partie i systemy partyjne

PARTIE I SYSTEMY PARTYJNE

1. Pojęcie partii politycznej

Najczęściej spotykane w literaturze przedmiotu definicje można zaliczyć do tzw. "definicji

wyborczych":

G. SjöbIom; „ organizacje, które wysuwaj ą kandydatów w wyborach powszechnych do ciał

parlamentarnych oraz na inne stanowiska polityczne"

Sartori: „partia, to taka grupa polityczna, która jest obecna w procesie wyborczym i wysuwa

poprzez wybory kandydatów na stanowiska publiczne"

K. Janda: „ organizacje, które dążą do obsadzenia stanowisk politycznych swymi

legitymowanymi reprezentantami"

Antoszewski, Herbut: „ dobrowolna organizacja, aktywna w sferze władzy politycznej, która

uczestniczy w procesie wyborczym, czyli bezpośrednio w selekcji kandydatów zasiadających

w ciałach legislacyjnych, a również pośrednio kandydatów zajmujących stanowiska w ciałach

wykonawczych, i w ten sposób daje wyraz dążeniu do zdobycia lub utrzymania władzy

państwowej. Partie polityczne są swego rodzaju "klamrą" spinającą dwie sfery aktywności

wspólnoty politycznej - państwową (instytucjonalną) oraz społeczną. Mają one służyć elitom

politycznym nie tylko jako narzędzia np. kolonizacji aparatu państwowego, ale również jako

instrument służący penetracji różnych grup społecznych i ich mobilizacji ich wokół

programów wyborczych"

2. Definicje partii politycznych:

definicje unitarne zwracają uwagę tylko na jeden element pozwalający na odróżnienie

partii od innej organizacji. Może to być np.:

program lub doktryna – partia jest to zespół ludzi krzewiących wspólnym staraniem

sprawę narodową (def. E. Burke)

struktura wewnętrzna – partia jest wspólnota o określonej strukturze wewnętrznej (def.

M. Duvergera)

definicje podrzędnie złożone określają partię jako organizację o określonej strukturze,

której celem jest zdobycie lub utrzymanie władzy. Autorem tego typu definicji N. A.

McDonald: partia jest to grupa ludzi skupiona wokół określonego interesu, który starają

się oni popierać i którego znaczenie uogólniają w ideach

definicje nadrzędnie złożone najlepiej określają charakter i istotę partii politycznych

jako organizacji o określonym programie i strukturze wewnętrznej, zmierzającej do

zdobycia władzy metodami nierewolucyjnymi

3. Ogniwa partii:

- ogniwo partycypacyjne: za którego pośrednictwem obywatele mogą uczestniczyć w

procesie tworzenia polityki, w tym również polityki formowanej na arenie parlamentarno –

gabinetowej. Jedno z fundamentalnej „jakości” decyduje aktywna partycypacja obywateli w

procesie rządzenia.

- Ogniwo wyborcze: centralną rolę w procesie kształtowania wyborczej tożsamości partii

zajmuje elita partyjna. Jej reprezentanci decydują z reguły o przebiegu procesu wyłaniania

kandydatów na stanowiska publiczne i kontrolują ich późniejsze zachowania oraz

reprezentantów zasiadających w aparacie państwowym. Elity decydują i kontrolują cały

proces wyborczy.

- Ogniwo klientelistyczne: partia dąży do wyodrębnienia części społeczeństwa i uczynienia z

niej stabilnej klienteli, niepodatnej na drastyczną fluktuację nastrojów i orientacji wyborczej.

Wyróżniamy klientelizm: lokalny i globalny.

Ogniwo kierowniczo - nakazowe:

4. Partia polityczna jako ogniwo pośredniczące.

Partie polityczne można i należy traktować jako swoistego rodzaju ciała pośredniczące między

grupami społecznymi a procesem decyzyjnym przebiegającym w ramach struktury władzy

państwowej. Służą one jako ogniwa łączące społeczeństwo z elitami politycznymi i

jednocześnie mają szczególne znaczenie dla zachowania statusu otwartości samego

społeczeństwa. Ta otwartość z kolei może sprzyjać uczynieniu demokracji bardziej stabilną.

Partie polityczne są do pewnego stopnia gwarancją zarówno realizacji tych partycypacyjnych

oczekiwań obywateli, jak i zapewnienia elitom stabilnej i lojalnej bazy poparcia, co w efekcie

stanowi warunek niezbędny do udziału w procesie sprawowania władzy państwowej. Stanowią

więc istotny element w procesie komunikowania się społeczeństwa z państwem.

Partia może więc występować jako:

• ogniwo partycypacyjne, za którego pośrednictwem obywatele mogą uczestniczyć w

procesie tworzenia polityki

• ogniwo wyborcze - w tym przypadku partia staje się nie tyle rzecznikiem postulatu tworzenia

"demokracji partycypacyjnej" ile gwarantuje stabilizację demokracji wyborczej

• ogniwo klientelistyczne- partia w naturalny sposób dąży do wyodrębnienia części

społeczeństwa i uczynienia z niej stabilnej klienteli, niepodatnej na zbyt drastyczną fluktuację

nastrojów i orientacji wyborczych. Kształtuje się układ powiązań, który można określić

mianem klientelizmu wyborczego.

• kierowniczo - nakazowe- poprzez partie, elity kierują społeczeństwem

5. Partie masowe powstały w wyniku transformacji partii kadrowych, które były

organizacjami opartymi na luźnych powiązaniach istniejącymi miedzy konkretnymi

politykami, którzy reprezentowali podobny sposób myślenia. Transformacja dokonała się w

wyniku upowszechnienia prawa wyborczego oraz procesu stabilizacji masowego elektoratu.

Partie lewicowe będące poza parlamentem walczyły o powszechne prawo wyborcze i w tym

celu zmobilizowały swoich zwolenników. Dbając o masowego wyborcę, rozbudowywały

swoje struktury terytorialne. Partie prawicowe, które zasiadały w parlamentach, musiały

przystosować się do zmieniających się warunków. W konsekwencji proces reorganizacji partii

prawicowych postępował w kierunku adaptacji formuły partii masowej oraz większego

otwarcia na masowego wyborcę. Nastąpiła więc transformacja partii kadrowej w partię

masową, która była organizacją o rozbudowanej strukturze wewnętrznej (jednostki

terytorialne) oraz finansowaną głównie ze składek członkowskich. Cechy partii masowej:

1) Organizacja oparta jest na zasadzie masowego członkostwa, dysponująca silnymi

powiązaniami pionowymi - struktura organizacyjna partii, od ogniw szczebla lokalnego przez

szczeble pośrednie do ścisłego kierownictwa partii. Apeluje do elektoratu poprzez

wykorzystanie ideologii.

2.) Centralną rolę odgrywa aparat partyjny. Partyjna biurokracja wypełnia zadania polityczno-

administracyjne, odpowiada

za rekrutowanie kadr, określa zasady awansu wewnątrzpartyjnego.

3) Dominują liderzy wylenieni na podstawie wewnątrzpartyjnych procedur. Centralną rolę

odgrywa

model

kierownictwa

kolegialnego

polegający

współpracy

ludzi

odpowiedzialnych za poszczególne sektory aktywności.

4 ) Podstawowym źródłem finansowania są składki członkowskie oraz dotacje przekazywane

przez organizacje powiązane z partią.

5) Partia kładzie nacisk na ideologię (partia "wyznawców").

6) Model awansu - przechodzenie kolejnych etapów kariery w ramach jej struktury.

Powstanie partii wyborczych jest wynikiem ewolucji systemów partyjnych Europy

Zachodniej. Partie wyborcze przypominają "agencje wyborcze" i upodobniły się do partii

amerykańskich. Cechy charakterystyczne dla modelu partii wyborczej różnią się zasadniczo

od cech charakterystycznych dla modelu partii masowej.

6. Cechy partii wyborczej.

Coraz mniejszą rolę odgrywa członkostwo. Organizacja o słabych powiązaniach

wertykalnych (pionowych, hierarchicznych, nie dba o posiadanie organizacji w

terenie). Apeluje do elektoratu poprzez odwołanie się do jego opinii (partia opinii).

Elektoratem jest dobrze poinformowany i wykształcony wyborca,

Centralną rolę odgrywają profesjonalni politycy i biurokraci czyli eksperci

dysponujący specjalistyczną wiedzą.

Dominującą rolę odgrywają reprezentanci partii sprawujący funkcje publiczne. Apel

wyborczy kierowany jest do szerszego kręgu społeczeństwa a nie do konkretnej grupy

społecznej.

ródłem finansowania są fundusze publiczne oraz dotacje przekazywane przez

zewnętrzne grupy interesu.

Partia kładzie nacisk na konkretne kwestie problemowe.

Model awansu - nagle pojawienie się w ramach elity partyjnej, co może być efektem wzrostu

znaczenia konkretnej grupy interesu.

7. Partie masowe i wyborcze. Analiza porównawcza

partia masowa

1. centralną rolę odgrywa aparat partyjny, partyjna biurokracja wypełniająca zadania

polityczno-administracyjne

2. organizacja oparta na zasadzie członkostwa, dysponująca silnymi powiązaniami

wertykalnymi. Apeluje ona do elektoratu poprzez wykorzystanie ideologii (elektorat

przynależności)

3. dominacja liderów wyłonionych na podstawie wewnątrzpartyjnych procedur. Istnienie

silnego kolegialnego kierownictwa.

4. źródłem finansowania są składki członkowskie oraz dotacje przekazywane przekazywane

przez organizacje afiliowane.

5. partia kładzie nacisk na ideologię (partia"wyznawców")

6. model awansu - przechodzenie kolejnych etapów kariery w ramach jej struktury

partia wyborcza

1. centralną rolę odgrywają elity profesjonalne, eksperci dysponujący specjalistyczną wiedzą.

2. organizacja o słabych powiązaniach wertykalnych. Apeluje do elektoratu poprzez

odwołanie się do jego opinii (elektorat opinii)

3. dominacja reprezentantów partii sprawujących funkcje publiczne. Zjawisko personalizacji

apelu wyborczego.

4. źródłem finansowania są fundusze publiczne oraz dotacje przekazywane przez

"zewnętrzne" grupy interesu.

5. partia kładzie nacisk na konkretne kwestie problemowe (partia "opinii")

6. model awansu - nagłe pojawienie się w ramach elity partyjnej, co może być efektem

wzrostu znaczenia konkretnej grupy interesu.

8. Model partii kadrowej i kartelowej. Analiza porównawcza

PARTIA KADROWA- lata 90-ta

-centralną rolę odgrywają specjaliści (menadżerowie) oraz liderzy partyjni

-organizacja bez żadnych praw czy zobowiązań

-apelują do szerokiego elektoratu poprzez wzorce techniczne, prezentowanie oferty zgodnie z

oczekiwaniami oraz poprzez promowanie fachowych kompetencji menadżerskich organizacji

-dominują liderów partyjnych i ich konsultantów

-zjawisko medializacji apelu wyborczego

-źródłem finansowania są jedynie fundusze publiczne (dotacje rządowe)

-partia kładzie nacisk na szczególni techniczne „zaperacjonalizowanie”- kwestie

programowe- partie efektywnych menadżerów

-model awansu- selekcjonowanie odpowiednich grup ( jednostki w ramach wzrostu znaczenia

procesu menadżeryzacji –czynnik fachowości

PARTIA WYBORCZA- lata 60-te

-centralną rolę odgrywa elita (eksperci), eksperci dysponujący specjalistyczną wiedzą

-organizacja o słabych powiązaniach wertykalnych

-apeluje do elektoratu poprzez odwoływanie się do jego opinii- elektorat opinii

-dominacja reprezentantów partii sprawujących funkcje publiczne

-zjawisko personalizacji apelu wyborczego

-źródłem finansowania są fundusze publiczne i dotacje

-partia kładzie nacisk na konkretne kwestie problemowe- „partia opinii”

PARTIA KARTELU:

-centralną role odgrywają specjaliści (menedżerowie) oraz liderzy partyjni

organizacja bez żadnych praw czy zobowiązań (autonomia strukturalna)

apeluje do szerokiego elektoratu poprzez wysoce techniczne prezentowane oferty, zgodne

z oczekiwaniami (wysoka jakość oferty) oraz poprzez promowanie fachowych

kompetencji menedżerskich organizacji

dominacja liderów partyjnych i ich konsultantów. Zjawisko mediatyzacji apelu

wyborczego.

ródłem finansowania są fundusze publiczne (dotacje państwowe) i sponsoring

Partia kładzie nacisk na szczególne, technicznie zoperacjonalizowane kwestie

problemowe – partia efektywnych menedżerów

model awansu – selekcjonowanie odpowiednich grup (jednostek) w ramach wzrostu

znaczenia procesu menedżeryzacji – czynnik fachowości

PARTIE INTEGRACYJNE – celem tego typu partii jest chęć mobilizacji, edukacji i

inspiracji politycznej rzesz społeczeństwa. Wg S. Neumanna partia integracyjna jest

całkowicie zdyscyplinowana ideologicznie zdyscyplinowana partią kadrowa lub masową o

silnie wykształconych tendencjach mobilizacyjnych.

9. Rodziny partii politycznych

Koncepcja rodzin partii opiera się na trzech koncepcjach:

a) Kryterium genetyczne: jest związane z pojawieniem się podobieństw między partiami,

które ukształtowały się w wyniku zbliżonego protestu instytucjonalizacji. Partie powstały w

podobnych warunkach historycznych i starały się reprezentować interesy określonych grup

społecznych. Centralną osią konfliktu stał się podział interesu lewicy oraz prawicy.

•

Partie lewicowe

→

socjaldemokratyczne, komunistyczne, lewicowo – socjalistyczne

•

Partie prawicowe

→

konserwatywne, chadeckie, liberalne

b) Kryterium materialne: jest ściśle związane z kryterium genetycznym. Partie polityczne

należące do poszczególnych rodzin genetycznych dążą do realizacji zbliżonych postulatów

programowych.

c) Kryterium organizacyjne: jest związane z tworzeniem ponad narodowych federacji

skupiających poszczególne typy partii (np.. Międzynarodówka Socjalistyczna). Również w

ramach parlamentu Europejskiego ukształtowały się ponad narodowe kluby polityczne,

skupiające reprezentantów poszczególnych rodzin partii dobierających się na podstawie

kryteriów genetycznych i materialnych).

10. Areny – podstawowe płaszczyzny analizy demokratycznej:

arena wyborcza – dominuje w niej rachunek zysków i strat związanych z kalkulacjami

poprzedzającymi wybory, kreacją wizerunku partii oraz prowadzeniem akcji

marketingowych, a w rezultacie zachowaniami elektoratu. Rywalizujące o głosy, partie

dokładają starań, aby były rozpoznawane przez wyborców.

arena parlamentarna – oprócz proceduralnej specyfiki prac legislacyjnych , do głosy

dochodzą ustalania dochodzą ustalenia kuluarowe. Mogą one być rezultatem między

partyjnych rozmów koalicyjnych bądź oddziaływań grup interesu, które realizują swoje

strategie organizacyjne. Jednak na forum parlamentu partie są bardziej widoczne,

stanowią przedmiot obserwacji mediów i opinii publicznej.

arena gabinetowa – pierwszorzędne ma znaczenie ma sprawa politycznego

zrównoważenia gabinetu. Równowaga uzależniona jest wstępnie od struktury parlamentu

oraz od parametrów platformy koalicyjnej. Czynniki te decydują o możliwościach

powołania alternatywnych gabinetów.

arena administracyjna – partie polityczne dążą do podporządkowania sobie aparatu

biurokratycznego. Czynią to nie tylko z przyczyn merytorycznych, czyli to po to, aby

usprawnić proces wprowadzania w życie przepisów wykonawczych. Liczą się tu

przyczyny pozamerytoryczne związane z zawłaszczaniem przez partie przywilejów w

postaci eksponowanych stanowisk urzędniczych. Jest ona dyskretnym polem oddziaływań

grup interesu.

arena przemysłowa - -można wyróżnić dwa podstawowe aspekty interakcji. Pierwszy

wiąże się z zagadnieniem umiejscowienia partii w procesie pośrednictwa interesów. Drugi

dotyczy – zakorzenionej w reprezentatywności - siły organizacji grup interesu (związków

zawodowych, organizacji pracodawców etc.) realizujących oczekiwania swoich

zwolenników. Pierwszy ze wspomnianych aspektów odnosi się do możliwości wpływy

partii na proces decyzyjny wewnątrz organizacji niepartyjnych, drugi – do potencjału

przetargowego, jaki posiadają grupy interesów negocjacjach z elitami partyjnymi. W tzw.

modelu korporatystycznym.

1l. Partie komunistyczne

- Reprezentują rodzinę partii lewicowych

- Najstarsze z obecnie działających powstały w I i II dekadzie XXw.

- Były produktem rewolucji w Rosji 1917r./ w Niemczech, Finlandii powstały po rewolucji

Można wyodrębnić kilka faz rozwoju:

- W okresie międzywojennym i po II wojnie partie kom. powstawały pod dyktatem Moskwy

- W okresie fascynacji tzw. eurokomunizmem (lata 70-te), gdy wiele partii zanotowało spore

sukcesy wyborcze, nastąpił proces marginalizacji polit.

- Upadek państw tzw. realnego socjalizmu po 1989 spowodował zróżnicowaną reakcję

zachodnich partii komunistycznych:

- I grupa uważająca, iż upadek komunizmu w Europie Wsch. nie ma żadnego wpływu na

zmianę tożsamości partii

- II grupa obejmuje ugrupowania, które popierają tezę, iż nastąpił upadek socjalizmu w

zdegenerowanej formie, a nie socjalizmu w ogóle.

12. Partie socjaldemokratyczne

Większość powstała w II pół. XIX w. Rodzina tych partii charakteryzuje się:

a) są to partie parlamentarne- upowszechnienie prawa wyborczego oznaczało ich wejście

do parlamentu jako reprezentacji klasy robotniczej i zaakceptowały wyborczą logikę

rywalizacji wyborczej

b) prosystemowe- odrzuciły strategie rewolucyjnej zmiany i z chwilą wejścia do parlamentu

zaakceptowały reguły gry politycznej, przejęły odpowiedzialność za tworzenie gabinetów

c) relewantne- często formują gabinety lub są partiami inicjującymi, wokół których

ogniskują się procedury negocjacyjne prowadzące do tworzenia gabinetów

13. Partie lewicowo - libertariarne

- Rodzina tych partii obejmuje 3 odmienne kategorie ugrupowań:

- W 60- tych latach pojawiły się małe partie lewicowe określane mianem lewicowo -

socjalistycznych.

Uważane

były

fenomen

skandynawski.

- Twórcy tych partii początkowo traktowali je jako alternatywę wyborczą dla partii

socjaldemokratycznych.

- Przełom lat 70/80-tych: powstawanie partii ekologicznych - zielonych, które wnoszą do

polityki nowe kwestie problemowe.

- Na tworzenie partii ekologicznych wpływa wiele czynników- typ systemu wyborczego,

charakter systemu partyjnego, rola związków zawodowych, znaczenie spraw ekologicznych

dla społeczeństwa.

- Można wskazać 3 cechy o charakterze systemowym określające tożsamość nowej rodziny

partii lewicowo - libertariarnych.

- w ich programach są akcentowane postulaty równości praw publicznych, ochrony praw

mniejszości, walki o ratowanie środowiska naturalnego.

- proces instytucjonalizacji partii opiera się na akcentowaniu pierwiastka partycypacji, co

znajduje wyraz w procesie decentralizacji ich struktury wewn. Zabezpieczenie ogniwom

terytorialnym znacznego poziomu autonomii.

- partie te kierują swój apel wyborczy do określonego elektoratu- są to ludzie młodzi,

należący do tzw. nowej klasy średniej, wyznających zasady parlamentarne i identyfikujący się

z orientacja lewicową.

14. Partie chadeckie

Najsilniejsza wyborcze rodzina o orientacji centroprawicowej. Możemy wyróżnić 3 kategorie

tych ugrupowań:

•

partie o rodowodzie katolickim

•

partie reprezentujące interesy społeczności katolickiej i protestanckiej

•

małe partie chadeckie o rodowodzie protestanckim

Partie chadeckie z wyjątkiem ugrupowań należących do 3-ciej grupy mogą się poszczycić się

wysokim poziomem relewancji rządowej.

15. Partie liberalne

Większość powstała na przełomie XIX i XX w. Po 1945r. pojawiły się dwie tendencje:

a) prawicowy liberalizm - postulowanie ograniczania do minimum działań państwa w sferze

ekonomii; w programach zaczęto postulować wolność obywatelską i zagwarantowanie

indywidualnych praw człowieka (FDP Niemcy). Rozwinął się w krajach, gdzie istniały silne

partie chadeckie, a nie ma p. konserwatywnych jako reprezentanta opcji prawicowej.

b) centrolewicowy liberalizm- charakteryzuje się podkreśleniem prosocjalnej orientacji polit.

opartej na sprawiedliwości społecznej (należą tu partie liberalne stare typu FP Szwecja).

Pojawia się w krajach, gdzie istnieją silne partie konserwatywne.

Jak na partie o niskim poparciu wyborczym , mają znaczną relewancję rządową, co dotyczy

krajów, w których występuje dwu-i-pół i wielopartyjny format systemu.

16. Partie konserwatywne

Wśród nich można wyodrębnić 2 rodzaje ugrupowań:

a) ogólnonarodowe - próbują one złagodzić typ apelu klasowego, oferują wyborcy tożsamość

uniwersalną „ponad podziałami", np. Irlandzka Fianna Fail.

b) ogólnonarodowe o populistycznym typie apelu wyborczego - charakteryzuje ją

obecność silnych akcentów narodowych w programach wyborczych. Ugrupowania takie

pojawiły się w latach 70-tych (Grecja, Hiszpania)

•

Partie konserwatywne pozostają silniejszą wyborcze rodziną niż ich bezpośredni

sąsiad w rywalizacji, czyli partie chadeckie

•

Dysponują znacznym poziomem relewancji rządowej

•

Mają z reguły charakter partii inicjujących

17. Partie ultraprawicowe

Znajdują się na najbardziej na prawo wysuniętym odcinku przestrzeni rywalizacji politycznej.

Wyróżniamy 2 ich typy:

a) ultraprawicowe starego typu :

- nawiązują do tradycji autorytarnej- faszystowskiej

- podważają reguły legitymacji istniejącego systemu polit.

- akcentują kwestie antyparlamentarne, antypartyjne, antypluralistyczne

odrzucają

demokratyczne

zasady

gry

politycznej

odwołują

się

koncepcji

nacjonalizmu

- przykłady: DVU Niemcy, CD Holandia

b) ultraprawicowe nowego typu :

- nie mają powiązania programowego i organizacyjnego z partiami faszystowskimi

- mówi się tu o partiach Nowej Prawicy

- parlament traktują jako zasadniczą płaszczyznę rywalizacji

- obca im jest ideologia faszystów

- należą do p. małych -ok. 10% zdobytych głosów wyborczych (należą tu: Front Narodowy

Francja)

18. Klasyfikacje partii politycznych.

Klasyfikacje partii politycznych oparte na kryterium organizacyjnym

M. Duverger bierze pod uwagę kryterium organizacyjne oraz charakter członkostwa w

partiach politycznych i na tej podstawie wyróżnia:

a) partie bezpośrednie: charakteryzują się tym, iż ich członkami są obywatele, którzy

wypełniają deklarację przystąpienia i uczestniczą w spotkaniach lokalnych organizacji

b) partie pośrednie: to organizacje w której występuje zasada zbiorowego grupowego

uczestnictwa. Członkami partii stają się np. stowarzyszenia czy organizacje (związki

zawodowe, izby handlowe). Klasycznym przykładem partii pośredniej jest Brytyjska Partia

Pracy. Stowarzyszenia działające w ramach partii są ekonomicznie i finansowo niezależne.

Mają własne statuty i osobowość prawną. Występują wśród ugrupowań chadeckich lub

socjaldemokratycznych.

M. Duverger uwzględniając również kryterium organizacyjne zaproponował odmienną

klasyfikację partii politycznych określono niejednokrotnie mianem „genetycznej”. Wyróżnił

on partie:

•

Wewnętrznie tworzone: ustabilizowały swój status jeszcze przed upowszechnieniem

prawa wyborczego reprezentując uprzywilejowaną część społeczeństwa w ramach

areny parlamentarnej

•

Zewnętrznie tworzone: powstały najpierw jako polityczna organizacja społecznych

poza parlamentem, by z czasem pojawić się w jego ramach

Z bardziej zaawansowanym procesem instytucjonalizacji, przynajmniej w Europie

Zachodniej, mieliśmy do czynienia w przypadku ugrupowań o rodowodzie parlamentarnym,

powstającym w wyniku penetracji terytorialnej, dysponujących instytucją, zdecydowanych na

przeprowadzenie radykalnych reform lub broniącego istniejącego status quo oraz

pozbawionych charyzmatycznego lidera.

Słabsza instytucjonalizacja cechowała partię polityczną o rodowodzie parlamentarnym

tworzone przez terytorialne rozproszenie, które wcześnie stały się wartością samą w sobie i

nie występowała w nich instytucja sponsora zewnętrznego oraz ujawnił się wpływ

charyzmatycznego lidera.

Klasyfikacje partii politycznych oparte na kryterium funkcjonalnym

Pojawia się wiele klasyfikacji opartych na ocenie ich funkcjonalności wobec np. ustroju

politycznego (reżimu lub demokracji jako takiej). Dość często politolodzy odwołują się do

klasyfikacji wyodrębniającej partie:

•

Konstytucyjne: to ugrupowania, które akceptują obowiązujące zasady gry politycznej

i porządek instytucjonalny, a przede wszystkim akcentują regułę alternacji władzy

opartej na demokratycznych mechanizmach wyborczych.

•

Rewolucyjne (antykonstytucyjne): stawiają sobie za główny cel obalenie

istniejącego porządku konstytucyjnego co z reguły sugeruje użycie przemocy jako

sposobu alternacji władzy.

Z podobną klasyfikacją mamy do czynienia w przypadku przeciwstawienia:

•

Partiom pozasystemowym: które akcentują konstytucyjne i polityczne zasady gry

•

Partii antysystemowych: podejmujących różnorodne działania oparte nastawione na

podważanie czy też osłabienie legitymacji systemu demokratycznego.

W systemach demokraci liberalnej partie ulokowane w centrum, czyli rozciągające się od

centrolewicy do centroprawicy, są prawie zawsze pozasystemowe. Nie oferują one radykalnej

polityki ani nie są nośnikami radykalnej ideologii. Baza społeczna tych partii jest

umiarkowana w poglądach.

19. Funkcje partii politycznych

FUNKCJE PARTII WG SZKOŁY AMERYKAŃSKIEJ

ORIENTACJA

KLASYCZNA

(przyczynowa)

Wg orientacji klasycznej odniesione skutki są efektem działań wcześniejszych, czyli związki

przyczynowe poprzedzają ostateczny rezultat, Charles E. Merriam (1923r.):

1. funkcja selekcji kadr partii.

2. funkcja formułowania polityki publicznej.

3. funkcja kierowania rządem lub jego krytyki (to do opozycji).

funkcja

politycznej

edukacji

kształtowanie

opinii

publicznej).

5. funkcja ciała pośredniczącego między obywatelami, a rządem.

ORIENTACJA

FUNKCJONALNA

Trzy podst. cechy wykorzystywane przy analizie partii politycznej:

I. Prezencja partii -jej powierzchowność.

II. Natura partii - pełnienie funkcji egzystencjalnej (przetrwania) oraz podwyższenia

decentralizacji państwa (im bardziej partie są zintegrowane, tym egzekutywa państwowa jest

bardziej

scentralizowana-M.

Grodzins).

III. Wzory zachowań partii - np. strategii wyborczej, rekrutacji elit partyjnych etc.

Orientacja funkcjonalna odrzuca klasyczną, ale trzy w/w cechy pierwszej mogą być

zinterpretowane w drugiej (klasycznej) - prezencja, natura i przyjęte wzory zachowań są

rezultatem systemu partyjnego, a nie wartością samą w sobie. Ostatecznie ustalono, że

orientacja funkcjonalna nie odpowiada w pełni rzeczywistości i jest błędna, bo w USA partie

to głównie maszyny wyborcze (na usługach establishmentu) o heteronomicznym charakterze i

funkcji adaptacyjnej wobec silnej pozycji elity politycznej w ramach systemu (James C.

Charlesworth, William N. Chambers i in.).

Są jednak funkcje uniwersalne (nie podlegające jakiejkolwiek dyskusji):

•

agregacja interesów

•

selekcji i rekrutacji elit

•

formułowania celów (polityki publicznej)

FUNKCJE

PARTII

SZKOŁY

EUROPEJSKIEJ

Funkcje partii wg ANTHONY KINGA

Antoni King wskazuje VI najistotniejszych funkcji pełnionych przez partie polityczne:

1. Zagospodarowania głosów

2. Integracji i mobilizacji publiczności masowej

3. Rekrutacji liderów politycznych

4. Organizacji rządu

5. Formułowania polityki publicznej

6. Agregacji interesów

Partie polityczne odbierane są jako nadzwyczaj mocne instytucje polityczne w kontekście

istnienia narodowych systemów partyjnych krajów Europy. Partie polityczne są jedynym

nośnikiem wartości i idei politycznych.

Funkcje partii wg MARKA SOBOLEWSKIGO

Zdaniem autora funkcje są jednym z podstawowych elementów konstytucyjnych –

nowoczesne pojęcie partii.

1. Wyborcza a w tym tworzenia programu politycznego i selekcji kandydatów.

2. Rządzenia kierowania organami państwowymi oraz kontroli rządu (opozycja).

3. Kształtowania opinii i postaw politycznych, tj. -wychowawcza, poprzez artykulację

interesów dzięki prasie partyjnej, wystąpieniom, wiecom, strajkom, demonstracjom etc.

Funkcje partii wg RYSZARDA HERBUTA

1. Społeczna - w większym bądź mniejszym stopniu partie muszą być powiązane ze strukturą

społeczeństwa, aby móc przechwycić pewien odsetek głosów pozwalający im na wejście do

parlamentu i dojście do władzy. Każda partia musi wypracować strategię wyborczą

nastawioną na max zysków wyborczych- towar wprowadzany na rynek i oferowany

masowemu odbiorcy. Może być ofensywny- partia dąży do rozszerzenia swego elektoratu,

bądź defensywny- broni status quo.

2. Państwowo – publiczna - udział w parlamentowo- gabinetowej rywalizacji, przy czym cel

„bliższy” - przechwycenie określonych stanowisk publicznych, cel „dalszy" zagwarantowanie

sobie wpływu na politykę państwa. Strategia koalicyjna- katalog określonych zachowań w

stosunkach międzypartyjnych (kraje wielopartyjne)- tworzenie koalicji z maksymalizacją

korzyści (obsadzenie jak największej liczby ministerstw).

3. Organizacyjna - organizowanie struktury zależności wewnątrzpartyjnych, mających

często wpływ na całą partie. Zasady organizacji partii, czyniące ją bardziej efektywną w l

rywalizacji politycznej:

a) powinna odzwierciedlać strukturę elektoratu. Gdy klientela homogeniczna- łatwe, ale

gdy zróżnicowana, wtedy muszą się wytworzyć poszczególne segmenty wewnątrz partii,

reprezentujące określone grupy społeczne.

b) musi gwarantować podejmowanie decyzji w rozsądnym czasie. Często musi to być

szybkie działanie, bo dużo wyborców decyduje się w ostatniej chwili.

c) szybki proces podjęcia jednoznacznej decyzji, która będzie potwierdzeniem istniejącego

w partii konsensu co do zasadniczych kwestii nurtujących elektorat.

d) zmiany wewnątrz partii powinny następować w związku ze zmianami wokół partii.

Trzeba tu jednak uważać, aby zbyt częste przetasowania nie wywołały zagrożenia wśród

członków i agitatorów partyjnych.

Funkcje

partii

RICHARDA

KATZA

PETERA

MAIRA

Wyróżnili trzy podstawowe struktury organizacyjne (czyli subsystemy), które pełnią swe

funkcje:

1. Pełniące funkcje publiczną - utożsamiana z urzędnikami państwowymi (posłowie).

Przedstawiciele partii są odpowiedzialni za utrzymywanie pozytywnych kontaktów partii z jej

wyborcami, aby uzyskać poparcie w kolejnych wyborach.

2. Odpowiedzialne za funkcje życiowe - tzw. motor sprawczy partii, organizacja „celowych

grup" mających wspierać partię polityczną (np. znane z filmu bądź teatru postacie), dlatego

zatrudnia się profesjonalny aparat na szczeblu lokalnym (ale nie tylko).

3. Odpowiedzialne za funkcje centralne - afiliowane organizacje oraz centralni pracownicy

partii (narodowa kadra). Centralne biuro utrzymuje ścisły kontakt ze wszystkimi swoimi

strukturami; a także zajmuje się alokacją zasobów oraz pełni czasem funkcję kontrolną.

Funkcje wg ANDREWA HEYWOODA

1. Reprezentacyjna - wyrażanie poglądów polit. tak przez członków partii, jak grup

wyborców oraz właściwego już elektoratu partyjnego na rynku politycznym.

2. Rekrutacji i formowania elit - politycy obsadzają urzędy publiczne na podst. oficjalnego

stanowiska partii, np. premierem zostaje najczęściej lider zwycięskiej partii, a stanowiska

ministerialne obejmuję inni prominentni działacze partyjni. Partia ponadto jest swego rodzaju

treningiem politycznym - obdarza polityków wiedzą, umiejętnościami, doświadczeniem; co

pozwala im konstruować program wyborczy, administrować nowo pozyskanymi funduszami

itd.

3. Formułowania celów - partie muszą konstruować atrakcyjne społecznie programy aby

zwiększyć swą popularność wśród obywateli - potencjalnego i przychylnego elektoratu,

gotowego oddać na nie swe głosy. Służą temu zjazdy, pikniki, mityngi, manifesty etc.

4. Agregacji i artykulacji interesów - partie są narzędziem, dzięki któremu zróżnicowane

grupy społeczne (religijne, etniczne itp.) prą naprzód lub bronią swych interesów.

5. Socjalizacji i mobilizacji politycznej - partie zachęcają grupy społeczne do pełnego

zaakceptowania reguł gry politycznej w ramach demokracji - konieczny element mobilizacji

poparcia społecznego dla systemu politycznego.

6. Organizacji rządu - głównie rządy partii, tj. gdy jedna bądź kilka tworzy gabinet -

stabilizacja i koherencja rządów (zwłaszcza gdy rządzi jedna ekipa). Poza tym partie ułatwiają

kooperację parlament (legislatywa) / rząd (egzekutywa).

20. Natura partii i jej cele

Jej naturą jest obieranie sobie i dążenie do celów:

a) zdobycie głosów wyborczych – jedne partie pragną zdobyć absolutną większość, zaś innym

wystarczy otrzymanie większego odsetka głosów niż niektórzy rywale.

b) przechwycenie określonych stanowisk publicznych – Niektóre partie polityczne biorą pod

uwagę sformułowanie czysto jednopartyjnego gabinetu, wykluczając koalicję z innymi

partiami i stworzenia gabinetów koalicyjnych, inne zaś dopuszczają koalicję, ale zastrzegają

sobie dominującą pozycję.

c) realizacja określonej koncepcji programowej – aspiracje jednych partii dążą do pełnej i

bezwarunkowej realizacji swej platformy programowej, zaś drugich do realizacji niektórych

swych postulatów programowych.

Partie dysponujące znaczniejszymi środkami starają się osiągnąć wszystkie te cele, zaś

mniejsze partie mogą potraktować jeden cel jako jedyny możliwy do osiągnięcia.

21. Powstawanie partii politycznych oraz proces ich instytucjonalizacji

Partie tworzone zewnętrznie- pojawiły się w ramach parlamentów, a po wprowadzeniu

prawa wyborczego zostały zmuszone do wyjścia poza ich strukturę, tworząc organizacje

terytorialne jako sposób zdobywania nowych wyborców.

Partie tworzone wewn. (głównie chadeckie, wyznaniowe) stały się najpierw formą

politycznej organizacji grupy społecznej np. klasy robotniczej .unikając areny parlamentarnej.

Miały one początkowo charakter antysystemowy, dążąc do podważenia porządku

politycznego. Z czasem jednak zaakceptowały liberalne zasady porządku politycznego,

traktując arenę polityczną jako jedyne właściwe miejsce konfrontowania grupowych interesów

politycznych i stały się równoprawnymi partnerami. W obydwu strukturach (wewn. i zewn.)

można wyróżnić 3 czynniki wpływające na zróżnicowanie struktur organizacyjnych

powstających partii:

a) organizacyjny rozwój partii może charakteryzować się terytorialną penetracją lub

rozproszeniem

- terytorialna penetracja ma miejsce gdy „centrum" kontroluje lub kieruje rozwojem

peryferii (lokalnych stowarzyszeń)

- teryt. rozproszenie oznacza, że lokalne elity tworzą względnie autonomiczne stowarzyszenia

b) istnienie lub brak zewnętrznej instytucji sponsorującej- chodzi tu o organizacje społ.

(instytucje), które stanowiły pierwotną formę mobilizacji określonej grupy społecznej i

niejednokrotnie

były

inicjatorem

stworzenia

partii

polit.

W przypadku pojawienia się sponsora:

-lojalność partyjna ma charakter pośredni, czyli związana jest przede wszystkim z instytucją

„zewnętrzną" a dopiero wtórnie z partią

- instytucja ta jest źródłem rekrutacji oraz legitymacji elity kierowniczej i w konsekwencji

może mieć wpływ na układ sił wewnątrz partii

Rola charyzmy (charyzmatycznych liderów)- te charyzmatyczne organizacje istnieją w cieniu

swych liderów. Niektóre partie mogą powstawać tylko dzięki aktywności konkretnego

lidera(np. NSDAP w Niemczech)

22. Instytucjonalizacja jest to przekształcanie stowarzyszeń w mniejszym czy większym

stopniu ustrukturyzowanych w organizacje o wyraźnym celu zdobycia i utrzymania władzy.

K. Janda definiuje instytucjonalizację posługując się 3 zmiennymi:

1) wiekiem partii

2) poziomem depersonalizacji jej organizacji i ostrością konfliktów w ramach elity

3) wyborczą i parlamentarną stabilnością

Im wyższy poziom instytucjonalizacji partii, tym zmiany w jej łonie mają mniej rozległy

charakter. Poziom instytucjonalizacji pozostaje wypadkową jej wieku, więc wiąże się z

wiekiem samego państwa i demokratycznych instytucji, które funkcjonują w jej ramach.

Ocena poziomu instytucjonalizacji musi się też wiązać ze zjawiskiem depersonalizacji.

Efektywność jej funkcjonowania w sensie trwałości zależy od umiejętnego kształtowania przez

partię swej tożsamości jako odrębnej, autonomicznej struktury, istniejącej niezależnie od jej

założyciela czy lidera.

Partie, które weszły w sferę przetargów politycznych muszą dążyć za wszelką cenę do

utrzymania swojej pozycji. Musi zostać zorganizowany potencjalny elektorat a to wymaga

tworzenia struktur terytorialnych i sprawnie funkcjonującej komórki zatrudniającej

fachowców od prowadzenia kampanii wyborczej i sterowania massmediami.

Instytucjonalizacja partii:

Instytucjonalizacja może być interpretowana jako stan lub własność. Na tej podstawie

wyróżnia się wskaźniki:

Wg. K. Jandy wskaźnikami instytucjonalizacji są:

1)wiek partii

2) poziom depersonalizacji organizacji i ostrość konfliktów wewnętrznych

3) wyborcza i parlamentarna stabilność

Wg. J. Lane i S. Ersson :

miara czasu istnienia partii

2) liczba rozłamów i połączeń organizacji

Wg. R. Rose i T. Mackie instytucjonalizacja jest równoznaczna ze zdobyciem uznanej

pozycji, co wiąże się ze spełnieniem następujących kryteriów:

stworzenie struktury organizacyjnej umożliwiającej rywalizację wyborczą

utrwalenie zwyczaju nominowania kandydatów do rywalizacji

zapewnienie ciągłości wyłaniania kandydatów w kolejnych wyborach

Wg. R. Harmel i L. Svasand instytucjonalizacja jest zjawiskiem wielowymiarowym, którego

model naukowy powinien uwzględniać czynniki wewnętrzne i zewnętrzne tj.

rutynizacja zachowań organizacji partyjnej w przestrzeni politycznej

sposób w jaki postrzegana jest partia przez innych aktorów polityki

obiektywne wskaźniki trwałości organizacji

Panebianco uzupełnia te wskaźniki o:

stopień rozwoju centralnej organizacji pozaparlamentarnej - istnienie takiego silnego

ośrodka oznacza rozwój scentralizowanego aparatu administracyjnego zdolnego

koordynować funkcjonowanie całej organizacji

stopień homogeniczności terytorialnych struktur organizacyjnych – jest on wysoki wtedy,

gdy z przyczyn statutowych porządek poszczególnych lokalnych struktur partii buduje się,

stosując te same zasady.

Wtedy struktury filii lokalnych na odpowiadających sobie poziomach organizacyjnych są

do siebie bardzo podobne. Partie słabo zinstytucjonalizowane przypominają natomiast

firmy matki, wokół których funkcjonują organizacje afiliowane, korzystające głównie z ich

szyldu, które budują swój wewnętrzny porządek w mniej lub bardziej dowolny sposób

ródła finansowania partii – partie zinstytucjonalizowane zaopatrują się w zasoby

finansowe w różny sposób. Zróżnicowanie to uniezależnia je od organizacji

sponsorujących. Istotne jest też to, jak się wydaje i w jakim zakresie partia finansowana

jest ze środków publicznych, gdyż sposób wydatkowania środków ze źródeł budżetowych

może być lepiej kontrolowana i poddawana ocenie opinii publicznej

powiązania partii z organizacjami niepartyjnymi – partie zinstytucjonalizowane cieszą się

pozycją rozgrywającego w tzw. parakoalicjach . Podporządkowują sobie organizacje grup

interesu np. związki zawodowe czy organizacje pracodawców.

Poziom adekwatności pomiędzy regulacjami statutowymi, które projektują wewnętrzną

strukturę partii, a faktycznym układem wpływów. Pojawia się tu zagadnienie zamkniętego

i otwartego modelu partii. Zamknięty model dotyczy partii o wyższym stopniu

instytucjonalizacji. Model otwarty natomiast sankcjonując niejasności co do granic

organizacji partyjnej

23. Uwarunkowania instytucjonalizacji partii politycznych w warunkach transformacji systemowej

Kontekst zewnętrzny:

istnienie przedtransformacyjnej solidarności międzypartyjnej

utrwalenie powiązań dwustronnych, dzięki któremu partie w systemach transformujących

mogły liczyć na zewnętrzne zaopatrzenie w zasoby

zabezpieczenie pozarządowych kanałów wsparcia istniejących za sprawą nieoficjalnych

kontaktów pomiędzy partiami, w zakres których zdecydowanie trudniej jest ingerować

służbom niedemokratycznego reżimu. Więzi te mają charakter personalny.

Istnienie puli indywidualnych korzyści partyjnych, czyli potencjalnych łupów, które

organizacja może zyskać za sprawą przeobrażeń systemowych. Chodzi tu przede

wszystkim o rysującą się możliwość zdobycia władzy droga przyszłej rywalizacji

wyborczej.

Kontekst wewnętrzny:

Wyróżnia się trzy widoczne bariery instytucjonalizacji partii politycznych:

pierwsza wiąże się z poszukiwaniem partnerów organizacyjnych dla młodych partii

politycznych. Niepowodzenia z tym związane mogą się również odnosić do zagadnień

transnarodowych powiązań partyjnych, ale przede wszystkim mają one wymiar

wewnętrzny

druga z nich odnosi się do zagadnień związanych z potrzebą redefinicji bądź definicji

politycznej tożsamości ugrupowania

trzecia z nich koresponduje z polityczną tożsamością partii, a dotyczy rozwoju

zakorzenionych w przeszłości, jak i nowo powstałych kontrowersyjnych układów

wymiany o nieformalnym charakterze. Relacje te mogą przybierać różne formy: od

klientelizmu przez utrwalanie koalicji dystrybucyjnych, po opanowanie struktur

administracji publicznej przez partie i grupy interesu.