Bezpieczeństwo społeczne

System bezpieczeństwa społecznego państwa

WYKŁAD 3

prof. dr hab. Henryk SPUSTEK

Opole 2013

Źródło rys.: http://www.refa.poznan.pl/index.php?k=11&art_Strona=1&str_Strona=2

Układ wykładu

1. Trochę metodologii …

•

Spojrzenie deterministyczne

•

Spojrzenie holistyczne

•

Model systemu

2. Systemy bezpieczeostwa społecznego paostwa

•

Struktura systemu bezpieczeostwa społecznego - podsystemy

•

Relacje systemowe:
więzi typu communitas
i relacje typu societas

•

Zasada wzajemności

•

Funkcje systemu - polityka społeczna

•

Cele systemu

•

Instytucje systemu bezpieczeostwa społecznego paostwa

•

Model systemu bezpieczeostwa społecznego

2

Zasadnicze pytanie

W jaki sposób poprawnie zdefiniowad system

bezpieczeostwa społecznego a następnie

zbudowad jego weryfikowalny model?

3

4

Problem widziany jest całościowo.

Nawet w przypadku rozważania „szczegółu”, mamy na uwadze „ogół”.

Metody badawcze: metody analizy systemowej.

Podejście systemowe

1. Trochę metodologii …

Determinizm i holizm

5

HOLIZM i REDUKCJONIZM ...

Tadeusz Kotarbioski

o redukcjonizmie „tu jasno ale płytko” ...

o holizmie „tu głębia ale ciemno” ...

bez tego mamy zawężone horyzonty ...

bez tego nie ma postępu ...

Podejście systemowe

1. Trochę metodologii …

6

Podejście systemowe

1. Trochę metodologii …

Modelowana rzeczywistośd

Analiza systemowa

Wyniki analiz

Model systemu rzeczywistego

7

2. Systemy bezpieczeństwa społecznego

Struktura systemu bezpieczeostwa społecznego - podsystemy

Podsystem

paostwowej

administracji publicznej

Podsystem

samorządowej

administracji publicznej

SYSTEM BEZPIECZEOSTWA SPOŁECZNEGO

8

2. Systemy bezpieczeństwa społecznego

Struktura systemu bezpieczeostwa społecznego - podsystemy

Podsystem publiczny

societas / communitas

Usługi i świadczenia

o charakterze rynkowym

societas

Podsystem nieformalny

wolontariat

communitas

Podsystem ochotniczy

communitas

SYSTEM BEZPIECZEOSTWA SPOŁECZNEGO

9

2. Systemy bezpieczeństwa społecznego

Struktura systemu bezpieczeostwa społecznego

Administracja paostwowa

Instytucje samorządowe

Związki religijne

Organizacje pozarządowe

Instytucje dobroczynne

Sieci wsparcia społecznego

Rodzina

Przyjaciele

Sąsiedzi

10

2. Systemy bezpieczeństwa społecznego

Relacje systemowe

Administracja paostwowa

Instytucje samorządowe

Związki religijne

Organizacje pozarządowe

Instytucje dobroczynne

Sieci wsparcia społecznego

Rodzina

Przyjaciele

Sąsiedzi

11

2. Systemy bezpieczeństwa społecznego

Relacje systemowe

W systemie bezpieczeostwa społecznego występują dwa rodzaje relacji:

• więzi typu communitas,
• relacje typu societas.

Communitas i societas funkcjonują obok siebie, wzajemnie się uzupełniając.

Communitas i societas wypełniają swoje funkcje społeczne.

Istnieje równowaga pomiędzy communitas i societas. Jednakże zauważalny jest proces
„kolonizacji” societas przez communitas w drodze do społeczeostwa informacyjnego.

Źródło: J. Bierówka, Zasada wzajemności w społeczeostwie informacyjnym, Rejony humanistyki zeszyt 4,
Wyd. Oficyna wydawnicza AFM, Kraków 2009, s. 7 – 21.

12

2. Systemy bezpieczeństwa społecznego

Relacje systemowe

Źródło: J. Bierówka, Zasada wzajemności w społeczeostwie informacyjnym, Rejony humanistyki zeszyt 4,
Wyd. Oficyna wydawnicza AFM, Kraków 2009, s. 64.

Idealny Communitas to zbiorowośd ludzi równych sobie, wchodzących w relacje
wynikające ze wzajemnych zobowiązao, realizujących w ten sposób swe potrzeby.

Typowy societas to zbiorowośd o sztywnej, hierarchicznej strukturze, w której
jednostki pełnią określone role i pełniąc je wchodzą w interakcje, aby realizowad
określone cele, lecz ich to nie zespala, nie zaspokajają w toku tych interakcji typowo
ludzkich potrzeb, nie zawsze czerpią z tej działalności korzyści.

Interakcje charakterystyczne dla communitas i dla societas oraz oparte na nich
zbiorowości stanowią o bogactwie i pełni zycia społecznego człowieka.

13

2. Systemy bezpieczeństwa społecznego

Communitas i societas

Źródło: J. Bierówka, Zasada wzajemności w społeczeostwie informacyjnym, Rejony humanistyki zeszyt 4,
Wyd. Oficyna wydawnicza AFM, Kraków 2009, s. 62.

14

2. Systemy bezpieczeństwa społecznego

Communitas i societas

Więzi wzajemnościowe typu

COMMUNITAS

Relacje niewzajemnościowe

SOCIETAS

Wynikają z interakcji opartych na
wzajemnościowej wymianie społecznej.

Wynikają z interakcji opartych na
wzajemnościowej wymianie ekonomicznej.

Motywy podejmowania tych iterakcji są
niedookreślone.

Motywy podejmowania tych itnerakcji są
świadome, wynikają z rachunku zysku i strat.

Interakcje te są kontrolowane przez uczucia i
emocje oraz przez automatyzmy działania.

Interakcje te są kontrolowane rozumowo oraz
przez powołane do tego celu instytucje.

Interakcje te przebiegają niezależnie od
struktury społecznej.

Interakcje te są zależne od miejsca partnerów
w strukurze społecznej.

Przedmioty wymiany są nieekwiwalentne,
podmioty i przebieg nieokreślone.

Przedmioty , podmioty i przebieg wymiany są
określone i sformalizowane.

Interakcje podejmowane są z powodu
zaspokojenia potrzeb wynikających ze
społecznej natury człowieka.

Interakcje podejmowane są w celu
realizowania zadao.

Podjęcie interakcji jest korzystne dla jej
partnerów i dla zbiorowości.

Nie zawsze podjęcie interakcji jest korzystne
dla partnerów i nie zawsze dla zbiorowości.

Podjęcie interakcji jest więziotwórcze.

Podjęcie interakcji nie jest więziotwórcze.

Źródło: J. Bierówka, Zasada wzajemności w społeczeostwie informacyjnym, Rejony humanistyki zeszyt 4,
Wyd. Oficyna wydawnicza AFM, Kraków 2009, s. 64.

15

2. Systemy bezpieczeństwa społecznego

Zasada wzajemności

Zasada wzajemności zobowiązuje jednostkę do działania na rzecz innych
ludzi przez wzgląd na ich wcześniejsze działania wobec niej, a nie na ich
społeczne cechy i pozycje.

Definicja

Źródło: A. Gouldner, Norma wzajemności. Preliminaria, [w:] Współczesne teorie wymiany społecznej.
Zbiór tekstów. 1992.

Zasada wzajemności – ogólne prawo fizyczne dotyczące wzajemnej relacji zjawisk
prostych i odwrotnych. Stwierdza ono, że jeśli istnieje jakieś zjawisko proste
(przyczyna A wywołuje skutek B), to istnieje także zjawisko odwrotne
(przyczyna B wywoła skutek A).

Analogia fizyczna

16

2. Systemy bezpieczeństwa społecznego

Cele systemu

Podstawowe cele jakie należy osiągnąd w zakresie kształtowania bezpieczeostwa
społecznego zawiera Konstytucja RP. Gwarantuje ona miedzy innymi prawa:
• do zabezpieczenia społecznego (art. 67);
• do ochrony zdrowia (art. 68);
• do nauki (art. 70).

17

2. Systemy bezpieczeństwa społecznego

Funkcje systemu - polityka społeczna

Polityka społeczna – działalnośd paostwa, podmiotów samorządowych i pozarządowych
organizacji zmierzających do kształtowania odpowiednich warunków pracy i bytu,
pożądanych struktur społecznych oraz stosunków społeczno-kulturowych, w których przy
aktywności ludności będzie możliwe zaspokojenie potrzeb społeczeostwa na poziomie
możliwym w danym okresie.

Źródło: A. Kurzynowski, Polityka społeczna – warunki realizacji i skuteczności , [w:] Teoretyczne problemy nauki o polityce społecznej,
praca pod red. J. Auletnera i J. Daneckiego, Warszawa 1999, s. 104.

18

2. Systemy bezpieczeństwa społecznego

Instytucje systemu bezpieczeostwa społecznego paostwa

Instytucja

Funkcja

Podmioty ustawodawcze

SEJM

Komisje sejmowe

SENAT

Komisje sesenackie

• Funkcja inicjująca ustawy
• Opracowywanie dezyderatów
pod adresem rządu

• Funkcja opiniująca w stosunku
do ustaw uchwalonych przez Senat
• Zgłaszanie projektów ustaw do Sejmu

19

2. Systemy bezpieczeństwa społecznego

Instytucje systemu bezpieczeostwa społecznego paostwa

Instytucja

Funkcje

Podmioty wykonawcze

PREZYDENT

PREMIER

MINISTERSTWA

GUS

• Gwarancja ciągłości władzy paostwowej
• Kierownictwo nad bezpieczeostwem paostwa
• „Strażnik” przestrzegania Konstytucji

• Władza wykonawcza
• Wytycza kierunki i mechanizmy polityki
społecznej
• Monitoruje działania szczebla regionalnego

• Prowadzi sprawozdawczośd i badania
w zakresie przebiegu procesów społecznych
i gospodarczych

20

2. Systemy bezpieczeństwa społecznego

Instytucje systemu bezpieczeostwa społecznego paostwa

Instytucja

Funkcje

Podmioty kontrolne

NIK

RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

RZECZNIK PRAW DZIECKA

PAOSTWOWA INSPEKCJA PRACY

PODMIOTY SĄDOWNICTWA
(sądy pracy, ubezpieczeo społecznych,
rodzinno-opiekuocze)

• Kontrola realizacji ustawowych zadao
paostwa w obszarze polityki społecznej

• „Strażnik” praw i wolności obywateli

• Działania chroniące prawa dziecka

• Nadzór i kontrola przestrzegania
przez pracodawców prawa pracy

• Wpływ na niektóre obszary polityki
społecznej
• Dbanie o praworządnośd w paostwie

21

2. Systemy bezpieczeństwa społecznego

Instytucje systemu bezpieczeostwa społecznego paostwa

Instytucja

Funkcje

Szczebel samorządowy

Województwo

Powiat

GMINA

• Uzupełnienie działalności szczebla rządowego
• Budowa własnych programów polityki społecznej
• Współpraca międzyregionalna
• Monitorowanie własnej działalności

22

2. Systemy bezpieczeństwa społecznego

Instytucje systemu bezpieczeostwa społecznego paostwa

Instytucja

Funkcje

Organizacje pozarządowe

Caritas

Krajowy Fundusz na rzecz Dzieci

Monar

Polska Akcja Humanitarna

….

Społeczeostwo

podsystem nieformalny

RODZINY

Grupy nieformalne

Kluby

• Funkcja komplementarna względem paostwa
• Aktywizacja postaw obywatelskich
• Kreowanie modelu życia osób
niepełnosprawnych
• Obrona socjalna praw człowieka
• Propagacja ducha solidarności z chorymi,
niepełnosprawnymi, biednymi, wyłączonymi
ze społeczności

• Tworzą naturalne sieci wsparcia społecznego
• Zapewnienie jednostce poczucia dobrostanu
• Ułatwiają radzenie sobie z trudnymi
sytuacjami życiowymi

23

2. Systemy bezpieczeństwa społecznego

Próba opracowania modelu bezpieczeostwa społecznego

Czy udana?

Budowa modelu bezpieczeostwa społecznego powinna byd oparta

na teorii analiz systemowych.

Identyfikacja obiektu modelowania: bezpieczeństwo społeczne

Źródło: M. Leszczyoski, Bezpieczeostwo społeczne Polaków wobec wyzwao XXI wieku, Wyd. Diifin, Warszawa 2011, s. 57 - 58.

Bezpieczeństwo społeczne obejmuje całokształt działao prawnych i organizacyjnych
realizowanych przez podmioty rządowe (krajowe i międzynarodowe), pozarządowe
i samych obywateli, które mają na celu zapewnienie określonego poziomu życia
osobom, rodzinom i grupom społecznym oraz niedopuszczenie do ich marginalizacji
i wykluczenia społecznego.
Istotnym elementem bezpieczeostwa społecznego jest tworzenie warunków rozwojowych,
poprzez możliwośd aktywnego uczestniczenia w edukacji, kulturze i szeroko rozumianym
życiu społecznym.
Bezpieczeostwo społeczne odnosi się również do poczucia wspólnoty, tworzenia więzi
społecznych, opartych na zaufaniu.

24

2. Systemy bezpieczeństwa społecznego

Bezpieczeństwo społeczne składa się z trzech komponentów:

• bezpieczeostwa socjalnego;
• bezpieczeostwa rozwojowego;
• bezpieczeostwa wspólnotowego.

Określenie kategorii modelu : model opisowy
(

prawdopodobnie, ponieważ autor nie precyzuje dokładnie)

Identyfikacja obiektu modelowania: bezpieczeństwo społeczne

Określenie warunków i ograniczeo modelu:

nie sprecyzowano

Źródło: M. Leszczyoski, Bezpieczeostwo społeczne Polaków wobec wyzwao XXI wieku, Wyd. Diifin, Warszawa 2011, s. 57 - 59.

25

2. Systemy bezpieczeństwa społecznego

Określenie cech istotnych modelu

Trzem podstawowym komponentom bezpieczeostwa społecznego przypisano
wskaźniki:

• BSOC;
• BROZ;
• BWSP.

Model bezpieczeostwa społecznego

Każdy ze wskaźników jest liczbą z przedziału < 0, 1>

Bezpieczeostwo społeczne (BS) = Bezpieczeostwo socjalne (BSOC) x Bezpieczeostwo
rozwojowe (BROZ) x Bezpieczeostwo wspólnotowe (BWSP)

Źródło: M. Leszczyoski, Bezpieczeostwo społeczne Polaków wobec wyzwao XXI wieku, Wyd. Diifin, Warszawa 2011, s. 58 - 59.

26

2. Systemy bezpieczeństwa społecznego

Model bezpieczeostwa społecznego

Bezpieczeostwo społeczne

Bezpieczeostwo socjalne:

• gwarancje
prawno-instytucjonalne
(gwarancje publiczne
minimalnych dochodów,
transferów socjalnych)

Bezpieczeostwo rozwojowe:

• kapitał ludzki (kwalifikacje,
wiedza, umiejętności,
ogólny stan zdrowia)

Bezpieczeostwo wspólnotowe:

• kapitał społeczny (zaufanie
społeczne, zdolnośd do
współpracy, pomocy,
zdolnośd do tworzenia
organizacji, aktywnośd
obywatelska)

Więcej na ten temat –

wykład 7:

Kapitał ludzki i kapitał społeczny

Źródło: M. Leszczyoski, Bezpieczeostwo społeczne Polaków wobec wyzwao XXI wieku, Wyd. Diifin, Warszawa 2011, s. 59.

27

2. Systemy bezpieczeństwa społecznego

Model bezpieczeostwa społecznego

krytyka modelu

Mankamenty przedstawionego modelu:

1. Jasno sprecyzowanej kategorii modelu.
2. Określenia relacji pomiędzy istotnymi cechami modelu.
3. Weryfikacji modelu (etap najtrudniejszy, wymaga praktycznego sprawdzenia

zaproponowanego modelu w działaniu).

Wykład 3

28

Podsumowanie i wnioski

1. System bezpieczeostwa społecznego paostwa ma za zadanie zapewnid właściwy

poziom dobrostanu jednostkom i społecznościom funkcjonującym w ramach
paostwa .

2. Zasada wzajemności pełni w społeczeostwie funkcję moralnego spoiwa

i stanowi drugą linię obrony stabilności systemu bezpieczeostwa społecznego.
Pierwszą linię obrony stanowią zobowiązania statusowe, wynikające
z komplementarności ról społecznych. Wypełnianie ról społecznych jest związane
z konformizmem jednostki i nie ma nic wspólnego z zasadą wzajemności.

3. Każdy system może byd opisany z dwóch punktów widzenia: pierwszy zakłada,

że znane są pewne niezmienne aspektu zachowania systemu będące odbiciem
jego celu, zaś drugi polega na badaniu systemu z zewnątrz i traktuje zachowanie
systemu jako przekształcenie zbioru wielkości wejściowych w wielkości wyjściowe.

4. Analiza systemowa służy do zbadania i zdefiniowania systemu oraz jego bliższego

i dalszego otoczenia.

Wykład 3

29

Podsumowanie i wnioski

5. Opracowanie modelu bezpieczeostwa społecznego jest zadaniem trudnym

i pozostaje nadal kwestią otwartą.

6. Modelowanie zjawisk społecznych wymaga zgromadzenia danych empirycznych,

właściwego opracowania tych danych a następnie przetestowania zbudowanego
modelu celem jego pozytywnej weryfikacji .

7. Badania naukowe w zakresie nauk społecznych potwierdzają przydatnośd

i aktualnośd wypracowanych i sprawdzonych metod analitycznych analizy
systemowej.

30

Literatura

P. Sienkiewicz, Podstawy analizy systemowej i inżynierii systemów,
tomy I - III, Wyd. AON, Warszawa 2002.

P. Sienkiewicz, Analiza systemowa. Podstawy i zastosowania, Wyd.
Bellona, Warszawa 1994.

J. Bierówka, Zasada wzajemności w społeczeostwie informacyjnym,
Rejony humanistyki zeszyt 4, Oficyna Wydawnicza AFM, Kraków 2009.

J. M. Szymaoski,

Życie systemów, Wyd. Wiedza Powszechna, Warszawa 1991

.

R. Jakubczak, A. Skrabacz, Społeczeostwo w tworzeniu bezpieczeostwa
narodowego w XXI wieku, Wyd. Akademii Podlaskiej, Siedlce, 2006.