1.

Istota bezpieczeństwa społecznego – 2 godz.

2.

Charakterystyka wybranych zagrożeń społ. –
6 godz. (3 x 2)

3.

Demografia a bezpieczeństwo społ. – 2 godz.

4.

Modele polityki społecznej – 2 godz.

5.

Rządowe i pozarządowe programy/inicjatywy
na rzecz bezpieczeństwa społ. – 2 godz.

11.05.23

Bezpieczeństwo społeczne -
tematyka wykładów

11.05.23

Efekty do opanowania

W zakresie wiedzy student po zakończeniu
zajęć powinien potrafić:
P_W01: zdefiniować podstawowe pojęcia
związane z bezpieczeństwem społecznym
P_W02: wskazać relacje pomiędzy
bezpieczeństwem społecznym a
bezpieczeństwem narodowym i polityką
społeczną
P_W04: opisać założenia rządowych i
pozarządowych programów i inicjatyw na
rzecz bezpieczeństwa społecznego
P-U01: rozróżniać zjawiska społeczne
stanowiące zagrożenie dla bezpieczeństwa
społecznego

Literatura przedmiotu

Obowiązkowa (zalecana)
1. A. Skrabacz, Bezpieczeństwo społeczne – podstawy

teoretyczne i praktyczne, Elipsa, Warszawa 2012

2. M. Leszczyński, Bezpieczeństwo społeczne a bezpieczeństwo

państwa, Uniwersytet Humanistyczno-Przyrodniczy, Kielce
2009 lub …

3. M. Leszczyński, Bezpieczeństwo społeczne Polaków wobec

wyzwań XXI wieku, Difin, Warszawa 2011

4. G. Firlit-Fesnak, M. Szylko-Skoczny (red.), Polityka

społeczna. Podręcznik akademicki, Wydawnictwo Naukowe
PWN, Warszawa 2007 lub 2009

Uzupełniająca
1. J. Orczyk, Polityka społeczna : uwarunkowania i cele,

Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej, Poznań 2005

2. R. Gabryszak i D. Magierek (red.), Wprowadzenie do

polityki społecznej, Difin, Warszawa 2009

11.05.23

11.05.23

Wykład 1:
1.Istota bezpieczeństwa społecznego:
podstawowe pojęcia,
2.Relacje między bezpieczeństwem
społecznym a bezpieczeństwem narodowym
i polityką społeczną,

Pojęcie bezpieczeństwa

społecznego

Pojęcie bezpieczeństwa

• „Pewność istnienia i przetrwania,

posiadania oraz funkcjonowania i
rozwoju” takiego lub innego podmiotu

• /Wł. Fehler (red.), Bezpieczeństwo w środowisku lokalnym/

• Inaczej można by powiedzieć, że to…

…wolność od zagrożeń dla „istnienia
i przetrwania, posiadania oraz
funkcjonowania i rozwoju” takiego lub
innego podmiotu

Pojęcie bezpieczeństwa – subtelna

różnica…

• Bezpieczeństwo - etymologia
- „bez”- brak, zaprzeczenie, nieobecność;
- „piecza”- troska, staranie, opieka,

dozór, dbałość, kuratela

• W języku rosyjskim: безопасность
- „bez” – jak wyżej
- „opasnost’ ”: niebezpieczeństwo
• W języku ukraińskim: безпека

Wzrost zakresu pojmowania

bezpieczeństwa

• Do lat 40.-50. - przede wszystkim sprawy wojskowe i

zagadnienia związane z obroną zewnętrzną państwa;

• Lata 40./50.-80. – sukcesywna instytucjonalizacja ochrony

praw i wolności człowieka (bezpieczeństwo jednostkowe);

• Lata 60. – ograniczanie, kontrolowanie zbrojeń i

zapobieganie wojnom (pogłębienie narodowego, pojawienie
się międzynarodowego, globalnego wymiaru
bezpieczeństwa);

• Lata 70. – poszerzenie kwestii bezpieczeństwa o problemy

zasobów surowcowych, zagrożeń gospodarczych,
ekologicznych i wyzwań demograficznych;

• Lata 80./90. – wielowymiarowe rozumienie bezpieczeństwa

(odmilitaryzowanie pojęcia); początek interdyscyplinarnych i
autonomicznych studiów nad bezpieczeństwem (U. Beck)

• Lata 90. i dalsze - transgraniczne zagrożenia

terrorystyczne

Typologia bezpieczeństwa

• Wg kryterium przedmiotowego:
 bezpieczeństwo polityczne
 bezpieczeństwo militarne
 bezpieczeństwo ekonomiczne
 bezpieczeństwo socjalne
 bezpieczeństwo zdrowotne
 bezpieczeństwo ekologiczne
 bezpieczeństwo informacyjne
• Wg kryterium czasu:
 bezpieczeństwo to stan, ale i proces (zob.

„społeczeństwo ryzyka” Ulricha Becka)

Typologia bezpieczeństwa

• Wg kryterium podmiotowego:
 bezpieczeństwo międzynarodowe

 bezpieczeństwo państwa (narodowe)

 bezpieczeństwo społeczności terytorialnych
 bezpieczeństwo rodziny
 bezpieczeństwo jednostki
• Wg kryterium źródła zagrożeń:
 bezpieczeństwo wewnętrzne
 bezpieczeństwo zewnętrzne
 UWAGA: oba mogą mieć charakter

podmiotowy

Odczuwane przez rzeszowian zagrożenia

odnoszone do Polski - według odsetka wskazań

Lp.

Rodzaj zagrożenia

Zagraża

Ani nie zagraża, ani

zagraża

Nie zagraża

1.

Bezrobocie 80,8

9,8

9,3

2.

Chuligani 69,9

20,2

9,9

3.

Bieda 66,9

22,3

10,9

4.

Piraci drogowi 63,1

22,1

14,8

5.

Kradzieże,

włamania

57,3

18,9

23,7

6.

Rozboje 55,4

25,0

19,7

7.

Narkomania 46,1

30,6

23,4

8.

Mafia, gangi 26,5

34,9

38,5

9.

Zmiany

klimatu

26,1

16,1

57,8

10.

Terroryzm 14,0

23,1

62,9

11

Obcy,

przybysze

13,0

37,0

50,0

10

11.05.23

Bezpieczeństwo społeczne - definicje

Ujęcie szerokie:

•Stan, w którym społeczeństwo nie jest niczym

zagrożone…

Ujęcie węższe:

•Po raz pierwszy termin został użyty

oficjalnie w ustawodawstwie amerykańskim,
konkretnie w ustawie „Bezpieczeństwo
społeczne” z 1935 r. (ustawa miała za przedmiot
pomoc osobom starym, inwalidom i bezrobotnym)

•Termin został przejęty przez

Międzynarodową Organizację Pracy, która
odnosiła go do:

-ubezpieczeń społecznych

-pomocy społecznej

-świadczeń rodzinnych

-świadczeń finansowanych z ogólnych

dochodów

11.05.23

Bezpieczeństwo społeczne - definicje

Jedną z pierwszych polskich definicji
sformułowała Barbara Rysz-Kowalczyk
(Leksykon polityki społecznej, 2001, cyt. za A.
Skrabacz).

- Według niej bezpieczeństwo społeczne to
„stan wolności od niedostatku materialnych
środków utrzymania i istnienie realnych
gwarancji pełnego rozwoju jednostek;
obejmuje więc nie tylko stan wolności” od
różnych rodzajów ryzyka socjalnego, „ale i od
zagrożeń rozwoju psychospołecznego
jednostki, których źródłem może być
całokształt uwarunkowań społecznych,
politycznych i ekonomicznych”

11.05.23

Bezpieczeństwo społeczne

Według Ryszarda Jakubczaka, Ryszarda
Kalinowskiego i Krzysztofa Lorantego
(cyt. za A. Skrabacz):

-bezpieczeństwo społeczne państwa można
określić jako „stan społeczeństwa
zapewniający nie tylko trwanie oraz
przetrwanie państwa – narodu, lecz również
jego rozwój”.

Adam Korcz skrytykował sformułowanie
„bezpieczeństwo społeczne państwa”,
proponując – „bezpieczeństwo społeczne w
państwie” i definiując to bezpieczeństwo jako
„stan społeczeństwa zapewniający nie tylko
trwanie oraz przetrwanie narodu, lecz
również jego rozwój”.

Bezpieczeństwo społeczne

 Z kolei według Aleksandry Skrabacz:

Bezpieczeństwo społeczne to „jedna z kategorii bezp.
narodowego i oznacza ochronę egzystencjalnych
podstaw życia ludzi, zapewnienie możliwości
zaspokajania indywidualnych potrzeb (materialnych i
duchowych) oraz realizację aspiracji życiowych przez
tworzenie warunków do pracy i nauki, ochronę
zdrowia oraz gwarancje emerytalne.

• „Naród to trwała wspólnota ludzi [dodajmy –

wyobrażona] utworzona historycznie na gruncie
wspólnoty losów, kultury, języka, terytorium, życia
ekonomicznego, przejawiająca się w świadomości
narodowej jej członków”

/Florian Znaniecki + Stanisław Ossowski/

11.05.23

Bezpieczeństwo narodowe

 A. Skrabacz odnosi pojęcie bezpieczeństwa narodowego

do definicji bezpieczeństwa zawartej w „Słowniku terminów
z zakresu bezpieczeństwa narodowego” (red. J. Pawłowski),
wg której jest to: stan uzyskany w wyniku odpowiednio
zorganizowanej obrony i ochrony przed zagrożeniami
zewnętrznymi i wewnętrznymi, określany stosunkiem
potencjału obronnego do skali zagrożeń

• Wg A. Skrabacz – bezpieczeństwo narodowe polega na

realizacji przez społeczeństwo i jego organizm państwowy
dwóch zasadniczych funkcji:

- ochrony i obrony wartości oraz interesów narodowych

przed istniejącymi i potencjalnymi zagrożeniami

- tworzenia warunków niezbędnych dla swobodnego

rozwoju politycznego, społecznego, kulturalnego,
gospodarczego narodu

11.05.23

Bezpieczeństwo społeczne – dwa

podsystemy wg A. Skrabacz

 Podsystem bezpieczeństwa socjalnego – wiąże się z

koniecznością/powinnością zapewnienia przez „państwo
wszystkim obywatelom (szczególnie bezrobotnym,
samotnym matkom czy bezdomnym) minimalnego
standardu życia przez wprowadzenie odpowiednich
ułatwień lub możliwości bezpłatnego korzystania z
lecznictwa, oświaty i kultury” (hard)

 Podsystem bezpieczeństwa psychospołecznego zaś

odnosi się do stanu psychicznego i społecznego
jednostek i grup społecznych gwarantującego stabilny
rozwój i realizację podstawowych celów i zadań
życiowych oraz zawodowych w warunkach akceptacji i
tolerancji społecznej” (soft)

11.05.23

11.05.23

Bezpieczeństwo społeczne - definicje

Marek Leszczyński (definicja opisowa):
„Bezpieczeństwo społeczne obejmuje całokształt
działań prawnych i organizacyjnych realizowanych
przez podmioty rządowe (krajowe i
międzynarodowe), pozarządowe i samych obywateli,
które mają na celu zapewnienie określonego
poziomu życia osobom, rodzinom i grupom
społecznym oraz niedopuszczenie do ich
marginalizacji i wykluczenia społecznego”

- Bezpieczeństwo socjalne (gwarancje minimalnych
dochodów, transferów socjalnych)

- Bezpieczeństwo rozwojowe (kapitał ludzki:
kompetencje + stan zdrowia – czyt. jeden z ostatnich
slajdów)

- Bezpieczeństwo wspólnotowe (kapitał społeczny:
zaufanie społeczne, zdolność do współpracy,
pomocy)

Bezpieczeństwo społeczne - istota

• stan rzeczy, w którym społeczeństwo nie

jest zagrożone;

• stan, w którym określona jednostka lub

grupa społeczna jest wolna od zagrożeń o
charakterze bytowym;

• stan, w którym jednostka lub grupa może

liczyć na pomoc finansową w razie potrzeby.

• stan społeczeństwa zapewniający nie tylko

jego trwanie oraz przetrwanie, lecz również
jego rozwój

11.05.23

Polityka społeczna

Polityka - sztuka rządzenia [państwem]

Polityka społeczna - jest to

działalność państwa, samorządu i

organizacji pozarządowych, której

celem jest poprawa życia materialnego,

zapobieganie zagrożeniom życiowym i

wyrównywanie szans życiowych grup

społecznych socjalnie i ekonomicznie

najsłabszych.

11.05.23

11.05.23

Polityka socjalna

Polityka społeczna

Przedmiot

Materialne warunki bytu,

konsumpcja towarów i usług,

dochody pieniężne, poziom życia

Społeczeństwo, stosunki

społeczne, organizacja życia

społecznego, jakość życia

Cele

Poprawa materialnych warunków

bytu (szczególnie

najbiedniejszych), wzrost

konsumpcji, „pokój socjalny”,

łagodzenie kwestii socjalnych

Postęp społeczny, równowaga

społeczna, porządek

społeczny, dobro wspólne,

moc narodu, harmonia

między celami osobistymi i

społecznymi

Środki

Bezekwiwalentne (w tym

nieodpłatne) świadczenia

społeczne

„instytucjonalizacja,

formalizacja i organizowanie

warunków życia dla całych

zbiorowości”, środki:

ekonomiczne, prawne,

informacyjne, kadrowe

Sposoby

działania

Doraźne ratownictwo,

interwencja, ochrona za pomocą

wytwarzania i rozdzielania

świadczeń społecznych

Perspektywiczne

zapobieganie, planowanie,

zmienianie struktury

społecznej

Adresaci

Grupy słabe względnie (np.

pracownicy najemni) lub

absolutnie (np. chorzy, bezdomni,

niesprawni)

Społeczeństwo jako całość,

wszyscy obywatele

Wzajemne

relacje

Rola instrumentalna, środek

polityki społecznej, część polityki

społecznej, nie powinna

dominować nad polityką

społeczną

Ogólne cele, wartości i

zasady dla m.in. polityki

socjalnej, obejmuje politykę

socjalną, ale jest też czymś

więcej

Cele polityki społecznej

• bezpieczeństwo socjalne, które obejmuje zapewnienie

dochodów i usług w sytuacji wystąpienia ryzyka socjalnego
(choroba, inwalidztwo, starość, śmierć, bezrobocie)

• inwestycje w człowieka - tworzenie równych szans rozwoju

ludzi, kształcenie młodego pokolenia (to czynnik rozwoju
ekonomicznego)

• ład (mir, pokój) społeczny - jest podstawą stabilizacji

życiowej ludzi, współpracy w osiąganiu celów, tolerancji
różnic między ludźmi. Wartość pokoju społecznego rośnie
wraz z osiąganiem dobrobytu i stabilizacji politycznej

• życie rodzinne - akcentowanie życia rodzinnego oznacza

powrót do wartości związków między ludźmi i poczucia
bezpieczeństwa na podstawie więzi emocjonalnych i
uczuciowych. Wychowanie przyszłych generacji wymaga
wsparcia rodzin nie tylko ubogich i nie tylko materialnego ze
strony osób i instytucji.

11.05.23

Obszary polityki społecznej:

• polityka demograficzna (ludnościowa) i polityka

rodzinna

• polityka edukacyjna (oświatowa)
• polityka kulturalna
• polityka ochrony zdrowia
• polityka mieszkaniowa
• polityka migracyjna
• polityka zatrudnienia (przeciwdziałanie bezrobociu,

kształtowanie płac i warunków bezpieczeństwa pracy)

• polityka zabezpieczenia społecznego i pomocy

społecznej

• polityka ochrony środowiska naturalnego
• polityka prewencji i zwalczania zjawisk patologii

11.05.23

Podmioty i sektory polityki

społecznej

Podmioty:
• państwo i jego organy
• instytucje, podmioty ponadpaństwowe
• podmioty niepaństwowe
• siły społeczne
Sektory:
• sektor publiczny, obejmujący działalność realizowaną

przez instytucje rządowe i samorządowe;

• sektor wspólnotowy, obejmujący wsparcie społeczne

i wymianę świadczeń oraz usługi pomiędzy rodziną,

przyjaciółmi, sąsiadami;

• sektor obywatelski, oparty na idei samopomocy; to

inicjatywy społeczności lokalnych, wolontariat i

organizacje pozarządowe.

11.05.23

 W zakresie bezpieczeństwa społecznego działają

pozarządowe

podmioty,

których

zadaniem

jest

wszechstronne uzupełnianie działań państwa na rzecz

jednostek i grup socjalnie najsłabszych. Do tych

podmiotów

zaliczamy

wszelkie

dobrowolne

zrzeszenia, formalne lub nieformalne

.

 Są to przede wszystkim:

• organizacje pozarządowe,
• ruchy społeczne,
• związki zawodowe,
• kościoły i związki wyznaniowe.

 Zajmują

się

one

bezpośrednio

zaspokajaniem

określonych potrzeb społecznych, są forum artykulacji

interesów i potrzeb różnych grup społeczeństwa,

uczestniczą w procesie podejmowania decyzji w

zakresie polityki społecznej poprzez współpracę lub

protest.

11.05.23

Kapitał ludzki

• Warto również wyróżnić tzw.

siły społeczne,

czyli ludzi

świadczących usługi społeczne i decydujących o przyznaniu dóbr
ekonomicznych potrzebującym, którzy stanowią i stosują prawo,
wychowują uczą i radzą czyli cały kapitał ludzki danego państwa.
Jest on szczególnie doceniany w tych dziedzinach życia społecznego,
w których podmiotem działania jest żywy organizm państwa, a więc
jego obywatele.

• Do kapitału ludzkiego zalicza się zatem i tych, którzy decydują o

kierunkach polityki społecznej (polityków, parlamentarzystów,
samorządowców), jak i tych, którzy świadczą profesjonalne usługi
dla konkretnych ludzi - są to tzw.

służby społeczne

. Do nich

zaliczymy nauczycieli, resocjalizatorów, lekarzy, pielęgniarzy,
inspektorów pracy, pracowników socjalnych, czasem policjantów,
sędziów i kuratorów.

• Nieocenionym, chociaż stosunkowo mało wykorzystywanym

potencjałem społecznym są

wolontariusze

, a więc ci, którzy

poprzestając na symbolicznej zapłacie realizują społecznie potrzebne
zadania, często wśród najbardziej zaniedbanych grup społecznych.

11.05.23

Rola podmiotów gospodarczych…

 W państwach demokratycznych o stabilnych

systemach społeczno-ekonomicznych dużą rolę w
zakresie kształtowania bezpieczeństwa społecznego
odgrywają również podmioty gospodarcze.
Rozwijają one różne formy działalności socjalnej i
bytowej, istotne dla dobrego samopoczucia załogi,
lepszej pracy, rozwoju zawodowego oraz
pozwalających zatrzymać deficytowe kadry.

Zasada pomocniczości

• Władza publiczna nie wyręcza jednostki,

w sytuacji gdy jest ona samowystarczalna, włącza
się natomiast z pomocą w starości,
niepełnosprawności, macierzyństwie i ratuje w
sytuacjach kryzysowych

11.05.23

Nowe trendy w polityce społecznej:

• Poprawa warunków powstawania i funkcjonowania

rodzin. Wsparcie rodzin w wychowaniu i edukacji
dzieci

• Wdrożenie aktywnej polityki społecznej
• Kompleksowa rehabilitacja i aktywizacja osób

niepełnosprawnych

• Tworzenie warunków sprzyjających integracji w

starzejącym się społeczeństwie

• Partnerstwo publiczno-społeczne i publiczno-

prywatne

• Integracja społeczna i zawodowa imigrantów

11.05.23