Płytki krwi

Płytki krwi to następny rodzaj elementów morfotycznych krwi. Są fragmentami bardzo dużych komórek - megakariocytów, powstających w szpiku kostnym. Średnio w 1 ml krwi znajduje się 250 tys. płytek. Ich czas "przeżycia" wynosi 8-10 dni. Płytki krwi odgrywają bardzo dużą rolę w hamowaniu krwawienia (w hemostazie). Przyczepiają się w miejscu uszkodzenia naczynia i tworzą czop zatykający jak korek powstałą przerwę. Ponadto z płytek uwalniają się substancje kurczące krwawiące naczynia, co dodatkowo hamuje krwawienie.

Całość tych skomplikowanych procesów sprowadza się do aktywacji kolejnych czynników krzepnięcia krwi, co przypomina kaskadę i tak też jest nazywane (kaskada krzepnięcia krwi).

Taka kaskada ma jednak dwa odgałęzienia: drogę wewnątrzpochodną i zewnątrzpochodną. Nazwa pochodzi od sposobu, w jakim rozpoczyna się aktywacja poszczególnych czynników kaskady krzepnięcia.

W mechanizmie wewnątrzpochodnym krew krzepnie w miejscu uszkodzonej wyściółki naczynia krwionośnego (śródbłonka). Z drugim mechanizmem mamy do czynienia, gdy krzepnięcie następuje po zetknięciu się krwi wypływającej z naczyń z uszkodzonymi tkankami. Wspólną drogą dla obu "odnóg" kaskady jest utworzenie z protrombiny aktywnego enzymu - trombiny - który działa już bezpośrednio na fibrynogen.

Kiedy skrzep spełni już swoją rolę, podlega rozpuszczeniu, czyli fibrynolizie. Dzieje się tak pod wpływem enzymu - plazminy - powstającego z plazminogenu. Proces powstania (aktywacji) plazminy również przebiega w sposób "kaskadowy". Te dwa procesy: krzepnięcie krwi i fibrynoliza, pozostają w stanie równowagi.

Brak któregoś z czynników krzepnięcia jest przyczyną chorób. W hemofilii typu A (najczęstszej) brakuje dostatecznej ilości czynnika VIII, w hemofilii typu B dotyczy to czynnika IX, a hemofilii typu C czynnika XI. Objawy podobne do hemofilii występują również w niedoborze witaminy K, która bierze udział w tworzeniu przez komórki wątroby czynników VII, XI i X.

Tworzenie elementów morfotycznych krwi

Zasadniczym narządem, w którym tworzą się elementy morfotyczne krwi, jest szpik. Wypełnia on tzw. istotę gąbczastą kości płaskich: mostka, żeber, kości biodrowych, trzonów kręgów oraz jamy szpikowe kości długich (np. kości ramiennej czy udowej). Wszystkie elementy morfotyczne krwi pochodzą od jednego typu komórek - tzw. komórek macierzystych, nazywanych też komórkami pnia. Z nich powstają komórki prekursorowe erytrocytów, czyli proertytroblasty, krwinek białych (osobno dla monocytów i granulocytów oraz dla limfocytów), a także płytek krwi (megakarioblasty).

Cały proces dzielenia, różnicowania i dojrzewania komórek jest dosyć skomplikowany. Wyróżniamy w nim szereg stadiów pośrednich.

Jednym z końcowych etapów (przedostatnim) w tworzeniu się krwinek czerwonych, czyli erytropoezy, jest stadium retikulocytów, które w nieznacznych ilościach przedostają się ze szpiku do krwi. Ich pomiar ma duże znaczenie w diagnozie i leczeniu niektórych chorób układu krwiotwórczego. Ostatnim ze stadiów i ostatecznym "produktem" erytropoezy jest erytrocyt - dojrzała krwinka czerwona.

Z podobnymi stadiami pośrednimi mamy również do czynienia przy "produkcji" granulocytów (granulocytopoeza) i limfocytów (limfopoeza). Te procesy znajdują się pod kontrolą niektórych hormonów. Jednym z najbardziej znanych regulatorów erytropoezy jest erytropoetyna, wytwarzana w nerkach. To właśnie z racji miejsca jej wytwarzania, w chorobach nerek (a zwłaszcza w ich krańcowej niewydolności) mamy często do czynienia z niedokrwistością.

Funkcje krwi

Rola krwi jest bardzo zróżnicowana, wyróżnia się jej trzy główne funkcje: transportową, obronną i homeostatyczną (czyli utrzymującą stałość parametrów biochemicznych i biofizycznych organizmu).

Funkcja transportowa

Najważniejszą z nich jest funkcja transportowa. Krew dostarcza do komórek tlen (pobrany wcześniej z płuc) oraz składniki energetyczne, sole mineralne i witaminy (pobrane z przewodu pokarmowego). Zbędne produkty przemiany materii (dwutlenek węgla, mocznik, kwas moczowy) również są transportowane przez krew, która zabiera je z tkanek i przenosi do narządów wydalniczych (nerek, skóry) i do płuc (usuwają dwutlenek węgla).

Mniej znaną funkcją również związaną z transportem jest udział krwi w termoregulacji. Krew odbiera ciepło z okolic, w których produkowane jest ono w nadmiarze (np. z wątroby i z mięśni), i przenosi je do nieco chłodniejszych regionów. Dzięki temu nasz organizm utrzymuje w miarę stałą temperaturę w całym ciele, jedynie z niewielkimi różnicami pomiędzy różnymi rejonami.

Oprócz ciepła krew transportuje również hormony, biorąc udział w regulacji przez te aktywne biologicznie substancje wielu reakcji biochemicznych w ustroju.

Funkcja obronna i udział w homeostazie

Poza funkcjami transportowymi krew bierze udział w reakcjach obronnych organizmu; przenoszone przez nią przeciwciała i komórki odpornościowe zwalczają wszelkie zagrożenia z zewnątrz i z wewnątrz.

Trzecią główną funkcją jest wspomniany już udział krwi w tworzeniu stałego środowiska wewnętrznego, czyli w homeostazie.