Funkcje prawa karnego:
a) Funkcja ochronna – chroni stosunki społeczne i dobra podmiotów tych stosunków przed zamachami na nie.
b) Funkcja gwarancyjna – wyraźnie określa co jest przestępstwem, gwarantuje obywatelowi, że nie będzie on pociągnięty do odpowiedzialności karnej za czyny których prawo karne za przestępstwo nie uważa.
c) Funkcja sprawiedliwościowa – umiarkowana humanitaryzmem pełni bardzo ważną rolę rozładowania pewnego stanu psychicznego wywołanego przez popełnienie przestępstwa, związana jest z poczuciem sprawiedliwości.
d) Funkcja kompensacyjna – polega na tym, że sprawcę przestępstwa można zobowiązać do naprawienia szkody, przywrócenia do stanu poprzedniego.
e) Funkcja afirmacyjno-motywacyjna – poprzez normy powinnościowe (nakazy i zakazy) prawo karne określa standardy postępowania w społeczeństwie, wskazuje jakie dobra podlegają ochronie i w jakim zakresie.
f) Funkcja prewencyjno-wychowawcza – rolą prawa karnego jest także oddziaływanie zapobiegawczo-wychowawcze na sprawcę.
Przestępstwo – czyn człowieka bezprawny, zawiniony, zagrożony karą przez ustawę obowiązującą w chwili jego popełnienia wypełniający znamiona ustawowe o stopniu społecznej szkodliwości większym niż znikomy.
Elementy przestępstwa:
a) czyn człowieka – zachowanie się sprawcy, działanie bądź zaniechanie działania do którego sprawca był zobowiązany.
b) wypełniający znamiona ustawowe – musi zawierać ustawowe znamiona p-stwa, które są konieczne i wystarczające aby uznać dany czyn za przestępstwo.
c) bezprawny – czyn sprzeczny z obowiąz. przepisami prawa
d) zagrożony karą przez ustawę – czyn karalny.
e) zawiniony – wina jest to psychiczny stosunek sprawcy do popełnionego czynu.
f) społeczna szkodliwość – oznacza to, że typy zachowań opisanych przez ustawę jako p-stwa są zachowaniami społecznie szkodliwymi. Kwestia społecznej szkodliwości czynu jest przedmiotem rozważań organów stosujących prawo.
Podział przestępstw:
a) ze względu na ciężar gatunkowy:
zbrodnie – dolna granica zagrożona karą minimum 3 lata pozbawienia wolności,
występki – czyny zagrożone karą przekraczającą 1 miesiąc pozb. wolności, 1 miesiąc pozb. wolności lub grzywny powyżej 30 stawek dziennych.
b) ze względu na typ:
podstawowy, uprzywilejowany, kwalifikowany
c) ze względu na tryb ścigania:
z urzędu, na wniosek(bezwzględnie wniosk. i wzgl. wn.)
z oskarżenia prywatnego
d) ze względu na winę:
z winy umyślnej, z winy nieumyślnej, z winy kombinow.
e) ze względu na skutek:
skutkowe (materialne), bezskutkowe (formalne),
f) ze względu na formę czynu:
z działania, z zaniechania, z działania bądź zaniechania
Ustawowe znamiona przestępstwa.
Są to elementy czynu, które są opisane w ustawie karnej i jednocześnie są konieczne i wystarczające do uznania danego czynu za przestępstwo.
Przedmiot przestępstwa :
indywidualny (konkret. dobro chron. przez konkr. przepis),
rodzajowy (dobro prawnie chronione przez grupę przepisów karnych),
ogólny ( jest to dobro którego obrona jest zadaniem całego prawa karnego).
Strona przedmiotowa:
czyn (zachowanie się podmiotu), skutek czynu, czas i miejsce czynu, sytuacja w jakiej czyn popełniono,
sposób popełnienia i przedmiot wykonawczy czynu.
c) Podmiot przestępstwa –jest to osoba fizyczna, która w chwili popełnienia czynu ukończyła 17 lat i jest poczytalna.
d) Strona podmiotowa:
wina, pobudki działania sprawcy, motywy.
Wina umyślna :
zamiar bezpośredni – sprawca chce popełnić czyn zabroniony, wie, że popełnia przestępstwo i chce go popełnić (ma świadomość i wolę),
zamiar ewentualny – sprawca ma świadomość, że może popełnić przestępstwo a wola występuje w postaci godzenia się.
Wina nieumyślna: sprawca nie mając zamiaru popełnienia czynu zabronionego popełnia go jednak na skutek niezachowania należytej ostrożności wymaganej w danej okoliczności mimo, że możliwość popełnienia tego czynu przewidywał albo mógł przewidzieć.
Wina kombinowana: polega na tym, że sprawca popełnia przestępstwo umyślnie w wyniku którego powstaje nieumyślny skutek.
Zasady stosowania prawa karnego.
a) Zasada terytorialności: art.5 kk mówi o tym, że ustawę karną Polską stosuje się do czynów zabronionych popełnionych nas terytorium polskim lub na statku powietrznym lub wodnym. Terytorium polski – jest to obszar ziemi wraz z wodami wewnętrznymi oraz przybrzeżnymi (12 mil morskich). Obszar lądowy wyznaczają granice ustalone w traktatach zawartych z państwami sąsiadującymi. Słup powietrza nad Polską do strefy lotów kosmicznych. W głąb ziemi do głębokości do jakiej pozwala technika.
b) Zasada obywatelstwa: obywatel polski odpowiada za wszelkie czyny popełnione za granicą, które są przestępstwami według prawa polskiego oraz według prawa obowiązującego w miejscu popełnienia. Wymagana jest podwójna przestępność czynu. Jeżeli zachodzą różnice między ustawą polską a ustawą obowiązującą w miejscu popełnienia, stosując ustawę polską sąd może uwzględnić różnicę na korzyść sprawcy. Warunek podwójnej przestępności czynu nie musi być zachowany w dwóch sytuacjach:
-gdy polski funkcjonariusz publiczny pełniący służbę za granicą popełnił tam przestępstwo w związku z wykonywaniem swoich funkcji,
- gdy przestępstwo popełniono w miejscu nie podległym żadnej władzy państwowej.
c) Zasada represji wszechświatowej: Niezależnie od przepisów obowiązujących w miejscu popełnienia p-stwa, polską ustawę karną stosuje się do obywatela polskiego oraz cudzoziemca, którego nie postanowiono wydać w razie popełnienia przez niego za granicą p-stwa do którego Rzeczypospolita Polska jest zobowiązana na mocy umów międzynarodowych.
Formy popełniania przestępstw:
1. Formy stadialne:
a) przygotowanie art. 16 § 1 kk – zachodzi wtedy, gdy sprawca w celu popełnienia czynu zabronionego podejmuje czynności mające stworzyć warunki do popełnienia czynu zmierzającego bezpośrednio do jego dokonania.
Postaci przygotowania:
rzeczowa (uzyskuje lub przysposabia środki),
personalna (wchodzi w porozumienie z inną osobą).
Przygotowanie jest karalne gdy ustawa tak stanowi.
Przygotowanie nie jest karalne, gdy osoba dobrowolnie od niego odstąpi a w szczególności zniszczy środki lub zapobiegnie wykorzystaniu ich w przyszłości. W razie wejścia w porozumienie z inną osobą w celu popełnienia czynu zabronionego nie podlega karze ten, kto nadto podjął starania zmierzające do zapobieżenia przygotowaniu – art. 17 § 2 kk.
b) usiłowanie art.13 § 1 kk – zachowanie podjęte w zamiarze popełnienia czynu zabronionego i zmierzające ku jego dokonaniu, które jednak nie następuje. Usiłowanie nie odnosi się do p-stw z winy nieumyślnej i z winy mieszanej. Zachowanie sprawcy może być uznane za usiłowanie tylko wtedy, gdy zmierza bezpośrednio do dokonania czynu zabronionego.
Rodzaje usiłowań:
ze względu na możliwość dokonania przestępstwa:
- udolne - zachodzi gdy w istniejącej sytuacji dokonanie p-stwa było możliwe lecz nie nastąpiło z przyczyn niezależnych od sprawcy, np. został spłoszony.
- nieudolne – ma miejsce , gdy sprawca nie uświadamia sobie, że w istniejącej sytuacji dokonanie p-stwa nie jest możliwe z przyczyn od niego niezależnych.
ze względu na brak przedmiotu nadającego się do dokonania na nim przestępstwa.
ze względu na używanie środka nie nadającego się do popełnienia czynu zabronionego.
ze względu na stopień zaawansowania przestępczego:
- zakończone – gdy sprawca dokonał wszystkich czynności lecz zamierzony skutek nie nastąpił,
- nie zakończone – sprawca nie wykonał wszystkich czynności koniecznych do zrealizowania przestępstwa.
Nie podlega karze za usiłowanie kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub dobrowolnie zapobiegał skutkom p-stwa.
c) dokonanie – zachodzi, gdy sprawca swoim zachowaniem wyczerpuje wszystkie ustawowe znamiona przestępstwa.
2. Formy zjawiskowe.
a) sprawstwo art. 18 § 1 kk rodzaje:
pojedyncze (sprawca działa pojedynczo),
współsprawstwo (działa wspólnie i w porozum. i inną os.),
wielosprawstwo (dwie osoby popełniają p-stwo w tym samym czasie i miejscu lecz niezależnie od siebie),
kierownicze (sprawca kierujący inną osobą – nie podlegającą mu w sposób bezpośredni, służbowo),
polecające (sprawca polecający wykonanie czynu innej osobie od siebie uzależnionej).
b) podżeganie art. 18 § kk – podżegaczem jest ten, kto chcąc aby inna osoba dokonała czynu zabron. nakłania ją do tego.
Cechy podżegania:
z winy umyślnej w zamiarze bezpośrednim, podżegać można tylko przez działania, podżegać można do wszystkich form zjawiskowych, podżegać można tylko konkretną osobę lub grupę osób ściśle oznaczoną, podżegać można do konkretnego p-stwa, podżegać można przed dokonaniem oraz w trakcie dokonania.
c) pomocnictwo art. 18 § 3 kk – pomocnikiem jest ten, kto w zamiarze aby inna osoba dokonała czynu zabronionego swoim zachowaniem ułatwia jej popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzia, środki przewozu, udziela rady albo informacji.
Cechy pomocnika:
pomagać można z winy umyślnej w zamiarze bezpośrednim lub ewentualnym, pomagać można przez działanie lub zaniechanie, pomagać można do wszystkich form zjawiskowych, pomoc może być udzielona przed popełnieniem p-stwa, w jego trakcie i po popełnieniu p-stwa z tym, że porozumienie co do udzielenia pomocy musi być zawarte przed dokonaniem p-stwa lub najpóźniej w jego trakcie.
Jeżeli pomoc została udzielona po dokonaniu p-stwa bez uprzedniego porozumienia, to mamy wówczas do czynienia z samoistnymi przestępstwami:
poplecznictwo (gdy celem udzielenia pomocy sprawcy jest udaremnienie lub utrudnienie postępowania karnego),
paserstwo (gdy sprawca działa w celu osiągnięcia korzyści majątkowej).
Wyłączenie odpowiedzialności karnej.
1.Okoliczności wyłączające bezprawność czynu.
To takie okoliczności, przy których czyn wypełniający znamiona p-stwa nie jest jednak w rzeczywistości przestępstwem ponieważ na mocy przepisu prawnego takie zachowania są zgodne z prawem. Takie okoliczności nazywane są kontratypami do których zaliczamy:
Kontratypy ustawowe:
a) obrona konieczna art. 25 § 1 kk – polega na odpieraniu bezpośredniego, bezprawnego zamachu na jakiekolwiek dobro chronione prawem przy użyciu środków koniecznych do odparcia tego zamachu w sposób współmierny do niebezpieczeństwa tego zamachu.
Warunki:
obrona jest reakcją na bezpośredni zamach, zamach jest bezprawny, sposób obrony jest współm. do niebezp. czynu.
Zamach musi być:
rzeczywisty (realnie istniejący), bezpośredni (odnosi się do czasu), bezprawny (musi być sprzeczny z obowiązującym przepisem prawnym).
Przekroczenie granic obrony koniecznej:
Eksces intensywny – zachodzi,gdy broniący się stosuje sposób obrony, który nie był konieczny dla odparcia zamachu.
Eksces ekstensywny – polega na spóźnionym działaniu (gdy zamach już ustał) albo na działaniu przedwczesnym (gdy zamach nie miał jeszcze charakteru bezpośredniego).
b) stan wyższej konieczności art. 26 § 2 kk – polega na tym, że dla ratowania jednego dobra poświęca się inne dobro w celu uchylenia bezpośredniego niebezpieczeństwa.
Zasady:
zasada proporcjonalności – dobro poświęcone nie może przedstawiać wartości większej niż dobro ratowane.
zasada subsydiarności – stan wyższej konieczności istnieje wtedy, kiedy nie istnieje inna możliwość obrony.
zasada wyłączenia – pewne osoby nie mogą powoływać się na stan wyższej konieczności.
c) ryzyko eksperymentu art. 27 § 1 kk – Warunki:
spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze,
w świetle aktualnego stanu wiedzy oczekiwanie jej osiągnięcia jest zasadne,
w świetle aktualnego stanu wiedzy zasadna jest celowość i sposób przeprowadzenia eksperymentu,
jeżeli w eksperyment zaangażowany jest człowiek, to warunkiem jego legalności jest zgoda udzielona po poinformowaniu go o spodziewanych korzyściach i grożących mu ujemnych skutkach jak również o możliwości odstąpienia od udziału na każdym jego etapie.
Kontratypy pozaustawowe:
a) ryzyko sportowe – warunki:
uprawianie danej dyscypliny sportu jest dozwolone,
działanie było podjęte w celu sportowym,
nie zostały naruszone reguły danej dyscypliny sportowej.
b) zabiegi lecznicze – warunki:
czynność musi być dokonana przez osobę uprawnioną,
czynność musi być podjęta za zgodą pacjenta,
czynność musi być podjęta w celu leczniczym, z zachowaniem wszelkich prawideł sztuki leczniczej.
c) zgoda pokrzywdzonego – warunki:
pokrzywdzony musi być pełnoletni, poczytalny,
zgoda musi być udziel. przed i utrzymana w trakcie czynu,
zgoda udzielona w sposób wyrazisty i dobrowolnie,
zgoda musi dotyczyć dóbr ściśle osobistych.
d) karcenie nieletnich – warunki:
musi być podjęte przez uprawnioną osobę,
musi być podjęte w celu wychowawczym,
musi mieć związek z określonym zachowaniem,
nie może to być drastyczne, nie może być znęcaniem się oraz nie może przekraczać pewnego stopnia intensywności.
e) zwyczaj – np. lany poniedziałek
f) działanie w ramach uprawnień i obowiązków- np. Policja
g) samopomoc legalna – zatrzymanie rzeczy w zamian za zwrot wyrządzonej szkody.
h) rozkaz i ostateczna potrzeba – (część wojskowa).
2. Okoliczności wyłączające winę.
a) niepoczytalność art. 31 § 1 kk – to taki stan psychiczny w którym zdolność – możność rozpoznawania czynu lub zdolności kierowania swoim postępowaniem zachodzącym w chwili czynu i spowodowanym upośledzeniem umysłowym, chorobą psychiczną lub innym zakłóceniem czynności psychicznych jest wyłączona. Niemożność rozpoznania znaczenia czynu, to zaburzenie w sferze intelektu, zaś niezdolność kierowania swoim postępowaniem, to zaburzenia w sferze woli. Stan niepoczytalności przyjmuje się tylko wtedy, gdy istniał on w chwili czynu. Gdy w chwili czynu sprawca był poczytalny, zaburzenia procesów psychicznych istniały przed lub po czynie, to okoliczność ta nie wyłącza winy.
b) błąd – w świadomości tworzy się inny obraz niż jest to w rzeczywistości. Musi to być błąd istotny i niezawiniony aby wyłączyć odpowiedzialność.
Rodzaje:
błąd co do faktu art.28 § 1kk – sytuacja, gdy zachodzi rozbieżność między jakimś fragmentem rzeczywistości a wyobrażeniem o nim sprawcy (wyłącza zawinienie a nie winę).
błąd co do prawa art. 30 kk – dotyczy oceny prawnej czynu, np. dorosły częstuje alkoholem nieletniego jednak mylnie sądzi, że prawo nie zabrania dawania małoletnim alkoholu.
błąd co do kontratypu – nie popełnia p-stwa kto dopuszcza się czynu zabronionego w usprawiedliwionym błędnym przekonaniu, że zachodzi tu jedna z okoliczności wyłączających bezprawność lub winę.
c) nieletniość.
Zbieg przestępstw i przepisów ustawy.
Zbieg przestępstw:
Przesłanki zbiegu przestępstw: - sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw w określonym czasie tzn. przed wydaniem pierwszego z wyroków, nawet nieprawomocnego za którekolwiek z tych przestępstw.
Przykład: art. 278 § 1kk oraz art. 148 § 1 kk ..... - jest to rzeczywisty zbieg p-stw (nie zapadł prawomocny wyrok) i wielorodzajowy (zarzuty z różnych artykułów). Będzie odpowiadał przed jednym Sądem – kara łączna.
art. 279 § 1 kk oraz art. 279 § 1 kk oraz art. 279 § 1 kk .... – jest to rzeczywisty jednorodzajowy zbieg przestępstw.
Pozorny zbieg przestępstw: sprawca popełnia kilka czynów ale traktowane jest jako jedno przestępstwo. Są to p-stwa wieloczynowe. Są to p-stwa o alternatywnych znamionach (np. fałszerstwo dokumentów – 270 § 1kk). Są to p-stwa o współkaralnych czynach uprzednich (formy stadialne i zjawiskowe) oraz współkaralnych czynach następczych – sprawca po dokonaniu kradzieży rzeczy następnie nie jest istotne co z tą rzeczą zrobi, odpowiada jedynie za kradzież a nie np. za zniszczenie tej rzeczy.
Ciąg przestępstw – art. 91 § 1 kk – polega na:
sprawca popełnia dwa lub więcej przestępstw,
w krótkich odstępach czasu,
w podobny sposób,
zanim zapadł pierwszy wyrok chociażby nieprawomocny za którekolwiek z przestępstw.
Jeżeli zachodzi ciąg p-stw sąd orzeka jedną karę w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę. W przypadku zbiegu ciągów p-stw lub ciągu p-stwa sąd orzeka karę łączną.
Czyn ciągły –art. 12 kk – z góry powzięty zamiar w krótkich odstępach czasu, każdy z czynów jest traktowany jako zachowania które wspólnie składają się na p-stwo. Sposób, dobro chronione, tożsamość pokrzywdzonego jest zawsze ta sama.
Zbieg przepisów ustawy:
Zachodzi, gdy jeden czyn wypełnia znamiona dwóch lub więcej przestępstw.
Pozorny zbieg przepisów ustawy: Reguły wyłączania wielości ocen:
reguła specjalności – przepis szczególny wyłącza obowiązywanie przepisu ogólnego (“Lex Specjalist Dero Gat Legi Generali”),
reguła pochłaniania – przepis pochłaniający wyłącza obowiązywanie przepisu pochłoniętego (“Lex Consumens Dero Gat Legi Consumtae”) –np. art. 279 § 1kk jest przepisem pochłaniającym zniszczenie mienia – art. 278 § 1kk ale w tym tylko przypadku gdy zniszczenie mienia było spowodowane wejściem do pomieszczenia a następnie dokonanie kradzieży.
reguła subsydiarności – przepis główny wyłącza obowiązywanie przepisu posiłkowego (“Lex Primariae Dero Gat Legi Subsydiariae”) –np. art. 231 § 1 kk – funkcjonariusz publiczny który przekroczył swoje uprawnienia w celu osiągnięcia korzyści majątkowej.
Kumulatywny zbieg przepisów ustawy – jeżeli mamy jeden czyn a naruszone dwa lub więcej przepisów ustawy i nie da się zastosować powyższych reguł.