Wykład II

Partie polityczne:

• Stowarzyszenie oparte na dobrowolnej rekrutacji, którego celem jest zdobycie władzy w ramach związku, a członkom zapewnienie materialnych i duchowych potrzeb. (Max Weber)

• Grupa polityczna, obecna w procesie politycznym, zdolna poprzez wybory wysunąć na stanowiska publiczne kandydatów (Giovanni Sartori).

• Zorganizowana grupa osób dobrowolnie zrzeszonych i wyznających podobne zasady polityczne wyrażone w programie, który stanowi podstawę działalności zmierzającej do zdobycia lub utrzymania władzy w państwie i zrealizowania tą drogą swoich interesów (Wiesław Skrzydło).

• Zorganizowana na zasadach dobrowolności grupa ludzi o wspólnych preferencjach politycznych, która w celu realizacji swoich zamierzeń dąży do zdobycia lub utrzymania władzy (K. Wojtaszczyk).

Celem działalności partii jest władza polityczna. W historii początki partii politycznych funkcjonowały prawie zawsze. Zawsze mieliśmy grupę ludzi związaną z władzą, która ją podtrzymywała lub dążyła do jej obalenia - zaplecze dla lidera. Rola lidera teraz się zmieniła. Partie się bardziej zdemokratyzowały. Obecnie określenie partii politycznej ewoluuje tak jak ewolucję przechodzi państwo a w tym partie polityczne: które odpowiadają za jego kształt. W okresie nowożytnym jak mówimy o partii politycznej odnosimy to do roli odgrywanej w państwie.

RELACJE PAŃSTWO - SPOŁECZEŃSTWO - PARTIA

Zmiana roli lidera

Demokracje zachodnie

Partia stanowi pośrednik

Obecnie partia jest bardziej przyklejona do państwa a oddalona od obywateli. Czy rzeczywiście? Odpowiedź łączy się z dyskusją o państwie. Cedowanie uprawnień państwa na rzecz szerszych podmiotów - czy będzie procesem stabilnym?

Rola państwa narodowego zmniejsza się, teraz w okresie globalizacji. Rola partii politycznych musi więc również ulec zmniejszeniu, bo przecież funkcjonują one w państwie. Obecny etap integracji europejskiej i globalizacji pokazuje, że bez stabilnego, dobrze rządzącego państwa nie będą się rozwijać procesy integracyjne i globalizacyjne. Nie tak szybko wykształci się proces funkcjonowanie wielo lub jedno biegunowego państwa.

Na dzień dzisiejszy rola P powinna się zwiększać, nie zmniejszać. Jest ono potrzebne, ważne są jego instytucje.

Partiami posługują się struktury ponadnarodowe. Parlament europejski jest strukturą partii:

- zmiany systemowe i rozpad systemu zimnowojennego to zwiększenie ilości państw

- wprowadzenie do dyskusji o państwie - doświadczenie krajów socjalistycznych

Historycy zwracają uwagę na korzenie, które mogą tłumaczyć zróżnicowania. Ruch partyjny rozwijający się - ruch reformistyczny - aspekt konfrontacyjny był pierwszoplanowy dla ich działania.

Państwo wpływa na obywateli, może ich aktywizować, zmniejszać odległość między instytucjami państwa, a społeczeństwem obywatelskim.

Pewne wyzwania globalne kazały spojrzeć na państwo w innym kontekście (terroryzm).

P.P. rozstrzygają o charakterze i sile władzy. Mają wspólny interes, co państwo - skuteczne rządzenie. Relacje będą się zacieśniały, bo p.p. są zależne od P - choćby kwestie finansowe. Najlepiej gdyby jednak partie zbliżyły się do społeczeństwa (schemat 1), stały jego faktycznym reprezentantem, umacniały społeczeństwo obywatelskie.

Działalność partii odbywa się na płaszczyźnie politycznej, społecznej.

Cele partii:

• Zdobycie poparcia i zapewnienia maksimum wpływu na władzę.

• Uzyskanie maksimum stanowisk publicznych.

• Realizacja określonej koncepcji programowej.

Funkcje:

• Rządzenia.

• Wyborcza

• Artykulacji potrzeb

• Rekrutacji politycznej

To pośrednik obywatele - władza.

Funkcje według Wojtaszczyka:

• Artykulacji i agregacji (uogólniania interesów i dążeń społecznych).

• Mobilizacji i socjalizacji obywateli.

• Rekrutacji elit politycznych.

• Partycypacji w rozstrzyganiu o kierunkach państwa.

• Organizacyjna, autonomiczna partii.

Funkcje partii w systemie niedemokratycznym:

• Wspieranie monopolu władzy.

• Kontrola opinii publicznej i form aktywności społecznej.

• Podtrzymanie obowiązującej ideologii.

• Częste zastępowanie władzy państwowej.

Wykład III

Proces instytucjonalizacji partii, czyli przekształcanie się luźnych stowarzyszeń w organizacje ustrukturyzowane zmierzające do zdobycia bądź utrzymania władzy.

Instytucjonalizacja systemu partyjnego - związana z faktem demokratyzacji, siłą systemu, jego stabilizacją.

Instytucjonalizacja partii politycznych - jak się tworzą, powstają, co jest impulsem.

W procesie instytucjonalizacji odgrywają rolę następujące czynniki:

• sposób tworzenia partii (tworzone zewnętrznie lub wewnętrznie w odniesieniu do parlamentu)

Podstawą tworzenia partii w XIX wieku był parlament. Również tworzą się na zewnątrz.

Partie tworzone wewnątrz bazują na tym co jest w parlamencie, mają tam swoich przedstawicieli, jednak nie daje to gwarancji skutecznego działania na zewnątrz.

• partie terytorialnie scentralizowane lub rozproszone

• istnienie lub brak „zewnętrznej” instytucji sponsorującej

• sposób finansowania partii

- p. związane ze związkami zawodowymi

- z kościołem

Proces instytucjonalizacji partii w 3 płaszczyznach:

- Płaszczyzna organizacyjna

- Kwestia finansowania

- Kwestia programu

Instytucjonalizacja odbywa się na płaszczyźnie uregulowań:

- Konstytucyjnych

- Ustawowych

Uregulowania konstytucyjne odnoszą się do wolności tworzenia partii (pluralizm partyjny, swoboda zrzeszania się), funkcji partii w społeczeństwie np. Francja, Grecja, Szwecja, RFN, kraje Europy Wschodniej.

W Konstytucji z 1989 roku:

„Partie zrzeszają się na zasadzie równości i dobrowolności obywateli RP w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa. O sprzeczności Konstytucją celów lub działalności politycznej orzeka TK”.

Konstytucja `97 określiła m.in zapewnienie wolności tworzenia i działalności partii.

Odniosła się do jawności finansowania partii jak i wprowadziła zakaz partii i organizacji totalitarnych, głoszących nienawiść rasową.

Pierwsza w Polsce ustawa o partiach politycznych z 28 lipca 1990 roku, dawała możliwość działalności zarówno zarejestrowanych (15 osób) jak i tych nie zarejestrowanych. W 1997 w ewidencji było 360 partii.

Zakaz działalności partii w pracy, armii. Partie mogą prowadzić działalność gospodarczą związaną z działalnością partii. Zakaz pomocy z zagranicy, zasada apartyjności niektórych zawodów.

Obecna ustawa pochodzi z 27 czerwca 1997 roku - jest konieczność zgłoszenia 1,000 osób by zarejestrować partię. Wprowadzono dotację z budżetu (fundusz wyborczy), jest zakaz wsparcia ze spółek skarbu państwa.

Rozwiązanie partii - gdy jest niezgodna z Konstytucją i ustawami (Finlandia - partia rozwiązana, gdy nie jest w parlamencie lub nie była w ubiegłej kadencji).

Struktura organizacyjna partii.

Funkcje struktury organizacyjnej:

• Kierowanie i planowanie, organizowanie, motywowanie, przewodzenie, kontrolowanie.

• Integracji poszczególnych komórek organizacyjnych

• Zapewnienie ich sprawności i równowagi wewnątrz organizacji

• Porządkowanie wysiłku organizacyjnego (kontrola zasobów)

• Zapewnienie prawidłowych relacji z otoczeniem m.in. przez dostosowanie działań do zmieniających się warunków.

Elementy, które bierze się pod uwagę przy organizacji partii:

• Specjalizacje poszczególnych komórek partii,

• Departamentyzację i przydzielenie zadań w celu ich koordynacji,

• Linie podporządkowania i wydawania decyzji, autorytet formalny, jedność wydawania poleceń, rozpiętość kierowania.

• Poziom centralizacji tworzenia struktur oraz mechanizmów działania,

• Stopień formalizacji działań partii.

Dominanty struktury organizacyjnej partii:

• Cele organizacji

• Wielkość organizacji

• Otoczenie partii

• Kultura organizacyjna

• Przyjęta przez partię strategia

Partie macierzowe:

- budowanie od góry

- najpierw kongres założycielski

- np. PIS, większość naszych partii

Szczebel centralny

Szczebel regionalny

Poziom okręgowy

Poziom terenowy

Partie liniowe:

- liniowa struktura

- budowane od dołu

Szczeble podstawowe: wojewódzki, okręgowy

Struktura partii bywa niejednakowa:

Najbardziej rozpowszechniony układ macierzowy

Układ liniowy: Samoobrona

Zasada podległości i podejmowania decyzji są tu istotne

Z punktu widzenia instytucjonalizacji ważne jest, czy partia nakłada swoje wewnętrzne szczeble partyjne na szczeble aparatu państwowego

16.03.2006 r.

Finansowanie partii

Trzy podstawowe sposoby:

• finansowanie z budżetu państwa

• dochody uzyskiwane przez partie z własnej działalności i posiadanego majątku

• świadczenia od osób fizycznych i prawnych.

Zgromadzenie Parlamentarne Rady Europy zaleca:

• popieranie finansowania działalności przez obywateli

• dotacje państwowe ściśle reglamentowane prawem, w tym zalecenia kwot maksymalnych na kampanię, przejrzystość finansowa, kontrola ze strony państwa, popieranie działań finansujących opozycję.

W większości państw zachodnioeuropejskich w latach 60-tych i 70-tych XX wieku wprowadzono ustawy o partiach politycznych, w których określono zasady finansowania partii z budżetu państwa : dotyczy to subwencji otrzymywanych za wyniki wyborcze - od 2% w Finlandii i Szwecji oraz od 5% w Niemczech i Francji .

Także UE przewiduje subwencje dla partii, które będą miały deputowanych przynajmniej w pięciu krajach członkowskich na poziomie regionalnym, narodowym lub europejskim bądź uzyskają min. 5% głosów w wyborach do Parlamentu Europejskiego.

W niektórych krajach istnieje możliwość prowadzenia przez partie działalności gospodarczej (Austria, Francja) - w Polsce nie jest to dozwolone.

Określa się limity wydatków na kampanię wyborczą, np. 15 mln. funtów w Wlk. Brytanii, 245 mln. marek rocznie w Niemczech.

W USA partie utrzymują się głównie z prywatnych dotacji oraz indywidualnych opłat do 1 tys. dolarów - jednak tylko na kampanię wyborczą. Natomiast nie ma limitów na działalność programową partii.

W krajach przechodzących transformację ustrojową ustawodawstwo przewidywało:

• nacjonalizację majątku partii komunistycznych

• pomoc nowopowstałym partiom np. przez przekazywanie bezpłatnie przez państwo budynków na działalność partii

• subwencje z budżetu państwa (np. na Węgrzech do 50% dochodów partii)

• zgoda na prowadzenie działalności gospodarczej

• ulgi podatkowe

• limitowana bezpłatna dostępność do mediów w kampanii wyborczej.

Ustawodawstwo w Polsce

Ustawa o partiach politycznych z 28.07.1990 r. - źródła finansowania partii:

• składki członkowskie

• darowizny

• dotacje podmiotowe

• pożytki z działalności gospodarczej w formie spółdzielni

• udziały w spółkach

• dochód z majątku

• zbiórki publiczne (w ustawie z 27.06.1997 r.)

Ustawę z 1990 r. nowelizowano w 2001, 2002, 2003 oraz w 2004 roku - wypracowano zasady finansowania z budżetu i zakazano prowadzenia działalności gospodarczej. Partia może posiadane przez siebie lokale użyczać jedynie na biura poselskie, senatorskie i biura radnych; nie może prowadzić zbiórek publicznych.

Finansowanie z budżetu państwa:

• rekompensata kosztów wyborów: partiom i komitetom wyborczym za każdy zdobyty mandat posła i senatora przysługuje dotacja - w 2001 r. 111671, 20 zł, dla posłów do PE - 116 tys.

• subwencje przyznawane partiom, które w wyborach otrzymały min. 3% głosów (w odniesieniu do koalicji 6%) przez okres trwania kadencji

• za głos zdobyty w wyborach od 1,5 (partie które otrzymały powyżej 30% głosów) do 10 zł (partie które otrzymały do 5% głosów)

• subwencje wypłacane są w ratach kwartalnych

• od 5% do 15% partie mogą gromadzić na Fundusz Ekspercki

• partia traci subwencję (przez rok) jeśli:

• nie złoży sprawozdania do 31.03 następnego roku do Centralnej Komisji Wyborczej

• informacja zostanie odrzucona przez CKW

• Sąd Najwyższy odrzuci skargę na decyzję CKW

• na fundusz wyborczy mogą wpłacać także osoby fizyczne oraz prawne - maksymalnie 15-krotność minimalnej płacy (25-krotność jeśli w jednym roku więcej niż jedna dwie? elekcje).

W 1992 r. 58% obywateli uważało że partie powinny się utrzymywać z działalności gospodarczej, podczas gdy w 2001 r. tylko 13% było tego zdania. W 2001 r. 57% opowiedziało się za prawnym zakazem finansowania partii przez firmy i osoby prowadzące działalność gospodarczą. 71% uważa że partie nie powinny być finansowane z budżetu państwa, 18% że powinny być częściowo finansowane a tylko 4% opowiedziało się za finansowaniem partii poza składkami członkowskimi i z budżetu państwa („Polityka”, 9.04.2005 r.).

Charakter partii wyborczej:

• koncentracja działań partii wobec elektoratu w okresie kampanii wyborczej

• dominacja wąskiej, profesjonalnej elity powiązanej z grupą ekspertów

• stopniowe odejście od wertykalnych powiązań w strukturze terytorialnej

• odwołanie w kampanii do przygotowanego elektoratu, koncentracja na wybranych problemach, odwołują się do opinii konkretnego wyborcy

• rola indywidualności i liderów w kampanii wyborczej

• „nowe twarze”: kandydaci z pominięciem hierarchii wewnętrznej

• wzrastająca rola grup nacisku, lobby wewnętrznych ale także wpływów zewnętrznych.

Typy partii ze względu na ideologię:

• konserwatywne

• liberalne

• socjaldemokratyczne

• chadeckie

• komunistyczne

• faszystowskie

• ekologiczne.

Wykład IV

Liczba gabinetów nie przesądza o sile rządów. Średnia trwałość w Europie Środkowo-Wschodniej to 19 miesięcy, a w Europie Zachodniej 29,5.

W Polsce, tak jak na Zachodzie, często powstają koalicje większościowe, a nie jednopartyjna większość czy gabinet mniejszościowy.

Na siłę egzekutywy relację wpływ miały osobiste relacje między premierem a prezydentem

Olszewski - Wałęsa, Miller - Kwaśniewski, Krzaklewski - Balcerowicz

Podziały polityczne:

• Historyczne

• Stosunek do UE

• Gospodarka

• Rozliczenie przeszłości

• Swoboda obyczjów, tradycja

Samoobrona zajmuje miejsce PSL jako partia obrotowa. Marginalizacja LPR, PSL. Podział PO.

Podobieństwo do roku 1991 i 1993:

• Trudności w utworzeniu rządu

• Prezydent z premierem z jednego nurtem

• SLD izolowane

• SLD i PO (wtedy UD) w opozycji

• Skupienie się na sprawach wewnętrznych

• Rozliczenie i lustracja

To trzecia próba jednoczenia prawicy. Rola Kościoła i związków zawodowych. Kolejne elekcje nie tworzą nowej jakości. Utrzymanie chwiejności wyborczej.

30.03.2006 ??

6.04.2006

Instytucjonalizacja systemu partyjnego - proces utrwalania przez nabieranie cech powtarzalności i wzrastającą akceptację wzorców rywalizacji międzypartyjnej. Jego rezultatem jest stabilizacja procedur, zachowań politycznych oraz legitymizacja.

System zinstytucjonalizowany to:

• legitymizacja nie jest kwestionowana

• marginalizacja partii antysystemowych

• poparcie dla głównych sił jest w krótkim czasie stabilne

• znaczne siły polityczne nie są marginalizowane

• występuje znaczna elastyczność przy tworzeniu gabinetów

• poziom frakcjonalizacji systemu (rozproszenia) ma tendencje do obniżania się.

• taki kierunek instytucjonalizacji ułatwia procesy demokratyzacyjne.

Instytucjonalizacja systemu polskiego:

• znaczny poziom płynności (chwiejności) poparcia społecznego

• znaczny poziom fragmentaryzacji systemu partyjnego

• podmiotem systemu są koalicje a nie partie (różnorodność programowa, brak konsensusu, płynność reguł i zachowania przywódców, ambicje liderów)

• brak szukania porozumień ponad podziałami (znaczenie podziałów historycznych, tworzenie rządów o wspólnej genezie)

• rola partii niestandardowych: KPN, LPR

• podatność elektoratu na hasła populistyczne.

System partyjny w Polsce jest niestabilny, a proces instytucjonalizacji przedłuża się.

Koncentracja systemu partyjnego - ilość głosów uzyskanych przez dwa najsilniejsze ugrupowania.

www.electionword.org - wyniki wyborów, fragmentaryzacja, chwiejność, frekwencja itd.

20.04.2006

Trwałość gabinetów - jeden z głównych wskaźników świadczących o stabilności politycznej.

Czynniki wpływające na trwałość gabinetów:

• proces formowania gabinetu:

• wielość podmiotów

• spójność programowa

• układ wewnątrzkoalicyjny

• czas tworzenia rządu.

• inne czynniki:

• konsensualność elit

• moment historyczny

• uwarunkowania wewnętrzne i zewnętrzne systemu politycznego.

Formowanie gabinetów koalicyjnych:

• wg kryterium rozmiaru:

• mniejszościowe

• minimalnie zwycięskie

• nadwyżkowe

• ponadrozmiarowe (np. wielkie koalicje)

• wg miejsca w przestrzeni politycznej:

• zdominowane przez lewicę

• centrolewicowe

• centroprawicowe

• zdominowane przez prawicę

• wg spójności programowej:

• ideologicznie zbieżne

• synkretyczne

• wg układu wewnątrzkoalicyjnego:

• zrównoważone

• niezrównoważone.

Wykład V

System partyjny

Definicja. Konfiguracja partii politycznych w ramach systemu politycznego danego państwa (element statyczny), układ wzajemnych powiązań między partiami, schemat zachowań będący efektem międzypartyjnej rywalizacji (element dynamiczny)

Według definicji G. Sartoriego, są dwie kategorie:

• Format systemu partyjnego czyli liczba partii biorących udział w rywalizacji z zaznaczeniem ich wpływu, siły w systemie politycznym tj. ilość uzyskanych głosów w wyborach, posiadanych miejsc w parlamencie.

• Relewancja partii politycznych.

Mechanizm systemu partyjnego czyli sposób rywalizacji między partiami odbywa się na poziomie wyborczym - kontrontacji między partiami i parlamentarnym (zwykle kooperacja - w celu stworzenia gabinetu).

Z tym związane jest pojęcie dynamiki systemu partyjnego, odnoszącego się do tzw. polaryzacji czyli dystansu ideologicznego między partiami. W zależności od tego możemy mieć do czynienia z działaniami od kooperacji i kontrontacji do wykluczenia.

Podział systemów partyjnych:

• Systemy rywalizacyjne, oparte na uznaniu zasady polaryzacji władzyy

• Systemu nierywalizacyjne, monopartyjne bądź hegomoniczne.

Podział systemów rywalizacyjnych, ze względu na liczbę partii i ich rozmiar. Klasyfikacja J. Blondela:

• Systemy dwupartyjne

• Systemy dwuipółpartyjne (jest trzecia, marginalna partia)

• Systemy wielopartyjne oparte na jednej partii dominującej. Gdy uzyskuje ponad 50 procent głosów. Przewaga nad drugą partią wynosi około 30 procent.

• Systemy wielopartyjne bez partii dominującej.

Podział systemów partyjnych, ze względu na liczbę partii i dystansu ideologicznego między partiami według G. Sartoriego.

• System partii predominującej (w kolejnych kilku edycjach partia zdobywa absolutną ilość głosów - np. Partia Konserwatywna 1979 - 1997)

• System dwupartyjny

• System wielopartyjny - umiarkowanie spolaryzowany. Występuje w nim mniej niż 5 partii, nie ma partii antysystemowych, zdolność kompromisów, niewyraźny podział na lewicę - prawicę.

• System wielopartyjny ekstremalnie spolaryzowany. Duże rozdrobnienie, konfrontacja. Włochy, Grecja `70.

Relewancja partii odnosi się do formatu systemu partyjnego, miejscu i siły partii w systemie politycznym. Sartori zaproponował mierzenie stopnia relewancji przez:

• Potencjał koalicyjny partii

• Potencjał tzw. szantażu politycznego partii (możliwość wymuszenia na pozostałych partiach określonej taktyki politycznej)

Wybrane czynniki wpływają na poziom relewancji systemu:

• Kategorie partii dużych i małych

• Kategorie partii inicjujących i dopełniających

• Kategorie partii tworzących centrum systemu partyjnego

Kategorie partii dużych i małych

To około 15 procent poparcia. W systemie dwupartyjnym poziom relewancji rośnie, przy sfragmentaryzowaniu maleje. W systemie prezydenckim poziom relewancji partii dużych nie musi być wysoki. Partie duże pozostające w opozycji nie musi charakteryzować niski stopień relewancji. Dotyczy to zwłaszcza sytuacji gabinetów mniejszościowych (kraje skandynawskie)

Poziom relewancji w przypadku partii małych jest z natury rzeczy ograniczony, przy czym zwiększa się w przypadku sfragmentaryzowania systemu, zwiększenie się dystansu ideologicznego między partiami utrudni relewancję partii małych. Korzystne dla partii małych jest funkcjonowanie w systemie dwuipółprartyjnym, w którym to partia mała jest usytuowana w centrum. W przypadku ciążenia ku skrajnościom, relewantność spada.

Możliwość zwiększania poziomu relewancji partii małych wynika z okoliczności jakie występują w procesie wyborczych, warunków tworzenia gabinetu, wreszcie z tak zwanych potencjałów mobilizacyjnych partii (możliwość dotarcia do wyborców, niekiedy sięgając po hasła populistyczne).

Kategoria partii inicjujących i dopełniających

Rolę partii inicjującej w reżimach parlamentarnych odgrywa ugrupowanie zwycięskie w wyborach, w reżimie prezydenckim może to być ugrupowanie mniejszościowe pełniące rolę partii prezydenckiej. Stopień relewancji w obu przypadkach jest duży. Partie dopełniające nie występują w systemach dwupartyjnych. W systemach wielopartyjnych stanowić mogą element koalicji rządzącej.

Kwestia dotycząca systemu partyjnego.

Rola tego problemu wzrasta w związku z obserwowanym dążeniem systemów partyjnych w demokracjach stabilnych w kierunku centrum (upodobnienie programowe partii). Wśród partii centrum dominują partie liberalne, ale także socjaldemokratyczne, chadeckie. Partie te przez fakt znalezienia się w tym miejscu chcą podnieść poziom relewancji.

Partie centrum to takie, które lokują się w środku by dystansować się od skrajności. W przypadku dominacji partii socjaldemokratycznych zwykle zajmują one pozycję centrolewicową. Pojęcie tzw. partii obrotowej jest usytuowane w centrum. Mogą być zróżnicowane pod względem wielkości, ideologii. Dystansują się od skrajności.

Tranzycja polityczna, transformacja:

Okres przejściowy między dwoma różnymi formami reżimu politycznego:

Cechy tranzycji politycznej:

- przełom, nowa epoka, nowy ustrój, czyli intensywna zmiana polityczna

- niewiadoma wyniku tranzycji - konsolidacja przemian albo powrót do poprzedniej formy reżimu politycznego

Autorytaryzm=> Tranzycja polityczna=> Demokracja

Czynniki wpływające na charakter tranzycji:

- warunki społeczno polityczne i ekonomiczne

- stosunek do przeszłości społeczeństwa i elit, czy wystąpiły elementy odwetowe, stosunek do częściowej legitymizacji przeszłości

- sposób rządzenia po pierwszych wyborach

- cykliczne alternacje władzy przy konsolidacji sceny

Szara strefa - okres przejściowy, gdzie system podlega tranzycji politycznej: są w nim elementy starego i nowego systemu.

W tym okresie:

- władza koncentruje się w rękach jednostek: prezydenta wybranego w wyborach rywalizacyjnych, tendencja do przedłużania kadencyjności

- dominacja wyborcza partii władzy

- degradacja roli parlamentu, słaby parlament, wybory do parlamentu nie mają istotnego znaczenia

Wyniki wyborów tranzycyjnych: Antoszewski - Rywalizacja

4.05.2006

Źródła władzy: siła, finanse, miejsce w społeczeństwie, organizacja, wiedza i informacja.

Rodzaje sfer władzy: ekonomiczna, polityczna, prawna, wojskowa, duchowa, rodzinna.

Środki jakie wykorzystuje władza: prawo, autorytet, przekonania, tradycje, manipulacje, przymus.

Władza polityczna: system stosunków społecznych zachodzących pomiędzy podmiotami polegający na możliwości trwałego i instytucjonalnego przymusu w celu zmuszenia drugiej strony do określonego postępowania.

Polityka jest dążeniem do zdobycia i utrzymania władzy publicznej w celu organizacji i kierowania grupami społecznymi.

Funkcje władzy politycznej:

• integracyjna: scalanie wokół nadrzędnych wartości w celu zapewnienia stabilności systemu politycznego

• dystrybucyjna: narzucanie kryteriów i regulacji rozmiarów podziału dóbr materialnych i niematerialnych pomiędzy podmioty

• ochronna: zapewnienie bezpieczeństwa wewnętrznego (np. trwałości systemu politycznego) i zewnętrznego

• strukturotwórcza: tworzenie mechanizmów społecznych struktur, dzięki którym zwiększa się udział w rządzeniu ważnych grup społecznych.

Zadania władzy politycznej wynikające ze sprawowanych funkcji:

• stanowienie prawa (ustawy, dekrety, zarządzania)

• uruchamianie środków i wypracowywanie form instytucjonalnych zapewniających poszanowanie norm

• tworzenie i modyfikowanie organów państwowych.

Rządzący - rządzeni

asymetryczność

Poziom poparcia - poziom przeciwstawienia się rządzącym to kombinacja siły rządzących i rządzonych

W relacjach z rządzonymi władza wykorzystuje instytucje, informacje, dobra materialne - środki te mogą służyć efektywnemu rządzeniu jak i działaniom destrukcyjnym.

Granice sprawowania władzy są ograniczone przez reżim polityczny. Władza stara się rozszerzyć zakres rządzenia, podporządkowania instytucji. Ambicje liderów są jasne dla rządzonych często po wyborach. Grupa rządząca nie jest zainteresowana zmianami.

Legitymizacja władzy - upoważnienie do działania. Atrybut władzy politycznej wyrażający uprawnienie rządzących do podejmowania wiążących decyzji, przy równoczesnej aprobacie rządzonych. U podstaw tej koncepcji leżą przekonania u źródeł których jest autorytet rządzących (Weber - trzy typy prawomocnego panowania).

Easton podkreślił rolę ideologicznego wymiaru (wartości i zasady do których odwołuje się władza i reżim polityczny), strukturalnego, personalnego.

Beetham legitymizację odniósł do: reguł nabycia i sprawowania władzy, przekonania rządzących i rządzonych do skuteczności funkcjonowania władzy...

Mechanizmy legitymizacji władzy:

• partycypacja obywateli w procesie rządzenia: podmiotowość polityczna obywateli, utożsamianie się z reżimem politycznym - zmniejsza się dystans między rządzącymi a rządzonymi

• socjotechniczne mechanizmy legitymizacji: odnoszą się do socjalizacji ogólnej, socjalizacje ról społecznych (Parsons). Zagrożenie legitymizacji może wynikać ze zmniejszonego poparcia społecznego - pojawiają się żądania które nie mogą być spełnione. Obywatele żądają nowej struktury ról, nowych decyzji politycznych, które destabilizują system

• socjalizacja ról politycznych - poszukiwanie consensusu, jego brak także może prowadzić do delegitymizacji systemu

• znaczenie siły jako czynnika legitymizacji władzy - zagrożenia wewnętrzne i zewnętrzne.

Władza musi ciągle potwierdzać i utrwalać swoją legitymizację - immanentną cechą procesów politycznych we współczesnych systemach politycznych jest tendencja do ich delegitymizacji.

Konflikt i consenus stanowią stały składnik współczesnych systemów politycznych.

Źródła delegitymizacji reżimów i władzy politycznej:

• sprzeczność między wartościami i ideami demokracji a praktyką społeczno-polityczną

• sprzeczność między rządzonymi a rządzącymi

• sprzeczność między ideą egalitaryzmu a nieegalitarnym porządkiem społecznym

• utrata przez elity rządzące wiary w legitymizację podejmowanych działań i decyzji.

Kryzys delegitymizacji jest kryzysem zmian.

Trudno mówić o absolutnym kryzysie legitymizacji władzy:

• legitymizacja wewnętrzna, brak zewnętrznej legitymizacji

• poparcie dla władzy niskie - legitymizacja formalna

• „zgoda na rządzenie ze względu na zagrożenie.

11.05, 18.05, 25.05 ??

Elity i przywództwo polityczne

Elity to grupa osób, która znajduje się na szczycie drabiny społecznej, dobrowolnie lub pod groźbą użycia siły kierują sprawami publicznymi.

Eligere - (łac.) dokonywać wyboru

W doborze elit istotne znaczenie mają kryteria władzy i zasług.

V. Pareto rozpowszechnił koncepcję tzw. krążenia elit:

Elity polityczne to grupa ludzi, która z racji piastowania określonych urzędów czy też zajmowania strategicznych stanowisk pozapaństwowych dążą do zapewnienia sobie regularnego, znaczącego wpływu na politykę”.

Elity strategiczne:

(organizujące i rządzące - zajmujące się problemami etycznymi, duchowymi). Celem działania elit jest rozwiązywanie zadań danej zbiorowości.

Typy elit wg. trwałości ładu politycznego:

• Sfragmentaryzowane

• Zintegrowane normatywnie (przepisami)

• Zintegrowane ideologicznie (reżimy totalitarne)

W procesie demokratyzacji dochodzi do porozumienia elit.

Przywództwo polityczne

• Przywództwo transakcyjne (akt przywództwa dokonuje się jako jednorazowe działanie lub ciągła wymiana).

• Przywództwo transformacyjne (ścisłe współdziałanie przywódcy i jego zwolenników)

Przywództwo polityczne, osoba (czasami grupa osób), która dzięki swoim zdolnościom kierowniczym wywiera zdecydowany wpływ na działalność struktur politycznych (np. państwo, partie polityczne, związki zawodowe) i zachowania zbiorowości społecznej.

W politologii stosowany jest podział przywództwa politycznego na demokratyczne i niedemokratyczne. Przywództwo polityczne demokratyczne odnosi się do osób, które swoją pozycję osiągnęli w rezultacie wyborów. Istnieje możliwość odwołania przywódcy w takim samym trybie, członkowie organizacji mają więc wpływ na działania swego przywódcy. Natomiast niedemokratyczne przywództwo polityczne dotyczy tych, którzy danej społeczności zostali narzuceni, ich autorytet wynika z poparcia stojącej za nimi siły (np. wojska). Tego rodzaju przywództwa polityczne charakteryzują się systemy totalitarne (totalitaryzm) i dyktatorskie (dyktatura), w państwach faszystowskich (faszyzm) zaś idea wodzostwa.

Głównym celem przywódcy jest zjednanie potencjalnych zwolenników, stwarzając im nadzieję zaspokojenia ich oczekiwań. Przywództwo polityczne może wynikać z zajmowanego stanowiska w hierarchii władzy (np. sprawowanie wysokiego urzędu) i posiadanych przez daną osobę określonych cech i przymiotów (np. umiejętność przekonywania, mobilizowania do działania, kształtowania wizji i celów). Uznaje się jednak, że decydujący wpływ na fenomem przywództwa politycznego wywiera określona sytuacja społeczno-polityczna (np. ostry kryzys polityczny, rozmiar poparcia wyborczego udzielony danej jednostce czy też podjęty przez nią charakter działań reformatorskich), która kreuje przywódcę, czyniąc go efektywnym i silnym.

Współcześnie wyróżnia się 3 typy przywództwa politycznego:

1. rutynowe - pozycja polityka wynika z miejsca zajmowanego przez niego w strukturze władzy, z reguły pełni odpowiedzialną funkcję w aparacie państwowym. Nie wyróżnia się jednak żadnymi szczególnymi cechami czy przymiotami,

2. integrujące - osobę taką cechuje dynamizm, innowacyjny styl działania, duże zdolności polityczne. Lider nie potrafi na ogół przekroczyć ram wyznaczonych przez normy konsensusu społecznego,

3. promocyjne - polityk jest nie tylko twórcą np. partii politycznej, organizacji czy państwa, ale też jego dziełem są wszelkie przeprowadzone reformy społeczne, polityczne czy gospodarcze.

Lider polityczny - osoba posiadająca autorytet grupy (aspekt nieformalny) oraz wpływ formalny związany np. z partią.

Liderzy dzielą się na:

• Konserwatystów

• Reformatorów

• Rewolucjonistów

Zaś według stosunku do władzy na:

• Egzocentryków (skierowani na władzę, żyjący z polityki)

• Socjocentryków (żyjący dla polityki)

• Społeczni

Polityk sytuacyjny, polityk - bojownik ideowy, awanturnik.

Lider polityczny.

Posiadający autorytet grupy, organizacji, państwa, którego cechy osobiste umożliwiają mu odgrywać istotną rolę w procesach politycznych.

Cechy charakterystyczne:

• Posiada program

• Popularność

• Wola politycznej odpowiedzialności

• Umiejętności organizacyjne

• Umiejętności pracy, komunikatywność

• Polityczna intuicja

Wszyscy liderzy mają ograniczoną swobodę działania (zależnosć od grup wpływu, momentu politycznego). Wykorzystanie politycznego marketingu zwiększa szanse kandydata 1,5 - 2 razy.

Efektywność działalności lidera wynika z jego umiejętności podejmowania decyzji, ale i z obiektywnej sytuacji.

Współczesne elity kierują się negatywizmem w działaniu (np. mechanizm podstępnej dyskredytacji)

Wykład kolejny (dzisiejszy)

Wykład bez folii - wypisałem jedynie pewne hasła, które jak trzeba każdy student o inteligencji powyżej inteligencji cukini będzie w stanie samemu rozwinąć.

Nieufność wobec polityków jest pochodną nieufności ludzi wobec siebie. Następuje kryzys autorytetu. Jest negatywny dobór elit - czy kadencyjność na to wpływa? Tak, bo jest walka o głosy, dlatego partie stają się bardziej bezwzględne, chcą zdobyć jak najwięcej - chcą maksymalizacji zwycięstwa.

Niski poziom partycypacji wśród obywateli - także w przypadku referendum lokalnym. To wpływa na niski poziom legitymizacji. Okręgi 1-mandatowe nie zwiększą legitymizacji, lecz zmniejszy reprezentacyjność.

Zdezorientowanie obywateli - decydują przed wyborami, częste zmiany preferencji.

Ważną rolę odgrywają media jako artykulant (sam wymyśliłem to słowo, ale mi się podoba) interesów społecznych.

„Hipermedialna kampania wyborcza” i ekonomizacja polityki.

Ustawa o partiach politycznych (fragment)

z dnia 27 czerwca 1997 r.

1. Partia polityczna jest dobrowolną organizacją, występującą pod określoną nazwą, stawiającą sobie za cel udział w życiu publicznym poprzez wywieranie metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie władzy publicznej.

2. Partia polityczna może korzystać z praw wynikających z ustaw po uzyskaniu wpisu do ewidencji partii politycznych.

3. Członkami partii politycznych mogą być obywatele Rzeczypospolitej Polskiej, którzy ukończyli 18 lat.

4. Zakaz przynależności do partii politycznych określają odrębne ustawy.

5. Partia polityczna opiera swoją działalność na pracy społecznej członków; do prowadzenia swych spraw może zatrudniać pracowników

6. Partiom politycznym zapewnia się dostęp do publicznej radiofonii i telewizji na zasadach określonych w odrębnych ustawach

7. Partia polityczna nie może posiadać jednostek organizacyjnych w zakładach pracy

8. Partie polityczne kształtują swoje struktury oraz zasady działania zgodnie z zasadami demokracji, w szczególności przez zapewnienie jawności tych struktur, powoływania organów partii w drodze wyborów i podejmowania uchwał większością głosów.

9. Statut partii politycznej określa jej cele, strukturę i zasady działania, a w szczególności:

1. nazwę, skrót nazwy i siedzibę partii,

2. sposób nabywania i utraty członkostwa,

3. prawa i obowiązki członków,

4. organy partii, w tym organy reprezentujące partię na zewnątrz oraz uprawnione do zaciągania zobowiązań majątkowych, ich kompetencje oraz czas trwania ich kadencji,

5. tryb dokonywania wyboru organów partii i uzupełniania składów tych organów,

6. sposób zaciągania zobowiązań majątkowych, uzyskiwania środków finansowych oraz tryb sporządzania i zatwierdzania informacji o działalności finansowej partii,

7. zasady tworzenia i znoszenia terenowych jednostek organizacyjnych partii,

8. zasady dokonywania zmian statutu,

9. sposób rozwiązania się partii oraz tryb połączenia z inną partią lub innymi partiami.

10. Statut partii politycznej uchwala zgromadzenie ogólne członków partii lub zgromadzenie ich demokratycznie wybranych przedstawicieli.

11. Partię polityczną zgłasza się do ewidencji partii politycznych, zwanej dalej "ewidencją", prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie, zwany dalej "Sądem".

12. Zgłoszenie powinno zawierać nazwę, skrót nazwy i określenie adresu siedziby partii politycznej oraz imiona, nazwiska i adresy osób wchodzących w skład organów uprawnionych w statucie do reprezentowania partii na zewnątrz oraz do zaciągania zobowiązań majątkowych. Do zgłoszenia można załączyć wzorzec symbolu graficznego partii politycznej.

13. Do zgłoszenia należy załączyć:

1. statut partii politycznej,

2. wykaz zawierający imiona, nazwiska, adresy zamieszkania, numery ewidencyjne PESEL i własnoręczne podpisy popierających zgłoszenie co najmniej 1000 obywateli polskich, którzy ukończyli 18 lat i mają pełną zdolność do czynności prawnych; każda strona wykazu powinna być opatrzona adnotacją zawierającą nazwę partii politycznej zgłaszanej do ewidencji.

14. Do zbierania podpisów osób popierających zgłoszenie, o których mowa w ust. 3, stosuje się odpowiednio przepisy ustawy z dnia 5 lipca 1990 r. - Prawo o zgromadzeniach (Dz.U. Nr 51, poz. 297, z 1999 r. Nr 41, poz. 412, z 2000 r. Nr 12, poz. 136 i z 2001 r. Nr 46, poz. 499).

15. Nazwa, skrót nazwy i symbol graficzny partii politycznej powinny odróżniać się wyraźnie od nazw, skrótów nazw i symboli graficznych partii już istniejących.

16. Zgłoszenia dokonują 3 osoby spośród osób, o których mowa w ust. 2, przyjmując odpowiedzialność za prawdziwość danych zawartych w zgłoszeniu.

17. Majątek partii politycznej powstaje ze składek członkowskich, darowizn, spadków, zapisów, z dochodów z majątku oraz z określonych ustawami dotacji i subwencji.

18. Majątek partii politycznej może być przeznaczony tylko na cele statutowe lub charytatywne.

19. (Partia polityczna nie może prowadzić działalności gospodarczej.

20. Partia polityczna może pozyskiwać dochody z majątku pochodzące jedynie:

1. z oprocentowania środków zgromadzonych na rachunkach bankowych i lokatach,

2. z obrotu obligacjami Skarbu Państwa i bonami skarbowymi Skarbu Państwa,

3. ze zbycia należących do niej składników majątkowych,

4. z działalności, o której mowa w art. 27.

21. Partia polityczna może użyczać posiadane przez siebie nieruchomości i lokale jedynie na biura poselskie, senatorskie oraz biura radnych gminy, powiatu albo województwa.)

22. Partia polityczna nie może przeprowadzać zbiórek publicznych.

23. Partia polityczna może zaciągać kredyty bankowe na cele statutowe.

24. Partia polityczna może gromadzić środki finansowe jedynie na rachunkach bankowych, z zastrzeżeniem art. 26a.

25. Partii politycznej mogą być przekazywane środki finansowe jedynie przez osoby fizyczne, z zastrzeżeniem przepisów ust. 2, art. 24 ust. 4 i 7, art. 28 ust. 1 oraz przepisów ustaw dotyczących wyborów do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu Rzeczypospolitej Polskiej oraz wyborów do Parlamentu Europejskiego w zakresie dotacji podmiotowej.

26. Partia polityczna nie może przyjmować środków finansowych pochodzących od:

1. osób fizycznych niemających miejsca zamieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej, z wyłączeniem obywateli polskich zamieszkałych za granicą,

2. cudzoziemców mających miejsce zamieszkania na terenie Rzeczypospolitej Polskiej.

27. Przepisy ust. 1 i 2 stosuje się odpowiednio do wartości niepieniężnych.

28. Łączna suma wpłat od osoby fizycznej na rzecz partii politycznej, z wyłączeniem składek członkowskich w kwocie nieprzekraczającej w jednym roku minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, obowiązującego w dniu poprzedzającym wpłatę, oraz wpłat na Fundusz Wyborczy partii politycznej, nie może przekraczać w jednym roku 15-krotności minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, obowiązującego w dniu poprzedzającym wpłatę.

29. Jednorazowa wpłata kwoty przekraczającej minimalne wynagrodzenie za pracę, ustalane na podstawie odrębnych przepisów, obowiązujące w dniu poprzedzającym wpłatę, może być dokonywana na rzecz partii politycznej jedynie czekiem, przelewem lub kartą płatniczą.

Obowiązek gromadzenia środków pieniężnych przez partię polityczną na rachunkach bankowych nie dotyczy kwot ze składek członkowskich w wysokości nieprzekraczającej od jednego członka w jednym roku minimalnego wynagrodzenia za pracę, ustalanego na podstawie odrębnych przepisów, obowiązującego w dniu poprzedzającym wpłatę, pozostawionych w terenowych jednostkach organizacyjnych partii - z przeznaczeniem na pokrycie wydatków związanych z bieżącą działalnością.

1. Partia polityczna, która:

1. w wyborach do Sejmu samodzielnie tworząc komitet wyborczy otrzymała w skali kraju co najmniej 3% ważnie oddanych głosów na jej okręgowe listy kandydatów na posłów albo

2. w wyborach do Sejmu weszła w skład koalicji wyborczej, której okręgowe listy kandydatów na posłów otrzymały w skali kraju co najmniej 6% ważnie oddanych głosów,

ma prawo do otrzymywania przez okres kadencji Sejmu, w trybie i na zasadach określonych w niniejszej ustawie, subwencji z budżetu państwa na działalność statutową, zwanej dalej "subwencją".

2. Subwencja przysługująca koalicji wyborczej partii politycznych dzielona jest na rzecz partii wchodzących w jej skład w proporcjach określonych w umowie zawiązującej koalicję wyborczą. Proporcje określone w tej umowie nie mogą być zmienione.

3. Umowa zawiązująca koalicję wyborczą przedkładana jest do rejestracji w Państwowej Komisji Wyborczej pod rygorem nieważności.

4. Jeżeli partie polityczne wchodzące w skład koalicji wyborczej nie określiły w umowie zawiązującej koalicję wyborczą proporcji, o których mowa w ust. 2, subwencja nie przysługuje.

5. W przypadku rozwiązania się koalicji wyborczej po uzyskaniu prawa do subwencji, subwencja przysługuje partiom politycznym wchodzącym w skład koalicji wyborczej w proporcjach określonych w umowie zawiązującej koalicję wyborczą.

6. Subwencja, o której mowa w ust. 1, przysługuje poczynając od 1 stycznia roku następującego po roku, w którym odbyły się wybory. Subwencja wypłacana jest do końca roku, w którym odbywają się kolejne wybory, z zastrzeżeniem art. 32.

7. Wysokość rocznej subwencji, o której mowa w art. 28, dla danej partii politycznej albo koalicji wyborczej ustalana jest na zasadzie stopniowej degresji proporcjonalnie do łącznej liczby głosów ważnych oddanych na listy okręgowe kandydatów na posłów tej partii albo koalicji wyborczej, w rozbiciu na liczby głosów odpowiadające poszczególnym przedziałom określonym w procentach, według następującego wzoru:

S = W₁ x M₁ + W₂ x M₂ + W₃ x M₃ + W₄ x M₄ + W₅ x M₅

gdzie poszczególne symbole oznaczają:

S - kwota rocznej subwencji,

W_1-5 - liczby głosów kolejno obliczane dla każdego wiersza poniższej tabeli, podane odrębnie w wyniku rozbicia łącznej liczby głosów ważnych oddanych w skali kraju łącznie na listy okręgowe kandydatów na posłów danej partii politycznej albo koalicji wyborczej, odpowiednio do wyznaczonego w procentach przedziału,

M_1-5 - wysokość kwoty w złotych dla kolejnych wierszy poniższej tabeli:

Wiersz	Głosy ważne oddane w całym kraju łącznie na listy okręgowe kandydatów na posłów danej partii politycznej albo koalicji wyborczej w rozbiciu odpowiednio dla każdego przedziału		Wysokość kwoty za jeden głos (M)
		procent		liczba głosów (W)
1	do 5%		10 złotych
2	powyżej 5% do 10%		8 złotych
3	powyżej 10% do 20%		7 złotych
4	powyżej 20% do 30%		4 złote
5	powyżej 30%		1 złoty 50 groszy

8. Roczna subwencja, w kwocie ustalonej na podstawie ust. 1 i art. 28, jest każdego roku w okresie kadencji Sejmu wypłacana danej partii politycznej w czterech równych kwartalnych ratach, z zastrzeżeniem art. 32.

9. Podstawę wypłacenia subwencji stanowi złożenie przez organ partii politycznej statutowo uprawniony do jej reprezentowania na zewnątrz, w terminie do 31 marca każdego roku, wniosku o wypłacenie subwencji na dany rok, sporządzonego na urzędowym formularzu i potwierdzonego przez Państwową Komisję Wyborczą w przedmiocie uprawnienia do subwencji oraz jej wysokości.

10. Środki finansowe pochodzące z subwencji gromadzi się na osobnym subkoncie rachunku bankowego partii politycznej. Przekazania subwencji na wskazany przez partię polityczną rachunek bankowy dokonuje minister właściwy do spraw finansów publicznych.

11. Pierwsza kwartalna rata przysługującej partii politycznej subwencji wypłacona zostanie najpóźniej 30 dnia od dnia ogłoszenia przez Państwową Komisję wyborczą w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" informacji o przyjętych i odrzuconych sprawozdaniach wyborczych komitetów wyborczych.

12. Minister właściwy do spraw finansów publicznych, w drodze rozporządzenia, podwyższy kwoty, o których mowa w ust. 1, w przypadku wzrostu wskaźnika cen towarów i usług konsumpcyjnych ogółem o ponad 5%, w stopniu odpowiadającym wzrostowi tych cen.

13. Wskaźnik wzrostu cen, o którym mowa w ust. 6, ustala się na podstawie komunikatu Prezesa Głównego Urzędu Statystycznego ogłaszanego w Dzienniku Urzędowym Rzeczypospolitej Polskiej "Monitor Polski" do 20 dnia pierwszego miesiąca każdego kwartału.

14. Partia polityczna tworzy Fundusz Ekspercki.

15. Środki finansowe gromadzone w ramach Funduszu Eksperckiego mogą pochodzić jedynie z wpłat własnych partii politycznej.

16. Partia polityczna, która otrzymuje subwencję, przekazuje od 5% do 15% subwencji na Fundusz Ekspercki.

17. Środki finansowe zgromadzone w ramach Funduszu Eksperckiego mogą być wykorzystane na finansowanie ekspertyz prawnych, politycznych, socjologicznych i społeczno-ekonomicznych oraz finansowanie działalności wydawniczo-edukacyjnej, związanych z działalnością statutową partii politycznej.

18. Środki finansowe Funduszu Eksperckiego gromadzi się na oddzielnym subkoncie rachunku bankowego partii politycznej.

30. Rozpoznawanie spraw o stwierdzenie sprzeczności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznych należy do właściwości Trybunału Konstytucyjnego

Społeczeństwo obywatelskie

Państwo

Partie

Państwo

Społeczeństwo obywatelskie

Partie

Społeczeństwo obywatelskie

Państwo

Partie

---