Łotwa - system partyjny
ZARYS PAŃSTWA
Republika Łotewska, druga pod względem ludności i powierzchni republika nadbałtycka.
Powierzchnia: 64,6 km2
Ludność: 2 291 000
59% Łotyszy
28,5% Rosjan
3,8% Białorusinów
2,4% Polaków
Kwestia obywatelstwa - ok. 420 tys. osób (18% ludności) go nie posiada.
KRÓTKO O HISTORII
Młode państwo, powstałe w 1918 roku, wcześniej część Carstwa Rosji. 1940 - włączenie do ZSRR, okupacja niemiecka, ponownie część ZSRR.
1990 - Rada Najwyższa ŁSSR przyjęła deklarację przywrócenia niepodległości.
21 sierpnia 1991 - ogłoszenie pełnej niepodległości po porażce puczu Janajewa w Moskwie.
1993 - pierwsze w pełni wolne wybory.
2003 - 67% Łotyszy za członkostwem w UE
SYSTEM POLITYCZNY
Republika parlamentarna z systemem parlamentarno-gabinetowym.
Jednoizbowy Sejm, 100 deputowanych wybieranych w proporcjonalnych wyborach powszechnych na 4 lata, system Saint-League. Wybory co 4 lata w pierwszą sobotę października.
5% próg wyborczy, 18 czynne prawo, 21 bierne. Brak obowiązków zamieszkania w okręgu, jednak długi katalog spraw uniemożliwiających kandydowanie, m.in. wyrok za czyn karalny na Łotwie, praca na rzecz organów bezpieczeństwa ZSRR lub ŁSSR, nieznajomość języka łotewskiego na trzecim (najwyższym) poziomie.
Rząd z premierem nominowanym przez Prezydenta i zatwierdzanym przez Sejm. Obecnie: Aigars Kalvitis z Partii Ludowej. Koalicja 4 ugrupowań: Partia Ludowa, Unia Zielonych i Farmerów, Ojczyzna i Wolność, Łotewska Droga.
Prezydent - wybierany przez Sejm na 4-letnią kadencję (do 1997 - 3-letnia). Funkcja typowo reprezentatywna. Może zostać w każdej chwili odwołany większością 2/3 głosów na wniosek połowy deputowanych. Obecnie: Vaira Vike-Freiberga.
SYSTEM PARTYJNY
System ekstremalnie wielopartyjny z równowagą pomiędzy partiami
Podstawy prawne:
- Konstytucja Łotwy z 1993 roku stanowi zmodyfikowaną wersję Konstytucji 1922, reaktywowanej w 1990 roku. Art. 102: „Każdy ma prawo do zrzeszania się w stowarzyszenia, partie polityczne i inne organizacje społeczne.”
- Brak odrębnej ustawy o partiach. Poświęcone im są artykuły 43-49 Ustawy o Organizacjach Publicznych. Partia może zrzeszać wyłącznie obywateli łotewskich. Członkiem można zostać po ukończeniu 16 roku życia. Założenie partii wymaga przynajmniej 200 osób. Działanie partii powinno koncentrować się na udziale w wyborach oraz wdrażaniu programu.
- Ustawa o Finansowaniu Partii Politycznych 2002. Wcześniejsze prawo było bardzo liberalne. Obowiązek składania deklaracji finansowych przed i po wyborach. Brak ograniczeń wydatków na kampanię wyborczą, ale brak subsydiów państwowych na działalność polityczną.
Rozwój systemu partyjnego:
Współczesny system partyjny sięga początkom lat 90. Wcześniej monopol Komunistycznej Partii Łotwy, będącej gałęzią KPZR. Niemal wszystkie ugrupowania Łotwy wywodzą się w jakimś stopniu ze struktur polityczno-społecznych ŁSRR. Wyjątkiem są partie narodowe oraz niektóre partie powstające od końca lat 90 (np. Nowa Partia lub Partia Ludowa).
Wybory 1990 do Rady Najwyższej ŁSRR - wolne, pod względem możliwości wyboru między wieloma opcjami. Zwycięzca - Łotewski Front Ludowy (LTF - Latvijas Tautas Fronte). Kryzys przemian doprowadził do spadku popularności Frontu, który w kolejnych wyborach nie wszedł do Sejmu i zniknął ze sceny politycznej.
Wybory 1993 - uważane za pierwsze w pełni wolne, gdyż odbyły się po uzyskaniu niepodległości. Frekwencja niemal 90%, najwyższa w historii kraju. Brak progów wyborczych, weszło 8 partii które uzyskały ponad 4% głosów. Zwycięstwo centrowej Łotewskiej Drogi (LC - Latvijas Cels) która utworzyła koalicję wraz ze Związkiem Łotewskich Farmerów (LZS - Latvijas Zemnieku Savieniba).
Wybory 1995 - wprowadzono 5% próg wyborczy. Fragmentaryzacja Sejmu. Weszło 9 ugrupowań między którymi istniała równowaga. Kłopoty ze stworzeniem koalicji, gdyż największe ugrupowanie (Demokratyczna Partia „Gospodarz”) uzyskało zaledwie 18 mandatów. Kłopoty ze sformowaniem koalicji, wobec czego powołano rząd pozapartyjny.
Wybory 1998 - 6 ugrupowań weszło do Sejmu. Zwycięstwo nowej formacji - Partii Ludowej (TP - Tautas Partija) - 24 miejsca. Nie utworzyła jednak koalicji z powodu kontrowersji dotyczących jej lidera. Rząd uformowały Łotewska Droga, Nowa Partia (JP - Jauna Partija), oraz Ojczyzna i Wolność / Narodowa Partia Konserwatywna (TuB/LNNK) - w sumie 46 miejsc w Sejmie.
Wybory 2002 - ponownie 6 ugrupowań. 26 miejsc uzyskała Partia Nowej Ery (JL - Jaunais Laiks), która utworzyła gabinet wraz z Unią Zielonych i Farmerów (ZZS - Zalo un Zemnieku Savieniba) i Łotewską Pierwszą Partią (LPP - Latvijas Pirma Partija). Na początku 2004 Partia Nowej Ery przeszła do opozycji, do koalicji zaś weszła Partia Ludowa. Pod koniec 2004 jednak Nowa Era powróciła do koalicji, współtworząc rząd premiera Kalvitisa, by ponownie z niej wyjść na początku 2006.
Wybory 2006 - zwycięstwo działającej od 2004 roku koalicji premiera Aigarsa Kalvitisa - jego Partia Ludowa uzyskała 23 miejsca. Istniejąca do dziś koalicja składa się z czterech ugrupowań: Partii Ludowej, Unii Zielonych i Farmerów, Ojczyzny i Wolności, oraz koalicji Łotewska Droga / Łotewska Pierwsza Partia.
PRZEGLĄD GŁÓWNYCH PARTII POLITYCZNYCH
- Partia Ludowa (TP - Tautas Partija) - centroprawicowa partia konserwatywna / konserwatywno-liberalna utworzona w 1998 roku. Od tego czasu jest cały czas obecna w Sejmie, a od 2004 stoi na czele koalicji rządowej. Partia lansuje swoich liderów na energicznych, dotąd nie angażujących się politykę. W rzeczywistości wielu z nich wywodzi się z Łotewskiej Partii Komunistycznej. Jest to typowa partia władzy, nastawiona na rządzenie. Wspiera łotewską tożsamość kulturową, promuje politykę prorodzinną. Naczelne wartości to rodzina, naród i moralność. Popiera liberalizm gospodarczy, dąży do likwidacji monopoli państwowych.
Lider: Atis Slakteris.
- Unia Zielonych i Farmerów (ZZS - Zalo un Zemnieku Savieniba) - ugrupowanie centrowe / centrolewicowe. Powstało przed wyborami 2002 jako sojusz Łotewskiej Partii Zielonych i Związku Łotewskich Farmerów. Cały czas obecny w koalicjach rządowych. Unikalny sojusz partii agrarnej z partią ekologiczną powstał na bazie poparcia dla małych gospodarstw rolnych, ich zagrożenia ze strony wielkich „przemysłowych” gospodarstw, oraz chęci ograniczenia zagrożeń dla środowiska naturalnego. Związek Łotewskich Farmerów jest partią z tradycjami sięgającymi 1917 roku. Wywodzi się z niej Guntis Ulmanis - pierwszy prezydent Łotwy po 1990. Łotewska Partia Zielonych powstała w 1990. Łączy w lewicowe poglądy na ochronę środowiska z elementami prawicowego programu społeczno-gospodarczego.
Liderzy: Augustus Brigmanis i Indulis Emsis.
- Partia Nowej Ery (JL - Jaunais Laiks) - utworzona w 2001 partia konserwatywna, z elementami populizmu. W ramach Sejmu 2002 dwukrotnie wchodziła w skład koalicji rządowej. Zaistniała jako partia antykorupcyjna, co też jest głównym postulatem jej programu. Inne elementy programu przewidują m.in. poprawę budżetu poprzez zwalczanie uchylania się od płacenia podatków, reforma zdrowia, oraz zniesienie finansowania przez państwo wyższej edukacji.
Lider: Karlis Sadurskis
- Łotewska Droga (LC - Latvijas Cels) - liberalna partia centrowa, utworzona w 1993 przez część dawnych działaczy Łotewskiego Frontu Ludowego. Miała swój udział w każdym Sejmie za wyjątkiem 2002. Znaczna część działaczy to profesjonalni politycy, biznesmeni, dyplomaci i urzędnicy wywodzący się ze środowisk popierających pierestrojkę. Początkowo miała formę luźnego ruchu, dopiero potem stała się typową partią. Łotewska Droga posiada mało konkretny program, zawierający ogólne tezy o konieczności reform gospodarczych i integracji z UE. Mocnym elementem jest skupienie w sobie elit. W Wyborach 2006 weszła do Sejmu w koalicji z Łotewską Pierwszą Partią.
Lider: Ivars Godmanis, pierwszy premier niepodległej Łotwy.
- Ojczyzna i Wolność (TuB/LNNK) - partia nacjonalistyczna, wywodząca się z ruchu niepodległościowego lat 80-tych. Obecna w Sejmie nieprzerwanie od 1993. Prozachodni program kładzie nacisk na akcentowanie interesu Łotwy w ramach UE. Partia popiera desowietyzację i rozliczenie ze starym systemem. Jest za bezkompromisowym podejściem wobec mniejszości rosyjskiej, optując za ostrym prawem dotyczącym obywatelstwa.
Zgodnie z tym prawem po 1991 za Łotyszy uznawano zamieszkałych na Łotwie przed 17 czerwca 1940 i ich potomków. Inni mogli zostać poddani naturalizacji.
Lider: Roberts Zile
- Partia na rzecz Praw Człowieka na Łotwie (PCTVL - Par Cilveka Tiesibam Vienota Latvija) - koalicja kilku partii lewicowych reprezentujących interes mniejszości narodowych na Łotwie, głównie dużej mniejszości rosyjskiej. Partia zarzuca władzom łotewskim krzywdzące ograniczanie praw mniejszości na Litwie. Postuluje ustanowienie Rosyjskiego jako drugi oficjalny język, przyznanie obywatelstwa wszystkim ludziom stale zamieszkującym Łotwę, oraz zacieśnienie związków kraju z Rosją.
Lider: Tatiana Żdanok.
- Centrum Zgody (SC - Saskanas Centrs) - utworzona w 2005 lewicowa koalicja której trzon stanowią Partia Zgody Narodowej oraz Socjalistyczna Partia Łotwy.
Partie te mają w swojej bazie członkowskiej zarówno rdzennych Rosjan jak i Łotyszy. Opowiadają się za modelem państwa dwóch społeczności oraz za bezwarunkowym przyznaniem obywatelstwa łotewskiego wszystkim zamieszkałym na Łotwie w momencie uzyskania przez nią niepodległości.
3