Sejm jest od końca XV w. najwyższym organem władzy ustawodawczej w Polsce.

W III Rzeczypospolitej Sejm stanowi izbę niższą polskiego parlamentu. Składa się on z 460 posłów, wybieranych w wyborach powszechnych, równych, bezpośrednich i proporcjonalnych, w głosowaniu tajnym (wybory pięcioprzymiotnikowe). Kadencja Sejmu, zgodnie z Konstytucją, trwa 4 lata; biegnie od dnia pierwszego posiedzenia nowo wybranego Sejmu i trwa do dnia poprzedzającego dzień zebrania się Sejmu następnej kadencji.

Budynek Sejmu i inne gmachy parlamentu usytuowane są nad skarpą wiślaną w rejonie ulic Wiejskiej, Górnośląskiej i Maszyńskiego w Warszawie. Najważniejszymi pomieszczeniami w Sejmie są Sala Posiedzeń i Sala Kolumnowa. Cały kompleks został zbudowany między 1925 a 1928 rokiem. Wcześniej obradowano w przebudowanym budynku dawnej szkoły.

Obecny Sejm obraduje ciągle, jego obrady są jawne (m.in. transmitowane przez Radio Parlament i TVP Info). Do pomocy w jego działaniu powołana jest Kancelaria Sejmu.

Historia Sejmu

Nazwa "Sejm" oznacza w języku staropolskim zjazd ludności. Najwcześniejszy znany opis zawarty jest w Cronicae et gesta ducum sive principum Polonorum. Powstanie Sejmu poprzedzały zjazdy dzielnicowe i prowincjonalne.

Historia Sejmu sięga 1493 roku, kiedy król Jan Olbracht zwołał sejm walny (wielki), czyli zjazd ogólnokrajowy, na którym wyłoniła się izba poselska – osobna izba sejmowa, będąca reprezentacją szlachty wybraną na sejmikach ziemskich. W okresie Rzeczypospolitej szlacheckiej Sejm był przedstawicielem wyłącznie stanu szlacheckiego. Był on jednym z najważniejszych przywilejów szlacheckich, co miało swój wyraz w konstytucji Nihil novi z 1505 r., w której zapisano, że król nie może stanowić żadnych praw bez zgody posłów i senatorów.

Trzy stany reprezentowane w Sejmie to: posłowie, senatorowie i król. Początkowo prawo głosu mieli na nich król i senatorowie, szlachta jedynie przysłuchiwała się obradom i wyrażała aprobatę lub sprzeciw. Ustawy wówczas nazywano konstytucjami.

W kompetencjach Sejmu było: uchwalanie konstytucji (ustaw) w sprawach wydatków i dochodów państwa, wielkości podatków, liczebności wojska oraz podejmowanie decyzji o wojnie, przymierzach politycznych i sojuszach wojskowych. Sejm był zwoływany przez króla, a w okresie bezkrólewia (interregnum) przez prymasa-interrexa.

Sejmy były:

0. zwyczajne, które zbierały się co 2 lata na okres 6 tygodni;

1. nadzwyczajne, które mogły być zwołane w dowolnym terminie na okres 2 tygodni.

Odbywały się początkowo w Piotrkowie, a od unii polsko-litewskiej (1569) w Warszawie na przemian (co trzeci raz) z Grodnem.

W XVII w. Rzeczpospolita przeżywała kryzys. Jednym z jego objawów, choć na pewno nie główną przyczyną, było częste zrywanie sejmu za pomocą liberum veto.

Próby zażegnania kryzysu podjął się Sejm Wielki z 1791 r., który uchwalił Konstytucję 3 Maja. Próba nie powiodła się, a wręcz przeciwnie – zakończyła się ostatecznym upadkiem Rzeczypospolitej.

W XIX w. pewną rolę odegrały Sejmy Księstwa Warszawskiego i Królestwa Polskiego, Sejm Wielkiego Księstwa Poznańskiego oraz Sejm Krajowy w Galicji.

W 1918 przedstawiciele Polaków żyjących w Niemczech zebrali się na Polskim Sejmie Dzielnicowym w Poznaniu.

W okresie międzywojennym po odzyskaniu niepodległości przez Polskę zwołano jednoizbowy Sejm Ustawodawczy, którego zadaniem było uchwalenie tzw. Małej Konstytucji, która wprowadziła ustrój republikański i system rządów parlamentarnych.

Konstytucja marcowa z 1921 r. umocniła rolę Sejmu czyniąc z niego (obok Senatu) centralny organ w państwie (tzw. sejmokracja).

Po zamachu majowym, a w szczególności po wejściu w życie konstytucji kwietniowej rola parlamentu zmalała; zwierzchnia władza należała do Prezydenta. W czasie II wojny światowej władze RP na uchodźstwie powołały Radę Narodową Rzeczypospolitej Polskiej, która jako organ mianowany przez prezydenta RP z konieczności przejęła większość funkcji parlamentu. W czasie okupacji rolę tę w kraju pełniła Rada Jedności Narodowej.

Po wojnie, w znajdującej się pod kontrolą Związku Radzieckiego Polsce Ludowej powstał parlament jednoizbowy, o roli fasadowej wobec rządzącej PZPR.

W czerwcu 1989 odbyły się wybory do dwuizbowego Sejmu kontraktowego. Porozumienia Okrągłego Stołu zapewniły automatycznie większość kandydatom PZPR i jej koalicjantom (tylko wybory do Senatu nie miały tych ograniczeń). Następne wybory w latach 1991 i 1993 przeprowadzono już na podstawie demokratycznych ordynacji. Zgodnie z art. 95 Konstytucji, Sejm i Senat są organami państwa w zakresie władzy ustawodawczej.

Organy Sejmu

ęłęóMarszałek Sejmu w Polsce jest najważniejszym przedstawicielem izby niższej parlamentu, stoi na straży praw i godności Sejmu RP i kieruje jego pracami.Obecnie Bronisław Komorowski.

Wybór

Wybierany jest spośród posłów na początku kadencji Sejmu. Kandydaturę zgłosić może grupa 15 posłów, a wyboru dokonuje się większością bezwzględną głosów. Po wyborze Marszałka dokonuje się wyboru jego zastępców - wicemarszałków.

Zadania

0. reprezentuje Sejm,

1. zwołuje posiedzenia Sejmu,

2. przewodniczy obradom Sejmu i Zgromadzenia Narodowego,

3. czuwa nad tokiem i terminowością prac Sejmu i jego organów,

4. kieruje pracami Prezydium Sejmu i przewodniczy jego obradom,

5. zwołuje Konwent Seniorów i przewodniczy jego obradom,

6. nadaje bieg inicjatywom ustawodawczym i uchwałodawczym oraz wnioskom organów państwa skierowanym do Sejmu, po zasięgnięciu opinii Prezydium Sejmu,

7. załatwia sprawy z zakresu stosunków Sejmu z parlamentami innych krajów,

8. sprawuje pieczę nad spokojem i porządkiem na całym obszarze należącym do Sejmu oraz wydaje stosowne zarządzenia porządkowe, w tym o użyciu w razie konieczności Straży Marszałkowskiej,

9. nadaje, w drodze zarządzenia, statut Kancelarii Sejmu,

10. ustala projekt budżetu Kancelarii Sejmu,

11. powołuje i odwołuje Szefa Kancelarii Sejmu,

12. wyznacza termin wyborów prezydenckich,

13. w przypadku śmierci Prezydenta Rzeczypospolitej, zrzeczenia się urzędu przez Prezydenta Rzeczypospolitej, stwierdzenia nieważności wyboru Prezydenta Rzeczypospolitej lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze, uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności Prezydenta Rzeczypospolitej do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia, złożenia Prezydenta Rzeczypospolitej z urzędu orzeczeniem Trybunału Stanu Marszałek Sejmu tymczasowo, do czasu wyboru nowego Prezydenta Rzeczypospolitej, wykonuje obowiązki Prezydenta Rzeczypospolitej (w razie braku możliwości podjęcia przez niego obowiązków przechodzą one na ręce Marszałka Senatu),

14. w porozumieniu z odpowiednimi organami władzy powołuje:

15. szefa Kancelarii Sejmu i jego zastępców,

16. zastępcę Rzecznika Praw Obywatelskich oraz Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych,

17. wiceprezesów i członków kolegium Najwyższej Izby Kontroli,

18. Głównego Inspektora Pracy i jego zastępcę,

19. Radę Ochrony Pracy,

20. kierownika Krajowego Biura Wyborczego.

ęłęóPrezydium Sejmu - naczelny organ kierowniczy Sejmu. W skład Prezydium Sejmu wchodzi Marszałek Sejmu wraz z Wicemarszałkami.

Do funkcji Prezydium Sejmu należą:

0. ustalanie planu pracy Sejmu

1. przygotowywanie wykładni Regulaminu Izby

2. ustalanie zasad doradztwa naukowego i ekspertyz

3. zajmowanie się kwestiami prawnymi posłów

4. przekazywanie poszczególnym komisjom sejmowym odpowiednich spraw do rozpatrzenia

Liczba Wicemarszałków nie jest z góry określona.

Konwent Seniorów (łac. conventus - zgromadzenie, senior - starszy)

0. W Sejmie RP, to organ zapewniający współdziałanie klubów poselskich w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Sejmu. W jego skład wchodzą: Marszałek Sejmu, wicemarszałkowie, przewodniczący lub wiceprzewodniczący klubów parlamentarnych reprezentujących co najmniej 15 posłów oraz kół parlamentarnych reprezentujących w dniu rozpoczęcia kadencji Sejmu osobną listę wyborczą. W posiedzeniach Konwentu Seniorów bierze udział z głosem doradczym także Szef Kancelarii Sejmu, a z inicjatywy Marszałka bądź na wniosek członków Konwentu na posiedzenie mogą zostać zaproszone również inne osoby. Konwent Seniorów jest zwoływany przez Marszałka Sejmu, by zaopiniować m.in. projekty planów prac Sejmu, projekty porządku dziennego poszczególnych posiedzeń Sejmu i ich terminy, wnioski co do trybu dyskusji nad poszczególnymi punktami porządku dziennego posiedzenia Sejmu, wnioski co do wyboru przez Sejm jego organów, zadania i przebieg pracy Kancelarii Sejmu lub inne sprawy przekazane przez Marszałka lub Prezydium Sejmu.

1. W Senacie RP, to organ zapewniający współdziałanie klubów senackich i kół senackich w sprawach związanych z działalnością i tokiem prac Senatu. W jego skład wchodzą: Marszałek Senatu, wicemarszałkowie oraz senatorowie - przedstawiciele klubów senackich oraz klubów parlamentarnych jeżeli skupiają co najmniej 7 senatorów. W posiedzeniach biorą udział z głosem doradczym Szef Kancelarii Senatu oraz osoby zaproszone przez Marszałka. Konwent Seniorów jest zwoływany przez Marszałka Senatu i wykonuje swoje zadania poprzez opiniowanie projektów porządku obrad Senatu, opiniowanie planu pracy oraz wypowiadanie się w sprawie terminów posiedzeń Senatu, wskazywanie potrzebnych inicjatyw ustawodawczych i rozpatrywanie oraz przedstawianie wniosków w sprawie sposobu prowadzenia dyskusji lub obrad Senatu.

ęłęóKomisje sejmowe są organami Sejmu:

0. powołanymi do rozpatrywania i przygotowywania spraw stanowiących przedmiot prac Sejmu,

1. wyrażania opinii w sprawach przekazanych pod ich obrady przez Sejm, Marszałka Sejmu lub Prezydium Sejmu

2. kontroli sejmowej w zakresie określonym Konstytucją i ustawą:

Zgodnie z Art.110 Konstytucji można wyróżnić dwa rodzaje komisji sejmowych: komisje stałe i komisje nadzwyczajne - czyli takie, które są powoływane przez Sejm i mają dokładnie określone: cel, zasady i tryb działania. Specjalnym rodzajem komisji nadzwyczajnej jest sejmowa komisja śledcza.

Skład osobowy poszczególnych komisji jest wybierany przez Sejm na wniosek Prezydium Sejmu po zasięgniętej uprzednio opinii Konwentu Seniorów.

Pierwsze posiedzenie komisji zwołuje i prowadzi Marszałek Sejmu - na posiedzeniu tym komisja wybiera ze swego grona prezydium komisji w składzie: przewodniczący oraz zastępcy przewodniczącego. Członkowie prezydium są powoływani i odwoływani przez komisję głosowaniu jawnym, zwykłą większością głosów

Funkcje i uprawnienia Sejmu

Funkcja ustrojotwórcza i ustawodawcza

0. ustanawianie ustroju państwa

1. stanowienie prawa przez uchwalanie ustaw (w tym budżetu państwa) oraz ogłaszanie uchwał

2. określanie podstawowych kierunków działalności państwa

Funkcja kreacyjna

0. powoływanie na stanowiska i zatwierdzanie składu rządu

1. w szczególnym wypadku – prawo do samodzielnego powołania rządu (w przypadku uchwalenia wotum nieufności)

2. wybór i powoływanie na stanowiska:

3. zastępcy przewodniczącego i członków Trybunału Stanu

4. sędziów Trybunału Konstytucyjnego

5. członków Krajowej Rady Sądownictwa (spośród posłów)

6. członków Krajowej Rady Radiofonii i Telewizji, Rady Polityki Pieniężnej

7. Rzecznika Praw Obywatelskich, Rzecznika Praw Dziecka

8. prezesów Najwyższej Izby Kontroli, Narodowego Banku Polskiego

9. Generalnego Inspektora Ochrony Danych Osobowych

10. prezesa i członków kolegium Instytutu Pamięci Narodowej

11. powoływanie osób na niektóre inne stanowiska państwowe przez Marszałka Sejmu w porozumieniu z odpowiednimi organami (zobacz: Marszałek Sejmu)

Funkcja kontrolna

0. wotum nieufności wobec rządu lub konkretnego ministra

1. absolutorium budżetowe

2. zapytanie poselskie i interpelacje skierowane do członków rządu, prezesa NIK lub NBP (osoby, do których skierowane są zapytania i interpelacje mają 21 dni na odpowiedź)