Bezpieczeństwo społeczne

Teoria bezpieczeństwa społecznego

WYKŁAD 2

prof. dr hab. Henryk SPUSTEK

Opole 2013

Źródło rys.: http://allegro.pl/gucci-envy-me-1-7ml-edt-woman-probka-probki-i2574601592.html

Układ wykładu

1.

Bezpieczeństwo jako dobro publiczne

•

Interwencjonizm państwowy w imię bezpieczeństwa

•

Wydarzenia „przyziemne” i „soczewkujące”

•

Ryzyko obliczeniowe a wzburzenie społeczne

2.

Podstawy teoretyczne bezpieczeństwa społecznego

•

Istota i natura osoby oraz życia społecznego

•

Relacja: jednostka a społeczeństwo

•

Integracja i dezintegracja społeczna

•

Anomia społeczna a konflikt społeczny

•

Teoria społecznych reprezentacji

•

Grupy odniesienia poznawczego

2

Zasadnicze pytanie

Jakie jest podłoże teoretyczne badań nad

bezpieczeństwem społecznym?

3

4

1. Bezpieczeństwo jako dobro publiczne

Wartość dotyczy ogółu ludności, to dobro publiczne lub
dobro społeczne, czasami nazywane dobrem wspólnym.

Interwencjonizm państwowy w imię bezpieczeństwa

Ingerowanie państwa w sprawy obywatela może mieć
miejsce tylko wtedy, gdy państwo działa w imieniu ogółu
obywateli i chroni dobro publiczne.

Bezpieczeństwo jest dobrem publicznym, dlatego też – w
przypadkach

dotyczących

zagrożenia

bezpieczeństwa

państwo ma obowiązek zapewnienia sprawnego systemu
ochronnego.

Źródło: Dealing with disaster, Home Office, Third edition 1998.

Twierdzenie

5

1. Bezpieczeństwo jako dobro publiczne

Interwencjonizm państwowy w imię bezpieczeństwa

Bezpieczeństwo jako dobro publiczne podlega ochronie
szczególnej. Państwo ma legitymację do ingerencji w sprawy
obywateli gdy w grę wchodzi bezpieczeństwo.

Jednocześnie

bezpieczeństwo

może

być

różnie

postrzegane, ponieważ jest kategorią niejednoznaczną.

Rodzi się zatem pytanie:
Czy niejednoznaczność pojęcia

bezpieczeństwo stanowi

wadę wynikającą ze sposobu analizy, czy też jest to cecha
immanentna tego pojęcia?

6

Wydarzenia „przyziemne” i „soczewkujące”

1. Bezpieczeństwo jako dobro publiczne

7

Wydarzenia „przyziemne” i „soczewkujące”

Przykład: Spojrzenie na zdarzenie powodzi

1. Bezpieczeństwo jako dobro publiczne

Punkt

widzenia

osób,

których
domostwa

zalewane

są

corocznie.

Reakcja opinii publicznej
ukształtowana

pod

wpływem

dużego

oddźwięku

społecznego

zdarzenia powodzi.

8

1. Bezpieczeństwo jako dobro publiczne

Ryzyko obliczeniowe

Analiza ryzyka jest rzutem przyszłości na teraźniejszość.

9

1. Bezpieczeństwo jako dobro publiczne

Ryzyko obliczeniowe

Ryzyko = prawdopodobieństwo x skutki

i

i

i

Ryzyko =

∑

prawdopodobieństwo x skutki

i

i

i

Przykład

Wypadek samochodowy: prawdopodobieństwo = 0,001, skutek mały
Wypadek lotniczy: prawdopodobieństwo = 0,0000001, skutek bardzo duży

10

1. Bezpieczeństwo jako dobro publiczne

Ryzyko obliczeniowe

Źródło: Na podstawie B. Jennison, Zarządzanie ryzykiem w sektorze publicznym,
Ministerstwo Finansów Rzeczypospolitej Polskiej, s.31

11

1. Bezpieczeństwo jako dobro publiczne

Ryzyko obliczeniowe

Oszacowanie skutków zdarzeń jest bardzo trudne.

Szacowanie skutków zdarzeń osiąga się poprzez modelowanie,
posługując się opracowanymi scenariuszami
(

więcej na ten temat: Wykład 3 System bezpieczeństwa społecznego

).

Ryzyko obliczeniowe można obniżyć na dwa sposoby:



obniżając prawdopodobieństwo wystąpienia zdarzeń

(działalność prewencyjna);



obniżając skutki zdarzeń

•

(poprzez szybką interwencję).

12

Ryzyko obliczeniowe a wzburzenie społeczne

1. Bezpieczeństwo jako dobro publiczne

Ryzyko = Ryzyko obliczeniowe + wzburzenie społeczne

Ryzyko ≠ Bezpieczeństwo

Definicja

Bezpieczeństwo jest stanem otoczenia cywilizacyjnego i naturalnego
określonego przez poziom jego całkowitego ryzyka.

Źródło: J. Wolanin, Zarys teorii bezpieczeństwa obywateli. Ochrona ludności na czas pokoju, Wyd. Donmar, Warszawa 2005

„ … szczególny zbiór światopoglądów, obyczaje, struktura i kultura”

S. P. Huntington, Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego, Wyd. Muza, Warszawa 2000, s.43.

13

Wzburzenie społeczne

1. Bezpieczeństwo jako dobro publiczne

Źródło: P. Sienkiewicz, Media kształtujące społeczne wzburzenie [w: Media a opinia i postawy społeczne],
Krakowskie Wydawnictwo Edukacyjne sp. z o.o., Kraków 2011, s. 16.
Publikacja dostępna pod adresem:
http://books.google.pl/books?id=ytVuhrukOhgC&pg=PA16&lpg=PA16&dq=Sandman+ryzyko&source=bl&ots=pApWPj_lu2&sig
=FUvUgvCod-LsorNuyNma-DbnZCE&hl=en#v=onepage&q=Sandman%20ryzyko&f=false

Ryzyko w danej sytuacji społecznej można opisać w sposób bardziej ścisły:

R =

f ( R , S )

R ≠ S

E

W

E

W

wzburzenie społeczne

ryzyko eksperckie

korelacja wynosi jedynie ok. 4%

P.M. Sandman, Responding to Community Outrage: Strategies for effective Risk Communication,
American Industrial Hygiene Association Fairfax. VaFourth Printing, 1997.

14

Wzburzenie społeczne

1. Bezpieczeństwo jako dobro publiczne

Zidentyfikowano wiele czynników mających wpływ na wzburzenie społeczne,
w tym sprecyzowano 12 czynników głównych.

Czynniki te związane są z „nieprawidłowym” postrzeganiem zagrożeń
przez społeczeństwo.

Aby wyjaśnić nieadekwatność społecznego wzburzenia w stosunku do zagrożenia
należy odpowiedzieć na szereg pytań:

1.

Czy zagrożenie jest narzucone, czy tez jest wynikiem dobrowolnego wyboru?

2.

Czy zagrożenie jest pochodzenia naturalnego, czy też jego źródłem

3.

jest przemysł?

4.

Czy zagrożenie jest egzotyczne i tajemnicze, czy też jest dobrze poznane?

5.

Czy zagrożenie jest zapadające głęboko w pamięć?

6.

Czy zagrożenie jest przerażające, czy też nie?

7.

Czy zagrożenie jest chroniczne, czy też katastroficzne?

8.

Czy zagrożenie jest poznawalne, czy niepoznawalne?

15

Wzburzenie społeczne

1. Bezpieczeństwo jako dobro publiczne

Czy zagrożenie jest sterowane osobiście, czy też przez inny podmiot?

1.
2.

Czy zagrożenie jest wprowadzane uczciwie czy nieuczciwie?

3.
4.

Czy zagrożenie jest moralnie nieistotne, czy też o wydźwięku moralnym?

5.
6.

Czy zagrożenie jest wprowadzane przez osobę, której ufamy?

7.
8.

Czy informacja o zagrożeniu może negatywnie oddziaływać na grupę osób?

Źródło J. Wolanin, Bezpieczeństwo i ryzyko a polityka [w:] Bezpieczeństwo wewnętrzne państwa,
red. nauk. S. Sulowski, M. Brzeziński, Wyd. Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2009, s.45 - 55.

16

Istota i natura osoby oraz życia społecznego

2. Podstawy teoretyczne bezpieczeństwa społecznego

Prawa społeczne pozwalają człowiekowi na korzystanie z wolności i włączanie się
jednostek w różne formy życia społecznego.

Człowiek jest z natury istotą społeczną; jednostka, która z natury, a nie przez

przypadek, żyje poza społecznością, jest albo kimś niegodnym naszej uwagi,

albo istotą nadludzką.

Społeczność jest w naturze czymś, co ma pierwszeństwo nad jednostką.

Każdy, kto albo nie potrafi żyć we wspólnocie, albo jest tak samowystarczalny,

że jej nie potrzebuje, i dlatego nie uczestniczy w życiu społeczności, jest albo

zwierzęciem, albo bogiem.

17

Relacja: jednostka a społeczeństwo

2. Podstawy teoretyczne bezpieczeństwa społecznego

Podstawowymi zasadami regulującymi relacje jednostki ze społeczeństwem są:

•

zasada dobra wspólnego;

•

zasada solidarności;

•

zasada pomocniczości;

•

zasada wzajemności.

ZASADY ETYCZNE GOSPODARKI ŚWIATOWEJ http://www.kns.gower.pl/filozofia/mgr_2.htm#36

Zasada dobra wspólnego

„

Rzeczpospolita Polska jest dobrem wspólnym wszystkich

obywateli”

Art. 1 Konstytucji RP

Istotną cechą dobra wspólnego jest możliwość jego redystrybucji. Powinno być ono
dostępne dla wszystkich członków społeczności.

18

Relacja: jednostka a społeczeństwo

2. Podstawy teoretyczne bezpieczeństwa społecznego

Zasada pomocniczości
Reguluje wymianę społeczną, podobnie jak zasada dobra
wspólnego zwracając uwagę na organizację przestrzeni społecznej
istniejącej pomiędzy jednostką
a narodem i państwem.
Zasada pomocniczości wskazuje, że większa wspólnota powinna
wypełniać tylko te zadania, które wykraczają poza możliwości
mniejszych społeczności.

Zasada ta została sformułowana przez Piusa XI w encyklice Quadragesimo anno. Papież nazwał ją zasadą filozofii
społecznej.

19

Relacja: jednostka a społeczeństwo

2. Podstawy teoretyczne bezpieczeństwa społecznego

jednostka

społeczeństwo

jednostka

społeczeństwo

Zasada pomocniczości

Zasada dobra

wspólnego

kierunek redystrybucji

dobra wspólnego

20

Relacja: jednostka a społeczeństwo

2. Podstawy teoretyczne bezpieczeństwa społecznego

Zasada wzajemności
Zasada ta zobowiązuje jednostkę do działania na rzecz innych
ludzi przez wzgląd na ich wcześniejsze działania wobec niej, a nie
na ich społeczne cechy i pozycje.

A. Gouldner, Norma wzajemności. Preliminaria, [w:] Współczesne teorie wymiany społecznej. Zbiór tekstów. 1992.

Zasada solidarności

Solidarność definiuje się jako uporządkowaną zgodę w dążeniu do
dobra wspólnego

C. Strzeszewski, Katolicka nauka społeczna, Lublin 1994, s.521.

21

Integracja i dezintegracja społeczna

2. Podstawy teoretyczne bezpieczeństwa społecznego

Dwie płaszczyzny

integracji społecznej :

Sfera kultury, systemu wartości, norm – nazywana

integracją normatywną.

Stan i stopień zgodności ról społecznych odgrywanych przez członków grupy
oraz funkcji i zadań wykonywanych przez instytucje z rolami i funkcjami
im przypisywanymi – nazywana

integracją funkcjonalną.

Dezintegracja społeczna jest wynikiem zanikania tradycyjnych norm
zachowania co wyraża się stopniem zachowań dewiacyjnych.

22

Anomia społeczna a konflikt społeczny

2. Podstawy teoretyczne bezpieczeństwa społecznego

Anomia społeczna to stan rozbieżności pomiędzy normami przyjętymi
w społeczeństwie a możliwościami działania członków grup społecznych
zgodnie z tymi normami.

Anomia społeczna to dewiacje wygenerowane przez system społeczny,
które obracają się przeciwko temu systemowi. Stan anomii wyklucza
bezpieczeństwo społeczne.

Konflikt społeczny posiada dwa oblicza: z jednej strony jest dla
społeczeństwa zjawiskiem naturalnym i może stanowić czynnik
dynamizujący rozwój społeczny, umacniając bezpieczeństwo, a z drugiej
strony burzy ład społeczny, współpracę, przeciwstawia się obowiązującym
wartościom i powoduje nieprawidłowe funkcjonowanie systemu
społecznego w państwie.

Źródło R. K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, Wyd. PWN, Warszawa 2002, s.185 - 254.

23

2. Podstawy teoretyczne bezpieczeństwa społecznego

Teoria społecznych reprezentacji

Teoria społecznych reprezentacji jest pochodną psychologicznej
teorii reprezentacji poznawczych. Zakres zainteresowań naukowych
obejmuje badanie zagrożeń psychospołecznych bezpieczeństwa
narodowego.

Reprezentacje poznawcze (struktury poznawcze) to system informacji
wewnętrznych, utrwalonych w pamięci człowieka, do których należą:

•

sądy o środowisku naturalnym;

•

wiedza o kulturze;

•

dane o świecie społecznym;

•

wiedza o sobie.

Społeczne reprezentacje są społecznie podzielaną wiedzą uzyskaną
w wyniku społecznego uczenia się członków społeczeństwa.

Źródło C. Trutkowski, Teoria społecznych reprezentacji i jej zastosowania [w:] Wymiary życia społecznego.
Polska na przełomie XX i XXI wieku, praca pod red. M. Marody, Warszawa 2002, s.335.
E. Aronson, Człowiek istota społeczna, Wyd. PWN, Warszawa 2011, s.271 – 274.

24

2. Podstawy teoretyczne bezpieczeństwa społecznego

Grupy odniesienia poznawczego

Pojęcie

grup odniesienia powstało na gruncie psychologii społecznej,

ma również swoje miejsce w teorii socjologicznej.

Grupa odniesienia oznaczać może jednostkę lub zespół pewnych jej
cech mogących stanowić odniesienie dla innych.

Ze względu na funkcje jakie mogą pełnić grupy odniesienia wobec
zachowań jednostek, dzieli się je na dwa typy:

•

grupy odniesienia

porównawczego;

•

grupy odniesienia

normatywnego.

Źródło R. K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna, Wyd. PWN, Warszawa 2002, s.285 - 291.

Wykład 2

25

Podsumowanie i wnioski

Postrzeganie społeczne ma decydujący wpływ na poczucie
bezpieczeństwa społecznego.

1)
2)

Wzburzenie społeczne zmienia wartość ryzyka obliczeniowego.

3)
4)

Teoria bezpieczeństwa społecznego oparta jest na szerokich

5)

badaniach dotyczących człowieka jako istoty społecznej.

6)
7)

Szczególną rolę w teorii bezpieczeństwa społecznego

8)

odgrywają zasady:

9)

●

dobra wspólnego,

●

pomocniczości,

●

solidarności;

●

wzajemności.

26

Literatura

P. Sienkiewicz, Media kształtujące społeczne wzburzenie
[w: Media a opinia i postawy społeczne], Krakowskie Wydawnictwo
Edukacyjne sp. z o.o., Kraków 2011.

C. Strzeszewski, Katolicka nauka społeczna, Wyd. KUL, Lublin 1994.

C. Trutkowski, Teoria społecznych reprezentacji i jej zastosowania
[w:] Wymiary życia społecznego. Polska na przełomie XX i XXI wieku,
praca pod red. M. Marody, Warszawa 2002.

R. K. Merton, Teoria socjologiczna i struktura społeczna,
Wyd. PWN, Warszawa 2002.

E. Aronson, Człowiek istota społeczna, Wyd. PWN, Warszawa 2011.