Systemy operacyjne

dr inż. Anna Kamińska

S29

Części systemu komputerowego

1. Sprzęt

2. jednostka centralna (procesor)

3. pamięć

4. urządzenia wejścia-wyjścia

5. System operacyjny

6. Programy użytkowe

7. Użytkownicy

Co to jest system operacyjny

8. System operacyjny nadzoruje i koordynuje posługiwanie się sprzętem przez różne programy użytkowe, które pracują na zlecenie różnych użytkowników

9. System operacyjny (jądro) - program, który działa nieustannie

Cele tworzenia
systemów operacyjnych

10. Wygoda użytkownika

11. Efektywne działanie systemu komputerowego

Składowe systemu:zarządzanie pamięcią operacyjną

12. Pamięć operacyjna

13. obszar pamięci dostępny bezpośrednio dla procesora

14. magazyn szybko dostępnych danych, eksploatowanych wspólnie przez jednostkę centralną i urządzenia wejścia-wyjścia

15. Aby program mógł być wykonany, musi być zaadresowany i załadowany do pamięci

Składowe systemu: zarządzanie pamięcią dyskową

16. Pamięć operacyjna - nietrwała (traci zawartość po odłączeniu zasilania)

17. Pamięć pomocnicza (dyskowa) rozszerza pamięć operacyjną

18. Pamięć pomocnicza powinna móc trwale przechowywać duże ilości danych

Składowe systemu:
zarządzanie plikami

19. Pliki - sposób przechowywania informacji

20. Plikach zawierają

21. programy (w postaci źródłowej lub wynikowej)

22. dane

23. Dla ułatwienia użytkowania pliki są organizowane w katalogi

Składowe systemu:
zarządzanie procesami

24. Proces - program wykonywany przez procesor wraz z jego otoczeniem

25. Otoczenie - zbiór zasobów, z których proces musi korzystać, aby wypełnić swoje zadanie

26. Zasoby - np. czas jednostki centralnej, pamięć, pliki, urządzenia We/Wy

Interpreter poleceń

27. Interpreter poleceń - interfejs między użytkownikiem a systemem operacyjnym

28. Interpreter może być (w zależności od systemu operacyjnego)

29. zawarty w jądrze systemu

30. specjalny program

Zadania systemu operacyjnego

31. Zarządzanie pamięcią operacyjną

32. Nadzorowanie pracy programów

33. Tworzenie struktury dysków (katalogów
    i plików)

34. Nadzorowanie współpracy wszystkich dostępnych w systemie urządzeń

35. Sygnalizacja błędów

36. Zapewnienie komunikacji użytkownika
    z komputerem

Rodzaje systemów operacyjnych

37. MS-DOS

38. Windows 95/98/Me

39. Windows NT

40. OS/2 WARP - pierwszy wielozadaniowy graficzny system operacyjny dla komputerów IBM PC

41. Unix/Linux

Różnice między BSD i System V

42. Najważniejsza różnica - standardowa powłoka systemu

43. System V - powłoka Bourne’a

44. BSD UNIX - powłoka C

45. Niektóre polecenia jednej wersji są niedostępne w drugiej lub działają nieco inaczej

Standaryzacja systemu Unix

46. SVID (System V Interface Definition) – zgodność z Unixem AT&T.

47. POSIX norma IEEE (Institute for Electrical and Electronic Engineers) i ANSI (American National Standards Institute) nr P1003 – międzynarodowy standard oparty na Systemie V i BSD.

Standaryzacja Systemu Unix

48. X/OPEN – standard utworzony przez organizacje wytwórców systemu UNIX, Europa.

49. X-Consortium - standaryzacja interfejsów działających w oparciu o technologie X-Window.

50. SIGMA –normy niezależne od rodzaju sprzętu, Japonia.

Posługiwanie się systemem

51. System Unix - uniwersalny, bardzo rozbudowany

52. Komercyjne odmiany mają zwykle po kilka tysięcy stron dokumentacji (kilka tysięcy poleceń)

53. Podczas wykładu omawiane będą ogólne cechy systemów unixowych

54. Przykłady: HP-UX, Solaris

Konfiguracje sprzętowe

55. Pod kontrolą Unixa mogą pracować różne komputery, np.
    - PC
    - komputery przeznaczone dla jednego
    użytkownika (stacje robocze, ang.
    workstations)
    - instalacje wieloterminalowe

Instalacje wieloterminalowe

56. Składniki instalacji wieloterminalowej
    - komputer centralny (tzw. serwer)
    - terminale podłączone do serwera

57. Przez łącza (np. kable sieci lokalnej) do serwera można podłączyć inne komputery (np. PC), pełniące rolę terminali

Terminale

58. Terminale (końcówki) - urządzenia do komunikacji użytkowników z systemem

59. Podstawowe elementy terminala

60. monitor

61. klawiatura

62. Terminale można łączyć do serwera

63. bezpośrednio przez łącza szeregowe

64. przez okablowanie lokalnej sieci LAN

Terminale

65. W charakterze terminali mogą być użyte

66. klasyczne terminale znakowe

67. specjalne terminale graficzne (np. X-terminale),

68. komputery (zwykle klasy PC) używane do naśladowania (emulowania terminali)

69. Konsola systemowa (konsola operatora) - wyróżniony rodzaj terminala

System operacyjny Unix

Pierwsze kroki w systemie Unix

Podstawowe informacje

70. Unix rozróżnia duże i małe litery

71. Naciśnięcie <Ctrl-C> zwykle przerywa wykonywanie dowolnego programu

Konto użytkownika

72. W systemie Unix może pracować jednocześnie wielu użytkowników

73. Każdy użytkownik musi mieć swoje konto

74. Konto zakłada administrator systemu

75. Konto zabezpieczone jest hasłem

Sesja

76. Sesja - praca z systemem Unix

77. zgłoszenie chęci pracy (login)

78. zakończenie (exit, logout)

79. Aby przyłączyć się do systemu, należy podać nazwę konta użytkownika i hasło

80. Często na początku sesji są wyświetlane komunikaty od administratora systemu

Terminal

81. W trybie tekstowym polecenia mogą być wydawane bezpośrednio w wierszu poleceń

82. W trybie okienkowym - należy najpierw uruchomić okno terminala (nazwy różne w zależności od producenta)

83. Gotowość interpretera sygnalizuje znak zachęty - zwykle %, $ lub #

Identyfikacja terminali

84. Każdy terminal zgłaszający się w systemie Unix otrzymuje unikalną nazwę systemową,

85. Wyświetlenie systemowej nazwy danego terminala - polecenie
    tty

86. Polecenie wyświetla nazwę pliku specjalnego związanego z terminalem (np. /dev/tty01)

Emulatory terminali znakowych

87. Emulatory terminali znakowych - tylko do uruchamiania programów pracujących w trybie tekstowym

88. Najczęściej używane tryby pracy terminali znakowych - vt100, vt220, ansi, wyse60

89. Do emulacji terminala na PC służy np. wersja programu telnet dla Windows

Znaki ASCII

90. Podstawowy zestaw znaków ASCII (ang. American Standard Code for Information Interchange) zawiera 128 znaków:
    - litery a - z, A - Z
    - cyfry 0-9
    - znaki specjalne ` ~ ! @ # $ % ^ & * ( ) - _ = +
    [ ]{ } ; : ' " , . / < > ?
    - znak odstępu
    - znaki sterujące (o kodach 0-31)

Polecenia na początek

91. Wyświetlenie spisu zawartości katalogu:
    ls

92. Opcje zmieniające zachowanie polecenia umieszcza się po znaku ‘-’ ,np.
    ls -l

Polecenia na początek

93. Tworzenie pliku o zawartości wczytywanej z klawiatury terminala:
    cat > nazwa_pliku
    
    
    

94. Zakończenie wpisywania: <Control-D>
    Jeśli plik już istnieje, nowa zawartość zamaże starą

95. Wyświetlanie zawartości pliku:
    cat nazwa_pliku

Polecenia na początek

96. Wyświetlenie bieżącej daty i godziny:
    date

97. Informacja, kto w tej chwili pracuje
    w systemie (nazwa użytkownika, numer terminala i czas rejestracji w systemie):
    who

98. Informacja wyłącznie o sobie:
    who am i

Zmiana hasła

99. Zmiana hasła
    passwd

100. Nowe hasło należy powtórzyć 2 razy

101. Ograniczenia na postać hasła (eliminacja haseł zbyt łatwych do odgadnięcia)

Pomoc systemowa

102. Unix ma wbudowany interakcyjny podręcznik

103. Wyświetlenie strony podręcznika z informacją na temat danego polecenia
     man nazwa_polecenia

104. Przykład
     man ls

Pomoc systemowa

105. Strony podręcznika mogą mieć rozdziały:

106. Name nazwa polecenia i krótki opis

107. Synopsis składnia (opcje)

108. Description szczegółowy opis stosowania

109. Files inne pliki używane przez
     polecenie/program

110. See also pokrewne informacje

111. Diagnostics znaczenie kodów i błędów

112. Restrictions ograniczenia stosowania

Pomoc systemowa

113. Standardowe konwencje dotyczące składni

114. nawiasy kwadratowe otaczają parametry
     opcjonalne (nieobowiązkowe)

115. wielokropek oznacza miejsca, gdzie parametry mogą się wielokrotnie powtarzać

116. Opisy - z różnych sekcji podręcznika, np.
     ls(1)

117. Szukanie hasła z określonej sekcji
     man numer_sekcji hasło

Ścieżki

118. Pełne określenie położenia pliku lub katalogu w systemie wymaga podania

119. nazwy

120. ścieżki (path)

121. Ścieżka - lista katalogów, leżących na gałęzi łączącej katalog główny z katalogiem, w którym znajduje się plik

122. Katalogi oddziela znak ‘/’ (slash)

123. Mogą zawierać do 255 znaków

124. Nie mają wyodrębnionego rozszerzenia

125. Mogą (nie muszą) zawierać kropkę

126. Mogą zawierać dowolne znaki
     z wyjątkiem ukośnika ‘/’ (zalecane - litery, cyfry i znaki ‘-’, ‘_’, ‘.’)

127. Rozróżnianie dużych i małych liter

Nazwy plików

128. Pliki wykonywalne

129. mogą mieć dowolną nazwę

130. nie muszą mieć rozszerzenia

131. Identyfikacja plików wykonywalnych
     - na podstawie praw dostępu (atrybutów)

Atrybuty plików

132. Zbiory użytkowników każdego pliku

133. właściciel pliku (user) - ‘u’

134. grupa osób korzystających z pliku - ‘g’

135. inni użytkownicy systemu (others) - ‘o’

136. Każdy zbiór może mieć różne prawa do:

137. czytania (read) - ‘r’

138. modyfikowania (pisania, write) - ‘w’

139. wykonywania (execute) - ‘x’

Atrybuty plików

140. Oznaczenie praw dostępu do pliku
     rwxr-xr--

141. Zapis - prawa rwx kolejno

142. właściciela

143. grupy

144. pozostałych użytkowników

145. Oznaczenia

146. litera - przywilej

147. kreska - brak przywileju

Zmiana atrybutów plików

148. Atrybuty plików - ustawiane
     w momencie tworzenia pliku

149. Zmiana atrybutów - polecenie chmod
     chmod [ugo]+[rwx] plik
     chmod [ugo]-[rwx] plik
     chmod [ugo]=[rwx] plik
     gdzie: +/- dodanie/usunięcie atrybutu
     = ustawienie atrybutu

Zmiana atrybutów plików

150. Przykłady użycia polecenia chmod
     chmod u+x plik
     chmod g=r plik
     chmod -x plik

151. Brak grupy - wszyscy użytkownicy
     (all, ‘a’); a=ugo

152. Zmiany atrybutów może dokonać tylko właściciel pliku lub administrator

Pliki ukryte

153. Pliki ukryte (hidden) - pliki, które nie pojawiają się w spisie zawartości katalogu tworzonym poleceniem ls bez parametrów

154. Atrybut ukrycia zależy od nazwy pliku

155. Nazwy plików ukrytych muszą zaczynać się od kropki
     
     Przykład: .profile

Spis zawartości katalogu

156. Polecenie ls bez parametrów wyświetla tylko nazwy plików i katalogów

157. Opcja -l (long) wyświetla także:

158. znak ‘-’ lub ‘d’ (plik/katalog)

159. prawa dostępu (9 znaków rwx-)

160. identyfikator właściciela (nazwę konta)

161. rozmiar w bajtach

162. datę i czas ostatniej modyfikacji

Wzorce nazw plików

163. Znaki specjalne (metaznaki) w Unixie

? zastępuje pojedynczy znak

* zastępuje dowolny ciąg znaków

164. Przykłady wzorców nazw plików:

* wszystkie pliki w katalogu

*.* wszystkie pliki z kropką w nazwie

*.*.* np. pliki a.b.c lub abc.defg.hi

*xyz np. pliki xyz lub abcdxyz

Wzorce nazw plików

165. Inny sposób dopasowania wzorca -przez podanie grupy znaków
     w nawiasach kwadratowych [ ]

166. W pasującej nazwie musi występować jeden ze znaków zawartych w zbiorze

167. Myślnik oznacza zakres znaków (według porządku ASCII)

Wzorce nazw plików

168. Przykłady

169. [abc] a lub b lub c

170. [a-z] mała litera (od a do z)

171. doc[0-9] doc0 lub doc1 itd. do doc9

172. *[Aa]dd* pliki, które mają w nazwie
     znaki add lub Add

173. *[Aa][Dd]* pliki, które mają w nazwie
     znaki ad lub Ad lub aD itd.

Kopiowanie plików

174. Do kopiowania plików - polecenie cp

175. Pierwsza forma polecenia:
     cp plik_źródłowy plik_docelowy

176. Druga forma polecenia:
     cp plik_źródłowy katalog_docelowy
     lub
     cp pliki_źródłowe katalog_docelowy

Kopiowanie plików

177. Przykłady:
     cp plik1.txt plik2.txt
     cp plik1.txt ../test/plik2.txt
     cp plik1.txt ../test
     cp plik1.txt plik2.txt test2
     cp *.txt ../test
     cp test2/plik1.txt .

Przenoszenie (zmiana nazw) plików

178. Polecenie mv

179. do zmieniania nazw plików
     mv plik_źródłowy plik_docelowy

180. do przenoszenia ich do nowego katalogu
     mv plik_źródłowy katalog

181. Przykłady
     mv plik_1 plik_2
     mv spis.txt rok2001/wydatki

Usuwanie plików

182. Polecenie rm do usuwania pliku lub grupy plików:
     rm [opcje] pliki

183. Pytanie o potwierdzenie: opcja -i

184. Przykłady:
     rm program1
     rm program1 program2
     rm -i *

Wyświetlanie zawartości plików

185. Polecenie cat - do wyświetlania zawartości pliku lub kilku plików jednocześnie

186. Przykłady
     cat plik1.txt plik2.txt
     cat *lab.txt

Wyświetlanie pliku stronami

187. Polecenie more

188. wyświetla zawartość pliku do zapełnienia ekranu

189. czeka na naciśnięcie klawisza

190. Składnia polecenia:
     more plik

Katalogi standardowe

191. W większości instalacji Unixa - podobne podkatalogi katalogu głównego:
     /etc /dev /lib /tmp /bin

192. Katalogi o specjalnym znaczeniu dla administratora
     /etc - z programami konfiguracyjnymi
     /dev - z plikami specjalnymi
     (dostęp do urządzeń We/Wy)

Polecenia dotyczące katalogów

193. Tworzenie katalogu
     mkdir katalog

194. Usuwanie katalogu (pustego)
     rmdir katalog

195. Zmiana katalogu bieżącego
     cd katalog
     Polecenie cd bez parametrów zmienia katalog bieżący na katalog osobisty

Polecenia dotyczące katalogów

196. Wyświetlanie nazwy katalogu bieżącego wraz z pełną ścieżką (print working directory)
     pwd

Polecenie ls

197. Składnia: ls [opcje] plik

198. Opcje:
     -a wyświetla też pliki ukryte
     -d wyświetla tylko nazwy katalogów,
     bez ich zawartości
     -F zaznacza katalogi (/) i pliki
     wykonywalne (*)
     -l wyświetla pełną informację
     -R wyświetla (rekurencyjnie) podkatalogi

Przechodzenie drzewa katalogów

199. Postać polecenia find
     find katalog warunek

200. Polecenie

201. przeszukuje katalog wraz z podkatalogami

202. dla każdego znajdującego pliku w katalogach sprawdza prawdziwość warunku

203. Składniki parametru warunek

204. kryteria selekcji

205. operacje wykonywalne

Przechodzenie drzewa katalogów

206. Niektóre możliwe warunki:
     -atime n z pliku korzystano w ciągu
     ostatnich n dni
     -mtime n plik modyfikowano w ciągu
     ostatnich n dni
     -print wypisanie ścieżki i nazwy pliku
     -name nazwa plik ma podaną nazwę
     -user użytkownik plik należy do
     wskazanej osoby

Przechodzenie drzewa katalogów

207. Szukanie w całym drzewie katalogów pliku o nazwie pass
     find / -name pass -print

208. Szukanie w systemie plików, których właścicielem jest użytkownik root
     find / -user root -print

209. Zwykle bez warunku -print polecenie nie wypisuje nazw znalezionych plików

Przechodzenie drzewa katalogów

210. Wypisanie plików w katalogu bieżącym, do których pasuje wzorzec *.txt
     find . -name "*.txt" -print

211. Kryteria selekcji są analizowane według kolejności w wierszu poleceń

212. Przykład - dwukrotne wypisanie nazw niektórych plików
     find -print . -name "*.txt"

Prawa dostępu do katalogów

213. Prawa dostępu do katalogów - inne, niż dla plików

214. ‘r’ użytkownik może obejrzeć spis
     plików zawartych w katalogu
     (np. poleceniem ls)

215. ‘w’ użytkownik może modyfikować
     zawartość katalogu

216. ‘x’ użytkownik ma dostęp do plików
     w tym katalogu i podkatalogach

System operacyjny Unix

Edytor vi

Standardowe edytory Unixa

217. Różne edytory Unixa - np. ed, emacs

218. Pełnoekranowy edytor vi - dostępny w każdym systemie Unix

219. Istnieje wiele wersji edytora vi

220. Wykład omawia wersję podstawową

Tryby pracy

221. Poleceń (command mode)

222. naciskane klawisze są interpretowane jako polecenia

223. kolejno wpisywane znaki pojawiają się
     w ostatnim wierszu ekranu

224. tryb poleceń kończy naciśnięcie <i>

225. Wstawiania tekstu (insert mode)

226. tryb wstawiania kończy naciśnięcie <Esc>

Tryby pracy

227. Sygnał dźwiękowy po naciśnięciu <Esc> oznacza, że pracujemy już w trybie wydawania komend

228. Niektóre wersje vi umożliwiają poruszanie się po tekście przy pomocy klawiszy kursora także w trybie wstawiania tekstu

Uruchamianie edytora

229. Uruchomienie edytora
     vi

230. Uruchomienie edytora z jednoczesnym otwarciem pliku
     vi nazwa_pliku

Polecenia

231. Wszystkie polecenia edytora vi- na stronach programu man

232. Każda litera oznacza jakieś polecenie

233. Duże i małe litery mają różne znaczenie

234. Wiele poleceń można poprzedzić cyfrą - liczbą powtórzeń:
     x - usuwa jeden znak pod kursorem
     10x - usuwa 10 znaków

Otwieranie pliku

235. W wierszu poleceń:
     nazwa_pliku

236. Gdy plik nie istnieje - wyświetla ekran wypełniony wierszami ze znakiem tyldy (~) w pierwszej kolumnie

237. Gdy plik istniał - wyświetla zawartość pliku (wiersze po końcu pliku zawierają tylko tyldę)

Zachowywanie pliku

238. Zachowanie pliku (write)
     :w <Return>

239. Opuszczenie programu (quit)
     :q <Return>

240. Obie operacje można połączyć
     :wq lub ZZ

241. Opuszczenie bez zachowywania
     :q!

Przesuwanie kursora

242. Przesuwanie kursora o wiersz w górę
     i w dół oraz o znak w lewo i w prawo: -
     <k>, <j>, <h>, <l> lub klawisze kursora

243. Przesuwanie kursora na koniec lub na początek wiersza - <$> i <^>

244. Przesuwanie kursora na górę i dół ekranu - <H> i <L>

245. Przewinięcie tekstu o jeden pełny ekran: <Ctrl-F>, <Ctrl-B>

Wstawianie tekstu

246. Po naciśnięciu klawisza <i> kolejne znaki są dodawane przed kursorem

247. Dodanie znaku za kursorem - <a>

248. Dodawanie tekstu na początku lub na końcu wiersza - <I> i <A>

249. Usuwanie znaków - <Backspace>

250. Dodanie linii poniżej kursora - <o>
     Dodanie linii powyżej kursora - <O>

Zamienianie znaków

251. Zmiana znaku pod kursorem - należy nacisnąć <r>, a następnie nowy znak

252. Zmiana większej liczby znaków - należy nacisnąć <R>, ciąg znaków, <Esc>

Usuwanie tekstu

253. Usunięcie jednego znaku spod kursora - klawisz <x>

254. Usunięcie znaku na lewo od kursora -
     klawisz <X>

255. Usunięcie całego słowa - należy ustawić kursor na pierwszej literze i nacisnąć <dw>

Operacje na blokach tekstu

256. Edytor vi ma wewnętrzny schowek,
     w którym jest umieszczany usuwany lub kopiowany tekst

257. Kursor można następnie umieścić
     w nowym położeniu i wkleić tam zawartość schowka

Operacje na blokach tekstu

258. Usunięcie jednego wiersza: dd

259. Usunięcie kilku wierszy: liczba dd

260. Kopiowanie wierszy: [liczba] yy

261. Wklejenie zawartości schowka do tekstu
     - na prawo od kursora: p
     - na lewo od kursora: P

Wyszukiwanie tekstu

262. Wyszukiwanie tekstu
     /wzorzec <Enter>

263. Po znalezieniu wzorca tekst zostanie tak przewinięty, żeby wzorzec był widoczny na ekranie

Zamiana tekstu

264. Zastąpienie ciągu znaków - polecenie :s
     :wiersz_pocz,wiersz_koncs/wzorzec/zamiennik

265. Symbol $ oznacza ostatni wiersz

266. W każdym wierszu zostanie zamienione tylko pierwsze wystąpienie wzorca - jeśli na końcu nie zostanie dodana opcja /g

267. Przykład
     :1,$s/file/plik/g

Inne przydatne polecenia

268. Włączenie numerowania wierszy
     :set number

269. Wyłączenie numerowania wierszy
     :set nonumber

270. Odświeżenie ekranu
     <Ctrl-L>

271. Cofnięcie ostatniego polecenia
     <u>

System operacyjny Unix

Powłoka (shell)

Interfejs użytkownika z systemem

272. Interfejs

273. odczytuje naciśnięte klawisze

274. szuka w pamięci żądanego programu lub polecenia systemu

275. ładuje program do pamięci

276. wykonuje go

277. W systemie Unix interfejsem użytkownika z systemem jest powłoka (shell)

278. Powłoka

279. program

280. część systemu Unix, z którą styka się użytkownik

281. Powłoka jest automatycznie ładowana po wejściu do systemu

282. To powłoka wyświetla wszystkie znaki zachęty i komunikaty

Rodzaje powłok

283. Najpopularniejsze powłoki Unixa

284. Bourne'a (Bourne Shell) - sh

285. C (C-Shell) - csh

286. Korna (Korn Shell) - ksh

287. Powłoki różnią się składnią niektórych poleceń i zestawem oferowanych narzędzi

288. Dotychczas omówione polecenia są wspólne dla najpopularniejszych powłok

Rodzaje powłok

289. Nazwa powłoki uruchamianej w chwili przyłączenia się użytkownika do systemu - przechowywana w pliku
     /etc/passwd

290. Decyduje o tym - administrator

Mechanizm działania powłoki

291. Powłoka czyta z klawiatury to, co wpisze użytkownik, do naciśnięcia <Enter>

292. Tekst może zawierać kilka poleceń

293. Polecenia w jednym wierszu - oddzielone znakiem ‘;’

294. Powłoka

295. analizuje wczytany tekst

296. w razie błędu wypisuje komunikat

Mechanizm działania powłoki

297. Powłoka uruchamiając program

298. czeka, aż program się wykona

299. wyświetla znak zachęty - może znów przyjmować komendy

300. Typowe znaki zachęty

301. w csh %

302. w sh i ksh $

303. Powłoka może uruchomić program w tle

Rodzaje poleceń użytkownika

304. Wbudowane polecenia powłoki (wewnętrzne) - np. cd

305. Wykonywalne programy:

306. większość poleceń (tzw. zewnętrznych)
     - np. ls, find

307. kody wynikowe powstałe w rezultacie kompilacji programu (np. w języku C)

308. Pliki wsadowe (skrypty, shell scripts) z poleceniami do wykonania przez powłokę

Opcje poleceń

309. Rodzaje opcji poleceń:

310. jedna litera po znaku ‘-’ (np. -l)

311. kilka znaków po znaku ‘-’ (np. -d2 );
     znaki po literze są wartością opcji (wartością opcji -d ma być 2)

312. jedna litera po znaku -, a po spacji wartość (np. -f moj_plik )

Opcje poleceń

313. Zwyczajowo opcje powinny być podawane

314. bezpośrednio po nazwie polecenia

315. przed nazwami jakichkolwiek plików

Uruchamianie plików

316. Powłoka szuka pliku (polecenia)

317. jeśli w nazwie pliku występuje ścieżka - tylko w podanym katalogu

318. jeśli nie - we wszystkich katalogach występujących w zmiennej środowiska PATH

319. Jeśli katalog bieżący nie występuje w zmiennej PATH, nie jest przeszukiwany - wyraźne żądanie, np.
     ./oblicz

Przekazywanie parametrów

320. Powłoka

321. zastępuje metaznaki w parametrach pasującymi nazwami plików

322. przekazuje parametry programowi

323. nie interpretuje metaznaków w parametrach otoczonych cudzysłowem

324. Przykład - wyświetlenie zawartości pliku *.txt
     cat "*.txt"

Klawisze redakcyjne

325. Klawisze redakcyjne - używane do redagowania zawartości wprowadzanego wiersza

326. Możliwość redagowania - dopóki nie zostanie naciśnięty klawisz <Enter>

Klawisze redakcyjne

327. erase - usuwa poprzedzający znak

328. w zależności od konfiguracji terminala -
     <BackSpace>, <Delete> lub <Ctrl-H>

329. kill - usuwa cały wiersz

330. <Ctrl-U>

331. escape - znak ucieczki (znak wpisany po nim traci specjalne znaczenie)

332. ‘\’

Klawisze specjalne

333. stop - zatrzymuje wypisywanie danych na ekran (standardowo <Ctrl-S>)

334. start - ponownie uruchamia wypisywanie (standardowo <Ctrl-Q>)

335. intr - przerywa wykonywanie programu
     (standardowo <Ctrl-C>)

Klawisze specjalne

336. quit - zatrzymuje wykonywanie, jeśli program blokuje użycie intr
     (standardowo <Ctrl-\>
     - system tworzy specjalny plik core (obraz wykonywanego procesu)

Polecenie stty

337. Polecenie stty - do zmiany ustawień klawiszy specjalnych i redakcyjnych

338. Wyświetlenie bieżących ustawień
     stty
     (czasem stty all lub stty -a)

339. Przykład - część bieżących ustawień
     
     speed 9600 baud; evenp hupcl -cread
     intr = ^C; erase = ^G; kill = ^U;

Klawisze specjalne

340. Ustawienia zmienia polecenie:
     stty klawisz kombinacja_klawiszy

341. Przykład: stty erase '^G'
     lub: stty erase ^G

Zmienne środowiska

342. Zmienna środowiska - część środowiska, przekazywanego procesom

343. Ustawienia standardowych zmiennych środowiska - zwykle w skrypcie (pliku wsadowym), uruchamianym w chwili przyłączania się do systemu

Zmienne środowiska

344. Standardowe zmienne środowiska to:
     PATH - określa ścieżki wyszukiwania
     plików uruchamialnych
     MAIL - określa nazwę pliku z pocztą
     SHELL - określa typ powłoki
     HOME - określa adres katalogu
     osobistego użytkownika
     TERM - określa typ terminala

Zmienne środowiska

345. Sposób zmieniania wartości zmiennej środowiska zależy od rodzaju powłoki

346. w sh i ksh
     zmienna=wartość
     export zmienna

347. w csh
     setenv zmienna wartość

348. Jeśli parametr wartość zawiera odstępy lub znaki specjalne, trzeba go ująć w cudzysłów

Zmienne środowiska

349. Odwołanie do wartości zmiennej:
     $zmienna

350. Wyświetlenie wartości zmiennej:
     echo $zmienna

351. Spis zmiennych środowiska
     printenv (dla csh)
     printenv lub export (dla sh i ksh)

Zmienne środowiska

352. Przykład - kontrola ustawienia typu terminala:
     echo $TERM

353. Zmiana typu terminala na vt100

354. dla csh
     setenv TERM vt100

355. dla sh i ksh
     TERM=vt100
     export TERM

Skrypt inicjujący

356. Skrypt inicjujący - plik znajdujący się
     w katalogu osobistym użytkownika, uruchamiany po wejściu do systemu

357. w sh i ksh .profile

358. w csh .login i .cshrc

359. Zawartość pliku jest ustalana wstępnie przez administratora systemu, ale może być zmieniana przez użytkownika

Procesy

360. Program - plik zawierający wykonywalny kod (plik, do którego ktoś ma prawo ‘x’)

361. Polecenie wykonania programu - powoduje powstanie procesu
     (ang. process)

Strumienie

362. Do otoczenia każdego procesu należą dwa strumienie (ang. stream)

363. strumień wejściowy - do czytania poleceń, parametrów itp.

364. strumień wynikowy - do zapisywania wyników działania programu

Strumienie

365. Domyślnie oba strumienie odpowiadają
     konsoli

366. Standardowy strumień wejściowy (standardowe wejście) odpowiada klawiaturze

367. Standardowy strumień wynikowy (standardowe wyjście) - ekranowi terminala

Przeadresowywanie wyjścia

368. Wyjście przeadresowuje znak ‘>’

369. Polecenie
     ls > wynik
     wyśle wynik działania polecenia ls do pliku wynik w katalogu bieżącym

370. Jeśli plik wynik już istnieje, jego poprzednia wartość zostanie skasowana

Przeadresowywanie wyjścia

371. W ksh i csh można wydać polecenie
     set noclobber
     Istniejący plik nie zostanie wtedy usunięty

372. Dopisanie wyniku działania programu do istniejącego pliku - przy pomcy znaków ‘>>’, np.
     ls >> wynik

Łączenie plików

373. Polecenie cat kopiuje zawartość pliku lub plików do standardowego wyjścia

374. Przeadresowanie wyjścia - kopiowanie zawartości plików do pliku wynikowego (łączenie plików)

375. Przykład
     cat pl1.txt pl2.txt > spis.txt
     cat pl3.txt >> spis.txt

Przeadresowywanie wejścia

376. Znakiem przeadresowania wejścia jest ‘<‘

377. Przykład:
     program < dane > wyniki

Potoki

378. Warunki łączenia programów w potok (ang. pipeline lub pipe)

379. dane przetwarzane są kolejno przez kilka programów

380. każdy program wypisuje wynik do pewnego strumienia wynikowego, który jest jednocześnie strumieniem wejściowym innego programu

Potoki

381. Oznaczenie potoku - znak ‘|’

382. Zapis potoku
     polecenie1 parametry | polecenie2 parametry
     lub np.
     program1 | program2 | program3

Filtry

383. W potokach często wykorzystuje się
     tzw. filtry

384. Filtr - program, który

385. pobiera dane z wejścia

386. przetwarza je

387. wysyła je na wyjście przefiltrowane

388. Przykład:
     ls -l | more

Polecenie grep

389. Jeśli polecenie przeszukuje wiele plików, na początku każdego wiersza umieszcza nazwę pliku, w którym ten wiersz znaleziono

390. Jeżeli pominięte zostaną nazwy plików, polecenie pracuje jako filtr czytający dane ze standardowego wejścia
     polecenie | grep [opcje] wzorzec

Polecenie grep

391. Przykłady
     
     grep ED students
     grep macierz *
     ls -l | grep rwxrwxrwx

392. Odmiany polecenia: egrep, fgrep

Polecenie grep

393. Niektóre opcje polecenia
     -c wypisanie tylko liczby wierszy,
     w których wystąpił wzorzec
     -l jeśli przeszukiwanych jest wiele pli-
     ków - wypisane zostaną tylko nazwy
     tych, w których wystąpił wzorzec
     -v wypisanie tylko tych wierszy, w
     których nie wystąpił wzorzec

Wyrażenia regularne

394. Wyrażenia regularne są rozumiane przez grep, vi i inne programy

395. Wyrażenie jest ciągiem znaków

396. Wyrażenia wyglądają podobnie do wzorców nazw plików

Znaki specjalne w wyrażeniach

397. Kropka (‘.’) - oznacza dowolny znak

398. Nawiasy kwadratowe (‘[' i ‘]’) otaczające zbiór znaków - jeden znak ze zbioru
     
     Wzorzec Odpowiada

abc abc

a.c abc lub aac lub a2c itd.

[abc] a lub b lub c

Znaki specjalne w wyrażeniach

399. Jeśli pierwszym znakiem po nawiasie (‘[‘) jest karetka (‘^’) - jeden ze znaków nie wymienionych w zbiorze

400. Oznaczenie zakresu znaków w nawiasach kwadratowych - przy pomocy myślnika
     
     Wzorzec Odpowiada
     
     [^abc] d lub e itd.
     [a-z] a lub b lub c itd. do z

Znaki specjalne w wyrażeniach

401. Ciąg znaków przed znakiem powtórzenia (‘*’) może wystąpić w tekście zero lub więcej razy
     
     Wzorzec Odpowiada
     a*b b lub ab lub aab itd.
     [ab]*c c lub ac lub aac lub bc
     lub babc itd.
     l.*a luneta lub lawa itd.

Znaki specjalne w wyrażeniach

402. Każdy znak specjalny poprzedzony zna-kiem ‘\’ traci swoje specjalne znaczenie

403. Wzorzec nie może być dłuższy od wiersza: znak ‘^’ oznacza dodatkowo początek, a ‘$’ - koniec wiersza
     
     
     

\[ [

^abc abc, jeśli a jest pierwszym
znakiem w wierszu

Znaki specjalne w wyrażeniach

404. Przykłady zakresów znaków
     
     - dowolny ciąg małych liter
     [a-z]*
     
     - dowolna liczba dwucyfrowa
     [0-9][0-9]

405. Używając wzorca zawierającego znaki specjalne, należy go ująć w cudzysłów

Wyrażenia w poleceniu grep

406. Wyszukanie w pliku spis1 wszystkich wierszy zawierających ciąg znaków Ad lub ad lub AD lub ad
     grep "[Aa][Dd]" spis1

407. Wyszukanie wierszy ze znakiem [
     grep "\[" spis1

408. Szukanie wierszy zaczynających się na A
     grep "^A" spis1

Polecenie sort

409. Polecenie sort sortuje wiersze podanego pliku (plików) i wysyła wynik na standardowe wyjście

410. Składnia polecenia
     sort [opcje] [+poz1 [-poz2]] plik

411. Jeśli w linii poleceń podano więcej niż jeden plik, ich zawartość jest łączona podczas sortowania

Polecenie sort

412. Domyślnie sortowanie jest realizowane zgodnie z kolejnością kodów ASCII

413. Każdy wiersz składa się z pól - pozycję pola określa się podając jego numer (tzw. numeracja absolutna zaczyna się od zera)

414. Parametr poz1 oznacza pierwsze, poz2 - ostatnie pole sortowania (brak paramet-ru poz2 - sortowanie do końca wiersza)

Polecenie sort

415. Przykłady
     
     sort students
     sort test*
     sort +1 -2 plik1
     ls -l | sort +3

Polecenie sort

416. Niektóre opcje polecenia:
     -f sortowanie bez rozróżniania dużych
     i małych liter
     -r sortowanie w porządku odwrotnym
     -u usunięcie powtarzających się wierszy
     -d sortowanie z uwzględnieniem tylko
     liter, cyfr i spacji (ignorowanie
     znaków interpunkcyjnych)

Rozgałęzianie potoku

417. Polecenie tee czyta dane z wejścia na wyjście i jednocześnie zachowuje je
     w podanym pliku

418. Przykład:
     cat dane | tee kopia | grep ‘x’

419. Polecenie tee - często wykorzystywane do sprawdzania, co naprawdę dzieje się w skomplikowanych procesach

Zakończenie sesji

420. W większości współczesnych instalacji sesję kończy wydanie polecenia exit

421. W powłokach sh i ksh można też nacisnąć klawisz <Ctrl-D> jako pierwszy w nowym wierszu poleceń

422. Często instalacje zabraniają używania <Ctrl-D> dla uniknięcia przypadkowego zamknięcia sesji

Komunikaty o błędach

423. Komunikaty od programu lub powłoki są zwykle krótkie i mają składnię:
     nazwa: komunikat

424. Przykładowe komunikaty:

425. No such file or directory - nie ma takiego pliku lub katalogu

426. Not a directory - to nie katalog

427. Permission denied - brak prawa dostępu

428. Almost out of disk space - dysk jest prawie pełny

System operacyjny Unix

Użytkownicy systemu

Konto użytkownika

429. Użytkownik musi być w systemie zarejestrowany (mieć otwarte konto)

430. Konto użytkownika - pewien zestaw informacji na jego temat, np.

431. nazwa

432. numer UID

433. nazwa grupy

434. hasło

Użytkownicy

435. Rodzaje użytkowników
     - zwykli użytkownicy (ang. users)
     - użytkownik uprzywilejowany (ang.
     superuser), administrator systemu - root

436. Konto roota - predefiniowane

437. Spis wszystkich użytkowników systemu - w pliku /etc/passwd (właściciel - root, prawo czytania - wszyscy)

Plik /etc/passwd

438. Każdy wiersz pliku - informacje o jednym użytkowniku

439. Pola wiersza - oddzielone dwukropkiem

440. nazwa konta

441. zaszyfrowane hasło

442. numer użytkownika (tzw. UID)

443. numer jego podstawowej grupy (tzw. GID)

444. komentarz (np. imię i nazwisko)

445. nazwa katalogu osobistego

446. powłoka uruchamiana w chwili logowania

Grupy

447. Idea grup - umożliwienie kilku użytkownikom dzielenia się wspólnymi zasobami plikowymi

448. Każdy użytkownik w chwili utworzenia konta staje się członkiem jakieś grupy

449. Grupy tworzy administrator systemu

450. Do zmiany grupy - polecenie
     newgrp [opcje] [grupa]

Opis wszystkich grup

451. Plik opisu grup - /etc/group

452. Informacje w pliku

453. nazwa grupy

454. hasło grupy (tylko w niektórych odmianach Unixa)

455. numer grupy (GID)

456. lista nazw użytkowników należących do grupy

Środowisko pracy użytkownika

457. Pliki /etc/passwd i /etc/group - tzw. ewidencyjne

458. Pliki inicjujące środowisko użytkownika

459. /etc/profile - dla wszystkich powłok

460. $HOME/.profile - dla sh i ksh

461. $HOME/.login i $HOME/.cshrc - dla csh

Środowisko pracy użytkownika

462. Systemowe środowisko pracy użytkownika - ustalane na podstawie

463. danych pobieranych z plików ewidencyjnych i inicjujących

464. wykonania pewnych czynności wstępnych, opisanych w plikach inicjujących

465. Środowisko - początkowe (może być modyfikowane po rozpoczęciu sesji)

Prawa dostępu do plików

466. System Unix sprawdza w kolejności

467. czy użytkownik jest właścicielem pliku

468. czy należy do grupy, do której należy plik

469. prawa dostępu pozostałych użytkowników

Domyślne prawa dostępu

470. Domyślne prawa dostępu - nadawane plikowi w chwili tworzenia

471. Do określania praw - polecenie umask

472. Brak argumentów polecenia - wyświetlanie aktualnych ustawień

473. Argumenty polecenia - 3 liczby

474. Przykład
     umask 077

Domyślne prawa dostępu

475. Argumenty polecenia - prawa dla

476. właściciela pliku

477. grupy

478. pozostałych użytkowników

479. Każda liczba - suma 3 składników

480. 1 - wykonywanie

481. 2 - pisanie

482. 4 - czytanie

483. Prawa nie będą nadawane

Zmiana właściciela

484. Przekazywanie praw własności pliku

485. innemu użytkownikowi - polecenie chown

486. innej grupie - polecenie chgrp

487. Składnia poleceń
     chown nowy_właściciel plik(i)
     chgrp nowa_grupa plik(i)

488. W niektórych systemach prawo zmiany właściciela ma tylko administrator

Polecenie su

489. Polecenie su - do zmiany identyfikatora bieżącego użytkownika podczas sesji

490. Składnia polecenia:
     su [-] [nazwa_użytkownika [arg ...]]

491. Domyślna nazwa użytkownika - root

492. Wymaganie - znajomość hasła użytkownika

493. Znak zachęty dla roota: #

Polecenie su

494. Polecenie wywołuje nowy proces powłoki

495. Praca odbywa się nadal w środowisku użytkownika, który wydał polecenie

496. Opcja '-' - zmiana środowiska na środowisko użytkownika wskazanego w linii polecenia

497. Wyjście: <Ctrl-D> lub exit

Kontakty z innymi użytkownikami

Wysyłanie komunikatów

498. Wysłanie bezpośredniego komunikatu do innego użytkownika systemu
     write nazwa_użytkownika [terminal]

499. Numer terminala - gdy adresat używa kilku

500. Wyświetlanie komunikatu na ekranie adresata - wiersz po wierszu

501. Koniec komunikatu - <Ctrl-D>

Wysyłanie komunikatów

502. Przyjęte konwencje

503. ‘o’ na końcu wiersza (over) - koniec wiadomości

504. ‘oo’ (over and out) - koniec konwersacji

505. Blokada komunikatu - polecenie mesg n
     odblokowanie - polecenie mesg y

Komunikacja interakcyjna

506. Interakcyjna komunikacja - przy pomocy programu talk

507. Uruchamianie programu
     talk nazwa_użytkownika [terminal]

508. Odpowiedź adresata
     talk nazwa_nadawcy

509. Podział ekranu na dwie części

510. Zakończenie programu - <Ctrl-C>

Program finger

511. Lista użytkowników pracujących w systemie w danej chwili
     finger

512. Szczegółowe informacje o użytkowniku finger uzytkownik

513. Poszukiwania według

514. imienia

515. nazwiska

516. nazwy konta użytkownika

Program finger

517. Inne działanie programu finger - informacje o użytkownikach dowolnego komputera w Internecie

518. Spis pracujących użytkowników serwera
     finger @sbu.ac.uk

519. Pytanie o konkretnego użytkownika
     finger [e-mail]

Program mail

Poczta elektroniczna

520. Do odczytywania i wysyłania poczty - program mail (czasem mailx lub inny)

521. Każdy użytkownik systemu Unix jest właścicielem „skrzynki pocztowej” - pliku o nazwie zapisanej w zmiennej MAIL

522. Nadchodzący list jest dopisywany do pliku

Odczyt skrzynki pocztowej

523. Wyświetlenie zawartość skrzynki
     mail

524. Zawartość skrzynki (w różnych wersjach programu) - spis listów lub wszystkie listy po kolei

525. Po pokazaniu listu program wyświetla znak zachęty ‘?’ i czeka na dyspozycje

Odczyt skrzynki pocztowej

526. Niektóre komendy programu mail

<d> - przeznaczenie listu do usunięcia

<+> - przejście do następnego listu

<-> - przejście do poprzedniego listu

<p> - powtórne wyświetlenie listu bieżącego

<q> - zakończenie programu i usunięcie listów uprzednio przeznaczonych do usunięcia

<x> - zakończenie bez usunięcia listów

<r> - wysłanie odpowiedzi do nadawcy listu

Wysyłanie listu

527. Wysłanie listu do użytkownika
     mail nazwa_użytkownika
     mail adres_użytkownika

528. Program zwykle pyta o temat (subject)

529. Kolejne wiersze listu pisze się
     z klawiatury

530. Zakończenie i wysłanie listu - <Ctrl-D>

Wysyłanie listu

531. Naciśnięcie dwa razy <Ctrl-C> podczas pisania powoduje wyjście bez wysłania listu

532. Wysłanie listu do kilku użytkowników jednocześnie:
     mail użytkownik1 użytkownik2

Program ftp

Program telnet