SYSTEM PARTYJNY NA WĘGRZECH
Na Węgrzech obowiązuje konstytucja z 18 sierpnia 1949 roku (weszła w życie 20 sierpnia 1949 roku), wzbogacona o poprawki z 19 kwietnia 1972 roku i 18 października 1989 roku, wprowadzające demokratyczne rozwiązania systemowe. Republika węgierska jest demokracją parlamentarną, w której panuje pluralizm polityczny. Uprawnienia wybieranego na 5 lat prezydenta są bardzo skromne. Jednak wraz z rządem stanowi egzekutywę. Władzę sądowniczą mają niezawisłe sądy. Nad zgodnością ustaw z konstytucją czuwa Trybunał Konstytucyjny.
Najważniejszym organem w państwie jest Zgromadzenie Krajowe (węg. Országgyűlés). Jest to jednoizbowy parlament wybierany w wyborach powszechnych na kadencję trwającą 4 lata, liczący 386 posłów. Inicjatywę ustawodawczą na Węgrzech posiadają: prezydent, rząd, wszystkie komisje Zgromadzenia Narodowego oraz każdy deputowany.
System wyborczy
System wyborczy Węgier jest systemem mieszanym (na podstawie ustawy nr XXXIV/1989). Łączy on w sobie elementy proporcjonalne i większościowe.
Prawo wyborcze - zarówno czynne, jak i bierne - przysługuje osobom, które ukończyły przynajmniej 18 lat. Każdy głosujący oddaje dwa głosy, jeden na indywidualnego kandydata, a drugi na listę partyjną.
152 mandaty rozdzielane są systemem proporcjonalnym z użyciem systemu Hagenbacha-Bischoffa na podstawie wyników głosowania na:
- regionalne listy wyborcze w 20 okręgach (19 komitatów (żupach)+stolica),
- ogólnokrajowe listy wyborcze - przejmowanie głosów oddanych na partie które nie przekroczyły klauzuli zaporowej.
Kolejnych 176 posłów wybieranych jest w jednomandatowych okręgach na podstawie systemu większości absolutnej. Kandydat może zdobyć mandat w I turze gdy zdobędzie ponad 50% głosów przy frekwencji wyższej niż 50%. Druga tura ma miejsce gdy:
- żaden z kandydatów nie zdobędzie 50% głosów, wtedy do II tury przechodzą kandydaci, którzy zdobyli więcej niż 15% głosów w I turze.
- frekwencja w I turze była niższa niż 50%, wtedy do drugiej tury przechodzą wszyscy kandydaci.
W II turze mandat otrzymuje zdobywca największej liczby głosów przy minimalnej frekwencji 25%. W momencie gdy kandydat z I tury nie zdecyduje się wziąć udziału w II turze na jego miejsce nie wskakuje żaden inny kandydat.
Węgierski system wyborczy posiada element wyrównujący - 58 mandatów jest rozdzielane z ogólnokrajowych list wyborczych według systemu d'Honta. „Rozdziela się je na podstawie głosów uzyskanych przez partie na listach regionalnych oraz tych głosów w jednomandatowych okręgach, które nie doprowadziły do zdobycia mandatu.”
System partyjny Węgier
Podstawy prawne do powstania partii politycznych na Węgrzech związane było z nowelizacją ustawy o stowarzyszeniach, przyjętej przez rząd w listopadzie 1988 r. i uchwalonej przez parlament na początku stycznia 1989r. W ustawie nie przewidziano żadnych ograniczeń nie pozwalających na zakładanie partii politycznych. Wtedy zaczęły gwałtownie powstawać partie polityczne. Jednak początkowo nie mogło obejść się bez represji ze strony władz, które restrykcyjnie interpretowały ustawę. Stare partie polityczne (aktywne w latach czterdziestych) po uchwaleniu tego aktu - w okresie od listopada 1988 do stycznia 1989 roku - ponownie zaczęły działać. Działać też chciały nowe grupy, które wyłoniły się z ruchów społecznych takich jak: Węgierskie Forum Demokratyczne, Związek Wolnych Demokratów i Związek Młodych Demokratów. Wszystkie te ugrupowania widziały w postanowieniu ustawy podstawy prawne do legalnego organizowania się w partie polityczne. W konsekwencji tego- pomimo istnienia formalnej jednopartyjności- system węgierski przekształcił się w faktyczny system wielopartyjny.
Partie polityczne na Węgrzech można podzielić na trzy grupy:
1) Partie tradycyjne; o rodowodzie „historycznym” (partie powstałe przed 1948 rokiem, czyli przed ustanowieniem na Węgrzech dyktatury partii hegemonicznej, która zdelegalizowała działalność istniejących wówczas partii politycznych) - Niezależna Partia Drobnych Posiadaczy (FKgP), Chrześcijańsko-Demokratyczna Partia Ludowa (KDNP), Węgierska Partia Socjaldemokratyczna (MSzDP), Węgierska Partia Ludowa / Narodowa Partia Chłopska (MNP)
2) Partie spadkobierczynie partii rządzącej w latach 1948 -1989 - Węgierska Partia Socjalistyczna (MSzP), Węgieska Partia Robotnicza (MMP)
3) Partie powstałe po 1989 roku - Węgierskie Forum Demokratyczne (MDF), Związek Wolnych Demokratów (SzDSz), Związek Młodych Demokratów / Węgierska Partia Obywatelska (Fidesz-MPP). Do partii powstałych po 1989 roku można zaliczyć również partie których genezą jest secesja lub alians/fuzja. Przykładem partii która powstała w wyniku secesji jest Węgierska Partia Sprawiedliwości i Życia (MIEP) .
Charakterystyka ważniejszych partii:
Węgierska Partia Socjalistyczna Utworzona została 7 października 1989 roku na XIV Zjeździe Socjalistycznej Partii Robotniczej. Jest to Partia socjalistyczna pozostająca po lewej stronie sceny politycznej, będąca częściową spadkobierczynią Węgierskiej Socjalistycznej Partii Robotniczej (MSZMP), rządzącej Węgrami w latach 1956-1989. Oficjalnie złożona deklaracja kierownictwa partii, podkreślająca związek z komunistami, nie wyszła działaczom na dobre i nadal jeszcze bardzo często podnoszona jest w sporach politycznych jako argument dyskredytujący polityków tej opcji. Podobnie jak miało to miejsce w Polsce, również na Węgrzech część działaczy aktywnie udzielających się jeszcze przed 1989r. z ramienia komunistów, zdołała zachować lub objąć stanowiska kierownicze w nowych strukturach. Węgierskiej Partii Socjalistycznej nie należy mylić z Partią Robotniczą, marginalną formacją skrajnie lewicową, również uważającą się za spadkobiercę MSZMP. Z punktu widzenia ekonomii, Socjaliści prezentują poglądy centrowe, opowiadając się za wolnym rynkiem, lecz stosując do tego celu retorykę lewicową. Różnią się od bardziej lewackich ugrupowań głównie przez odrzucenie wciąż podnoszonej idei nacjonalizacji (lub re-nacjonalizacji) najbardziej wartościowych i największych przedsiębiorstw. W 1994 roku Węgierska Partia Socjalistyczna wygrała wybory parlamentarne i stała się partią rządzącą. Po 1998 roku z powrotem stała się partią opozycyjną. Obecnie MSzP jako partia ma największą ilość mandatów w węgierskim Zgromadzeniu Narodowym, 178 na 386 miejsc, co oznacza 42,1 % głosów oddanych na wyborach. Tworzy ona koalicję rządzącą z Związkiem Wolnych Demokratów, łącznie posiadają 210 mandatów. W poprzednich wyborach MSZP zdobywało kolejno 10.89% (1990), 32.98% (1994), 32.92% (1998) i 42.05% (2002) głosów. Najbardziej znane postaci należący do MSZP to politycy Gyula Horn (odegrał ogromną rolę w czasie upadku komunizmu, działał też na rzecz spotkań podzielonych żelazną kurtyną rodzin niemieckich umożliwiając im spotkania w czasie wakacji na Węgrzech) oraz László Kovács (obecnie eurodeputowany, działa w komisji ds. podatków).
Węgierska Partia Obywatelska- FIDESZ. Jest to centroprawicowa partia o programie liberalnym. Utworzona została 30 marca 1988r. i do kwietnia 1993 roku nosiła nazwę Związek Młodych Demokratów. Od maja 2003 r. Fidesz działa pod nową nazwą: Węgierska Unia Obywatelska. Rozpoczęła swoją działalność jako federacja autonomicznych grup z wieloosobowym kierownictwem. W czerwcu 2004 r. Partia zdecydowanie wygrała wybory do Parlamentu Europejskiego, zdobywając 47,4% głosów.
Węgierskie Forum Demokratyczne (MDF) - węgierska konserwatywna partia polityczna, chrześcijańsko-demokratyczna. Rozpoczęła swoją działalność od września 1987 roku jako niezależny ruch opozycyjny. 11 grudnia 1989 roku zarejestrowane zostało jako partia polityczna. Partia ta aż do wyborów w 1994 roku była główną siłą rządzącą. Po tych wyborach próbowała przejść na pozycje centroprawicowe i stała się bliskim współpracownikiem Węgierskiej Partii Obywatelskiej- FIDESZ. Również do wyborów w 2002 roku, poszła w koalicji wyborczej z tą partią. Obecnie lider MDF bardzo często oskarża Fidesz o próby wchłonięcia jego partii.
Niezależna Partia Drobnych Rolników (FKgP). Została utworzona 18 listopada 1988 roku jako kontynuatorka partii utworzonej w 1930 roku. Po wojnie stanowiła ona najsilniejszą partię Węgier. Inicjatorami reaktywizacji partii byli jej starzy działacze. Głównym ich żądaniem była reprywatyzacja ziemi i własności znacjonalizowanych po 1947roku.
Związek Wolnych Demokratów (SZDSZ) jest partią centrowo-liberalną. .. Powstała w 1988 roku, jako partia opozycyjna wobec rządzących komunistów. Jej członkowie to głównie przedstawiciele klasy średniej, liberalnych intelektualistów i przedsiębiorców. W wyniku licznych sporów wewnątrz partii jej popularność w społeczeństwie znacznie malała, szczególnie od 1996 r.
Węgierska Partia Sprawiedliwości i Życia (MIEP) została utworzona w czerwcu 1993 roku przez grupę, która odeszła z Węgierskiego Forum Demokratycznego. Jej program można zakwalifikować jako prawicowo-nacjonalistyczny.
Chrześcijańsko-Demokratyczna Partia Ludowa (KDNP) Jest kontynuatorką antykomunistycznej Demokratycznej Partii Ludowej. Została reaktywowana przez poprzednich członków partii w czerwcu, a zarejestrowana 30 września 1989 roku.
Związek Agrarny- Narodowa Partia Agrarna (A-NA) Partia powstała w 1989 roku.
Węgierska Demokratyczna Partia Ludowa (MDNP) Została utworzona 6 marca 1998 roku przez grupę działaczy Węgierskiego Forum Demokratycznego.
Węgierska Partia Socjaldemokratyczna (MSZDE) utworzona została 5 października 1993 roku w wyniku połączenia Węgierskiej Partii Socjaldemokratycznej, Niezależnej Partii Socjaldemokratycznej i Socjaldemokratycznej Partii Ludowej.
Węgierska Partia Zielonych (MIP) powstała w listopadzie 1989 roku.
Partia przedsiębiorców (VP) utworzona ją 20 stycznia 1990 roku.
Wybory
Pierwsze wolne wybory na Węgrzech odbyły się 25 marca oraz 8 kwietnia 1990 roku. Frekwencja wyniosła 65.1% w pierwszej turze oraz 45.4% w drugiej turze. Wybory wygrała partia MDF i utworzyła koalicyjny rząd z FKGP i KDNP, na czele rządu stanął József Antall.
Wybory 1994 roku wygrali socjaliści, zdobywając absolutną większość mandatów. Rząd MSzP zaprosił do koalicji SzDSz, premierem został Gyuli Horna.
Kolejne wybory - w 1998 roku miały dwie tury. Wybory zmusiły Fidesz-MPP do stworzenia rządu koalicyjnego z MDF i FKGP. Premierem został przewodniczący Fidesz-MPP Viktor Orban.
W 2002 roku wybory ponownie składały się z dwóch tur. Nie dały one żadnej z partii absolutnej większości. Największą liczbę mandatów zdobyła koalicja Fidzesz-MPP. Jednakże prezydent Węgier wiedząc, iż Fidesz-MPP nie ma partnera do budowania koalicji rządowej, powierzył misję stworzenia rządu Peterowi Medgyessyemu z MSzP. Szybko doszło do zawarcia koalicji MSzP z SzDSz i stworzenie wspólnego rządu.
25 sierpnia 2004 Ferenc Gyurcsány został mianowany nowym premierem Węgier przez Węgierską Partię Socjalistyczną. Wybory do parlamentu w roku 2006 również odbyły się w dwóch turach. Pierwsza z nich odbyła się 9 kwietnia 2006 roku, a druga 23 kwietnia 2006 roku. Koalicja ustępującego premiera Ferenca Gyurcsany zwyciężyła w wyborach parlamentarnych na Węgrzech podczas drugiej tury.
17 września 2006 roku węgierskie radio ujawniło wypowiedź premiera z zamkniętego spotkania jego partii, które odbyło się w maju. Tam w ostrych słowach przyznaje się on do zakłamywania informacji o stanie węgierskiej gospodarki podczas kampanii wyborczej z kwietnia, z czasu jego rządów i rządów jego partii oraz zapowiada konieczność przeprowadzenia drastycznych reform. Wywołało to dziesięciotysięczną demonstrację przed gmachem parlamentu, która przerodziła się później w gwałtowne zamieszki. Mimo nacisków opozycji, premier nie ustąpił ze stanowiska.
BIBLIOGRAFIA:
1. Antoszewski A., Fiala P., Herbut R., Sroka J. (red.), Partie i systemy partyjne Europy Środkowej, Wrocław 2003.
2. Sobolewska-Myślik B., Partie i systemy partyjne Europy Środkowej po 1989 roku, Kraków 1999.
3. Sokół W., Żmigrodzki M. (red.), Współczesne partie i systemy partyjne. Zagadnienia teorii i praktyki politycznej, Lublin 2003.
4. Strony www:
www.wikipedia.pl
www.e-polityka.pl
http://pl.wikipedia.org/wiki/Ustrój_polityczny_Węgier
„System partyjny Węgier” Lukas Benda[w]:„Partie i systemy partyjne europy środkowej” pod red. Andrzej Antoszewski, Wrocław 2003 s.72
„System partyjny Węgier” Lukas Benda[w]:„Partie i systemy partyjne europy środkowej” pod red. Andrzej Antoszewski, Wrocław 2003 s.76
„System partyjny Węgier” Lukas Benda[w]:„Partie i systemy partyjne europy środkowej” pod red. Andrzej Antoszewski, Wrocław 2003 s.111
Wg „System partyjny Węgier” Lukas Benda[w]:„Partie i systemy partyjne europy środkowej” pod red. Andrzej Antoszewski, Wrocław 2003
6