I.

Funkcje partii politycznych

Funkcje partii politycznych (Marek Sobolewski) - to
zadania, które partia ma do spełnienia i wypełnienia w
systemie politycznym danego państwa. Wyróżnia się:

−

funkcje założone: przewidziane do
wypełnienia według danego modelu
normatywnego czy teorii socjologicznej,

−

funkcje wykonywane w praktyce

Partie polityczne od ich powstania do dziś przeszły
znacząca ewolucję. Uległy zmianie zasady ich
wewnętrznej organizacji, zmieniła się ich rola w życiu
politycznym poszczególnych państw, nastąpiło znaczne
zróżnicowanie ich charakteru i ich związków z aparatem
państwowym. Partie występują jako siła napędowa i
motor działania zarówno społeczeństwa jak i państwa.

Klaus von Beyme
Podstawowe funkcje spełniane przez partie polityczne:

−

określenie celów przez tworzenie programów
politycznych

−

artykułowanie i agregowanie interesów
społecznych

−

mobilizowanie i socjalizowanie społeczeństwa w
ramach istniejącego systemu politycznego

−

rekrutowanie elity politycznej i tworzenie rządu

Sigmund Neumann
Cztery podstawowe funkcje partii politycznych:

−

organizowanie chaotycznych żądań społecznych

−

wychowywanie

ludzi

w

duchu

odpowiedzialności politycznej

−

spełnianie roli ogniwa łączącego rząd z opinią
publiczną

−

selekcja przywódców

Marek Sobolewski
Trzy podstawowe funkcje partii:

−

kształtowanie opinii i postaw politycznych

−

funkcja wyborcza (a w niej tworzenie
programów politycznych i selekcja kandydatów)

−

funkcja rządzenia (a w niej kierowanie organami
państwowymi i kontrola rządu)

Ryszard Herbut
Partie mają wiele komplementarnych funkcji, z których
trzy wydaja się szczególnie istotne:

−

funkcja społeczna (partia jest ogniwem
pośredniczącym

pomiędzy

struktura

społeczeństwa a państwa. Partia oferuje wyborcy
określoną tożsamość wyborczą, tylko w ten
sposób może spełniać funkcje mobilizacyjną)

−

funkcja państwowo-publiczna

−

funkcja organizacyjna

S. M. Lipset i S. Rokkana
Wyróżniają następujące funkcje partii politycznych:

−

funkcje ekspresyjne (wytwarzają retorykę
służącą do przekładania sprzecznych potrzeb i
interesów w strukturze społecznej na postulaty

działań oraz wywiera naciski w tej materii)

−

funkcje instrumentalne

−

funkcje reprezentacyjne

Funkcja artykulacji i agregacji potrzeb i interesów
społecznych - proces artykulacji potrzeb i interesów
społecznych wiąże się z ujawnianiem, formułowaniem,
hierarchizowaniem i reprezentowaniem w procesie
decyzyjnym przez partie polityczne preferencji
odpowiednich grup społecznych, będących zwolennikami
tych ugrupowań.

−

Funkcja ekspresyjna

−

Funkcja kształtowania opinii społecznej

Funkcja wyborcza – odgrywa doniosła rolę w
funkcjonowaniu demokratycznego systemu politycznego.
Przez te funkcję uzyskują społeczną legitymizację
zarówno zwycięskie ugrupowania, wywodzące się z nich
elity polityczne, jak i cały system polityczny. Sobolewski
wyróżnia dwa jej składniki:

−

selekcje kandydatów na wybieralne stanowiska

−

formułowanie programu wyborczego

Wybory są zatem decyzja w sprawach zarówno
programowych, jak i personalnych, aczkolwiek obydwa
elementy mogą odgrywać różne role.

Selekcja kandydatów
Cztery (idealne) typy procesu nominacji kandydatów:

−

nieuregulowany, żywiołowy

−

nominacje przez organy lokalne

−

nominacje przez organy centralne

−

wybór przez członków partii

Sześć najczęściej występujących typów procesu
nominacji kandydatów:

−

władze centralne partii politycznych całkowicie
kontrolują wybór kandydatów

−

władze lokalne partii proponują zestaw
kandydatów, lecz ostateczną decyzję podejmują
organy centralne partii

−

władze centralne partii dostarczają listę nazwisk
kandydatów, z której organa lokalne partii mogą
wybrać listę ostateczną

−

władze lokalne partii decydują, za zgodą
organów centralnych partii, włączając w to
prawo dodawania oraz usuwania nazwisk
kandydatów według ustalonych warunków

−

organa lokalne partii całkowicie kontrolują
proces selekcji kandydatów i podejmują
ostateczna decyzję

−

proces selekcji kandydatów dokonywany jest
przez członków (wyborców) poszczególnych
partii politycznych lub nawet przez
bezpartyjnych w drodze glosowania

Formułowanie programu
Wyróżnia się dwa zasadnicze modele procedur układania
programu (platformy wyborcze):

−

opracowanie programu wyłącznie lub w dużej
mierze przez indywidualnych kandydatów

−

powierzenie redakcji programu wyborczego

władzom partyjnym i nadanie temu programowi
charakteru powszechnie wiążącego

Przez glosowanie na kandydatów danej partii wyborcy
wyrażają tym samym poparcie dla jej programu i
propozycji politycznych. W ten sposób realizuje się
funkcja polegająca na współdziałaniu w tworzeniu
politycznej woli narodu. Wyborcy mogą jedynie poprzeć
lub odrzucić
formułę zaproponowana przez kierownictwo partyjne,
dlatego partie wykazują tendencje do kształtowania opinii
publicznej niż do jej ujawniania.

Koalicje wyborcze
Podział koalicji partyjnych:

−

dwupartyjne

−

wielopartyjne

Biorąc pod uwagę wielkość partii wyróżnia się:

−

koalicje z udziałem wielkich partii

−

koalicje małych partii

−

koalicje pośrednie

Ze względu na wynik wyborczy koalicje dzielą się na:

−

koalicje addytywne (poparcie uzyskane w
wyborach jest równe poparciu tworzących je
partii politycznych)

−

koalicje subaddytywne (poparcie uzyskane w
wyborach jest niższe od sumy poparcia
tworzących dana koalicje partii)

−

koalicje superaddytywne (poparcie uzyskane w
wyborach jest wyższe od sumy poparcia
tworzących dana koalicje partii)

Biorąc pod uwagę kryterium prawne, wyróżnia się
koalicje zarejestrowane jako:

−

koalicje partyjne

−

listy zblokowane

−

pojedyncze partie

Funkcja rządzenia – jest realizowana przez partie w
dwojaki sposób: przez objęcie kierownictwa państwa
samodzielnie lub w koalicji oraz przez kontrolę rządów w
roli opozycji politycznej.

II. Klasyfikacja partii

Duverger

−

partie kadrowe (tworzone przez elitarne grupy
aktywistów, stanowiły przykład organizacji o
charakterze lokalnym, koalicji grup notabli
tworzących układ powiązań nieformalnych i
interpersonalnych, nie było potrzeby istnienia
zhierarchizowanych i rozbudowanych struktur
organizacyjnych, niewielka cześć społeczeństwa
posiadała prawa wyborcze)

−

partie masowe (bardziej rozbudowane,
reprezentowały dużą część społeczeństwa,
występowały w imieniu obywateli, członkostwo
formalne)

CATCH-ALL – liczy się już liczba członków, ważniejszą
role odgrywają eksperci z rożnych dziedzin, kierowane
przez fachowców od wizerunku, większe znaczenie ma
finansowanie zewnętrzne niż ze składek członkowskich.

Struktura socjalna członków stanowi podstawę do
wyróżnienia:

−

partii klasowych reprezentujących wyłącznie lub
głównie interesy określonych klas społecznych

−

partie ludowe to typ partii o otwartej platformie
programowej, mobilizującej członków i
wyborców z rożnych warstw społecznych

Marek Sobolewski
Ze względu na kryterium członkostwa:

−

partie bezpośrednie czyli takie, w których
członkiem zostaje się poprzez przystąpienie do
jednej z jej lokalnych komórek organizacyjnych

−

partie pośrednie mają postać federacji różnego
rodzaju organizacji

Ze względu na poziom uregulowania kwestii
organizacyjnych

−

partie o słabej artykulacji

−

partie o silnej artykulacji

B. Banaszak i A Preisner

−

partie oparte na zasadzie wewnętrznej
demokracji

−

partie scentralizowane

−

partie światopoglądowe

−

partie o motywacji programowej

−

partie o motywacji kratycznej (jedyny cel to
zdobycie stanowisk publicznych)

Ze względu na stosunek partii do reguł konstytucyjnych
państwa wyróżnia się:

−

partie antysystemowe

−

partie prosystemowe

−

partie antysteablishmentowe

Daniel L. Seiler
Biorąc pod uwagę zasadnicze konflikty wyróżnił:

−

partie burżuazyjne i robotnicze

−

partie klerykalne i antyklerykalne

−

partie centralistyczne i regionalne

−

partie agrarne

Rodziny partii ideologicznych według Sobolewskiego:

−

komunistyczne

−

socjalistyczne

−

chadeckie

−

liberalne

−

konserwatywne

−

faszystowskie

Klaus von Beyme

−

partie liberalne

−

partie konserwatywne

−

partie robotnicze i socjalistyczne

−

partie agrarne

−

partie regionalne

−

partie chrześcijańskie

−

partie komunistyczne

−

partie faszystowskie

−

partie drobnej burżuazji

−

partie ekologiczne

III. Systemy partyjne

M. Sobolewski i B. Banaszak
System partyjny to układ legalnie działających w danym
państwie partii politycznych.
W. Zakrzewski
System partyjny jest to mechanizm współdziałania bądź
rywalizacji organizacji społecznych w walce o władzę i w
jej sprawowaniu.

W skład systemu partyjnego będą wchodzić

wszystkie funkcjonalne w stosunku do systemu i
istniejące w danym państwie partie polityczne, z
pominięciem innych różnego rodzaju organizacji
społecznych, których oddziaływanie nie stwarza nowych
jakościowo treści i programów politycznych, zwiększa
zaś jedynie zakres i intensywność oddziaływania na
państwo tej czy innej partii politycznej. W systemie
partyjnym zawierają się te partie, które działają legalnie
opierając swoją wewnętrzna strukturę oraz metody
działania na zasadach demokratycznych. Wymogami
podstawowymi dla takiej kwalifikacji są: udział w
wyborach oraz oddziaływanie na programową działalność
zarówno organów władzy państwowej jak i innych partii
politycznych.

W skład systemu partyjnego zalicza się również:

−

normy na podstawie, których działają partie
polityczne

−

relacje pomiędzy nimi

−

funkcje wypełniane przez nie wobec otoczenia

Funkcje systemu politycznego:

a) funkcje polityczne

−

stanowi forum legalnej walki o władzę
polityczną

−

jest mechanizmem umożliwiającym
organizowanie wyborów

−

integruje i aktywizuje politycznie
społeczeństwo

−

umożliwia formowanie ośrodków władzy i
wyłanianie ekipy rządzącej

b) funkcje kulturowe

−

jest forum kształtowania opinii publicznej

−

rozwija kulturę polityczna społeczeństwa

−

wpływa na kulturę polityczną klasy
politycznej

Podział systemów partyjnych ze względu na liczbę partii:

−

jednopartyjne

−

dwupartyjne

−

wielopartyjne

Podział oparty na zasadzie konkurencyjności partii:

−

partie oparte na zasadzie konkurencyjności

−

partie niedopuszczające konkurencyjności

Ograniczenie konkurencyjności występuje na trzech
płaszczyznach:

−

delegalizacja jakiejś partii w systemie

−

niedopuszczenie jakiejś partii do udziału w

wyborach lub taka manipulacja ordynacja
wyborcza, która obniża szanse niektórych
ugrupowań

−

trwale wykluczenie partii z udziału w rządach,
pomimo iż jest reprezentowana w parlamencie

La Palombara i Weiner

−

system hegemoniczny (jedna partia rządzi przez
długi czas)

−

system partyjny zmienny (częsta i niejako
regularna zmiana partii u steru rządów)

Biorąc pod uwagę kryterium przedmiotu rywalizacji
pomiędzy partiami wyróżnia się:

−

systemy pragmatyczne (partie walczą między
sobą

przy

pomocy

argumentów

nieideologicznych, co nie wyklucza posiadaniu
przez partie własnych ideologii)

−

zideologizowane (konkurencja opiera się na
rożnych ideologiach)

G. Smith i M. Wheaton

−

system rozproszony (dużo partii bez
dominującej)

−

system równowagi (duża polaryzacja sił
politycznych ale jeden główny typ konfliktu)

−

system nierównowagi (w systemie istnieje partia,
które w każdych wyborach otrzymuje spore
poparcie i niemożliwe staje się sformowanie
stabilnego gabinetu bez jej udziału)

G. Sartori
Partie relewantne – to znaczy istotne dla funkcjonowania
całego systemu partyjnego, mogące zmienić jego
charakter i kierunek ewolucji. Sartori wyznaczył dwa
testy relewantności:

−

potencjał koalicyjny partii

−

potencjał możliwości użycia szantażu
politycznego

Systemu partyjne:

−

system wielkich partii

−

system małych partii

−

system partii pośrednich

−

przejściowe systemy partyjne

J. Blondel
Ze względu na liczbę partii oraz ich rozmiar w ramach
systemu partyjnego:

−

system dwupartyjny

−

system dwuipółpartyjny

−

system wielopartyjny oparty na dominacji jednej
partii

−

system wielopartyjny bez partii dominującej

G. Sartori
Ze względu na liczbę partii oraz ideologiczny i
światopoglądowy dystans między nimi:

−

systemy dwupartyjne

−

systemy umiarkowanego pluralizmu

−

systemy ekstremalnego (spolaryzowanego)
pluralizmu

−

systemy partii predominującej (hegemonicznej)

w spolaryzowanym pluralizmie

M. Sobolewski
Rywalizacyjne systemy wielopartyjne dzielą się na:

−

system rozbicia wielopartyjnego

−

system wielopartyjny ustabilizowany (system
dwublokowy)

−

system kooperacji partii

−

system partii dominującej

A Siaroff

−

system dwupartyjny

−

dwuipółpartyjny

−

umiarkowanie wielopartyjny z jedna partią
dominującą

−

umiarkowanie wielopartyjny z dwiema
głównymi partiami

−

umiarkowany system wielopartyjny z
równowaga pomiędzy partiami

−

ekstremalnie wielopartyjny z jedną partią
dominującą

−

ekstremalnie wielopartyjny z dwiema głównymi
partiami

−

ekstremalnie wielopartyjny z równowagą
pomiędzy partiami

IV. Partie w systemach politycznych

Jerzy Kowalski
System polityczny – to aparat państwowy, partie
polityczne oraz organizacje i grupy społeczne formalne i
nieformalne, uczestniczące w działaniach politycznych w
obrębie danego państwa oraz ogół zasad politycznych i
norm prawnych regulujących ich wzajemne stosunki.

Na system polityczny składają się trzy grupy elementów:

−

idee i wartości polityczne

−

organizacje i instytucje uczestniczące w życiu
politycznym kraju i organizujące to życie

−

normy regulujące i organizujące wcielanie w
życie idei i wartości politycznych oraz
regulujące strukturę i funkcjonowanie
organizacji i instytucji społecznych

Podsystemy

−

instytucjonalny (są to partie polityczne istniejące
obok innych organizacji społecznych, grup
interesu i przede wszystkim organów władzy
państwowej, organów administracji rządowej,
instytucji samorządowych itp.)

−

regulacyjny (obejmuje ogół norm, za których
pośrednictwem są regulowane stosunki
społeczno-polityczne)

−

komunikacyjny (są to relacje pomiędzy partiami
politycznymi oraz między nimi a aparatem
państwowym i grupami interesu)

−

funkcjonalny (składa się z ról wypełnianych
przez poszczególne elementy strukturalne oraz
przez system polityczny w całości)

Partie polityczne w demokracji

R. Katz Idea rządów partii:

−

w ramach wspólnoty politycznej istnieje
rywalizacyjny system partyjny, co jest
konsekwencją zasady dopuszczającej swobodę
tworzenia partii politycznych.

−

system ten instytucjonalizuje wolność
politycznego wyboru dokonywanego w ramach
społeczeństwa oraz prawa opozycji do
proponowania alternatywnych rozwiązań

−

efektem rywalizacji partii jest to, że
wygrywająca przejmuje całkowitą kontrolę nad
procesem rządzenia (czasami w koalicji)

−

w ten sposób wyłoniona władza państwowa
posiada demokratyczną legitymizację, partia
realizuje bowiem w praktyce wolę suwerena
wyrażoną w akcie wyborczym

−

władza państwowa odpowiedzialna jest przed
społeczeństwem, gdyż została powierzona
jednostkom zorganizowanym w partie
zawdzięczające swoją pozycję wyborczej
aprobacie

−

istnieje grupa polityków lojalnych wobec partii i
odpowiedzialnych przed elektoratem, która
zajmuje szczególna role w procesie społeczno-
politycznych przetargów i negocjacji

Modele rządów:

−

parlamentarno gabinetowy

−

model prezydencki

−

półprezydencki

−

model konwentu

Celem fazy instytucjonalizacji partii politycznych jest
osiągnięcie statusu stabilnego i pełnoprawnego uczestnika
gier politycznych, zarówno na poziomie wyborczym jak i
parlamentarno gabinetowym. Wyróżnia się trzy fazy tego
procesu:

−

fazę identyfikacji (wypracowanie przez liderów
określonej formuły nowej partii politycznej i
wyznaczenie jej miejsca w rywalizacji między
partyjnej)

−

formuła organizacji (wypracowanie efektywnej
struktury organizacyjnej)

−

formula stabilizacji (maksymalizacja wyników
wyborczych)

Przejście tych trzech faz rozwojowych wydaje się
warunkiem realizacji głównego celu istnienia partii
politycznych czyli funkcji rządzenia.

Partie w systemie autorytarnym
Ernest Nolte - Autorytarną można nazwać każdą formę
ustrojową, w której przyznaje się wyższą pozycję innemu
składnikowi władzy centralnej niż parlament.

J. Linz - Autorytarne reżimy są systemami politycznymi z
ograniczonym, nie opartym na odpowiedzialności
pluralizmie politycznym, bez staranie wypracowanej
kierowniczej ideologii, bez ekstensywnej czy intensywnej
mobilizacji politycznej, w których przywódca pełni
władzę w ramach formalnie słabo zdefiniowanych, ale w
rzeczywistości dobrze przewidywalnych ograniczeń.
Cechą systemu autorytarnego w odróżnieniu od systemu

totalitarnego, w którym występuję ujednolicenie systemu
politycznego i państwa, jest występowanie ograniczonego
pluralizmu politycznego, gospodarczego, kulturowego itp.

Dysfunkcje rywalizacji partii według zwolenników
autorytaryzmu:

−

demagogia partii politycznych walczących o
władze

−

partie nie są depozytariuszami najcenniejszych
wartości społecznych

−

walki międzypartyjne są groźbą dla bytu państwa

Propozycje modyfikacji prawa wyborczego:

−

wyzwolenie wyborów z walki międzypartyjnej

−

zindywidualizowanie wyborów

−

znieść ograniczenia partyjne nakładane na
posłów i kluby partyjne w parlamencie

W systemach autorytarnych partia nie jest dobrze
zorganizowania ideologicznie i nie monopolizuje
wszystkich dróg dostępu do władzy. Członkostwo w partii
przynosi niewielkie korzyści, i nakłada niewiele jeśli w
ogóle, obowiązków. Partia jest tylko jednym z elementów
pluralizmu władzy, brak jest spójnej legitymacji
ideologicznej.

Partia w systemie totalitarnym
Zdaniem C. J. Fredricha trwałe cechy systemu
totalitarnego to:

−

oficjalna wszechogarniająca ideologia o cechach
chilialistycznych

−

jedna masowa partia kontrolowana przez
oligarchie

−

system terrory czy to psychologicznego, czy
fizycznego

−

prawie kompletny monopol środków przekazu

−

monopol państwa na broń

−

scentralizowane zarządzanie gospodarką

Partia w systemie komunistycznym:

−

nomenklatura i scentralizowany aparat wraz z
osobami przywódców były środkiem do celu,
jakim była kierownicza rola partii

−

rola partii to konieczny środek do celu, jakim
miało być państwo dyktatury proletariatu

−

taka treść i forma państwa wzbogacona o
odpowiednie instytucje i procedury, to konieczny
środek budowy ustroju socjalistycznego

−

tworzenie i utrwalanie tego ustroju
gospodarczego to też tylko środek do osiągnięcia
misji historycznej proletariatu jako wyzwoliciela
całej ludzkości

−

owa misja miała być środkiem do ostatecznego
celu do koniecznego przejścia od kapitalizmu do
komunizmu

W systemie komunistycznym występowały dwa typy
systemu partyjnego:

−

system ściśle jednopartyjny

−

system z partia hegemoniczną

Funkcje partii:

−

partia reprezentuje i wyraża ideologię
socjalistyczną stojąca u podstaw całego systemu

−

przez aktywność swoich członków w
instytucjach państwowych i organizacjach
społecznych partia uzgadnia funkcjonowanie
tych instytucji z podstawowymi celami systemu

−

partia określa ogólne dyrektywy polityczne
działalności instytucji państwowych

−

partia mobilizuje pewna liczbę obywateli do
udziału w podejmowaniu decyzji politycznych
na różnych szczeblach zarządzania

−

partia rekrutuje i wychowuje kadry przywódców
politycznych działających wewnątrz partii bądź
w instytucjach państwowych

Partia w systemie nazistowskim

Istnieje tylko jedna partia, która zostaje

konstytucyjnie włączona w państwo w ten sposób, iż
każdorazowo wódz partii jest z tytułu swojego stanowiska
głową państwa, względnie szefem rządu; następuje
podobna unia szeregu innych stanowisk w aparacie
partyjnym i państwowym. Partia chroniona jest tymi
samymi normami co państwo i jego urządzenia.

Partia staje się częścią aparatu państwowego.

Droga do awansu politycznego wiedzie tylko i wyłącznie
przez partię. Partia wykonuje tez funkcję będące
odpowiednikami funkcji integracyjnej i kształtowania
opinii społecznej, stawiając sobie za cel uformowanie
nowego człowieka i społeczeństwa.