Instytucjonalizacja partii politycznych
Przypomnienie - wg ustawy o Partiach Politycznych z dnia 27.06.1997 roku
Partia polityczna jest dobrowolną organizacją, występująca pod określona nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej. (art. 1)
STRUKTURA l ZASADY DZIAŁANIA PARTII POLITYCZNYCH
Przyglądając się działalności partii politycznych stosunkowo mało uwagi poświęca się sprawom związanym z ich organizacją/instytucjonalizacją. Dla osób nie będących bezpośrednio zaangażowanych w życie partii są one trudno dostępne - dyskrecja członków partii.
Nie można jednak zapominać, ze sposób organizacji partii politycznych jest jednym z czynników konstytuujących partie.
Do najważniejszych kwestii związanych z organizacją partii zalicza się:
stopień centralizacji,
wzajemne relacje między organizacją parlamentarną a centralną organizacją pozaparlamentarną,
różne metody awansu na stanowiska przywódcze,
sposób rekrutacji członków i ich znaczenie w stosunku do przywódców partii.
Instytucjonalizacja partii politycznych
Instytucjonalizacja wiąże się z dynamiką rozwoju organizacyjnego partii a także z jej przystosowaniem się do otoczenia.
Instytucjonalizacja jest procesem który wiąże się z rozwojem organizacyjnym partii, od chwili jej powstania do sytuacji, w której jako dojrzała organizacja funkcjonuje w otoczeniu politycznym, reagując i odpowiadając na płynące z niego sygnały!
Aby zrozumieć o czym mówimy musimy poznać definicje:
ORGANIZACJA – oznacza względnie trwałe, celowe uregulowanie ludzkich działań i zachowań.
INSTYTUCJA – wiąże się z wyposażeniem tych działań i zachowań (organizacji) w sens i znaczenie, oparte na odnoszących do tych zachowań normach, wartościach, symbolach.
Tym samym widzimy, ze instytucja ma nieco szerszy sens kulturowy niż organizacja.
Można stwierdzić, ze każda instytucja jest organizacją, ale już nie odwrotnie. Nie każda organizacja spełnia warunki bycia instytucją.
Instytucjonalizacja z tego punktu widzenia będzie procesem wiążącym się z wykształceniem się w organizacji określonych, specyficznych dla niej celów, wartości, norm rządzącym jej działaniem. Stają się one podmiotem identyfikacji członków, a to składa się na trwałość, stabilność i spójność organizacyjną.
Mówiąc o partiach – instytucjonalizację można rozumieć jako proces, w trakcie którego nabywają one swoistej charakterystyki, wynikającej ze sprecyzowania ich funkcji, celów, norm i wartości. Co wpływa na wzmocnienie spójności, rozwój lojalności jej członków i zwolenników.
Instytucjonalizacja partii ma znaczenie nie tylko dla samej partii ale i dla otoczenia politycznego. Organizacja zinstytucjonalizowana jest trwałym odniesieniem nie tylko dla jej członków, staje się też stabilnym elementem dla swojego otoczenia.
Koncepcje teoretyczne instytucjonalizacji – Angelo Panebianco
Instytucjonalizacja pozwala na opisanie dynamiki procesu ewolucji partii w odróżnieniu od statycznego obrazu, ograniczającego się do analizy kolejnych faz rozwojowych w określonych momentach czasowych.
Instytucjonalizację mierzy się w dwóch wymiarach:
autonomii wobec środowiska – partia ma pozycję autonomiczną jeżeli to ona kontroluje relacje partii ze środowiskiem. Brak autonomii oznacza, że działania i zasoby partii są kontrolowane przez inne organizacje. Instytucjonalizacja wiąże się zawsze z jakimś zakresem autonomii (większym lub mniejszym).
Przykład: małej autonomii – brytyjska Partia Pracy – uzależniona od związków zawodowych z zakresie finansowania czy mobilizacji poparcia robotników.
wewnętrznej spójności – określanej „systemowością".
Odnosi się to do strukturalnej spójności organizacji. Tutaj ważny jest stopień autonomii i samodzielności podgrup składających się na organizację. Jeżeli samodzielność tych grup jest duża – systemowość niska, a organizacja mało spójna i wewnętrznie zróżnicowana. Znaczna spójność oznacza wzajemną zależność podgrup i centralizację wymiany ze środowiskiem.
Wskaźniki instytucjonalizacji wg Panebianco:
zakres rozwoju centralnej, pozaparlamentarnej organizacji partyjnej,
zakres jednolitości struktur organizacyjnych tego samego szczebla,
regularność finansowania i wielość źródeł,
relacje z zewnętrznymi organizacjami afiliowanymi,
zakres zgodności pomiędzy normami statutowymi a aktualną strukturą władzy.
W silnie zinstytucjonalizowanej organizacji regułą jest rozwinięta struktura biurokratyczna na szczeblu centralnym.
Szczeble niższe wykazują duże podobieństwo do siebie – co wyklucza wewnętrzne zróżnicowanie – łączy się to z systemowością.
Wielość źródeł finansowania zapewnia niezależność i pewność trwania istniejącego aparatu biurokratycznego.
Organizacje afiliowane pomaga w kontrolowaniu otoczenia.
Z kolei duża zgodność pomiędzy normami statutowymi a aktualną strukturą władzy, który istnieje w partii silnie zinstytucjonalizowanej wyklucza sytuacje, kiedy pozycje przywódcze zajmowane będą przez osoby czerpiące poparcie z zewnątrz.
Wśród konsekwencji silnej instytucjonalizacji Panebianco wymienia:
brak frakcji,
mocne i jednolite kierownictwo centralne,
model awansu – polegający na stopniowym przesuwaniu się w „górę",
stworzenie „partyjnej subkultury".
Słabe zinstytucjonalizowanie:
istnieją znaczące frakcje,
brak ciągłości w ścieżce kariery,
przystosowywanie się do bazy społecznej a nie jej zdominowania.
3 sposoby powstawania partii:
penetracja terytorialna – pierwszy impuls pochodzi z jednego ośrodka centralnego, który kontroluje tworzenie się ośrodków lokalnych;
dyfuzje terytorialna - partia powstaje z inicjatywy lokalnych elit, tworzą się lokalne struktury - które po jakimś czasie łącza się ze sobą.
1 i 2 razem.
Ważna sprawa wpływająca na powstawanie partii ma istnienie bądź nie „SPONOSORA” – czyli organizacji, która wpływa na powstającą partię. Wiąże się to silnie z poczuciem lojalności względem sponsora lub partii. Ma to znaczenie dla legitymacji przywódców. Przykład Sponsora (zew.) – Partia Komunistyczna.
Na instytucjonalizację ma wpływ także istnienie bądź nie – charyzmatycznego lidera.
Na koniec należy podkreślić, że zdaniem Panabianco – instytucjonalizacja jest procesem dynamicznym i stopniowym.
Silna instytucja nie jest dana raz na zawsze, podobnie jak słaba, partie mogą się pod tym względem zmieniać.
Koncepcje teoretyczne instytucjonalizacji – Robert Michel
Koncepcja oparta na badaniu pierwszych partii socjalistycznych, które powstały jako ugrupowania rewolucyjne – nosiły znamiona dobrze rozwiniętych organizacji (liczebność, centralizacja, biurokratyzacja, niezależne zasoby) – z czasem ta doskonała organizacja zaczęła być postrzegana sama jako cel potencjalnie zagrożony przez cel deklarowany – rewolucję. Organizacja staje się celem samym w sobie.
Michels mówi o rozwoju organizacyjnym partii, w trakcie którego w sposób nieunikniony następuje oligarchizacja. Wraz ze wzrostem swoich szeregów partia biurokratyzuje się a zarazem jej organizacja staje się celem sama w sobie. Z tego względu szeregowi zwolennicy, w początkowych etapach działania partii zainteresowani „sprawą”, dla której partia powstała, stopniowo się od niej oddalają, ogarnia ich apatia, natomiast grupa przywódców jest bardziej zainteresowana zachowaniem swej pozycji a zatem rozwojem organizacji dla niej samej. Oligarchizacja to proces wewnętrzny. Stępienie radykalizmu dotyczy relacji partii z otoczeniem.
Koncepcje teoretyczne instytucjonalizacji – Robert Hermel, Lars Svasand
Dla nich instytucjonalizacja jest tożsama ze stabilizacją partii, w trakcie jej rozwoju. Według nich partia przechodzi 3 fazy:
Identyfikacji – formułowany jest zasadniczy cel, podejmowane starania by dotarł do publicznej świadomości, przyciąga na siebie uwagę.
Organizacji – rozwój i rutynizacja procedur wewnętrznych, partia buduje swoją siłę wyborczą a także stara się utrwalić konsensus pomiędzy rozmaitymi kierunkami jakie ujawniają się w jej wnętrzu.
Stabilizacji = instytucjonalizacji – budowana jest wiarygodność i reputacja partii, dalsza koordynacja wewnętrznych procedur, rozwój stosunków z innymi partiami. Najważniejsze są dobre i wiarygodne relacje z otoczeniem. Jest to faza dojrzałości organizacyjnej.
PODSUMOWUJĄC
Konstanty Grzybowski mianem instytucjonalizacji partii politycznych określał proces rozwojowy, w którego wyniku grupa społeczna określana stówami „partia polityczna" przybiera formę, określoną słowem „instytucja".
Obecnie przez to pojęcie rozumie się przemianę jakościową, polegającą na przekształcaniu „luźnych" struktur (stowarzyszeń) w usystematyzowane organizacje (partie polityczne), nastawione na zdobycie i utrzymanie władzy politycznej.
Można wyróżnić pięć czynników, które wpływają na tempo i charakter procesu instytucjonalizacji, są to:
sposób tworzenia partii politycznych (wewnętrzny lub zewnętrzny),
terytorialne rozproszenie,
istnienie lub brak istnienia „zewnętrznej” instytucji sponsorującej,
sposób finansowania,
rola charyzmatycznego przywódcy.
Procesy instytucjonalizacji partii, choć dotyczą głównie przede wszystkim ich rozwoju organizacyjnego, nie pozostają bez wpływu na to, jak partia funkcjonuje w relacji do swojego otoczenia, na które składają się m.in.: partie, instytucje systemu politycznego, wyborcy.
Kryzys i zmiana partii politycznej
Cechą partii politycznych jest ich ciągła możliwość zmiany. Sama koncepcja instytucjonalizacji oparta jest na idei zmiany. Istnieją w literaturze przedmiotu dwa podejścia interpretujące źródło zmian w łonie partii politycznych.
podejście środowiskowe (envronmentalist approach) – zmiany są bezpośrednio związane z otoczeniem partii, czyli środowiskiem i określonymi decyzjami powstającymi wewnątrz partii, będącymi reakcją na warunki zewnętrzne. Według tej koncepcji zmiany po prostu się dzieją (zdarzają się) w sposób nieplanowany i automatyczny.
teoria skażenia (contagiom theory) - jest modyfikacją podejścia środowiskowego, zakłada ona, ze owo zewnętrzne otoczenie, to inne partie i ugrupowania polityczne wchodzące w skład systemu partyjnego. Reguły gry obowiązujące w jego ramach zmuszają partie do dostosowywania się, czyli adaptacji.
Według A. Panebianco partie polityczne mogą zmieniać się w sposób:
ewolucyjny – podlegają im wszystkie partie polityczne, przechodząc kolejne „cykle życiowe”. Zmiana jest wymuszana przez czynniki zewnętrzne.
rozwojowy – zmiana w partii politycznej jest działaniem zamierzonym (intencjonalnym).
R. Hamer i K. Janda zaproponowali tzw. zintegrowaną teorię celów i zmiany partii politycznej, która opiera się na trzech czynnikach:
teorii „szoku" (stresu) – to czynnik zewnętrzny, np. wprowadzenie reform konstytucyjnych, zmiana zasad finansowania partii politycznych, pojawianie się nowej silnej partii, porażka wyborcza. Czynniki te wywołują koniczność zastanowienia się nad partią jako instytucją. Otwiera to drogę do radykalnych reform,
zmiana kierownictwa – zmiana lidera powoduje destabilizację wewnątrz partii. Jedynym celem staje się wówczas konsolidacja władzy, co wiąże się z podjęciem niezbędnych reform w łonie partii,
zmiana dominującej frakcji – przejęcie władzy w wyniku wyborów przez jedną z frakcji (koalicji) politycznych może wiązać się z koniecznością wprowadzenia określonych zmian.
Współczesne minimum identyfikacyjne partii politycznej
Prymarnie językowe: nazwa własna partii oraz skróty tej nazwy (zwłaszcza akronimy); nazwa członka i zwrot adresatywny wewnątrzpartyjny; adres i stron www; gazeta/biuletyn partyjny, statut i legitymacja partyjna; program polityczny.
Prymarnie niejęzykowe: logo (sygnet, logotyp, hasło), flaga; znaczek partyjny; hymn; siedziba; przywódca (zwłaszcza ich wizerunek w mediach masowych).
Tab.1 Minimum samoidentyfikacyjne PP, niektóre składniki i możliwości rozwiązań dyskursywnych.
System partyjny.
Klasyfikacja systemów partyjnych. Ordynacja wyborcza.
System partyjny
! Czyli system partyjny to układ rywalizujących bądź współpracujących ze sobą partii politycznych, które podlegając procesowi instytucjonalizacji tworzą układ wzajemnych powiązań, który decyduje o trwałości systemu. Celem tego układu jest przenoszenie i realizacja interesów społecznych!
klasyfikacja systemów partyjnych
W literaturze przedmiotu istnieje wiele różnych typologii klasyfikacji systemu partyjnego.
Ponieważ podstawowym kryterium politycznym jest podział na systemy demokratyczne i niedemokratyczne, biorące pod uwagę system alternacji władzy (czyli alternatywności rządów), dlatego za punkt wyjścia przyjmujemy podział wprowadzony przez Konstantego Adama Wojtaszczyka, który dokonał właśnie takiego rozróżnienia.
Demokratyczne systemy partyjne to systemy pluralistyczne i rywalizacyjne, które mogą, funkcjonować tylko w państwach demokratycznych.
Niedemokratyczne systemy partyjne to systemy w których dominuje monopolistyczny system władzy (dominacja jednej partii) i brak w nim mechanizmu rywalizacyjnego. Istnienie opozycji jest zakazane.
Klasyfikacja systemów partyjnych – systemy demokratyczne – kryterium ilościowe
Kryterium ilościowe (liczba partii uczestnicząca w życiu politycznym), przy założeniu pluralizmu politycznego:
systemy jednopartyjne
systemy dwupartyjne
systemy wielopartyjne
Parametry jakościowe
Poziom reprezentatywności, efektywności i integralności systemów partyjnych (który może podlegać zmianom, oznaczającym ich podwyższenie lub obniżenie) – są to parametry jakościowe, które należy uwzględnić badając zmiany systemów partyjnych.
Reprezentatywność systemu partyjnego
Reprezentatywność systemu partyjnego oznacza, najogólniej mówiąc, zdolność do możliwie pełnego odzwierciedlenia złożonej mozaiki interesów i oczekiwań wszystkich członków społeczeństwa lub przynajmniej tych grup społecznych, które zgłaszają polityczne aspiracje. System jest reprezentatywny wówczas, gdy żadna z takich grup nie jest pozbawiona reprezentacji parlamentarnej i możliwości wpływania na trendy polityki, chociażby w formie parlamentarnej opozycji.
Zważmy, że cechę reprezentatywności nadają systemowi wszystkie działające w jego ramach partie polityczne. Nie ma w tym przypadku znaczenia ile z ich jest; ważne jest natomiast to, czy nie istnieją znaczące liczebnie grupy uznające, że nikt nie reprezentuje ich interesów lub też, czy nie istnieją partie zdolne do zdobywania znaczącego poparcia, które na skutek właściwości ordynacji wyborczej nie przekładają się na odpowiednią liczbę mandatów.
Reprezentatywność systemu partyjnego
Reprezentatywność systemu partyjnego możemy zmierzyć za pomocą następujących wskaźników:
poziom frekwencji,
procent głosów oddanych na partie, które nie dostały się do parlamentu,
procent głosów oddanych na partie nowe, tj. niereprezentowane w parlamencie w poprzedniej elekcji,
liczba przypadków, w których partia zwyciężyła w wyborach nie formuje rządu.
Reprezentatywność systemu partyjnego – poziom frekwencji
Poziom frekwencji – stanowi miernik aprobaty dla istniejących reguł wyłaniania reprezentacji parlamentarnej oraz dla jej jakości.
Można oczywiście założyć, że nieuczestniczący w głosowaniu nie zgłaszają żadnych aspiracji politycznych i nie kwestionują wyniku wyborów, ale zbyt niska frekwencja może obrazować wysoki poziom alienacji politycznej, stanowiący podłoże gwałtownych konfliktów, w razie wystąpienia poważnych wyzwań ekonomicznych czy społecznych.
Reprezentatywność systemu partyjnego – procent głosów oddanych na partie, które nie dostały się do parlamentu
Procent głosów oddanych na partie, które nie dostały się do parlamentu – który wynika najczęściej z określonych rozwiązań ordynacji wyborczej, przede wszystkim zaś z przyjęcia sztucznych progów wyborczych.
Nie zmienia to faktu, ze głosy te mogą być oddawane świadomie, jako wyraz protestu przeciwko dominacji partii ustabilizowanych.
Reprezentatywność systemu partyjnego – procent głosów oddanych na partie nowe, tj. niereprezentowane w parlamencie w poprzedniej elekcji
Jest on miernikiem istotnym, zwłaszcza dla tych podejść, które traktują partie polityczne jako zasadniczy element systemu partyjnego.
Z drugiej strony, wzrost poparcia dla partii nowych implikuje zmianę interakcji pomiędzy wszystkimi uczestnikami systemu, która może wyrażać się w modyfikacji utrwalonych wzorców tworzenia gabinetu.
Reprezentatywność systemu partyjnego – liczba przypadków, w których partia zwyciężająca wyborach nie formuje rządu
Sytuacja taka oznacza kontrast pomiędzy wolą wyborców wyrażoną w głosowaniu a rzeczywistym rezultatem elekcji, uwarunkowanym przede wszystkim strategiami koalicyjnymi partii politycznych.
Reprezentatywność systemu partyjnego ulega obniżeniu, gdy wzrasta liczba przypadków, w których partie notujące stały przyrost poparcia są wykluczone z udziału z gabinecie. Można wówczas mówić o swoistym lekceważeniu opinii publicznej przez elity polityczne.
Efektywność systemu partyjnego
Efektywność systemu partyjnego może być utożsamiona ze zdolnością do wyłanianiu stabilnego układu stosunków między rządzącymi a opozycją.
Produktem efektywnego systemu partyjnego jest przede wszystkim trwały, zintegrowany rząd, zdolny do kreowania i realizacji polityki wewnętrznej i zagranicznej, odzwierciedlającej preferencje społeczne.
Jak się powszechnie uważa, najpełniej sprzyja temu utrwalony system dwupartyjny, który zabezpiecza skutecznie przed kryzysami parlamentarno-gabinetowymi.
Efektywność systemu partyjnego może się jednak przejawiać także w warunkach wielopartyjności – wówczas, gdy skrystalizuje i utrwali się wzorce współpracy międzypartyjnej, prowadzącej do tworzenia koalicji programowych, zdolnych do redukcji bądź eliminacji wewnętrznych napięć.
Efektywność systemu partyjnego – wskaźniki
Jeśli miarą efektywności jest zdolność rządzenia, to wyznaczają ją następujące wskaźniki:
stabilność i trwałość gabinetu,
liczba dymisji gabinetu, spowodowanych niezdolnością do rządzenia na skutek utraty zaufania większości parlamentarnej,
trwałość koalicji, odzwierciedlająca zdolność partii politycznych do współpracy,
liczba gabinetów technicznych,
liczba przedterminowych elekcji parlamentarnych.
Efektywność systemu partyjnego – stabilność i trwałość gabinetu
Stabilność i trwałość gabinetu – uwarunkowana ich konfiguracją partyjną oraz rozmiarem przewagi nad opozycją.
Najczęściej używanym miernikiem jest przeciętny czas trwania jednego gabinetu (tj. gabinetu o tej samej strukturze politycznej, działającego pod przywództwem tego samego premiera).
Efektywność systemu partyjnego – liczba dymisji gabinetu, spowodowanych niezdolnością do rządzenia na skutek utraty zaufania większości parlamentarnej
Jest ona rezultatem zastosowania instytucji wotum nieufności lub inicjatywy premiera.
Efektem takich przypadków może (choć nie musi) być przedłużający się kryzys parlamentarny, powodujący istotne osłabienie pozycji rządu – tak na arenie krajowej, jak i międzynarodowej.
Efektywność systemu partyjnego – trwałość koalicji
Trwałość koalicji, odzwierciedlająca zdolność partii politycznych do wspólnego prowadzenia wewnętrznej i zagranicznej polityki państwa.
Zważmy, że jest ona tożsama z trwałością gabinetu; rozpad koalicji nie musi pociągać za sobą upadku rządu.
Efektywny system partyjny to taki, który produkuje koalicje zdolne do przetrwania co najmniej jednej kadencji.
Efektywność systemu partyjnego – liczba gabinetów technicznych
Powoływanie gabinetów, na czele których stoi bezpartyjny fachowiec, złożonych z większości lub części z ministrów niepowiązanych z żadnymi partiami, dowodzi na ogół tego, że rządzenie w oparciu o współpracę partii politycznych jest niemożliwe.
Efektywność systemu partyjnego – liczba przedterminowych elekcji parlamentarnych
Liczba przedterminowych elekcji parlamentarnych wynikających z niemożliwości rządzenia, z uwagi na utratę zdolności pozyskania poparcia dla inicjatyw gabinetu.
Oznacza to obniżenie efektywności systemu partyjnego, z uwagi na niezdolność wypełniania przez organ ustawodawczy funkcji decyzyjnej i legitymizacyjnej.
Integralność systemu partyjnego
Integralność systemu partyjnego jest cechą, która wyraża zdolność wszystkich partii do ukształtowania narodowej wspólnoty politycznej, złączonej aprobatą dla reguł stanowiących podstawę systemu politycznego.
Każdy zintegrowany system partyjny – rozumiany jako sposób komunikowania partii politycznych – musi być zdolny do agregacji zróżnicowanych oczekiwań i potrzeb elektoratu oraz do ukształtowania zbiorowego przeświadczenia, że mogą być one zrealizowane wyłącznie w ramach takiego, a nie innego ładu społecznego (obejmującego przede wszystkim gospodarkę i politykę).
W warunkach pluralizmu społecznego, współpraca i spółzawodnictwo wielu partii politycznych skutkuje pojawieniem się i okrzepnięciem powszechnie akceptowanych wzorców rywalizacji, obejmującej oba te elementy.
Klasyfikacja systemów partyjnych – systemy demokratyczne – kryterium jakościowe
Kryterium jakościowe (okres pozostawania określonej partii u steru rządów, przedmiot konkurencji międzypartyjnej, zakres i jakość konkurencji, sposób tworzenia rządu), częstotliwość zmian partii rządzących powoduje powstanie:
systemu partyjnego hegemonicznego – stała przewaga jednej partii,
systemu partyjnego zmiennego – stałe i regularne zmiany partii rządzących tak w czasie kadencji jak i w czasie wyborów.
Klasyfikacja systemów partyjnych – systemy demokratyczne – kryterium jakościowe
Kryterium przedmiotu konkurencji międzypartyjnej:
system zideologizowany – rywalizacja między partiami oparta jest na czynniku ideologicznych różnic w programach politycznych,
system pragmatyczny – różnice ideologiczne nie są duże, a walka polityczna toczy się w obrębie konkretnych haseł i liderów politycznych.
Kryterium tworzenia rządu:
system partyjny zrównoważony – wyraźna polaryzacja, bez dłuższej dominacji jakiejś partii. Konkurencja polityczna istnieje albo między dwiema konkretnymi partiami (bipolaryzacja) lub między dwoma blokami politycznymi (np. lewica – prawica, prawica-centroprawica),
system partyjny niezrównoważony – jedna partia uzyskuje w wyborach taką przewagę, że może rządzić sama, lub być dominującym elementem koalicyjnym, który zdobędzie przewagę w kolejnych wyborach,
system partyjny rozproszony – brak wyraźnej polaryzacji opcji politycznych, co może powodować, że w wyborach kilka partii może uzyskać podobne wyniki
Klasyfikacja systemów partyjnych – systemy demokratyczne – kryterium ilościowo-jakościowe
Kryterium ilościowo-jakościowe – liczba partii i ich zakres wpływu w systemie:
system dwupartyjny – znacząca przewaga dwóch dużych partii politycznych,
system dwu- i półpartyjny – na scenie politycznej występują dwie duże partie polityczne oraz jedna mała (tzw. języczek uwagi), która jest pożądanym partnerem koalicyjnym i to ona decyduje o stworzeniu rządu przez jedną z dużych partii. Faktycznie oznacza to, że gabinet zawsze jest tworzony przez jedną dużą partię polityczną, której przewaga nie jest na tyle duża aby stworzyć system większościowy,
system wielopartyjny bez partii dominującej – oznacza istnienie systemu wielopartyjnego z dużą liczbą partii, które utrzymują porównywalną liczbę partii w wyborach. Wiele możliwości koalicyjnych.
Kryterium ilościowo-jakościowe – liczba partii + dystans ideologiczny:
system dwupartyjny – na scenie politycznej istnieją dwie duże partie polityczne, które są zdolne do tego, aby w wyniku wyborów zdobyć na tyle silną przewagę, aby stworzyć samodzielny rząd. Dystans ideologiczny między nimi jest niewielki, kierunek konkurencji dośrodkowy,
umiarkowany pluralizm – niewielki dystans ideologiczny pomiędzy partiami, biegunowe budowanie koalicji, konkurencja dośrodkowa (bez udziału partii pozasystemowych) powoduje, że w wyniku wyborów powstają albo samodzielne rządy bez koalicji, z koalicjami lub z koalicjami środka (wielkimi koalicjami),
skrajny pluralizm – objawia się jako skrajne spolaryzowanie systemu (prawica-lewica) w skrajnych przypadkach może doprowadzić do destabilizacji systemu. Najczęściej występuje jako:
spolaryzowany pluralizm z fundamentalną opozycją p-l, uniemożliwiającą stworzenie rządu,
spolaryzowany pluralizm zdolny do porządzenia partiami środka.
Kryterium ilościowo-jakościowe – liczba partii politycznych i charakter konkurencji:
system partii hegemonistycznej – system wielopartyjny, z dominującą jedną partią, która zdobywa przewagę w każdych wyborach i jest zdolna do stworzenia samodzielnego rządu jednopartyjnego, bark silnej opozycji powoduje brak realnego zagrożenia partii dominującej. Dochodzi do kumulacji stanowisk partyjnych i państwowych, następuje przeniesienie ośrodka ciężkości z państwa na partię, od systemu jednopartyjnego w państwie niedemokratycznym odróżnia je tylko to, że partia nie pełni żadnych funkcji publicznych,
system dwu partii dominujących – system wielopartyjny, dominującą pozycję mają dwie partie polityczne. W wyniku wyborów jedna z nich obejmuje władzę, jest zdolna do utworzenia rządu jednopartyjnego.
system dwublokowy – system wielopartyjny z wyraźnie zaznaczonymi blokami partii. Polityczna rywalizacja toczy się między dwoma blokami. W wyniku wyborów jeden z nich zdobywa absolutną przewagę w parlamencie,
system kooperacji partii – wszystkie liczące się partie systemu podejmują po wyborach współpracę, jednak do wyborów przystępują osobno i prowadzą własne kampanie wyborcze z własnym programem politycznym,
system rozbicia wielopartyjnego – system wielopartyjny, w wyniku wyborów żadna z partii nie uzyskuje przewagi w związku z czym dla uzyskania większości musi zostać utworzona koalicja. Koalicje są budowane przez partie centrowe z udziałem ugrupowań lewicowych lub prawicowych. Rządy cechuje duża niestabilność.
Klasyfikacja systemów partyjnych – systemy niedemokratyczne
System partyjny państw komunistycznych:
system jednopartyjny,
socjalistyczny system wielopartyjny – pozorna pluralizacja życia politycznego, istniejące partie mimo wszystko zmuszone były do uznawania kierowniczej roli jednej partii.
Brak rywalizacji politycznej.
Partia dominująca odgrywa role hegemona.
System jednopartyjny w warunkach państwa faszystowskiego – oparty na delegalizacji wszystkich partii politycznych.
Partia dominująca oparta na zasadach wodzostwa, była bardziej organem państwowym niż ugrupowaniem partyjnym.
Cechą charakterystyczną było łączenie stanowisk państwowych i partyjnych.
Organy partyjne dysponują kompetencjami prawa publicznego.