poczucie odrębności

LUB

zagubienie siebie

WPŁYWY ZEWNĘTRZNE:

- doświadczanie sukcesu osobistego i satysfakcji związanej ze społeczną akceptacją i uznaniem

SPOSOBY POSZUKIWANIA WŁASNEJ TOŻSAMOŚCI

1. Ciągłość istnienia (np. sprawdzanie niezawodności uczuć rodziców)

2. Próby zmieniania siebie (np. przez przejmowanie cudzego zachowania, zmianę stroju, fryzury, pisma)

3. Próby sprawdzania siebie (np. podejmowanie postanowień)

Wg Eriksona na formowanie się tożsamości wpływają:

1. Poczucie wewnętrznej ciągłości i identyczności;

2. Dostrzeganie tej identyczności i ciągłości przez osoby z otoczenia;

3. Potwierdzenie percepcji własnej osoby w kontaktach interpersonalnych dorastającego.

Warunki sprzyjające kształtowaniu się tożsamości pomieszanej:

- brak stałych wzorców

- brak stabilności w rodzinie

Charakterystyka dorastania ze względu na inne cechy stadium:

A)dialektyka: tożsamość / rozproszenie tożsamości

B) zasięg znaczących relacji społecznych: grupy rówieśnicze, zewnętrzne wzory przywódców;

C) ukształtowanie się podstawowych sił życiowych: wierność - dziecięca ufność i dorosła wiara w liderów grup rówieśniczych;

D) występowanie podstawowych patologii i wartości negatywnych: odrzucenie roli, negatywny odpowiednik wierności - brak aktywności i walki o akceptowane społecznie ukształtowanie się tożsamości . Przejawy: brak wiary we własne siły, przeciwstawianie się > tożsamość negatywna czyli kombinacja nieakceptowanych społecznie, a akceptowanych przez jednostkę elementów tożsamości;

E) uwewnętrznione pokrewne zasady porządku społecznego: ideologiczna wizja świata;

F) specyficzne dla danego okresu rozwojowego rytualizacje wiążące: ideologiczne;

G) wynaturzenia rytualizacji czyli rytualizmy: totalizm

CZAS MORATORIUM PSYCHOSPOŁECZNEGO

STATUSY TOŻSAMOŚCI JAMESA MARCII

- (nawiązanie do koncepcji kształtowania się tożsamości E.Eriksona):

TOŻSAMOŚĆ: skonstruowana przez jednostkę dynamiczna organizacja popędów, zdolności, przekonań i historii życia jednostki.

Na kształtowanie się tożsamości składają się dwa aspekty:

- KRYZYS: świadome podejmowanie decyzji, dokonywanie wyborów, refleksja nad wcześniejszymi wyborami i systemem wartości;

- ZOBOWIĄZANIE/ZAANGAŻOWANIE: efekt wyboru - przyjęcie na siebie określonej roli, przyjęcie określonego systemu przekonań, ideologii.

STOPIEŃ KRYZYSU

Wysoki Niski

ZOBO

WIĄZA

NIE

Wysoki

Niski

d.c.

- TOŻSAMOŚĆ OSIĄGNIĘTA: kryzys zakończony, podjęte zobowiązanie - rola zawodowa i rodzinna;system wartości;

- MORATORIUM: kryzys trwa, brak zobowiązań;

- TOŻSAMOŚĆ PRZEJĘTA: brak kryzysu, akceptacja dotychczasowych zobowiązań;

- TOŻSAMOŚĆ ROZPROSZONA: brak kryzysu, nie podjęte zobowiązanie lub niepowodzenie w przyjęciu zobowiązania po kryzysie.

A teraz wkraczamy w okres wczesnej dorosłości

PRZEJAWY DOROSŁOŚCI (TURNER i HELMS)

• Dobrze rozwinięty system wartości

• Realistyczne pojęcie własnej osoby

• Stabilność emocjonalna

• Utrzymywanie satysfakcjonujących relacji społecznych

• Zdolność dokonywania wglądu intelektualnego

• Realistyczna ocena przyszłych celów

• Pomyślne radzenie sobie z problemami życiowymi

• Efektywne strategie planowania

• Dobre rozumienie otoczenia

• Tworzenie warunków do szczęśliwego życia

KRYTERIA DOJRZAŁOŚCI WEDŁUG

GORDONA ALLPORTA

1.

- stopniowy rozwój rozumienia otaczających środowisk;

- rozwój więzi z przedstawicielami płci przeciwnej;

- poszerzanie zainteresowania dla problemów moralnych, obywatelskich.

2.

- zdolność do wchodzenia w bliskie relacje z innymi (BLISKOŚĆ - rozumienie innych osób, akceptacja ich, empatyczny stosunek wobec nich, tolerancja wobec ich słabości i braków).

3.

- Akceptacja siebie - pełne uznawanie własnej osoby, zwłaszcza w okresach niedoskonałości;

- Akceptacja własnej emocjonalności - uznanie swych emocji jako naturalnego elementu swej osoby;

- Odporność na frustrację - zdolność do kontynuowania działania w sytuacjach silnego stresu;

- Swobodne wyrażanie emocji - świadomość swych emocji i kontrolowanie ich bez uczucia obawy.

4.

- Wierne spostrzeganie świata, bez zniekształcania w trakcie realizacji celów i potrzeb.

5.

- Sprawdzanie nabytych kwalifikacji w działaniu.

6.

- Zdolność wglądu w siebie i umiejętność oceny tego: co można zrobić, czego nie można zrobić, co powinno się robić.

7.

TEORIA ZADAŃ ROZWOJOWYCH W CIĄGU ŻYCIA

według R.J.HAVIGHURSTA

Kategorie zadań rozwojowych

1. Osiąganie wzorców zależności i niezależności

2. Odbieranie i dawanie uczuć

3. Związki ze zmieniającymi się grupami społecznymi

4. Uczenie się psychospołecznych i biologicznych ról płciowych

5. Akceptacja i adaptacja do zmian fizycznych

6. Panowanie nad przemianami we własnym organizmie

7. Rozwój świadomości

8. Rozumienie i kontrolowanie świata fizykalnego

9. Rozwój systemu symboli i zdolności pojęciowych

10. Stosunek do samego siebie i wszechświata.

1. NIEMOWLĘCTWO I WCZESNE DZIECIŃSTWO

- UCZENIE SIĘ CHODZENIA;

- UCZENIE SIĘ PRZYJMOWANIA STAŁEGO POKARMU;

- UCZENIE SIĘ MÓWIENIA;

- UCZENIE SIĘ KONTROLI NAD WYDALANIEM;

-UCZENIE SIĘ RÓŻNIC PŁCI I SKROMNOŚCI SEKSUALNEJ;

- TWORZENIE POJĘĆ I UCZENIE SIĘ MOWY DO OPISU RZECZYWISTOŚCI SPOŁECZNEJ I FIZYCZNEJ;

- NABYWANIE GOTOWOŚCI DO CZYTANIA.

ŚREDNIE DZIECIŃSTWO

-UCZENIE SIĘ SPRAWNOŚCI FIZYCZNYCH POTRZEBNYCH W CODZIENNYCH ZABAWACH;

-WYTWARZANIE ZDROWYCH POSTAW WOBEC SAMEGO SIEBIE I WZRASTAJĄCEGO ORGANIZMU;

-UCZENIE SIĘ PRZEBYWANIA Z RÓWIEŚNIKAMI;

-UCZENIE SIĘ ODPOWIEDNICH RÓL MĘSKICH LUB KOBIECYCH;

-ROZWIJANIE PODSTAWOWYCH UMIEJĘTNOŚCI CZYTANIA, PISANIA I LICZENIA;

-ROZWIJANIE POJĘĆ POTOCZNYCH PRZYDATNYCH W CODZIENNYM ŻYCIU;

-ROZWIJANIE ŚWIADOMOŚCI, MORALNOŚCI I SKALI WARTOŚCI

-OSIĄGANIE NIEZALEŻNOŚCI OSOBISTEJ;

-ROZWIJANIE POSTAW WOBEC GRUP SPOŁECZNYCH ORAZ INSTYTUCJI.

ADOLESCENCJA

-OSIĄGNIĘCIE NOWYCH, BARDZIEJ DOJRZAŁYCH WIĘZI Z RÓWIEŚNIKAMI OBOJGA PŁCI;

-UKSZTAŁTOWANIE ROLI MĘSKIEJ LUB KOBIECEJ;

- AKCEPTACJA SWOJEGO WYGLĄDU I SKUTECZNE POSŁUGIWANIE SIĘ WŁASNYM CIAŁEM;

-OSIĄGNIĘCIE NIEZALEŻNOSCI UCZUCIOWEJ OD RODZICÓW I INNYCH OSÓB DOROSŁYCH;

-PRZYGOTOWANIE DO MAŁŻEŃSTWA I ŻYCIA W RODZINIE;

-PRZYGOTOWANIE DO KARIERY ZAWODOWEJ (NIEZALEŻNOŚCI EKONOMICZNEJ);

-ROZWIJANIE IDEOLOGII (SIECI WARTOŚCI) I SYSTEMU ETYCZNEGO KIERUJĄCEGO ZACHOWANIEM;

-DĄŻENIE I OSIĄGNIĘCIE POSTĘPOWANIA ODPOWIEDZIALNEGO SPOŁECZNIE.

 

WCZESNA DOROSŁOŚĆ (18 – 30 R.Ż.)

·        WYBÓR MAŁŻONKA;

·        UCZENIE SIĘ WSPÓŁŻYCIA Z MAŁŻONKIEM;

·        ZAŁOŻENIE RODZINY;

·        WYCHOWANIE DZIECI;

·        PROWADZENIE DOMU;

·        ROZPOCZĘCIE PRACY ZAWODOWEJ;

·        PRZYJMOWANIE ODPOWIEDZIALNOŚCI OBYWATELSKIEJ;

·        ZNALEZIENIE POKREWNEJ GRUPY SPOŁECZNEJ.

 

WIEK ŚREDNI

·        WSPOMAGANIE DORASTAJĄCYCH DZIECI TAK, ABY STAWAŁY SIĘ ODPOWIEDZIALNYMI I SZCZĘŚLIWYMI LUDŹMI;

·        OSIĄGNIĘCIE DOJRZAŁEJ ODPOWIEDZIALNOSCI SPOŁECZNEJ I OBYWATELSKIEJ;

·        UZYSKANIE I PODTRZYMYWANIE ZADOWALAJĄCEJ SPRAWNOŚCI W PRACY ZAWODOWEJ;

·        WYPEŁNIENIE WOLNEGO CZASU ZAJĘCIAMI TYPOWYMI DLA OSÓB DOROSŁYCH;

·        TRAKTOWANIE MAŁŻONKA JAKO OSOBY;

·        AKCEPTOWANIE I DOSTOSOWANIE SIĘ DO FIZJOLOGICZNYCH ZMIAN WIEKU ŚREDNIEGO;

·        PRZYSTOSOWANIE SIĘ DO STARZENIA SIĘ RODZICÓW.

TEORIA ROGERA GOULDA

BŁĘDNYCH PRZEKONAŃ NABYTYCH W DZIECIŃSTWIE

Błędne przekonania nabyte w dzieciństwie:

1. Rodzice dorosłych dzieci będą żyć wiecznie.

2. Rodzice dorosłych dzieci zawsze będą służyć pomocą, gdy pojawią się problemy.

3. Rodzice zawsze rozwiążą problemy.

4. Diabeł i śmierć nie istnieją

WCZESNA DOROSŁOŚĆ (16 - 34)

Stadia:

1. OPUSZCZAM ŚWIAT SWOICH RODZICÓW (16 - 22)

Błędne przekonanie do usunięcia:

DZIECI ZAWSZE BĘDĄ NALEŻEĆ DO SWOICH RODZICÓW I WIERZYĆ W ICH ŚWIAT.

(Przykłady przekonań: „Jeżeli się uniezależnię, stanie się nieszczęście” „Wyłącznie rodzice stanowią moją rodzinę”

2. NIE JESTEM TERAZ NICZYIM DZIECKIEM (22 - 28)

Błędne przekonanie do usunięcia:

DZIECKO MA POSTĘPOWAĆ TAK SAMO JAK RODZICE.

3. OTWIERAM SIĘ NA TO, CO JEST WE MNIE (28 - 34)

Błędne przekonanie do usunięcia:

ŻYCIE JEST PROSTE I DAJE SIĘ KONTROLOWAĆ.

WCZESNA DOROSŁOŚĆ W TEORII ERIKSONA

VI Stadium rozwoju: (do około 40 r.ż.)

Podstawowy konflikt:

INTYMNOŚĆ/ IZOLACJA, SAMOTNOŚĆ

Zdolność do utrzymywania bliskich związków

LUB

Samotność, związki puste

WPŁYWY ZEWNĘTRZNE:

- Otwartość i zaufanie ze strony innych;

- Spójne i nagradzające doświadczenia w intymnych związkach