TAJEMNICE HANDLOWE
Bardzo często jest tak, iż przedsiębiorca nie chce ujawniać do wiadomości publicznej swoich pomysłów czy rozwiązań. Nie zamierza ich opatentować, bo oznacza to opublikowanie opisu patentowego i zarazem udostępnienie każdemu treści wynalazku, nadto ochrona patentowa jest ograniczona w czasie - trwa ona 20 lat od daty dokonania zgłoszenia wynalazku w Urzędzie Patentowym (art. 63 ust. 3 ). Takie nieujawnione do wiadomości publicznej informacje, którym można przypisać pewną przydatność techniczną, ekonomiczną czy gospodarczą dla przedsiębiorstwa, nazywane są tajemnicą przedsiębiorstwa (know-how).
W jaki sposób przepisy prawne definiują tajemnicę przedsiębiorstwa?
Porozumienie TRIPS
Podstawowym aktem prawnym jest tutaj art. 39 ust. 2 umowy międzynarodowej - Porozumienia TRIPS (obowiązującego w Polsce od 01.01.2000 r.). Zgodnie z tym przepisem „osoby fizyczne i prawne będą miały możliwość zapobiegania, aby informacje pozostające w sposób zgodny z prawem pod ich kontrolą nie zostały ujawnione, nabyte lub użyte bez ich zgody przez innych, w sposób sprzeczny z uczciwymi praktykami handlowymi, jak długo takie informacje:
są poufne - w tym sensie, że jako całość lub w szczególnym zestawie i zespole ich elementów nie są ogólnie znane lub łatwo dostępne dla osób z kręgów, które normalnie zajmują się tym rodzaje informacji;
mają wartość handlową - dlatego że są poufne, a ponadto zostały poddane przez osobę, pod której legalną kontrolą informacje te pozostają, rozsądnym, w danych okolicznościach, działaniom dla utrzymania ich poufności”.
Przepis ten ma charakter samowykonalny (self-executing) i nie wymaga wdrożenia do prawa krajowego. Oznacza to, że przedsiębiorca może się powołać na niego bezpośrednio.
Rozporządzenie Komisji Europejskiej o transferze technologii
W myśl tego rozporządzenia know-how stanowi pakiet nieopatentowanych informacji praktycznych wynikających z doświadczeń i badań, które są:
niejawne - nie są powszechnie znane lub łatwo dostępne;
istotne - ważne i użyteczne z punktu widzenia wytwarzania produktów objętych umową dotyczącą transferu technologii;
zidentyfikowane - czyli opisane w sposób wystarczająco zrozumiały, aby można było łatwo sprawdzić, czy spełniają kryteria niejawności i istotności.
Ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji
Definicja tajemnicy przedsiębiorstwa, którą zawiera ta ustawa, jest wykorzystywana najczęściej i na niej należy się skupić (przywołałem ją już na wstępie artykułu). W tym miejscu należy dodać, że za tajemnicę przedsiębiorstwa może być uznana informacja(e) przedsiębiorstwa, która spełnia łącznie następujące warunki:
może to być informacja o określonym charakterze, tj. techniczna, technologiczna, organizacja lub wszelka inna;
informacja taka musi posiadać wartość gospodarczą;
musi być nieujawniona do wiadomości publicznej;
przedsiębiorca musi podjąć niezbędne działania w celu zachowania poufności tej informacji.
Informacja
Nie ma żadnych ograniczeń co do tego, jakie informacje mogą stanowić tajemnicę przedsiębiorstwa.
Komentatorzy poprzedniej ustawy o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji z 1926 r. wskazywali m.in., iż tajemnica może obejmować „specyficzne postępowanie wytwórcze, jak i same wytwory, ich jakość, materiał, kształt, barwę, rysunek”, a także „kolekcje wzorów, modele wytworów, rysunku (krawieckie lub inne), tajna lista klientów, zbiór adresów dostawców, znajomość pewnej korzystnej metody produkcji, dalej nowe pomysły lub wynalazki”.
Współcześnie wskazuje się na:
patentowane lub niepatentowalne wynalazki. Natomiast opatentowany wynalazek nie stanowi już tajemnicy przedsiębiorstwa (ponieważ jest jawny);
plany techniczne, listy klientów;
wiedzę i metody natury administracyjnej i organizacyjnej;
metody kontroli jakości, sposoby marketingu, organizacji pracy,
treść zawartych umów, porozumień, korespondencję handlową;
strategię funkcjonowania przedsiębiorstwa;
informacje dotyczące techniki czy sposobu produkcji (np. w jaki sposób uzyskać ten „jedyny w swoim rodzaju” smak pizzy);
informacje dotyczące struktury przedsiębiorstwa, przepływu dokumentów, sposobu kalkulacji cen, zabezpieczenia danych;
treść opinii prawnych udzielanych przedsiębiorcy;
treść negocjacji czy prace nad nowym rozwiązaniem
Orzecznictwo uznaje za tajemnicę m.in.:
dane zawarte w sprawozdaniach podatkowych PIT-5 i F-01; gdyż obrazuję one pasywa jak i aktywa oferentów, dochód i zyski, koszty działalności, straty, zobowiązania finansowe12;
dane obrazujące wielkość produkcji i sprzedaży, a także źródła zaopatrzenia i zbytu13;
informacje o planach wydawniczych14;
wyniki finansowe stowarzyszenia i regulamin repartycji wynagrodzeń autorskich.
Wartość gospodarcza
Sformułowanie „wartość gospodarcza” odnosi się do wszelkich informacji zarówno technicznych, technologicznych jak i organizacyjnych. Już w okresie międzywojennym wskazywano, że „wiadomość tajemnicą okryta musi przedstawiać dla przedsiębiorstwa pewną korzyść”. Również art. 39 ust. 2 TRIPS mówi o informacjach mających „wartość handlową”. Wartość gospodarcza może wyrażać się zarówno w interesie majątkowym jak i niemajątkowym (np. informacje mogące wpłynąć na renomę na rynku)18. Wartość ta nie musi być duża, przyjmuje się, iż nawet „niewielka wartość jest wartością”
Nie ma natomiast znaczenia, czy:
przedsiębiorca wykorzystuje w jakikolwiek sposób posiadaną informację;
jest ona nowa albo oryginalna; trudno bowiem wykazać jakąkolwiek cechę oryginalności np. w liście klientów czy sprawozdaniu;
uprzednio informacja taka została utrwalona. „Chronione będą więc zarówno informacje utrwalone w postaci tradycyjnych lub elektronicznych dokumentów, planów, rysunków, fotografii, jak również informacje przekazywane wyłącznie w formie ustnej (...). Niemniej jednak, brak utrwalenia danych informacji prowadzić może do trudności dowodowych w przypadku ewentualnego sporu dotyczącego naruszenia tajemnicy przedsiębiorstwa20. Dlatego też jeśli np. szef firmy przekazuje poufne informacje pracownikom, to dobrze jest sporządzić z tej czynności protokół, by w razie gdyby pracownik „wyprowadził” takie informacje, przedsiębiorca mógł łatwo udowodnić w procesie fakt powierzenia;
informacja ta nadaje się do zastosowania w konkurencyjnym przedsiębiorstwie21.
Niejawność
Jak już wyżej wskazano, jest to podstawowa cecha know-how. To, że informacja jest nieujawniona, nie znaczy, iż nie została w ogóle udostępniona komukolwiek. Tajemnica nie traci swego charakteru, gdy wie o niej pewne ograniczone grono osób obowiązanych do dyskrecji (np. pracownicy, robotnicy przedsiębiorstwa, inne osoby, które przedsiębiorca wtajemnicza w proponowany interes - np. kontrahenci, partnerzy handlowi, wykonawcy, zleceniobiorcy)22. Zwykle jest przecież tak, iż przedsiębiorca realizujący np. projekt musi przekazać pracownikom założenia projektu i jego cele; nie znaczy to, że przestają one być chronione. Przykładowo fakt, iż przedsiębiorca, który ujawnia na spotkaniu swoim stałym partnerom handlowym nowy produkt, który zamierza wprowadzić na rynek, nie niweczy sam w sobie poufności zamiaru wprowadzenia. Jeśli jeden z partnerów ujawni uzyskany w toku takiego spotkania fakt, to narusza on tajemnicę przedsiębiorstwa.
Natomiast jeśli przedsiębiorca ujawnia informacją (rozpowszechnia) w taki sposób, iż zainteresowany może się z nią łatwo zapoznać, chociażby łączyło się to z pewnymi trudnościami lub kosztami, to traci ona charakter tajemnicy (tzw. waiver lub estoppel)24. Przykładem jest np. opublikowanie informacji na stronie internetowej czy np. udzielenie wywiadu w gazecie na temat wysokości zarobków w firmie. Na gruncie ustawy z 1926 r. wskazywano, iż „tajemnicą są wiadomości nieznane ogółowi lub osobom, które ze względu na swój zawód są zainteresowane posiadaniem takiej wiadomości”. Wiadomość dotychczas nieznana traci ochronę, gdy każdy przedsiębiorca - współpracownik może się dowiedzieć o niej drogą zwykłą i dozwoloną25.
W praktyce najwięcej problemów sprawia rozgraniczenie tajemnicy przedsiębiorstwa od wiedzy specjalistycznej, ale powszechnej (można się tutaj odwołać do przykładu podanego w nagłówku).
Inny przykład: nauczyciel akademicki, jednocześnie pracownik firmy konsultingowej poświęcał część czasu pracy na zaznajomienie się z dostępną w pracy literaturą fachową, niezbędną do przygotowania opinii dla klienta. Zawsze sporządzał ponadto notatki ze szczegółowym opisem sprawy. Wykorzystał je następnie (w sposób uniemożliwiający identyfikację klienta), prowadząc wykłady na prywatnej uczelni, za które otrzymywał wynagrodzenie. Czy nie naruszył tajemnicy pracodawcy? W tym wypadku trudno powiedzieć, czy informacje takie są, czy nie są niejawne. Decydujące znaczenie będzie zatem miało...
...zachowanie się przedsiębiorcy, który obowiązany jest podjąć niezbędne czynności w celu zachowania poufności informacji.
Jak twierdzi Sąd Najwyższy, przedsiębiorca musi mieć wolę, by pozostała ona tajemnicą dla pewnych kół odbiorców, wola musi być dla innych rozpoznawalna. muszą być to działania rozsądne, np:
dopuszczenie do informacji jedynie wąskiego grona pracowników;
ograniczenie dostępu do pomieszczeń, w których gromadzona jest dokumentacja;
zamontowanie monitoringu czy innych zabezpieczeń technicznych;
klauzule poufności przy umowach o pracę, zlecenia czy o dzieło.
Sąd Najwyższy w wyroku z 03.10.2000 r. „wykorzystanie przez pracownika we własnej działalności gospodarczej informacji, co do których przedsiębiorca (pracodawca) nie podjął niezbędnych działań w celu zachowania ich poufności należy traktować jako wykorzystanie powszechnej wiedzy, do której przedsiębiorca nie ma żadnych ustawowych uprawnień”.
W podobnym tonie wypowiedział się Sąd Apelacyjny w Katowicach w orzeczeniu z 29.03.2000 r., podtrzymując wyrok Sądu Okręgowego, który stwierdził, iż: „informacje na temat technologii wykonania gumy, rynku zbytu, dostawców, wykorzystane w prowadzeniu działalności gospodarczej przez byłego pracownika nie mogą być uznane za tajemnicę w rozumieniu ustawowym, lecz za doświadczenie, wiedzę zdobytą w trakcie zatrudnienia, które nie podlegają ochronie na rzecz pracodawcy”. I dodał: „w sprawie doszło do wykorzystania generalnej wiedzy, co do której pracodawca nie może zgłaszać żadnych ustawowych roszczeń”.
Czyn nie uczciwej konkutencji jest ...
Zgodnie z art. 11 ust. 1 u.z.n.k. czynem nieuczciwej konkurencji jest przekazanie, ujawnienie lub wykorzystanie cudzych informacji stanowiących tajemnicę przedsiębiorstwa albo ich nabycie od osoby nieuprawnionej, jeśli zagraża lub narusza interes przedsiębiorcy.
Przekazanie polega na tym, iż sprawca podejmuje określone działania zmierzające do udostępnienia osobie nieuprawnionej treści poufnej informacji5. Przykładowo pracownik, który był zatrudniony w firmie A, przekazuje informacje swojemu nowemu pracodawcy - firmie B.
Ujawnienie jest to takie postępowanie, w wyniku którego informacja doszła do wiadomości osób trzecich, niezależnie od ich liczby6, np. zamieszczenie informacji w prasie czy na stronie internetowej.
Wykorzystanie może polegać np. na zastosowaniu poufnych wiadomości we własnej działalności gospodarczej.