Partia wyborcza (1) - Otto Kirchheimer
Według Kirchheimera w okresie powojennym w Europie wyjątkiem stały się zarówno burżuazyjne partie indywidualnej reprezentacji, jak i partie określane mianem integracji.
Partia wyborcza to ugrupowanie apelujące do jak najszerszych kręgów społecznych, formułujące ogólne, pozbawione akcentów ideologicznych i kontrowersji programy, które mają przyciągnąć wyborcę. W pracy organizacyjnej opiera się na profesjonalnych elitach, finansowanie partii powierz grupom interesu i subwencjom państwowym.
Partia Wyborcza (2)
Poszukiwanie wyborców poza wyraźnie określoną grupą społeczną, stanowiąca tradycyjny i lojalny elektorat partii, nie byłoby możliwe, gdyby nie uległa zmianie właśnie owa tradycyjna lojalność.
Nastąpiło osłabienie tradycyjnych więzi z partią przechodzących w rodzinach z pokolenia na pokolenie, wyborcy stali się bardziej „osiągalni” dla różnych partii, ponieważ coraz mniej identyfikowali się z określoną partią a coraz bardziej poszukiwali oferty politycznej, która bardziej odpowiadałaby ich obecnym zainteresowaniom.
Zjawisko to, stwierdzone między innymi empirycznie, określone zostało mianem chwiejności elektoratu, przy czym w tym kontekście pojawiły się także twierdzenia mówiące wręcz o zanikaniu lojalności wyborczych.
Partia wyborcza (3)
Te zmiany zachowań wyborczych europejskiego elektoratu i idące za tym zmiany w sposobach organizacji i funkcjonowania partii politycznych zaczęły być interpretowane jako kryzys partii politycznych.
Powstanie modelu partii wyborczej można interpretować jako reakcję partii politycznych polegającą na adaptacji organizacji i sposobu działania do spadającej atrakcyjności w oczach społeczeństwa, w dużej mierze manifestującej się poprzez zmiany zachowań wyborczych i lojalności partyjnych.
Jednakże kwestie kryzysu partii wiązano także z innymi zjawisk takimi, jak powstawanie alternatywnych sposobów uczestnictwa politycznego, m. in. poprzez rosnąca popularność ruchów społecznych czy różnego rodzaju grup nacisku koncentrujących się wokół jednego problemu. Pisano o zastępowaniu partii przez te właśnie podmioty, a także przez biurokrację czy media.
Partia kartel (1) - koncepcja Petera Maira i Richarda Katza
Punktem wyjścia stało się spostrzeżenie, że pesymistyczne diagnozy o kryzysie partii wynikają z faktu, iż w badaniach nad partiami największy nacisk kładziono na relacje między partiami a społeczeństwem. Kiedy związki te zaczęły ulegać rozluźnieniu pojawiły się tezy o kryzysie a nawet zaniku partii.
Perspektywa badawcza ulega zmianie, kiedy w centrum uwagi postawimy związek partii i państwa
Ewolucja modelu a funkcje partii politycznych (1) - partie masowe
Partie masowe nie tylko organizowały i mobilizowały swoich członków do uczestnictwa politycznego, ale także pełniły v, funkcje integracyjną w stosunku do grupy, przyczyniając się do wytworzenia tożsamości grupowej.
Przynależność do partii wytwarzała z jednej strony w grupie poczucie odrębności w relacji do środowiska zewnętrznego, z drugiej zaś strony poczucie wewnętrznej wspólnoty.
Jednocześnie mobilizując swoich członków i sympatyków do uczestnictwa politycznego, partie te stały się narzędziem, za pomocą którego klasa robotnicza została włączona w demokratyzujący się system polityczny
Ewolucja modelu a funkcje partii politycznych (2) - partie wyborcze
Partia wyborcza wyraźnie zrezygnowała z objęcia swoim zasięgiem konkretnej grupy, co przyniosło ze sobą dalsze konsekwencje. Mniej ważna stalą się rekrutacja członków, rozluźnieniu uległy wzajemne związki między sympatykami a partią.
Partia przestała być potrzebna jako grupa oferująca poczucie przynależności, określająca w pewnym zakresie tożsamość społeczną, stała się natomiast bardziej specjalista wykonującym określoną usługę polityczną, jaką jest określenie alternatyw politycznych i obsadzenie stanowisk ludźmi, których zadaniem jest realizacja wyraźnie wyznaczonych celów.
Ewolucja modelu a funkcje partii politycznych (3) - partie kartele
Funkcja określania celów, w ramach której partie formułowały ideologie i programy uległa zmianie polegającej na odchodzeniu od ideologii i zwiększeniu pragmatyzmu.
ile dawniej partie opozycyjne proponowały zupełnie inne, alternatywne rozwiązania problemów, to teraz koncentrują się na wprowadzaniu pewnych poprawek.
Funkcja artykulacji i integracji interesów zmieniła się w ten sposób, ze obecnie w zasadzie nie ma „tematów zastrzeżonych" dla określonych partii. Wszystkie ugrupowania odnoszą się do mniej więcej tych samych kwestii.
Funkcje które najbardziej straciły na znaczeniu badacze zaliczają f. socjalizacyjną i mobilizacyjną.
Tytułem wstępu
Wśród wielu klasyfikacji partii politycznych funkcjonujących w nauce, istnieje jedna, o której można powiedzieć, ze w większym niż inne stopniu weszła w codzienne użycie i posługują się nią nie tylko naukowcy, ale wszyscy zainteresowani polityka. Mowa tutaj o klasyfikacji dzielącej partie na rodziny.
Do najbardziej znanych należą partie komunistyczne, partie socjaldemokratyczne, partie chadeckie. partie liberalne, partie konserwatywne, partie skrajnej prawicy. Nieco mniej powszechnie znane są partie Nowej Lewicy i partie zielonych, te często zaliczane są do jednej rodziny partii lewicowego ekstremizmu.
Klasyfikacja ta oparta jest na trzech zasadniczych kryteriach:
genetycznych, łączących partie o wspólnym pochodzeniu wiążącym się z podobnymi historycznymi okolicznościami ich powstania czy też z podobnymi interesami, które partie chcą reprezentować;
związkach organizacyjnych łączących te partie ze sobą. Chodzi tu albo o międzynarodowe organizacje partyjne (np. międzynarodówka socjalistyczna), albo też o specyficzne transnarodowe formy integracji partii - tu przykładem mogą być zwłaszcza partie działające w Unii Europejskiej: Partia Europejskich Socjalistów czy Europejska Partia Ludowa;
podobieństwach programowych
Partie komunistyczne (1)
Partie te powstały w początkach XX w., wśród omawianych tutaj rodzin tworzą zatem jedną z „młodszych".
Ich powstanie a zarazem oblicze programowe łączy się z Rewolucją Październikową i związanym z nią rozłamem w ruchu robotniczym, dotychczas skupionym wokół partii socjalistycznych.
Partie komunistyczne zostały utworzone przez tę część działaczy, która aprobowała radykalną interpretację marksizmu i nie akceptowała narastających tendencji reformistycznych związanych m.in.. z jego rewizją dokonaną przez Eduarda Bernsteina.
Rewolucja rosyjska stała się ostatecznym bodźcem dla ich odejścia i utworzenia nowych partii. W 1919 r. skupiły się one w Międzynarodówce Komunistycznej, która rok później uchwaliła 21 warunków przyjęcia do Międzynarodówki Komunistycznej.
Wybrane (spośród 21) warunki przyjęcia do Międzynarodówki Komunistycznej
uznanie dyktatury proletariatu i walkę ojej ustanowienie,
całkowite zerwanie z reformistami i wykluczenie ich z partii,
uznanie potrzeby nielegalnej działalności,
przyjęcie dla tych partii nazwy „komunistyczne",
funkcjonowanie tych partii na zasadzie centralizmu demokratycznego, wykluczającego demokrację wewnątrzpartyjną
! Wymienione punkty wskazują na skrajny charakter tych ugrupowań.
Partia-zakon
Maurice Duyerger charakteryzując partie ze względu na typ więzi opisał właśnie kategorię partii-zakonu a do przykładów tego typu ugrupowań zaliczył obok faszystowskich także partie komunistyczne.
Partia odpowiadająca tej charakterystyce opiera się m.in. na silnej więzi o charakterze poświęcenia, członkostwo w niej łączy się z zaangażowaniem całej osobowości człowieka, wymagana jest absolutna dyscyplina i podporządkowanie zgodnie ze ściśle hierarchiczną strukturą,
Poświęcanie się członków takiej struktury nosi pewne cechy przymusu, poczucie obowiązku łączące się z przynależnością do niej jest bowiem bardzo silne i przekracza granice związane z przynależnością do organizacji mniej zdyscyplinowanej. * Wiążąc partie komunistyczne z tą charakterystyką Duyerger miał raczej na myśli początki partii komunistycznych, funkcjonujących m.in. zgodnie z leninowską koncepcją partii jako awangardy, elity ruchu robotniczego, działającej na rzecz rewolucji.
Partie komunistyczne (2)
Sytuacja ta uległa pewnej zmianie po drugiej wojnie światowej. W trakcie jej trwania komuniści zaangażowali się w ruch oporu, który w wielu krajach zachodnich stał się płaszczyzną współpracy rozmaitych sił politycznych. Stało się to jednym z ważnych elementów pozwalających im na wejście do powojennego życia politycznego włącznie z uczestnictwem w rządach koalicyjnych. W latach 1945-1947 komuniści weszli do rządów takich krajów zachodnich jak: Francja, Włochy, Finlandia, Austria, Belgia, Dania, Norwegia, Islandia i Luksemburg.
W tym samym czasie partie komunistyczne krajów Europy Środkowej i Wschodniej powoli stawały się narzędziem podporządkowania tych krajów dominacji Związku Radzieckiego. Druga połowa lat czterdziestych przyniosła umocnienie się dyktatur komunistycznych w Europie Środkowej i Wschodniej i jednocześnie ponowną marginalizacje zachodnioeuropejskich partii komunistycznych, co wiązało się m.in. z ich akceptacją modelu radzieckiego.
Eurokomunizm(1)
W latach 60. i 70. trwała wewnętrzna dyskusja programowa w wielu zachodnioeuropejskich partiach komunistycznych, która zaowocowała w drugiej połowie lat 70. krystalizacją nurtu zwanego eurokomunizmem.
Łączy się go najczęściej z nazwiskami Santiago Carillo, przywódcy Hiszpańskiej Partii Komunistycznej i Enrice Berlinguera, szefa partii włoskiej.
Dokonane w ramach eurokomunizmu przewartościowania dotyczyły zarówno ideologii marksistowskiej, jak i polityki ZSRR. Na plan pierwszy wysunięto samodzielne działanie każdej partii komunistycznej w dochodzeniu do realizacji założeń socjalizmu, odrzucając zarówno wiodącą rolę ZSRR i tym samym na nowo interpretuje zasadę internacjonalizmu.
Eurokomunizm (2)
Zanegowano ideę dyktatury proletariatu, podkreślano konieczność zachowania reguł demokracji i instytucji demokratycznych, uzyskania szerokiego konsensusu społecznego w procesie budowy nowego ustroju. Jednym z ważnych punktów pozwalających na odróżnienie tak sformułowanych postulatów od dążeń socjaldemokratów może być fakt, że ostatecznym celem komunistów nadal pozostawało zniesienie kapitalizmu, a nie jego reforma.
Eurokomunizm nie okazał się jednak doktryną na trwale przewartościowującą nurt komunistyczny w Europie Zachodniej, nie doprowadził do przełamania narastającego kryzysu, natomiast problemem praktycznie nie do pokonania stal się dla tych partii upadek systemu krajów realnego socjalizmu po roku 1989. Zachodnioeuropejskie partie komunistyczne różnie zareagowały na te wydarzenia, różnie je oceniły, wydarzenia te miały także w wielu przypadkach decydujący wpływ na ich dalsze losy.
Eurokomunizm (3)
Opisując reakcje zachodnioeuropejskich partii komunistycznych na upadek socjalizmu można wyróżnić trzy ich rodzaje a zarazem trzy grupy partii:
takie, które uważały, że da się w dalszym ciągu kontynuować nurt komunistyczny bez wielkich zmian (partie: francuska, portugalska, belgijska i niemiecka),
takie, które uważały, że upadek krajów socjalistycznych to klęska zdegenerowanego modelu socjalizmu, ale nie samej idei (partie: hiszpańska, grecka i włoska),
takie, które wydarzenia te zinterpretowały jako koniec doktryny komunistycznej (partie: brytyjska, szwedzka i fińska oraz holenderska).
Partie socjaldemokratyczne (1)
Do tej rodziny zaliczyć można jedne z najstarszych partii europejskich. Wiele z nich powstało w XIX w. i, co ważniejsze, w wielu przypadkach były one zdolne do zachowania nie tylko ciągłości tradycji, ale też ciągłości organizacyjnej;
Przykładem najbardziej znanym może być brytyjska Partia Pracy (powstała w roku 1900), niemniej można przytoczyć także inne: Hiszpańską Socjalistyczną Partię Robotniczą (1879), Socjaldemokratyczną Partię Niemiec (1875) czy Szwedzką Socjaldemokratyczną Partię Robotniczą (1880). Mimo przerw w działalności, jakie w przypadkach hiszpańskim i niemieckim spowodowane były delegalizacją dokonaną przez niedemokratyczne władze obu krajów, partie te kontynuowały swoją działalność „w podziemiu” i na emigracji, a następnie reaktywowały swoją aktywność w niezmienionym kształcie.
Partie socjaldemokratyczne (2)
Wiele innych partii, nawet jeśli swoją aktywność po drugiej wojnie światowej rozpoczęto pod nieco inną nazwą niż kiedyś, nawiązywało do korzeni pochodzących z poprzedniego stulecia. Dobrym przykładem mogą być tu Socjalistyczna Parta Austrii. *Fakt ten szczególnie istotny w kontekście ogromnych zmian ideowo-programowych, jakich partie te dokonały w trakcie swojego działania.
Nazwa rodziny „socjaldemokratyczne" nawiązuje do wspólnej doktryny tych ugrupowań, mającej swoje źródło w rewizji marksizmu dokonanej przez Eduarda Bernsteina. Natomiast w sferze nazewnictwa samych partii istnieje duże zróżnicowanie, spotyka się określenia „socjalistyczne”, „robotnicze", „pracy" i podobne.
W początkach swojej działalności wiele z tych partii opierało się na doktrynalnej, rewolucyjnej myśli marksizmu, stosunkowo szybko ostrze tego radykalizmu zostało nieco stępione przez wspomniany rewizjonizm Bersteina, ale także poprzez praktykę polityczną i związane z nią modyfikacje konieczne ze względu na pozyskiwanie nowych członków czy też działalność parlamentarną.
Partie socjaldemokratyczne (4)
Z punktu widzenia ideowego ważnym momentem stało się uchwalenie przez I kongres Międzynarodówki Socjalistycznej w 1951 r. dokumentu pt. Cele i zadania socjalizmu demokratycznego. Jego podstawowe założenia są zarazem dobrą ilustracją zmian doktrynalnych całej rodziny socjaldemokratycznej;
wyraźniejsze zespolenie reformistycznego socjalizmu z demokracją polityczną;
Istotą socjalizmu jest dążenie do likwidacji nierówności społecznych i wyzysku, źródła tych nierówności mogą być różne, nie tylko związane z własnością:
realizacja socjalizmu nastąpi na drodze konkretnych reform: umożliwia to ewolucja samego kapitalizmu;
socjalizm nie jest związany ani z określoną teorią (marksizm), ani z określoną klasą społeczną.
!W latach pięćdziesiątych wiele partii należących do rodziny socjaldemokratycznej przeformułowało swoje programy w tym duchu, chociaż nie wszędzie proces ten przebiegał jednakowo
Założenia ideowe socjaldemokracji wg l Anthony'ego Giddensa
(autor nazwa je starą lub klasyczną lewicą)
silne zaangażowanie państwa wżycie społeczne i gospodarcze;
kolektywizm;
ograniczona rola rynku - gospodarka mieszana lub społeczna;
powszechne państwo socjalne, opiekujące się obywatelami „od kolebki aż po grób";
internacjonalizm;
niska świadomość ekologiczna.
Partie socjaldemokratyczne (5)
Obecnie socjaldemokracja musi się mierzyć z wyzwaniami stworzonymi przez zjawiska zupełnie nowe, które nie pozwalają na kontynuację wymienionych powyżej zasad.
Wśród tych nowych problemów Giddens wymienia: globalizację, narastający indywidualizm, zatarcie się podziałów między lewicą i prawicą, związane m.in., z upadkiem systemów realnego socjalizmu i tym samym zniknięciem alternatywy dla kapitalizmu, problemy ekologiczne a także spadek znaczenia samych partii politycznych.
Problemy sygnalizowane przez Giddensa są dostrzegane przez działaczy socjaldemokracji. (*Wprawdzie wyzwania i nowe problemy, o których mowa, nie dotyczą jedynie tej rodziny partyjnej).
Partie socjaldemokratyczne (6)
Partie socjaldemokratyczne poszukują zatem nowych dróg. Propozycje zmian w doktrynie a zarazem w polityce socjaldemokracji można podsumować w kilku punktach:
konieczna jest akceptacja globalizacji i włączenie się w ten trend nie zaś jego negacja;
trzeba zmienić rolę państwa a zwłaszcza zakres jego ingerencji w życie gospodarcze i społeczne; z ingerencji bezpośredniej powinna ona zostać przeformułowana w kierunku ustalania ogólnych zasad i reguł;
zmianie powinny ulec także metody ingerencji państwa a przede wszystkim kojarzona dotychczas z socjaldemokracją polityka wysokich wydatków budżetowych o charakterze socjalnym, państwo powinno natomiast finansować przedsięwzięcia zwiększające elastyczność i samodzielność obywateli w ich indywidualnych wysiłkach: małe i średnie przedsiębiorstwa.
Chrześcijańska demokracja (1)
Nazwa „chrześcijańska demokracja" odnosi się do stosunkowo szeroko pojętego ruchu społeczno-politycznego i nurtu ideologicznego, po raz pierwszy została użyta przez księdza Atoine’a Pottiera i zaakceptowana przez papieża Leona XIII w 1901r.
Natomiast partie, które współcześnie zaliczyć można do tego nurtu i które tworzą rodzinę partii chadeckich, są relatywnie nowe i w większości powstały po drugiej wojnie światowej. Sytuacja ta zwraca uwagę na to, że w przypadku tej rodziny partyjnej, chociaż istnieją pewne związki z ugrupowaniami i reprezentowanymi przez nie nurtami ideowymi okresu przedwojennego, to są one słabsze niż w przypadkach innych europejskich rodzin.
Wśród współczesnych partii rodziny chadeckiej o najsilniejszych wpływach politycznych wymienić można: niemieckie Unię Chrześcijańsko-Demokratyczną FCDU) i bawarską Chrześcijańską Unię Społeczną (CSU), Austriacką Partię Ludową (OVP), działające w Belgii walońską Partię Socialno-Chrześcijańską (PSC), flamandzką Chrześcijańską Partię Ludową (CVP), holenderski Chrześcijański Apel Demokratyczny (CDA) i do niedawna bardzo silną włoską Chrześcijańską Demokrację (DC). Wszystkie powstały po drugiej wojnie światowej. Ich poprzedniczkami były m.in. we Włoszech Partia ludowa, w Niemczech Partia Centrum, w Austrii Partia Chrześcijańsko-Społeczna.
Chrześcijańska demokracja (2)
Jedna z istotniejszych zmian ideowych, które zaszły w obrębie tej rodziny partyjnej i wiążą się ze wspomnianym brakiem kontynuacji organizacyjnej jest fakt, że partie powojenne odeszły od wyraźnych związków z Kościołem i religią katolicką, przyjmując szerszy i bardziej uniwersalny wymiar międzywyznaniowy.
Doktryna współczesnych partii chadeckich opiera się w dużym stopniu na wartościach chrześcijaństwa, są one ważną podstawą, na której budowane są poglądy dotyczące demokracji, społeczeństwa czy gospodarki. Wśród najważniejszych wartości należy wymienić osobę ludzką, człowieka stworzonego przez Boga na jego obraz i podobieństwo, wyposażonego w wolę, świadomość i podstawowe, niezbywalne prawa.
Tak pojmowany człowiek jest uczestnikiem szerszej wspólnoty społecznej, która z kolei składa się z takich naturalnych grup jak rodzina, gmina, stowarzyszenia zawodowe, kulturalne czy religijne, czy wreszcie państwo.
Chrześcijańska demokracja (3)
Na tych podstawach opierają się z kolei dalsze poglądy ugrupowań chadeckich na demokrację czy solidaryzm społeczny wychodzący poza wąskie ramy solidarności klasowych i obejmujący całą wspólnotę polityczną.
Są to często partie tego nurtu określające się, nawet w swoim nazewnictwie, mianem „ludowych", traktując lud jako pewna szeroką wspólnotę, obejmuje państwo czy nawet wykraczającą poza jego ramy w kierunku wspólnoty międzynarodowej. Jak pisze znaczący działacz chadecki Rafael Caldera: „demokracja, do której dążymy to demokracja wspólnotowa. Nie akceptujemy demokracji indywidualistycznej. Przedmiotem akcji politycznej w naszym mniemaniu nie jest jednostka, ale wspólnota. [...] Chcemy realizować prawdziwą ideę wspólnoty, natchnionej miłością i ożywionej przez solidarność. Chcemy, by państwo reprezentowało wspólnotę polityczną oraz była to również wspólnota ekonomiczna".
Chrześcijańska demokracja (4)
W kwestiach gospodarczych chadecy europejscy po wojnie przyjęli koncepcie społecznej gospodarki rynkowej, opartej na zasadach wolności, konkurencji i sprawiedliwości społecznej. Koncepcja ta dopuszcza interwencjonizm państwa o charakterze pomocniczości. Stosunkowo niedawno koncepcja ta została uzupełniona o postulaty ekologii.
Podsumowując można stwierdzić, że doktryna współczesnych partii chadeckich jest w znacznej mierze inspirowana wartościami religii i etyki chrześcijańskiej, nie wnosi jednak do dyskursu politycznego bezpośrednich odniesień do żadnej konkretnej religii.
Wymieniając elementy składające się na wkład filozofii chrześcijańskiej do doktryny politycznej chadecji Rafael Caldera wymienia m.in.: afirmację pierwiastka duchowego, etyczne podstawy polityki, godność osoby ludzkiej, prymat wspólnego dobra, doskonalenie społeczeństwa. Są to wartości na tyle uniwersalne, że może się z nimi identyfikować nawet osoba niewierząca.
Widząc we współczesnej chadecji partie słabo akcentujące wątek konkretnej religii, nie należy jednak lekceważyć tego wymiaru zupełnie i dostrzegać w tych ugrupowaniach jedynie pewnej wersji konserwatyzmu.
Rodzina partii konserwatywnych (1)
Pisząc o tej rodzinie brytyjscy autorzy Gallagher, Laver i Mair używają określenia „świeccy konserwatyści". Sugerują oni w ten sposób bliskość ideowo-programową nurtu chadeckiego i konserwatywnego, zwracają też uwagę na fakt, że w krajach, w których istnieją silne partie należące do jednej z tych rodzin, nie ma reprezentanta drugiej.
Zarys profilu ideowego konserwatystów także może służyć potwierdzeniu tej tezy, znajdziemy tam bowiem wiele z tych wartości, które pojawiły się przy okazji omawiania rodziny chadeckiej.
Rodzina partii konserwatywnych (2)
Z punktu widzenia ciągłości organizacyjnej z pewnością właśnie wśród konserwatystów znajduje się jedna z najstarszych europejskich partii politycznych – brytyjska Partia Konserwatywna.
W świetle weberowskiej koncepcji genezy partii politycznych jej początki sięgają XVII w., natomiast swoją dzisiejszą nazwę partia ta ukonstytuowała w 1832 r. Jednak inne partie konserwatywne legitymują się także starym rodowodem politycznym i często, wraz z partiami liberalnymi, bywają określane mianem sferycznych, ze względu na fakt, że należały do pierwszych ugrupowań parlamentarnych we współczesnej Europie.
Oczywiście tak stary rodowód nie musi być regułą, wśród partii konserwatywnych można też wskazać partie utworzone niedawno. Jedną z nich jest hiszpańska Partia Ludowa. Ugrupowanie to z pewnością zaliczyć można do nurtu konserwatywnego, powstało pod koniec lat siedemdziesiątych, w wyniku przemian demokratyzacyjnych, jakie zaszły w tym kraju po śmierci generała Franco. Do partii relatywnie nowych dodać należy także partie utworzone wokół osoby a przede wszystkim myśli politycznej Charles’a de Gaulle'a we Francji.
Rodzina partii konserwatywnych (3)
Te partie, które powstały w XIX w., w dużej mierze stanowiły reprezentacje ówczesnych wyższych klas społecznych - arystokracji, ziemiaństwa. Ich aktywność polityczna łączyła się z obroną starego, feudalnego porządku, którego stanowili cześć, stąd w sposób zrozumiały przyjęli w swojej działalności ideologię konserwatywną powstałą jako odpowiedź na rewolucję francuską, a sformułowaną przez zagrożonych tymi wydarzeniami myślicieli związanych z kręgami arystokracji.
Powstanie konserwatyzmu jako odrębnej siły politycznej Karl Mannheim wyraźnie kojarzy z dynamiką przemian społecznych, jakie wówczas zostały zapoczątkowane, włącznie z wiążącym się z nimi konfliktem klasowym. Ważne jest przy tym podkreślenie, że w tym właśnie początkowym etapie rozwoju partii konserwatywnych, ich ideologia mogła być interpretowana w kategoriach bardzo konkretnych, właśnie jako reakcja na określone wydarzenia i trendy historyczne, jako obrona jednoznacznie rozumianego porządku, któremu te trendy w jakiś sposób zagrażały.
Rodzina partii konserwatywnych (4)
Nie oznacza to, że jest to jedyne możliwe rozumienie konserwatyzmu, zarówno jako ideologii, jak i jego kierunku politycznego. Samuel P. Huntington, oprócz interpretacji łączącej konserwatyzm z reakcją na rewolucję francuską, wskazuje jeszcze dwa inne rozumienia konserwatyzmu:
jako zespołu stale aktualnych idei i wartości,
a także jako ideologii, zorientowanej na zachowanie aktualnego układu społecznego
! Ideowe i społeczne przemiany partii konserwatywnych, które zaszły od momentu ich zaistnienia na początku XIX w. można z pewnością widzieć w kontekście jaki wskazał Huntington.
Rodzina partii konserwatywnych (5)
Zatem do pewnego stale aktualnego kanonu myśli konserwatywnej jaki odnaleźć można w ideologiach partii konserwatywnych zaliczyć można takie idee jak: niechęć do szybkich i radykalnych zmian, aprobata dla stopniowego, ewolucyjnego rozwoju, akceptacja autorytetu i siły państwa, którego jednak główna rola powinna być ograniczona do zachowania porządku i bezpieczeństwa; poszanowanie tradycji, własności prywatnej i wolności politycznych.
(W przypadku np. brytyjskiej Partii Konserwatywnej wśród wartości, które wiążą tę partie z tradycyjnym nurtem myśli konserwatywnej można wymienić idee: silnego państwa, społecznego autorytaryzmu, zdyscyplinowanego społeczeństwa, hierarchii i podporządkowani oraz narodu).
Rodzina partii liberalnych (1)
Ugrupowania zaliczane do rodziny liberalnej, podobnie jak konserwatyści, często mają bardzo stary rodowód sięgający pierwszych partii działających we współczesnych parlamentach.
Obok jednego z bardziej znanych chyba przykładów, czyli brytyjskich liberałów, którzy działają do dziś, choć w znacznie zmienionej postaci, partie liberalne o długich tradycjach to m.in. partie w krajach skandynawskich czy w Belgii.
W początkach swojej działalności reprezentowali takie wartości jak wolność, indywidualizm, własność prywatna, wolny rynek, powszechne prawo wyborcze, rozwój parlamentaryzmu. W niektórych przypadkach, na przykład w Belgii, znaczącym elementem ich profilu politycznego był antyklerykalizm wynikający z przekonań wolnościowych i dążenia do emancypacji od autorytetu kościoła. W tym okresie głównymi oponentami liberałów byli konserwatyści, lub jak w Belgii, Partia Katolicka.
Rodzina partii liberalnych (2)
Ich baza społeczna była zróżnicowana, jak wyraził się jeden z autorów opisujący pierwsze liberalne partie skandynawskie, „pod sztandarami liberalnej demokracji jednoczyły one miejskich agnostyków i wiejskich nonkonformistów, właścicieli ziemskich, farmerów i dzierżawców, przemysłowców, kupców i rzemieślników".
Jednakże ta zróżnicowana koalicja uległa erozji wraz z osiągnięciem ważnego celu jakim był rozwój parlamentaryzmu i demokracji liberalnej. Konflikt polityczno-ekonomiczny liberałów i konserwatystów został także w wielu krajach zmarginalizowany przez narastający konflikt między pracodawcami a pracobiorcami, w którym główną rolę odgrywały nowo powstające partie socjalistyczne.
W wielu krajach, w których partie liberalne były silne w XIX w. i na początku XX w., przeżywały następnie kryzys i spadek znaczenia politycznego. Przykładem może być brytyjska Partia Liberalna czy właśnie partie skandynawskie.
Rodzina partii liberalnych (3)
Współcześnie ugrupowania liberalne można podzielić - z punktu widzenia profili ideowo-programowych - na dwa zasadnicze nurty:
pierwszy można określić mianem neoliberalnego, kładącego nacisk na kwestie wolności gospodarczych, obniżanie podatkowi jednocześnie ograniczenia interwencji państwa, rygorystycznej polityki budżetowej. Partie tego nurtu silne są zawsze tam, gdzie nie ma partii konserwatywnych, a ich głównymi oponentami są chrześcijańscy demokraci;
drugi nurt określany mianem liberalizmu socjalnego podkreśla konieczność połączenia idei swobody działania gospodarczego z wrażliwością społeczną, co łączy się z dopuszczeniem pewnego zakresu aktywnej interwencji państwa w procesy ekonomiczne. Liberalizm o orientacji socjalnej wiąże się także ze stopniowym rozszerzaniem rozumienia idei wolności i wiążących się z nią praw.
Rodzina partii liberalnych (4)
Idee liberalizmu socjalnego leżą u podstaw koncepcji i praktyki państwa dobrobytu. Partie reprezentujące ten nurt są znaczące w tych krajach, w których idee neoliberalizmu gospodarczego propagowane są przez przeciwników nurtu konserwatywnego.
Warto zwrócić uwagę na ciekawy fakt, że mimo pewnej marginalizacji jakiej doświadczyły partie liberalne w XX w., znaczny pozostaje ich udział w rządzeniu. Jak pisze Ryszard Herbut uczestniczyły one w blisko połowie gabinetów formowanych w Europie Zachodniej po 1945r., chociaż rzadko liberałowie stali na czele tych rządów.
Partie skrajnej prawicy (1)
Ugrupowania skrajnej prawicy zdobywają obecnie w Europie coraz większą siłę wyborczą, dwie partie zaliczane do tej rodziny miały w latach dziewięćdziesiątych udział w koalicjach rządowych. Stało się to we Włoszech, gdzie dwa razy, w 1994 r. i 2001 r., powstał rząd koalicyjny z udziałem Sojuszu Narodowego i w 1999 r. w Austrii, gdzie do rządu koalicyjnego weszła Austriacka Partia Wolności.
Charakterystyka tej rodziny partyjnej jest obecnie znacznie bardziej uzasadniona, niż mogło to być jeszcze dziesięć lat temu. W nauce wciąż jednak trwa dyskusja na temat tego, czy taka rodzina w ogóle istnieje i jeżeli tak, to które partie można do niej zaliczyć.
Wątpliwości te wiążą się m.in. z niejednorodnością profili ideowo-programowych partii, które można by do takiej rodziny zaliczyć, a w szczególności, z problemem utożsamiania tych ugrupowań z nurtem faszystowskim.
Charakterystyka ideowo-programowa partii rodziny skrajnej prawicy
Ksenofobia i rasizm (inny niż w faszyzmie wymiar ksenofobii i postaw rasistowskich, oparty na pewnym szeroko pojętym konflikcie kulturowym i cywilizacyjnym);
Nacjonalizm (opierający się na pojmowaniu narodu na zasadach etnicznych i kulturowych, na więziach naturalnych, nie podlegających dobrowolnym decyzjom. W tym kontekście problemem dla skrajnej prawicy jest np. stosunek do Unii Europejskiej);
Prorodzinność, prorozrodczość (ma zapobiec narastającym niekorzystnym tendencjom demograficznym);
Postulaty zmniejszenia biurokracji państwowej;
Zwrot w kierunku regionalizmu i izolacji a także negacja procesów modernizacyjnych;
Powrót do starego porządku, tradycyjnych wartości określających tożsamość narodową.