KOMUNIKOWANIE NIEWERBALNE
Komunikowanie niewerbalne - sposób komunikowania za pomocą przekazów niewerbalnych, czyli sygnałów niemających formy mówionego słowa ani pisanego wyrazu, a wywierających wpływa na uczestników procesu komunikowania. Obejmuje sygnały pozbawione słów lub zastępujące słowa.
Różnice w komunikowaniu niewerbalnym i werbalnym:
Przekazy niewerbalne są:
1. Bardziej nieustrukturyzowane niż posiadają strukturę
2. Bardziej nielingwistyczne niż lingwistyczne: jest tylko kilka arbitralnych symboli, a werbalne jest systemem symboli którym arbitralnie przypisuje się znaczenia
3. Bardziej analogowe niż digitalne: forma i treść są podobne i nawzajem się przenikają (jestem zmęczony - ton i postawa), w digitalnych werbalnych nie ma naturalnego, a jest umowny związek treść - znaczenie
4. Bardziej ciągłe niż nieciągłe: sygnały niewerbalne płyną nieustannie, a słowa się kończą
5. Bardziej nieintencjonalne niż intencjonalne
6. Bardziej wrodzone niż wyuczone
Funkcje komunikowania niewerbalnego:
1. Informacyjna:
2. Definiowania i wspierania przekazów werbalnych: powtarzania, zaprzeczania, uzupełniania, zastępowania, akcentowania
3. Wyrażania postaw i emocji
4. Definiowania relacji np. przytulanie się lub oddalanie
5. Kształtowania i kierowania wrażeniami: odpowiednie uczesanie, makijaż, ubranie
Przekazy niewerbalne stanowią 2/3 znaczeń w bezpośredniej interakcji.
Funkcjonalna typologia gestów Paula Ekmana i Wallacea Friesona
emblematory - niewerbalne zachowania zastępujące słowa np. znak V, znak OK., znak PAPA. Występują one w miejscu werbalizacji np. gdy nie ma jej możliwości. Nie mają charakteru ponadczasowego. Są arbitralne i zdeterminowane kulturowo (ten sam gest może oznaczać co innego w różnych kulturach).
ilustratory - niewerbalne zachowania towarzyszące lub zintegrowane z przekazem słownym, podkreślające go. Same nie są pełnym komunikatem. Są bardziej uniwersalne i mniej zdeterminowane kulturowo niż emblematory.
regulatory - niewerbalne zachowania pomagające zsynchronizować przebieg aktu komunikowania. Dzięki nim zamienianie roli N. i O. może zachodzić bez uprzedniego umawiania się w tej kwestii skinienia głowy, zaciskanie ust, zmiana koncentracji wzroku. Regulatory tworzą system zwrotnych sygnałów interakcji.
afektatory - niewerbalne zachowania odzwierciedlające emocje, ich rodzaj i intensywność. Mogą mieć charakter nieświadomy i niekontrolowany (rumienienie się, przestrach w sytuacji nagłej) lub świadomy (radość na widok osoby lubianej)
adaptatory - niewerbalne zachowania będące reakcją na fizyczny lub psychiczny stan. Pozwalają na zaadoptowanie się do sytuacji np. kręcenie się na krześle, poprawianie fryzury. Zwykle są nieświadome i nieintencjonalne
Techniki kierowania emocjami wg Ekmana i Friesona:
- intensyfikowanie: gdy istnieje presja społ. zmuszająca do konkretnego zachowania np. cieszenie się z prezentów
- minimalizowanie: gdy istnieje presja społ. zmuszająca do konkretnego zachowania np. w sytuacji kontaktu z przełożonym
- neutralizowanie: nieokazywanie prawdziwych uczuć trza być twardym a nie mientkim
APARYCJA
Aparycja (wygląd zewnętrzny + zmienne i sterowane elementy) - najbardziej personalizowana i indywidualna forma kom. niewerb. dostarczająca ogromnej ilości informacji (wiek, stan zdrowia, zainteresowania). Jest elementem tworzenia społecznej tożsamości.
Elementy aparycji:
a) cechy stałe:
wzrost - zazwyczaj osoby wyższe cieszą się większym zaufaniem (politycy); kobiety dobierając partnerów najczęściej szukają wyższych od siebie
twarz - powszechne przekonanie, że ładny = dobry, duże znaczenie w ocenianiu poziomu atrakcyjności
b) względnie zmienne:
waga/budowa ciała - podział rodzajów budowy ciała wg Krecznera (Crecznera? Crechnera?): astenicy (szczupli) delikatność, nadwrażliwość, w skrajnych sytuacjach oschłość; atletyce (przypakowani) mała wrażliwość, sumienność; pyknicy (grubi) towarzyskość; dysplastycy
c) zmienne:
ubiór - daje możliwość wyrażania i jednoczenie oceniania (wierzenia, status społ.) Funkcje stroju: instrumentalna (utrwalanie ceremonii i wierzeń religijnych np. ksiądz); samoupiększanie (obiektywne lub subiektywne); związek z konkretna kulturą (np. znaki identyfikujące płeć - dżalabija u Arabów ubiór jednocześnie męski i kobiecy); różnicowanie autorytetów i pełnionych ról (garnitur, toga); aspirowanie do pełnienia roli. Ubiór może być przekazem. Bodźcami niewerb. są wówczas elementy stroju. Musza one jednak być odpowiednio zakodowane, aby odkodowujący je O. zrozumiał intencje N.
przedmioty osobistego użytku (okulary, biżuteria, teczki, fajka) - znaczenie ma ich jakość, dobór i sposób posługiwania się nimi
FIZJONOMIA (MIMIKA, WZROK)
Fizjonomia - kinezyka: (widoczne ruchy ciała w tym mimika, zachowania wzrokowe, gestykulacja, pozy)
a) Ekspresja mimiczna - twarz dostarcza największej liczby informacji (wiek, płeć, nastrój, status społ.). jej funkcja komunikatywna polega na budowaniu tożsamości. Poprzez ekspresje mimiczna przekazywane są:
- sygnały oceniające (aprobata lub jej brak)
- intensywność emocji
- zainteresowanie lub jego brak
- poziom zaangażowania
- poziom zrozumienia intelektualnego
W ocenianiu twarzy najczęściej (przy pierwszym kontakcie) stosowana jest dwubiegunowość (sympatyczna lub nie, wroga lub przyjazna). Zdaniem Ekmana i Friesona twarz komunikuje rodzaj emocji, a reszta ciała jej natężenie.
Podstawowe dla wszystkich kultur emocje sygnalizowane za pomocą ekspresji mimicznej to: radość, smutek, gniew, strach, zaskoczenie i wstręt.
b) Zachowania wzrokowe - podstawową ich funkcją jest przekazywanie inf. o charakterze relacyjnym.
Formy kontaktu wzrokowego:
- spoglądanie i przyglądanie
- wzajemne spoglądanie
- bezpośredni kontakt wzrokowy
Funkcje:
- wskazanie stopnia uwagi
- zainicjowanie i podtrzymanie intymnych relacji
- wpływa na zamianę postaw
- regulowanie interakcji
- przekazywanie emocji
- definiowanie statusu
Funkcje wg Knappa i Halla:
- regulowanie przebiegu interakcji
- monitorowanie inf. zwrotnych
- wyrażanie emocji
- odzwierciedlanie procesów poznawczych (rozumienia)
Teorie luźne:
- kontakt wzrokowy jest oznaką sympatii
- kontakt wzrokowy wzmaga pozytywny lub negatywny wpływa wyrażony semantycznie
- zakończenie lub przerwanie kontaktu może być sygnałem odrzucenia
- stałe wpatrywanie się, szczególnie z niewielkiej odległości, budzi niepokój
- brak kontaktu w interakcji = niepokój, obawa
- unikanie przyglądanie się, spoglądanie prosto w oczy = chęć załagodzenia sytuacji
Unikanie wzrokowe:
- chęć odcięcia się o nieprzyjemnej, drażniącej sytuacji (trup na ulicy)
- sygnalizowanie braku zainteresowania
- dyplomatyczność w sytuacjach trudnych np. gdy jest się świadkiem rozmowy
- chęć wyostrzenia innych zmysłów (smakowanie dań, słuchanie muzyki)
PROKSEMIKA (DYSTANS)
Proksemika (wykorzystanie interpersonalnego dystansu i relacji przestrzennych w celach komunikacyjnych)
- aranżacja przestrzeni
- zachowania siedzące
- terytorium: podstawowe (podlegającej naszej wyłącznej kontroli - pokój, dom), drugoplanowe (kojarzone z dana osobą np. ławka ucznia), publiczne (otwarte i dostępne dla każdego)
- dystans wg Halla: intymny- w bardzo bliskich stosunkach(0-45 cm); indywidualny - sytuacje osobiste np. rozmowa przyjaciół, krewnych (45cm-1,2m); towarzyski - relacje towarzyskie i służbowe (1,2-3,6m); publiczny (3,6m - do granicy widzenie i słyszenia)
- zatłoczenie: pojęcie psychologiczne - zbyt duża liczba kontaktów społecznych uniemożliwiająca jednostce osiągnięcie pożądanego przez nią poziomu prywatności v.s. zagęszczenie - liczba osób przypadająca na jednostkę powierzchni
DOTYK
Dotyk (przekaz za pomocą różnego rodzaju bezpośrednich form kontaktu fizycznego)
Funkcje: wspieranie i pocieszanie (okazywanie uczuć + funkcja terapeutyczna), funkcja władzy (wskaźnik władzy i statusu i afiliacja.
znaczeniu przekazu zawartego w dotyku decydują:
- część ciała osoby dotykanej
- część ciała osoby dotykającej
- czas trwania dotyku
- siła dotyku
- sytuacja
- znaczenie osób
- relacje między osobami
- nastrój i atmosfera
Kategorie i funkcje dotyku wg Heslina:
a) funkcjonalno - profesjonalny np. badanie lekarskie
b) grzecznościowo - rytualny: zasady towarzysko - kulturowe np. podanie dłoni
c) przyjacielsko - koleżeński np. przybicie piątki
d) miłosno - intymny np. przytulanie, głaskanie
e) seksualno - podniecający
Typy dotyku wg Jonesa i Yargrought
a) pozytywnych uczuć - wsparcie, pocieszenie
b) wesoły i żartobliwy
c) kontroli - zastosowanie dotyku jako życzenia, prośby o uwagę
d) rytualny - powitanie i pożegnanie
e) mieszane - powstaniowo - uczuciowe
f) związane z konkretnym zadaniem np. fryzjer, lekarz
g) instrumentalnego podporządkowania - przekazywanie telefonu
PARAJĘZYK
Parajęzyk - sygnały głosowe, które nie są słowami, lecz ich cechami wokalnymi takie jak modulacja, akcent; bardziej odnosi się do sposobu, w jaki coś powiedziano, niż do wypowiedzianych treści
Składniki:
a) cechy głosu lub właściwości głosowe:
- siła głosu: głośność i donośność związana może być z cechami osobowości np. agresywni mówią głośniej
- tempo mówienia: liczba słów wypowiadana w określonym czasie szybko = obawy, podniecenie, złość; wolno = smutek, znudzenie
- płynność: przerwy i wokalizatory oraz szybkość
- poziom głosu:
- jakość głosu: szorstkość. Piskliwość
- wysokość głosu, rytm mowy, akcent, intonacja
- wokalizatory lub dźwięki bez struktury językowej: płacz, śmiech, jęczenie
Funkcje
- emocjonalna: niosą 38% informacji na temat emocji
- kształtowania i kierowania wrażeniami: ocena osobowości na podstawie wrażeń głosowych i związana z tym możliwość kierowania i kształtowania wrażeń
- regulacyjna: regulowanie interakcji np. sygnalizowanie zmiany ról N. i O.
CHRONEMIKA (CZAS)
Chronemika (wykorzystanie czasu jako elementu komunikowani)
Sposoby traktowania czasu
- kategoria kom. niewerb.
- wymiar kontekstu sytuacyjnego
- czynnik różnic kulturowych
Psychologiczny poziom postrzegania czasu
- kultury zorientowane na przeszłość: przypominanie historii, pielęgnowanie tradycji, szacunek dla przodków (Chiny, kultury indiańskie)
- kultury zorientowane na teraźniejszość: spontaniczność i bezpośredniość, natychmiastowa przyjemność, wiara w przeznaczenie i przypadek (Filipiny, Ameryka Środkowa)
- kultury zorientowane na przyszłość: potencjalne cele, zabezpieczenie przyszłości
Kulturowy sposób postrzegania czasu
- techniczny system czasu: precyzyjne, naukowe odmierzanie czasu; najczęściej w wyspecjalizowanych środowiskach (laboratoria); ma charakter bezuczuciowy, logiczny
- formalne systemy czasu: tradycyjny i powszechny; opiera się na umowie pomiędzy członkami danej kultury, która określa np. stopień, do jakiego czas jest traktowany jako cos wartościowego i konkretnego
- nieformalny system czasu: względność czasowych określeń; osiem kategorii natychmiast, bardzo krótko, krótko, średnio, długo, bardzo długo, nieskończenie długo
- monochronemiczny system czasu: koncentracja na jednej czynności, a czas jest dzielony na małe jednostki linearne postrzeganie czasu (Ameryka i Europa PN.)
- polichronemiczny system czasu: jednoczesne wykonywanie kilku czynności