EKONOMIA INSTYTUCJONALNA

INSTYTUCJONALA TEORIA RYNKÓW/

RYNEK W UJĘCIU INSTYTUCJONALNYM

_____________________________________

Opracowano na podstawie :

W. Stankiewicz [2012], Ekonomia Instytucjonalna, Warszawa, s. 82 -90

_______________________________________________________

Spis treści

1. Teoria rynku instytucjonalnego wg Carla Mengera

2. Definicja rynku na podstawie pojęcia wymiany 85

3. Teoria instytucji wymiany 82, 83

4. Powiązania pomiędzy rynkiem, a wymianą.

5. Instytucje rynkowe 85-86

6. Kilka typowych instytucji rynkowych. 86

7. Rynek – dobro publiczne.

8. Normy, które tworzą system gospodarki rynkowej.

9. Typy rynków. 93-94

10. Błędy(słabości) rynku.

11. Istota przejścia od gospodarki planowej do gospodarki rynkowej.

12. Sekwencja „działań reformatorskich” warunkujących przyszły sukces procesu transformacji.

___________________________________________________

1. Teoria rynku instytucjonalnego wg Carla Mengera.

„Rynek jest szczególną instytucją, aranżacją, składającą się z reguł i konwencji, które umożliwiają dokonanie wielkiej liczby dobrowolnych transferów w regularny sposób.”

2.Definicja rynku na podstawie pojęcia wymiany.

„Rynek to zbiór symetrycznych aktów wymiany, których proporcje reguluje mechanizm cen.” (symetria aktu kupna i sprzedaży oraz regulatora cenowego).

„Rynek to całokształt instytucji zapewniających strukturę relacji wymiany przy pomocy systemu ograniczeń.” (Chodzi głównie tutaj o zasady etyczne, prawa ochrony interesów konsumenta , prawa własności intelektualnej, przepisy o uczciwej konkurencji, zasady ochrony znaków towarowych, reklamacji, tworzenia organizacji, zasady kontroli określonych rynków).

3.Teoria instytucji wymiany.

„Instytucje wymiany trzeba traktować jako wcześniejszą i ogólniejszą, a instytucję rynku jako późniejszą i stanowiącą jego część.”

Tym zdaniem można zdefiniować teorię instytucji wymiany, która jest zupełnie starsza od instytucji rynku, stanowi jej nieodłączną część - poprzedzała ona historyczne powstanie rynków. Przekształcała ona dobra i usługi w towary. Jej istotnym naciskiem była zależność stopnia regulacji instytucji państwa.

Max Weber (1864-1920) w swoich obszernych wykładach(w ujęciu nauk socjologicznych) opisał, że o istocie wymiany stanowią szanse – czyli potencjalne korzyści. Opierane były one na mocy obyczaju (porządek wspólnoty).

3.Powiązania pomiędzy rynkiem, a wymianą.

Istotnym elementem jest także wyjaśnienie powiązań pomiędzy rynkiem, a wymianą, a tym samym zrozumienie dwóch tych zjawisk.

Wymiana(działalność) to wydarzenie, to jednorazowe spotkanie dwóch, albo także procesem, pod warunkiem, że spełnia dane wymogi wstępne.

Rynek(jako instytucja) to szczególna sceneria, w której aktorami są dostawcy i nabywcy, a proces wymiany zawsze ma miejsce.

Trzeba pamiętać o tym, że nie zawsze wymiana odbywa się na rynku. Może ona zaistnieć w dowolnym miejscu wyznaczonym przez poszczególne osoby, które spotkały się w celu dokonania swoich interesów (kupujący-sprzedający).

Wymiana rynkowa – albo system lub porządek rynkowy to inaczej składnik szerszego porządku społecznego, który powstał spontanicznie. Chodzi tutaj o to, że powstał on bez uprzedniego planu jednostek, które dokonywały się interesów.

4. Instytucje rynkowe.

Instytucje rynkowe określają reguły konkurencję i jej zmiany. Są bardzo istotne w ówczesnym świecie ze względu na powszechną niepewność. Tym samym można rzec, iż ułatwiają komunikację pomiędzy uczestnikami aktu wymiany. Mogą także obniżać koszty transakcyjne.

5.Kilka typowych instytucji rynkowych.

Można wymienić pięć typowych instytucji rynkowych:

- pieniądz,

- rezerwy,

- system cen,

- system informacji,

- zaufanie.

6. Rynek – dobro publiczne.

Rynek jako dobro publiczne to fundament teorii dóbr publicznych. Pojawia się w pewnym, odpowiednim etapie.

Dobro publiczne, to takie, w którym konsument czerpie korzyści, jak również społeczeństwo, podczas gdy dobro prywatne nie ma wpływu na innych konsumentów.

System prawny, a przede wszystkim państwo włącza problematykę rynków do uprawianej polityki publicznej.

7. Normy, które tworzą system gospodarki rynkowej.

Można ułożyć bardzo prosty model opisujący dwa systemy gospodarki: rynkowej i nakazowej. W tym też schemacie można przyjąć trzy odpowiednie normy:

a) Utylitaryzm – jako dążenie jednostki do maksymalizacji swoich korzyści na podstawie prowadzonej działalności produkcyjnej. Ma on charakter celowo-racjonalny i odbywa się on w atmosferze depersonifikacji zaufania, czyli inaczej mówiąc:

„największe szczęście największej liczby ludzi”

b) Wolność – jest definiowana jako zrozumienie oraz przemyślenia własnego potencjału.

c) Legalizm – jest ono definiowane jako dążenie i podejmowanie decyzji zgodnie z obowiązującym prawem. Postępowanie jest więc dobrowolne, pod pewnymi warunkami. Legalizm pozwala nam na dokonywanie czynności obowiązującymi zgodnie z danymi regułami.

8. Typy rynków.

Wyróżnia się pięć typów rynków, stanowiących ogromny układ społeczno- gospodarczy, który oparty jest na instytucji wymiany.

Pierwszym typem jest otwarty rynek publiczny(nieformalny), który sięga do aktów wymiany pomiędzy konsumentami, a przede wszystkim wytwórcami. Nie ponosi on żadnych kosztów związanych z zapłatą za miejsce, którym dokonuje się sprzedaży. Ma charakter szarej sfery, czyli posiadanie ograniczonych dóbr w danym miejscu jest legalne, ale reglamentowanie poza danym obszarem jest niedozwolone. Państwo nie jest gwarantem interesów, ale dba o dobro ogółu.

Drugim typem są sklepy rzemieślnicze, które związane są z zasadami z czasów Średniowiecza, powiązane z surową etyką zawodową. Sklepy te cieszą się wspaniałą opinią, koszty zdobywania informacji są nazbyt niskie, a opinia o właścicielu cieszy się wzorem. Sprzedawca jest jednocześnie producentem towaru, tak więc jest szansa na targowanie się z ceną. Charakter typu jest kontakt personalny.

Trzecim typem są targi polegające na hurtowej wymianie towarów(formalne), a także zawierania kontraktów pomiędzy producentami, a konsumentami. Opłaty za miejsce i czas są wysokie, ale względnie opłacalne ze względu na łatwość uzyskania kontaktów z obu stron. Towary są potwierdzane nawet zawieraniem kontraktów, co utwierdza kupującego. Owy typ ma niekiedy charakter patronatów państwa.

Czwartym typem są giełdy towarowe(formalne) pozwalają obniżać koszty transakcji dzięki danym procedurom i standaryzacji, mogą zawierać umowy odnośnie przyszłości. W tym typie występują komisje giełdowe, które są w stanie przyczyniać się także do kar. Państwo udziela licencji w ramach dostępu do giełdy wysokiej jakości producentów.

Ostatnim typem są domy towarowe, które od poprzednich typów są stosunkowo nowe i określane przeważnie jako supermarkety. W tym przypadku nie jest możliwe targowanie się o ceny. Dyrektorzy odpowiadają za jakość i ochronę klienta. Ujemne strony rynków to jakość zatrudniania pracowników, a wiąże się to z coraz większą rozbudową sieci handlowych.

9. Błędy(słabości) rynku.

Za punkt odniesienia przyjmuje się teoremat ekonomiki dobrobytu określającego następujące warunki:

- istnienie odpowiedniej ilości rynków,

- pełna konkurencja wszystkich producentów i konsumentów,

- wystąpienie równowagi w procesie alokacji zasobów,

Jeżeli powiązane warunki nie są spełnione, to mamy do czynienia z błędem rynku. Taka sytuacja usprawiedliwia interwencję w celu przybliżenia alokacji zasobów do optimum Pareto(podział dóbr, których nie można poprawić sytuacji podmiotu nie ponosząc strat na drugim podmiocie).

10. Istota przejścia od gospodarki planowej do gospodarki rynkowej

To stopniowa transformacja od systemu, w którym dominuje motywacja na „poszukiwanie rent” przez poszczególne jednostki (mogą być nimi przedsiębiorstwa) i grupy społeczne do systemu, w których działania tych jednostek i grup są głównie motywowane „orientacją na efektowność”.

11. Sekwencja „działań reformatorskich” warunkujących przyszły sukces procesu transformacji:

Reforma systemu prawnego i administracyjnego państwa wraz ze stworzeniem formalnych instytucji dla funkcjonowania gospodarki rynkowej, w tym instytucji regulacyjnych odpowiedzialnych za adresowanie i łagodzenie różnego rodzaju niedoskonałości rynku (np. w sferze rynku pracy, bądź gałęzi infrastrukturalnych)

_______________________________________

Por.: Opracowano na podstawie: W. Stankiewicz [2012], Ekonomika Instytucjonalna, Warszawa, s. 82-90.