Pytanie 1. Definicja prawa karnego

To zespół norm prawnych określających czyny społecznie szkodliwe, zwane przestępstwami,zasady odpowiedzialności za te czyny oraz kary, środki karne i zabezpieczające stosowane wobec ich sprawców

Na całokształt prawa karnego w szerszym tego słowa znaczeniu składa się również prawo karne procesowe i prawo karne wykonawcze, unormowane w kodeksie postępowania karnego oraz w kodeksie karnym wykonawczym.

W odróżnieniu od innych gałęzi prawa przedmiotem norm prawa karnego nie jest jedna wyodrębniona sfera stosunków społecznych. Prawo karne wkracza w różne dziedziny, wszędzie tam, gdzie mamy do czynienia z zamachami na stosunki społeczne i prawa podmiotów tych stosunków, które ze względu na swój społeczny szkodliwy charakter wymagają sankcji karnej.

Pytanie 2. Podział prawa karnego

Prawo karne dzielimy na :

1. prawo karne powszechne dzieli się na 3 działy :

- Prawo Karne Materialne - k.k. z 06.06.1997 r.

- Prawo Karne Procesowe - k.p.k. z 06.06 1997 r.

- Prawo Karne Wykonawcze - k.k.w. z 06.06.1997 r.

2. prawo karne specjalne :

- Prawo Karne Skarbowe - k.k.s. 10.09.1999 r.

- Prawo Karne Wojskowe- uregulowane w dziale 15 k.p.k.

- przepisy dotyczące postępowania z nieletnimi sprawcami czynów karalnych.

Prawo karne w ujęciu wąskim to prawo materialne. Prawo materialne podstawę prawną ma w ustawie. Prawo karne nie może być regulowane niższym aktem niż ustawa. Prawo karne materialne określa, co jest przestępstwem i co za to grozi. Najskuteczniejsze działanie to surowość, represja. Surowość ma znaczenie powstrzymujące przed złymi czynami.

Prawo karne skarbowe (materialne i procesowe) - jest wyodrębnione ze względów przedmiotowych, gdyż dotyczy spraw związanych z naruszeniem interesów finansowych Skarbu Państwa lub organów samorządu terytorialnego. Normuje ono odpowiedzialność za przestępstwa i wykroczenia skarbowe, jak również postępowanie w tych sprawach.

Prawo karne wojskowe - jest dziedziną szczególną ze względów zarówno podmiotowych jak i przedmiotowych. Względy podmiotowe wiążą się z ograniczeniem do żołnierzy kręgu osób ponoszących odpowiedzialność na podstawie przepisów tego prawa, natomiast względy przedmiotowe związane są z celem tych przepisów, jakim jest zapewnienie dyscypliny i gotowości obronnej sił zbrojnych. Odpowiedzialność żołnierzy opiera się na tych samych zasadach, co odpowiedzialność osób cywilnych, jednakże z uwzględnieniem odrębności wynikających ze specyfiki wojskowej.

Przepisy dotyczące odpowiedzialności karnej nieletnich - odpowiedzialności na podstawie kodeksu karnego podlegają osoby, które w czasie popełnienia czynu zabronionego przez to prawo ukończyły 17 lat. Wobec osób, które nie osiągnęły tak określonego wieku odpowiedzialności, zwanych nieletnimi stosuje się środki wychowawcze i poprawcze.

Środki poprawcze (umieszczenie w zakładzie poprawczym) orzeka się wobec nieletnich, którzy po ukończeniu 13 lat dopuścili się czynu zabronionego jako przestępstwo i wykazują znaczny stopień demoralizacji, co wskazuje, że stosowanie wobec nich środków wychowawczych byłoby niecelowe.

Kodeks karny art. 10 § 2 przewiduje odpowiedzialność karną nieletnich, którzy po ukończeniu 15 lat dopuszczą się szczególnie ciężkich przestępstw (zabójstwo, ciężkie uszkodzenie ciała, zamachy na bezpieczeństwo powszechne, zamachy terrorystyczne, kwalifikowane zgwałcenie i rozbój) poprawczych zwłaszcza w przypadku, gdy przemawia za tym bezskuteczność stosowanych poprzednio środków wychowawczych czy poprawczych.

Pytanie 3 Źródła prawa karnego

Źródłem prawa w tzw. znaczeniu formalnym jest akt organu państwowego zawierający normy prawne.

Podstawowe i najwyższe miejsce w hierarchii źródeł zajmuje konstytucja RP z 02 kwietnia 1997 r.. Kolejne miejsce, stosownie do art. 87 ust. 1 Konstytucji zajmują : ustawa, ratyfikowane umowy międzynarodowe oraz rozporządzenia wykonawcze wydawane z upoważnienia ustawy i w celu jej wykonania.

Źródłami prawa karnego materialnego są : Konstytucja, ustawy, a więc przede wszystkim kodeks karny, oraz ratyfikowane umowy międzynarodowe.

Przepisy Konstytucji nie określają, jakie konkretne typy zachowań człowieka są przestępstwami i jakie

za nie grożą kary. Ustawa może zabronić pod groźbą kary określonych czynów, wyłącznie ustawa jest w Polsce źródłem prawa karnego w tym zakresie, jakim oznacza ona, co jest przestępstwem i jakie sankcje są za nie przewidziane.

Umowy międzynarodowe nie statuują zakazów karnych z sankcjami, choć mogą wymagać wprowadzenia ich do polskiego porządku prawnego lub wprost normować zasady odpowiedzialności karnej.

Orzecznictwo sądów nie jest źródłem prawa.

Zwyczaj (obyczaj) nie jest źródłem prawa, mimo że wywiera wpływ na jego stosowanie.

Najbardziej podstawowymi ustawowymi źródłami prawa karnego w szerokim znaczeniu (materialnego, procesowego i wykonawczego) aktualnie są :

1. kodeks karny

2. kodeks postępowania karnego

3. kodeks karny wykonawczy

4. 4. kodeks karny skarbowy

5. ustawa z 26.10.1982 r. o postępowaniu w sprawach nieletnich

6. ustawa z 25.06.1997 r. o świadku koronnym.

Obowiązujące w Polsce źródła prawa międzynarodowego w zakresie prawa karnego to :

1. Europejska Konwencja Praw Człowieka – 04.11.1950 r.

2. Międzynarodowy Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych – 16.12.1966 r.

Pytanie 4 Funkcje Prawa Karnego

Funkcja ochronna – prawo karne chroni najważniejsze dobra społeczne i jednostkowe przed zamachami przestępnymi niezależnie od regulacji innych dziedzin (np. ochrona bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego państwa, jego konstytucyjnych organów, ochrony życia, wolności i nietykalności jednostki).

Funkcja gwarancyjna – najważniejsze zasady realizujące tę funkcję mają charakter norm nadrzędnych opartych na konstytucji i konwencjach międzynarodowych. Zasady gwarancyjne obowiązują w kodeksie karnym i innych przepisach ogólnych, które nie obowiązują tylko przy stosowaniu tego kodeksu lecz także ustaw szczególnych przewidujących odpowiedzialność za przestępstwa. Wyrażają je łacińskie paremie, które oznaczają :

- nullum crimen sine lege tj. Nie ma przestępstwa bez zakazu ustawowego, czyn zabroniony musi być uznany za przestępstwo bez wcześniejszego zakazu ustawowego,

- nulla poena sine lege tj. Nie można stosować kar, które nie są określone w ustawie,lex retro non agit tj. Ustawa nie działa wstecz, czyn nie może być uznany za przestępstwo bez wcześniejszego zakazu ustawowego,

- nullum crimen sine culpa tj. nie ma przestępstwa, jeżeli sprawcy czynu zabronionego nie można przypisać winy.

Funkcja prewencyjno - wychowawcza – polega na tym, że celem kary i innych środków karnych nie jest wyłącznie represja za popełnione czyny, lecz także zapobiegawcze i wychowawcze oddziaływanie na sprawcę oraz społeczeństwo, które przeciwdziałać ma naruszaniu prawa.

Funkcja sprawiedliwości – powinna ona utwierdzić w społeczeństwie przekonanie, że sprawcy przestępstw są sprawiedliwie karani, proporcjonalnie do winy i szkodliwości popełnionego czynu.

Funkcja kompensacyjna – jest to efekt wiktymologii (łac. Victima – ofiara), nauki i ruchu społecznego, które akcentują potrzebę uwzględnienia przez prawo karne interesów ofiar przestępstw.

W kodeksie karnym z 1997 r. funkcję kompensacyjną realizuje przede wszystkim zaliczenie do środków karnych obowiązku naprawienia szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu. Obowiązek naprawienia szkody występuje także :

- w ramach kary ograniczenia wolności,

- środków karnych związanych z poddaniem próbie sprawcy przestępstwa,

- orzekanie nawiązki na rzecz pokrzywdzonego.

Pytanie 5. Obowiązywanie ustawy karnej pod względem czasu.

Ustawa karna obowiązuje od momentu jej wejścia w życie, który to moment określa ona sama np. przez użycie zwrotu “z dniem ogłoszenia” lub przez podanie daty. W prawie karnym szczególnie istotne znaczenie ma instytucja tzw. Vacatio legis, to jest okresu między opublikowaniem ustawy a jej wejściem w życie. Ustanowienie takiego okresu konieczne jest dla zapoznania się obywateli z nowymi przepisami i dostosowania swojego postępowania do wymagań jakie stawiają. Końcowy moment obowiązywania ustawy karnej jest na ogół określany w nowej ustawie regulującej tę samą problematykę, która w związku z tym uchyla ustawę obowiązującą uprzednio.

Dla stosowania zasad obowiązywania ustawy karnej pod względem czasu istotne znaczenie ma określenie czasu popełnienia przestępstwa. Obowiązujący kodeks karny rozstrzyga tę kwestię stwierdzając, że “czyn zabroniony uważa się za popełniony w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany. Sprawa ta ma istotne znaczenie przy przestępstwach, których dokonanie wymaga nastąpienia określonego w ustawie skutku.

Nowa ustawa kryminalizująca czyny dotąd nieprzestępne, nie może mieć zastosowania do czynów popełnionych przed jej wejściem w życie. Wynika to z zasady lex retro non agit – ustawa karna nie działa wstecz.

Jeżeli po popełnieniu przestępstwa, a przed wydaniem prawomocnego wyroku w sprawie o to przestępstwo, następuje zmiana ustawy karnej powstaje problem czy zastosować w procesie ustawę, która obowiązywała w chwili popełnienia czynu, czy ustawę obowiązującą w czasie orzekania. W zasadzie stosuje się ustawę nową (czyli tę, która obowiązuje w czasie orzekania), chyba, że ustawa obowiązująca uprzednio jest względniejsza dla sprawcy.

Prawo karne zna pojęcie ustaw epizodycznych tj. ustaw obowiązujących tylko przez określony czas w związku z nadzwyczajnymi sytuacjami faktycznymi np. wojna, klęska żywiołowa.

Pytanie 6. Obowiązywanie ustawy karnej pod względem obywatelstwa sprawcy.

Prawo karne międzynarodowe materialne jest częścią prawa karnego polskiego, unormowanego przedewszystkim w polskim kodeksie karnym i kpk. Przepisy tych ustaw uzupełniają odpowiednie normy międzynarodowe lub niekiedy wyłączają stosowanie norm kpk.

Prawo karne międzynarodowe materialne składa się z kilku zasad :

Zasada terytorialności – za czyn zabroniony na terytorium RP, na polskim statku powietrznym lub wodnym odpowiada każdy sprawca, bez względu na obywatelstwo.

Zasada obywatelstwa ( inaczej zasada narodowości podmiotowej, zasada personalna lub narodowości czynnej)– dotyczy tylko obywateli polskich – ustawę karną stosuje się tylko do obywatela polskiego, który popełnił przestępstwo za granicą (art. 109 k.k). Obowiązuje warunek podwójnej karalności – uznania za przestępstwo w Polsce i za granicą, w miejscu popełnienia przestępstwa (art.111 § 1 kk).

Ww warunek nie obowiązuje gdy :

1. polski funkcjonariusz publiczny pełniąc służbę za granicą popełnił tam przestępstwo w związku z pełnieniem swoich funkcji

2. sprawca popełnił przestępstwo w miejscu nie podlegającym żadnej władzy państwowej.

Zasada narodowości przedmiotowej ograniczonej – odnosi się do czynów cudzoziemców popełnionych za granicą. Polską ustawę karną stosuje się do cudzoziemca, który popełnił za granicą przestępstwo skierowane przeciw interesom :

1. Rzeczpospolitej Polskiej

2. obywatela polskiego

3. polskiej osoby prawnej lub polskiej jednostki organizacyjnej nie mającej osobowości prawnej.

Występuje tu również warunek podwójnej karalności.

Zasada narodowości przedmiotowej zwykłej – odnosi się do czynów cudzoziemców popełnionych za granicą – dotyczy przestępstwa nie objętego zasadą narodowości przedmiotowej ograniczonej, jeżeli przestępstwo w ustawie karnej polskiej zagrożone jest karą przekraczającą 2 lata pozbawienia wolności, a sprawca przebywa na terytorium RP i nie postanowiono go wydać.

Występuje tu również warunek podwójnej karalności.

Zasada narodowości przedmiotowej obostrzona albo nieograniczona – obejmuje swym zakresem obywatela polskiego i cudzoziemca, nie występuje tu warunek podwójnej karalności lecz zakaz karny obowiązujący w Polsce w razie popełnienia przestępstwa za granicą :

1. przeciwko bezpieczeństwu wewnętrznemu lub zewnętrznemu RP

2. przeciwko polskim urzędom lub funkcjonariuszom publicznym

3. przeciwko istotnym polskim interesom gospodarczym

4. fałszywych zeznań złożonych wobec urzędu polskiego.

Zasada uniwersalna lub presji wszechświatowej – obejmuje swym zakresem obywatela polskiego i cudzoziemca, nie występuje tu warunek podwójnej karalności – istota jej polega na tym, że ustawę karną polską stosuje się do obywatela polskiego i cudzoziemca, którego nie postanowiono wydać, w razie popełnienia przestępstwa za granicą, do którego ścigania RP jest zobowiązana na mocy umów międzynarodowych.

Pytanie 7. Obowiązywanie ustawy karnej pod względem miejsca popełnienia przestępstwa (czynu zabronionego).

Ustalenie miejsca popełnienia przestępstwa jest istotne dla ustalenia przed jakim sądem sprawa powinna być rozpatrywana (terytorium RP czy za granicą).

Wg art 6 § 2 przestępstwo uważa się za popełnione w miejscu :

1.gdzie sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany,

2.gdzie skutek przestępny nastąpił (chodzi o dokonane przestępstwo skutkowe)

3.gdzie wg zamiaru sprawcy skutek miał nastąpić (usiłowane przestępstwo skutkowe)

Wg ustawy karnej przestępstwo może być popełnione w różnych miejscach tzw. teoria wszędobylstwa, zgodnie z art. 31 § 3 kpk – sprawę rozpoznaje ten sąd, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze.

Jeśli przestępstwo zostało popełnione zarówno w Polsce jak i za granicą kolizje rozstrzygają reguły międzynarodowego prawa karnego, a przede wszystkim umowy między zainteresowanymi państwami.

Zasada terytorialności – za czyn zabroniony popełniony na terytorium RP, na polskim statku wodnym lub powietrznym odpowiada każdy sprawca bez względu na obywatelstwo wyjątek od tej zasady : immunitet dyplomatyczny i konsularny.

Pytanie 8. Definicja przestępstwa, przestępstwo a czyn zabroniony.

Przestępstwem jest czyn człowieka, zabroniony pod groźbą kary przez obowiązującą ustawę określającą jego znamiona, zawiniony i społecznie szkodliwy w stopniu wyższym niż znikomy.

Czyn-świadome zachowanie się człowieka które stanowi rezultat jego decyzji woli, trudno uznać za czyn zachowanie nieświadome, albo podjęte w warunkach wyłączających decyzję woli. Nie zachodzi więc czyn, gdy na człowieka został wywarty przymus absolutny np. skrępowanie, odurzenie siłą lub podstępem.

Nie są też czynem ruchy wykonane w malignie, w stanie silnej śpiączki w ataku padaczki.

Przymus względny - zachodzi w wypadku oddziaływania środkami fizycznymi (np. pobiciem) lub psychicznymi (np. groźbą zastrzelenia) na decyzję woli człowieka.

Gdy w przypadku zastosowania przymusu absolutnego wyłączona jest decyzja woli, to przy przymusie względnym osoba na którą przymus wywarto podejmuje określoną decyzję woli.

Czyn zabroniony - jest zachowaniem którego znamiona zostały określone w ustawie karnej

Zabronienie czynu przez ustawę następuje przez wskazanie w ustawie jego znamion (dyspozycja) i kary grożącej za jego popełnienie (sankcja). Przez zabronienie czynu pod groźbą kary nadana mu zostaje cecha bezprawności karnej.

Bezprawność karna - oznacza sprzeczność czynu z normami prawa karnego, naruszenie zakazu lub nakazu zawartego w tym prawie.

Czyn człowieka wypełniający ustawowe znamiona czynu zabronionego jest zachowaniem bezprawnych. Bezprawność ta może być jednak wyłączona, jeżeli zachodzą okoliczności objęta kontratypem (np. obrona konieczna).

Każde przestępstwo jest czynem zabronionym, nie każdy czyn zabroniony jest przestępstwem. Czyn zabroniony nie jest przestępstwem jeżeli jego sprawcy nie można przypisać winy.

Pytanie 9. Czas i miejsce popełnienia przestępstwa (czynu zabronionego)

Prawo karne przewiduje wiele zasad, które wiążą stosowanie polskiej ustawy karnej z miejscem popełnienia przestępstwa, obywatelstwem sprawcy i charakterem popełnionego czynu. Zasady te mają po części charakter reguł prawa krajowego (zasada terytorialności), częściowo zaś związane są międzynarodową współpracą w dziedzinie ścigania i karania sprawców przestępstw. Z punktu widzenia prawa polskiego najistotniejsze są zasady określające stosowanie polskiej ustawy karnej, czyli jurysdykcję krajową.

Podstawowe znaczenie ma miejsce popełnienia przestępstwa. Chodzi o to, czy przestępstwo zostało popełnione na terytorium RP, czy za granicą. Jeżeli przestępstwo popełnione zostało na terytorium polskim, ustalenie miejsca popełnienia przestępstwa rozstrzyga praktyczną kwestię, przed jakim sądem sprawa powinna być rozpatrywana jest to sprawa właściwości miejscowej sądu, która jednak należy do procesowego prawa karnego.

Miejsce popełnienia przestępstwa k.k. określa w art. 6 § 2.

Wg przepisów kodeksu Karnego uważa się za popełnienie w miejscu :

1. gdzie sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany.

2. gdzie skutek przestępny nastąpił ( chodzi o dokonane przestępstwo skutkowe)

3. gdzie wg zamiaru sprawcy skutek miał nastąpić (usiłowane przestępstwo skutkowe).

Wg ustawy karnej przestępstwo może być popełnione w różnych miejscach (tzw. teoria wszędobylstwa).

W przypadku konkurencji miejscowej różnych sądów sprawę rozpoznaje ten sąd, w którego okręgu najpierw wszczęto postępowanie przygotowawcze.

Możliwa jest też konkurencja jurysdykcji polskiej i obcej w sytuacji, gdy wg przyjętej koncepcji “wszędobylstwa” przestępstwo popełnione zostało zarówno w Polsce jak i za granicą. Kolizje takie rozstrzygają reguły międzynarodowego prawa karnego, a przede wszystkim umowy między zainteresowanymi państwami. Przechodząc do zagadnienia czasu popełnienia przestępstwa należy podkreślić, że jego ustalenie ma w prawie karnym znaczenie kluczowe. Chodzi przede wszystkim o to, czy czyn był zabroniony przez ustawę karną w czasie jego popełnienia, a w wypadku zmiany ustawodawstwa, jaką ustawę karną należy zastosować wobec sprawcy.(tzw. prawo międzyczasowe). Ustalenie czasu popełnienia przestępstwa ma też znaczenie dla stwierdzenia, czy sprawca czynu zabronionego osiągnął wiek odpowiedzialności karnej.

Kodeks karny określa, że przestępstwo uważa się za popełnione w czasie, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, do którego był obowiązany. Czasem popełnienia przestępstw skutkowych jest czas zabronionego działania lub zaniechania, niezależnie od tego, że ich dokonanie następuje z chwilą zaistnienia skutku spowodowanego tym działaniem lub zaniechaniem.

Za czas popełnienia przestępstwa przyjmuje się ostatnie ze składających się na przestępstwo zachowań należących do jego istoty. Podobną regułę trzeba zastosować przy ustaleniu czasu popełnienia tzw. przestępstwa ciągłego, polegającego na powtarzających się zamachach na to samo dobro, podjętych w wyniku realizacji tego samego zamiaru. Również za czas popełnienia przestępstwa ciągłego uważa się ostatnie zachowanie wchodzące w jego skład.

Jeżeli chodzi o przestępstwa polegające na zaniechaniu za czas popełnienia przestępstwa przyjmuje się ostatni moment, w którym sprawca mógł jeszcze zrealizować ciążący na nim obowiązek. Tę samą regułę stosuje się w wypadku tzw. przestępstw trwałych, które polegają na wywołaniu i utrzymaniu przez pewien czas stanu bezprawnego (np. bezprawne pozbawienie wolności).

Pytanie 10. Społeczna szkodliwość.

Pojęcie społecznej szkodliwości czynu pełni w polskim prawie karnym różne role. Jako podstawowe kryterium kryminalizacji powinno być wskazówką dla ustawodawcy przy stanowieniu nowych lub rezygnacji z istniejących typów przestępstw. Zakładamy więc że typy zachowań opisane przez ustawę jako przestępstwa są zachowaniami społecznie szkodliwymi tzn. że konkretne czyny odpowiadające tym opisom ustawowym powodują naruszenie lub zagrożenie określonego dobra prawnego (wolności, własności itp.) W konkretnym przypadku czyn zabroniony przez ustawę karną (element formalny) może nie być społecznie szkodliwy (brak elementu merytorycznego) lub być społecznie szkodliwy w stopniu tak minimalnym, że nie zasługuje na potraktowanie go jako przestępstwa. W takiej sytuacji czyn konkretny mino że formalnie narusza przepis karny nie jest przestępstwem. Uznanie społecznej szkodliwości za element definicji przestępstwa, a więc wymaganie by konkretny czyn nie tylko wypełniał znamiona przestępstwa lecz również wykazywał pewne cechy, które były powodem uznania takich czynów za przestępstwo przez ustawę - jest charakterystyczne dla tzw. materialnych definicji przestępstwa.

Materialne definicje przestępstwa przeciwstawia się w nauce prawa karnego definicjom formalnym, które definiując przestępstwo ograniczają się do wskazania że chodzi o czyn zabroniony przez ustawę karną . Obowiązujący kk posługuje się terminem "społeczna szkodliwość czynu" zastępując nim używany w kodeksie z 1966 r. termin "społeczne niebezpieczeństwo czynu"

Art. 115 § 2 k.k. Przy ocenie stopnia szkodliwości czynu sąd bierze pod uwagę :

- rodzaj i charakter naruszonego dobra,

- rozmiary wyrządzonej lub grożącej szkody,

- sposób i okoliczności popełnienia czynu,

- wagę naruszonych przez sprawcę obowiązków,

- motywację sprawcy,

- rodzaj naruszonych reguł ostrożności i stopień ich naruszenia.

Pytanie 11. Ustawowe znamiona przestępstwa.

Ustawowe znamiona przestępstwa wyznaczają zespół charakterystycznych cech czynu zabronionego, tworzących zarys tego przestępstwa. Przez wydobycie w ustawowym opisie cech istotnych następuje jego typizacja. W ten sposób wyszczególniamy typy przestępstw, które mają różne nazwy w języku prawniczym np. zabójstwo, zgwałcenie, rozbój.

Ustawowe znamiona dotyczą :

- cech podmiotu,

- cech strony podmiotowej,

- cech przedmiotu tj. ochrony przestępstwa,

- cech strony przedmiotowej tj. opis zabronionego zachowania ewentualnie jego skutku a niekiedy również okoliczności.

W prawie karnym występuje duża różnorodność ustawowych znamion czynów zabronionych :

1. znamiona nazwowe i opisowe

- nazwowe to np. “kto kradnie z włamaniem”

- opisowe to np. “ kto w celu użycia za autentyczny podrabia lub przerabia dokument lub takiego dokumentu jako autentycznego używa”.

2. znamiona wartościujące i normatywne

- wartościujące to np. “kto znieważa inną osobę”, “kto rozpija małoletniego”

- normatywne to odwoływanie się do pojęć prawnych “niewypłacalność”, “upadłość”, “kredyt”, “dotacja”.

Znamiona nazwowe i wartościujące przez swoją ocenność otwierają szerokie pole dla interpretacji, dlatego szczególnie zaleca się posługiwanie znamionami opisowymi i normatywnymi, które najlepiej realizują wymagania określoności czynu zabronionego.

Pytanie 12. Przedmiot przestępstwa

Ogólnym przedmiotem ochrony przepisów prawa karnego są konstytucyjnie określone stosunki społeczne, a przede wszystkim prawa i wolności podmiotów tych stosunków (dobra prawne). Takie ogólne ujęcie nie jest jednak wystarczające, gdyż każde przestępstwo godzi w określone dobro (życie, zdrowie, prawo własności, bezpieczeństwo i porządek publiczny, niezakłóconą działalność organów państwa). Pojęcie ochrony prawnokarnej ma dwie strony :

- od strony funkcji prawa wskazuje ono na przedmiot ochrony

- od strony treści czynu zabronionego – na przedmiot zamachu.

Rozróżniamy rodzajowy i indywidualny przedmiot ochrony (zamachu).

Pojęciem rodzajowego przedmiotu ochrony (zamachu) obejmujemy te normy, które chronią analogiczne dobra pod względem rodzajowym (jednorodzajowość dóbr).

np. życie człowieka, wolność, dobro rodziny i instytucja opieki nad małoletnimi własność i inne prawa majątkowe

Indywidualnym przedmiotem ochrony (zamachu) jest to dobro, na które skierowany został zamach przestępny, a które jest przedmiotem ochrony danego przepisu prawnokarnego np. wolność człowieka w rozumieniu swobody przemieszczania się, swoboda dysponowania swoim mieszkaniem lub innym pomieszczeniem (używa się też określenia bezpośredni przedmiot ochrony). Często jest tak, że ten sam przepis chroni nie jedno, lecz kilka dóbr – złożony przedmiot ochrony. Z uwagi na rodzajową klasyfikację przestępstwa w grę wchodzi ocena, który z tych przedmiotów jest bliższy, a który dalszy np. bliższym przedmiotem ochrony w przestępstwie rozboju jest cudza rzecz ruchoma, dalszym zaś wolność i integralność cielesna jednostki.

Od przedmiotu ochrony należy odróżnić przedmiot wykonawczy, a przez który rozumie się materialny substrad dobra będącego przedmiotem zamachu, np. rzecz, którą sprawca skradł, życie lub zdrowie konkretnego człowieka.

Określenie rodzajowego i indywidualnego przedmiotu ochrony (zamachu) ma znaczenie nie tylko dla prawidłowej kwalifikacji prawnej poszczególnych typów przestępstw, lecz także ze względu na prawne konsekwencje podobieństwa przestępstw.

Przez przestępstwo podobne (art. 115 § 3 kk) rozumie się przestępstwa skierowane przeciwko temu samemu rodzajowo dobru chronionemu prawem, a także popełnione z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia, albo w celu osiągnięcia korzyści majątkowej. Popełnienie przestępstwa podobnego stanowi kryterium recydywy szczególnej w typie podstawowym, jest też jedną z przesłanek obligatoryjnego odwołania warunkowego zawieszenia wykonania kary.

Pytanie 13. Podmiot przestępstwa

Podmiotem, czyli jego sprawcą może być tylko osoba fizyczna, która osiągnęła określony etap rozwoju umysłowego i moralnego ( wiek odpowiedzialności), a także znajduje się w takim stanie psychicznym, w którym jest zdolna do rozumienia znaczenia przedsiębranego czynu i kierowania swym postępowaniem (poczytalność).

Granicę wieku odpowiedzialności karnej określa prawo polskie jako ukończenie lat 17 przed popełnieniem czynu zabronionego. Granica ta ulega jednak obniżeniu w wypadku popełnienia przestępstw o wysokim stopniu społecznej szkodliwości.

Ustawa przewiduje odpowiedzialność karną nieletniego, który ukończył lat 15 przed popełnieniem takiego przestępstwa, jeżeli przemawiają za tym właściwości i warunki osobiste sprawcy, a zwłaszcza, gdy poprzednio stosowane środki wychowawcze lub poprawcze okazały się bezskuteczne.

Ograniczono jednak surowość kar orzekanych wobec nieletnich do wysokości dwóch trzecich górnej granicy zagrożenia przewidzianego za przypisane nieletniemu przestępstwo, z możliwością zastosowania nadzwyczajnego złagodzenia kary.

Młodociani ponoszą pełną odpowiedzialność karną. Młodocianym jest sprawca, który w czasie popełnienia czynu zabronionego nie ukończył 21 lat (ale ukończył lat 17), a w czasie wydania wyroku w pierwszej instancji – 24 lat.

Z uwagi na cechy podmiotu dzielimy przestępstwa na :

- powszechne (ogólnosprawcze) – może go popełnić każdy prawnie odpowiedzialny człowiek (osoba poczytalna, która osiągnęła wiek odpowiedzialności),

- indywidualne – może go popełnić osoba, która ma określone w ustawie właściwości, wyróżniające je z kręgu innych osób.

Podmiot powszechny oznaczony jest w ustawie za pomocą zaimka “kto” bez bliższych określeń (np. kto bierze udział w bójce lub pobiciu).

Podmiot indywidualny oznaczony jest zazwyczaj za pomocą rzeczownika “żołnierz”, “funkcjonariusz publiczny” (kto w związku z pełnieniem funkcji publicznej przyjmuje korzyść majątkową lub osobistą). Funkcjonariusz publiczny – Prezydent RP, posłowie, senatorowie, sędziowie, komornicy, pracownicy administracji państwowej). Funkcjonariusze publiczni korzystają ze szczególnej ochrony prawnej, ale także ponoszą wzmożoną odpowiedzialność za przestępstwa, w szczególności za sprzedajność i nadużycie uprawnień służbowych.

Przestępstwa indywidualne ze względu na podmiot dzielimy na :

- właściwe – indywidualne cechy (właściwości) podmiotu są warunkiem przestępności czynu

- niewłaściwe – właściwości podmiotu nie są warunkiem odpowiedzialności karnej, ale wpływają na jej zaostrzenie albo złagodzenie (przestępstwa kwalifikowane lub uprzywilejowane).

Brak cechy indywidualnej podmiotu powoduje odpowiedzialność za przestępstwo w typie podstawowym (powszechne).

Pytanie 14. Przedmiotowa strona przestępstwa

Znamiona strony przedmiotowej przestępstwa charakteryzują :

- zabronione zachowanie się (czyn) sprawcy,

- jego formę i okoliczności,

- a także skutek tego zachowania

- oraz powiązanie pomiędzy zachowaniem a skutkiem (związek przyczynowy).

Chodzi tu o zachowanie świadome, gdyż prawo karne nie wiąże żadnych konsekwencji z zachowaniem nieświadomym, niezależnym od jednostki.

Zachowanie człowieka (czyn) może polegać na :

- działaniu – pojęcie określonych czynności celowych, np. wykonanie zabiegu bez zgody pacjenta,

- zaniechaniu – powstrzymanie się (celowe) przez podmiot od działania, które powinien był i mógł podjąć np. nie udzielenie pomocy człowiekowi znajdującemu się w niebezpieczeństwie.

O formie czynu decyduje sposób sformułowania znamion czynności wykonawczej w dyspozycji określającej dany typ czynu zabronionego. Dyspozycje wielu typów przestępstw są określone w taki sposób iż można je popełnić tylko przez działanie np. "wykonanie" zabiegu bez zgody pacjenta. Są również typy przestępstw polegające wyłącznie na zaniechaniu np. "nie udzielenie" pomocy człowiekowi znajdującemu się w niebezpieczeństwie. Występują również takie sformułowania które wyraźnie nie określają formy czynu. Oznacza to, że wchodzące w grę przestępstwo może być popełnione tak przez działanie, jak i przez zaniechanie.

Odpowiedzialność za zaniechanie jest uzależniona od tego, czy na sprawcy ciążył szczególny obowiązek podjęcia działania, od którego się uchylił np. obowiązek doniesienia o przestępstwie, nieprzestrzeganie przepisów przeciwpożarowych, obowiązek alimentacji.

Znamiona szczególne strony przedmiotowej :

- sposób i okoliczności popełnienia czynu zabronionego np. dopuszczenie się zgwałcenia wymaga działania w postaci przemocy, groźby lub podstępu,

- czas i miejsce popełnienia przestępstwa – naruszenie nietykalności funkcjonariuszy podczas i w związku pełnienia obowiązków służbowych, wdarcie się do cudzego mieszkania, działanie w miejscu publicznym (ulica, park).

Pytanie 15. Czyn i skutek w prawie karnym

Zachowanie człowieka jest tylko wtedy czynem, gdy stanowi rezultat decyzji woli, jest to więc tylko świadome zachowanie.

Nie jest czynem zachowanie nieświadome, jeżeli na człowieka został wywarty przymus absolutny np. skrępowanie, odurzenie siłą lub podstępem za pomocą narkotyku – nie popełnia czynu, kto w takich warunkach nieświadomie ujawnia tajemnicę państwową.

W przypadku przymusu względnego – oddziaływania środkami fizycznymi lub psychicznymi np. bicie, groźba zastrzelenia- decyzja woli nie jest wyłączna, czyn tej osoby może być rozpatrywany w ramach stanu wyższej konieczności jako okoliczności uchylające bezprawność lub winę.

Pojęcie skutku obejmuje wywołanie określonej zmiany będącej następstwem czynu.

Skutkiem może być wszelka zmiana wywołana przez sprawcę np. zniszczenie lub uszkodzenie rzeczy, bezprawne pozbawienie człowieka wolności.

Przestępstwo materialne

1. do jego znamion należy spowodowanie określonego w ustawie skutku ( np. uszkodzenie cudzej rzeczy)

2. narażenie na konkretne i bezpośrednie niebezpieczeństwo, polegające na spowodowaniu sytuacji grożącej wystąpieniu ujemnych następstw – skutkiem jest tutaj stan bezpośredniego zagrożenia np. sprowadzenie bezpośredniego niebezpieczeństwa katastrofy.

W przestępstwach formalnych czyny polegają na abstrakcyjnym zagrożeniu, gdyż mogą ale nie muszą spowodować zagrożenia np. pomówienie innej osoby mogące ją narazić na utratę zaufania.

W przestępstwach formalnych wywołanie skutku nie jest wymagane albowiem karalne jest samo zabronione zachowanie się sprawcy.

Pytanie 16. Związek przyczynowy ; teorie związku przyczynowego.

Obiektywnym warunkiem odpowiedzialności a przestępstwo skutkowe jest ustalenie związku przyczynowego między zachowaniem się sprawcy a określonym w ustawie skutkiem.

Wg S. Milla teoria ekwiwalencyjna (równorzędności warunków) – zakłada obiektywny charakter związku przyczynowego przy czym składa się zawsze z wielu warunków, które łącznie tworzą jego przyczynę. Dla ustalenia, czy zachowanie się człowieka jest przyczynowe dla skutku, wystarczy stwierdzić, iż jest ono jednym z jego warunków, bez którego zaistnienia skutek by nie nastąpił, "bez niego nie ".

Teoria przeciętnej przyczynowości - adekwatna - zakłada, że istnienie związku przyczynowego można przyjąć tylko wtedy, gdy skutek jest typowym następstwem rozpatrywanego czynu. Przeciętny (typowy) charakter przyczynowości ustala się na podstawie obserwacji życia. Wadą tej teorii jest płynność kryteriów typowości warunków i następstw - w końcu uzależnienie stwierdzenia związku przyczynowego od oceny organu orzekającego przez przyjęcie kryteriów niezależnych od sprawcy.

Odmianą w/w teorii jest teoria relewacji, która zmierza do uniknięcia błędów metodologicznych poprzez ustalenie czy rozpatrywany czyn był warunkiem zaistnienia skutku na podstawie teorii ekwiwalencyjnej. Istotną (wystarczającą) przyczyną jest tylko takie zachowanie, które jest warunkiem skutku, a ponadto realizuje znamiona wykonawcze czynu zabronionego o cesze powtarzalności (zabija, zabiera, pozbawia).

Spornym problemem jest przyczynowość zaniechania - niektórzy autorzy twierdzą, że zaniechanie może być przyczyną skutku, zdaniem innych sprawca odpowiada tylko za nie przeszkodzenie wystąpieniu skutku wbrew szczególnemu obowiązkowi. Właściwym jest rozpatrywanie sprawy zgodnie z psychologiczno-socjologiczną koncepcją czynu wg której zaniechanie jest przyczyną skutku.

Teoria relewacji – wg niej związek przyczynowy można wprawdzie ujmować szeroko, tak jak to czyni teoria ekwiwalencji, ale prawo karne przez odpowiednie sformułowanie przepisów dokonuje pewnej selekcji, a nie każde spowodowanie skutku, nie każdy związek przyczynowy jest istotny (relewantny) dla odpowiedzialności karnej.

W orzecznictwie polskim SN spotyka się najczęściej odwołanie się do teorii ekwiwalencji, co jednak nie może być uznane za wybór słuszny, ponieważ może prowadzić to do zbytniego rozszerzenia zakresu odpowiedzialności karnej. Z tego względu bardziej słuszne byłoby posługiwanie się teorią adekwatnego związku przyczynowego, która pozwala na zgodne z doświadczeniem życiowym zróżnicowanie warunków przyczyniających się do wywołania skutku.

Pytanie 17. Podmiotowa strona przestępstwa

Strona podmiotowa (inaczej strona subiektywna) przestępstwa obejmuje zjawiska psychiczne, które muszą towarzyszyć stronie przedmiotowej, czyli zewnętrznemu zachowaniu się sprawcy, i które wyrażają stosunek psychiczny sprawcy czynu.

Do strony podmiotowej zaliczamy bowiem czyn, czyli zachowanie się człowieka kierowane jego wolą. Znaczy to, że element woli (a więc element psychiczny) jest niezbędnym składnikiem czynu. Poszczególne typy przestępstw, oprócz tego ogólnego warunku zawierają dalsze wymagania co do elementów o charakterze psychicznym. Ogólnie można powiedzieć, że wymagają towarzyszącej zachowaniu się sprawcy określonej postaci stosunku psychicznego do czynu, przy czym stosunek ten może polegać na umyślności lub nieumyślności.

Strona podmiotowa jest najważniejszą przesłanką winy. Bez zaistnienia wymaganej w przepisie karnym, określającym typ przestępstwa strony podmiotowej, nie możemy sprawcy zrobić zarzutu z popełnionego czynu, a więc nie jest możliwa jego odpowiedzialność karna z powodu braku winy.

Z kolei określona postać strony podmiotowej (tzw. forma winy) decyduje o stopniu winy i stopniu społecznej szkodliwości.

Pytanie 18. Wina w prawie karnym ; teorie winy.

Prawo karne opiera się na odpowiedzialności za własną winę (zasada indywidualizacji winy), także osób współdziałających w popełnieniu przestępstwa.

Wina zachodzi wtedy, gdy możemy sprawcy postawić zarzut z popełnienia danego czynu zabronionego.

W prawie karnym materialnym przesłanką winy jest tzw. strona podmiotowa przestępstwa, zamiar popełnienia przestępstwa (przy przestępstwach umyślnych) albo lekkomyślność lub niedbalstwo (przy przestępstwach nieumyślnych).

Postacie strony podmiotowej przestępstwa nazywa się często “formami winy”.

Konieczne jest też ustalenie, że chodzi o osobę zdolną do ponoszenia winy, tzn. osobę, która osiągnęła określony wiek. Są to przesłanki, które muszą być ustalane w każdym przypadku rozstrzygania o odpowiedzialności karnej, po to by przypisać sprawcy winę. Istnieje też wiele przesłanek negatywnych, czyli okoliczności wyłączających winę, są to :

- niepoczytalność sprawcy

- błąd,

- działanie na rozkaz,

- stan wyższej konieczności.

Wina w prawie karnym materialnym jest personalną (a więc zaadresowaną do konkretnej osoby) zarzucalnością popełnionego czynu. Granice tej zarzucalności określa ustawa, ustanawiając przesłanki winy i wskazując okoliczności wyłączające winę.

Kwestią sporną w nauce prawa karnego są tzw. teorie winy, zajmujące się rozważaniami na temat istoty winy.

Teorie te można podzielić na :

1. teoria psychologiczna – ujmuje winę jako stosunek psychiczny sprawcy do przedsiębranego czynu zabronionego. W jej ramach – teoria woli dobrze objaśnia psychologiczną treść umyślności, która polega na zamiarze (woli) popełnienia czynu zabronionego, natomiast nie obejmuje nieumyślności której sprawca ma świadomość możliwości czynu zabronionego, aczkolwiek bezpodstawnie przypuszcza, że tego czynu uniknie.

2. Teoria normatywna winy – wyrosła na gruncie nauki niemieckiej, opiera się na założeniu, że “winnym” jest więc tylko ten, komu można postawić zarzut, że niewłaściwie ukierunkował swoją psychikę, w wyniku czego naruszył normę prawną, chociaż mógł i powinien postąpić inaczej.

Ujęcie winy nie może ograniczać się do samej ujemnej oceny, z pominięciem przedmiotu tej oceny w postaci stosunku sprawcy do popełnionego czynu zabronionego. Winą jest więc zarzucalny z punktu widzenia wymagań ustawy stosunek sprawcy do realizacji rzeczywistości objętej znamionami czynu zabronionego. Ponieważ stosunek ten wyrażać się może w zamiarze popełnienia czynu zabronionego, albo w świadomym lub nieświadomym lekceważeniu obowiązku ostrożności, którego zachowanie zabezpieczyć ma przed popełnieniami takiego czynu, rozróżniamy umyślne i nieumyślne formy winy.

Umyślne to :1. zamiar bezpośredni, 2. zamiar ewentualny

Nieumyślne to : 1. lekkomyślność, 2. niedbalstwo

Pytanie 19. Podział przestępstw.

Przestępstwa są klasyfikowane wg różnych kryteriów :

1. ze względu na znamię skutku przestępstwa dzielmy na :

- materialne (skutkowe) – do którego znamion należy spowodowanie określonego w ustawie skutku (uszkodzenia cudzej rzeczy, ciała), jeśli skutek nie nastąpi mówimy wtedy o usiłowaniu.

- formalne (bezskutkowe) – wywołanie skutku nie jest wymagane, gdyż chodzi o samo zabronione zachowanie sprawcy (np. prowadzenie pojazdu w stanie nietrzeźwym może, ale nie musi spowodować zagrożenia ruchu).

- z narażenia na niebezpieczeństwo – o charakterze materialnym – polega na spowodowaniu sytuacji grożącej wystąpieniu ujemnych następstw np. narażenie człowieka na bezpośrednie niebezpieczeństwo utraty życia lub zdrowia).

- z narażeniem na niebezpieczeństwo – o charakterze formalnym – polega na spowodowaniu abstrakcyjnego zagrożenia np. pomówienie innej osoby, które może (lecz nie musi) ją narazić na utratę zaufania.

2. ze względu na zaostrzenia lub złagodzenia karalności w stosunku do typu podstawowego

– typ przestępstw kwalifikowanych

- kwalifikowane – tworzone ze względu na szczególne okoliczności czynu tj. sposób popełnienia przestępstwa, charakter przedmiotu wykonawczego, okoliczności czynu lub szczególne nastawienie psychiczne sprawcy. Znamiona kwalifikujące to . długotrwałość (dłuższa niż 7 dni), szczególne udręczenie np. gwałt ze szczególnym okrucieństwem lub wspólnie z inną osobą – są objęte umyślnością.

- kwalifikowane tworzone ze względu na następstwa czynu – objęte winą kombinowaną tj. znamiona są objęte umyślnością bądź nieumyślnością lecz następstwa zawsze są zawinione nieumyślnie np. umyślne lub nieumyślne spowodowanie katastrofy komunikacyjnej, jeżeli jej następstwem jest objęta winą nieumyślną śmierć człowieka lub ciężki uszczerbek na zdrowiu wielu osób.

- typ przestępstw uprzywilejowanych – tworzone jedynie ze względu na szczególne okoliczności – usprawiedliwiające szczególną sytuację psychiczną sprawcy np. zabójstwo na żądanie i pod wpływem współczucia. Wiążą się często z klauzulą wypadku mniejszej wagi np. kradzież, łapownictwo, o takiej kwalifikacji decydują : mała szkodliwość czynu, wina sprawcy, usprawiedliwiające okoliczności np. pod wpływem ciężkiej sytuacji osobistej i rodzinnej.

3. z uwagi na cechy podmiotu :

- powszechne – może je popełnić każdy prawnie odpowiedzialny człowiek (poczytalny i w wieku odpowiedzialności karnej) występuje zawsze zaimek “kto” np. kto zabija człowieka podlega karze ..art. 148 kk.

- indywidualne – osoba o określonych w ustawie właściwościach tj. funkcjonariusz publiczny. żołnierz, prezydent, poseł, sędzia.

- indywidualne właściwe – indywidualne cechy podmiotu są warunkiem przestępności czynu.

- indywidualne niewłaściwe – właściwości podmiotu wpływają na zaostrzenie lub złagodzenie kary, tzn. brak cechy indywidualnej np. żołnierz powoduje odpowiedzialność w typie podstawowym np. zabicie noworodka przez matkę w okresie porodu i pod wpływem jego przebiegu.

4. ze względu na formę czynu :

- działanie np. wykonanie zabiegu bez zgody pacjenta, zabór cudzej rzeczy,

- zaniechanie – nie udzielenie pomocy człowiekowi znajdującemu się w niebezpieczeństwie, zatajenie, nie zawiadomienie, uchylanie się,

- popełnione zarówno poprzez działanie i zaniechanie – fałszywe zeznania, zatajenie prawdy, mówienie nieprawdy.

5. ze względu na wagę przestępstwa

– zbrodnia – czyn zagrożony karą pozbawienia wolności nie krótszą niż 3 lata lub surowszą np. morderstwo, fałszerstwo pieniędzy.

- występek - czyn zagrożony karą pozbawienia wolności powyżej 1 miesiąca lub karą grzywny powyżej 30 stawek dziennych (czyny zagrożone niższą karą to wykroczenia – kodeks wykroczeń)

6. ze względu na tryb ścigania

- z oskarżenia publicznego – ściganiem zajmuje się oskarżyciel publiczny – prokurator

- z oskarżenia prywatnego – wnosi oskarżenie pokrzywdzony, jeśli zagrożony jest interes społeczny wtedy włącza się prokurator.

- na wniosek – ścigane przez prokuratora, ale na wniosek pokrzywdzonego np. gwałt, wniosek dowódcy jednostki w przypadku przestępstw wojskowych.

Pytanie 20. Postacie popełnienia przestępstwa ; pojęcie, rodzaje

W prawie polskim pojęcie przestępstwa obejmuje jedynie : zbrodnie i występki. Oprócz tego występują czyny karalne niższego rzędu, zwane wykroczeniami, które są odrębną regulacją prawną zawartą w kodeksie wykroczeń.

Podstawowym kryterium podziału czynów karalnych na przestępstwa (zbrodnie i występki) oraz wykroczenia jest wysokość zagrożenia sankcją karną.

Zbrodniami są czyny zagrożone karą pozbawienia wolności na czas nie krótszy niż 3 lata albo karą surowszą. Są to szczególnie ciężkie przestępstwa, takie jak zabójstwo, zbrojny rozbój, zamach na niepodległość Państwa, na życie Prezydenta RP, oraz zbrodnie przeciwko pokojowi i ludzkości. Kategoria występku w kk obejmuje czyny zagrożone karą przekraczającą miesiąc pozbawienia wolności, miesiąc ograniczenia wolności lub 30 stawek dziennych grzywny.

Wykroczenia natomiast to czyny zagrożone karą aresztu (od 5 dni do 30 dni), jednego miesiąca ograniczenia wolności, grzywną do 5000 zł. lub naganą.

Dolna ustawowa granica kary pozbawienia wolności i kary ograniczenia wolności za występki stanowi zarazem górną granicę tych kar za wykroczenia.

Omawiany podział czynów karalnych wg ciężaru gatunkowego opiera się na kryterium wysokości grożącej sankcji, a nie na sądowym wymiarze kary. Oznacza to, że za zbrodnię może być wymierzona w konkretnej sprawie kara niższa niż za występek. Decydują o tym konkretne okoliczności, które sąd bierze pod uwagę przy wymiarze kary.

Pytanie 21. Sprawstwo, sprawstwo kierownicze, sprawstwo przez polecenie.

Wg kk “odpowiada za sprawstwo nie tylko ten, kto wykonuje czyn zabroniony sam lub wspólnie i w porozumieniu z inną osobą, ale także ten kto kieruje wykonaniem czynu zabronionego przez inną osobę lub wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, poleca jej wykonanie takiego czynu”.

Wyróżniamy 4 formy sprawstwa :

1. sprawstwo indywidualne wykonawcze – jest nim zrealizowanie znamion czynu zabronionego przez pojedyńczego sprawcę

2. współsprawstwo – polega ono na współdziałaniu dwóch lub więcej osób na podstawie porozumienia, którego treścią jest wspólne popełnienie czynu zabronionego.

3. sprawstwo kierownicze – sprawcą kierowniczym jest osoba kierująca realizacją czynu zabronionego przez inną osobę lub osoby, tzn. ten kto ma możliwość faktycznego panowania nad przebiegiem bezprawnej akcji (od jego decyzji zależy rozpoczęcie, prowadzenie, a ewentualnie zmiana lub przerwanie całej bezprawnej akcji).

4. sprawstwo przez polecenie wydane osobie uzależnionej – nowa forma wydana przez nowy kodeks – uwzględnia rolę szefa grupy przestępczej, który wykorzystując uzależnienie od siebie innych osób, wydaje im wiążące polecenia, nie “fatygując się” kierowaniem wykonania poleconego czynu.

Pytanie 22. Współsprawstwo

Współsprawstwo polega na współdziałaniu dwóch lub więcej osób na podstawie porozumienia, którego treścią jest wspólne popełnienie czynu zabronionego. Porozumienie musi nastąpić przed lub w trakcie realizacji czynu zabronionego; jego forma jest dowolna, może być wyraźne lub dorozumiane. Istotne jest tylko to, aby miała miejsce akceptacja wspólnego popełnienia przestępstwa i związany z tym podział ról.

Ponieważ współsprawstwo polega na wspólnym popełnieniu czynu zabronionego poszczególni współsprawcy ponoszą odpowiedzialności za całość uzgodnionej akcji przestępczej, a nie tylko za te części, które własnym działaniem zrealizowali. Klamrą spinającą odpowiedzialność współsprawców jest uzgodnione wspólne przestępstwo, toteż współsprawcy nie ponoszą odpowiedzialności za eksces jednego z uczestników (np. gdy uzgodniono wspólne popełnienie kradzieży z włamaniem, a jeden ze współsprawców dopuścił się rozboju). Konstrukcja współsprawstwa występuje także jako współsprawstwo konieczne w przepisach “Części szczególnej” prawa karnego. Przykładem może być zgwałcenie polegające na “działaniu wspólnie z inną osobą”.

Pytanie 23. Podżeganie

Podżeganie polega na nakłanianiu osoby do dokonania czynu zabronionego, Nakłanianie wystąpić może w dowolnej formie (np. polecenie, prośby, obietnicy korzyści), przy czym istotne jest jedynie to, aby zmierzało do wywołania w osobie nakłanianej zamiaru popełnienia czynu zabronionego.

Podżegać można jedynie w zamiarze bezpośrednim, nie wystarczy tu zamiar ewentualny. Nie jest możliwe nakłanianie w formie zaniechania, lecz tylko działania. Przepis o podżeganiu nie mówi o podżeganiu do przestępstwa, ale do popełnienia czynu zabronionego, gdyż podżegacz ponosi także odpowiedzialność, gdy sprawcy czynu nie można przypisać winy np. z powodu nieletności , niepoczytalności).

Nie podlega karze podżegacz, który dobrowolnie zapobiegał dokonaniu czynu zabronionego, a w wypadku bezskuteczności starań o zapobieżenie, sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Jednak złagodzenie kary nie stosuje się do “fałszywego podżegacza” zwanego prowokatorem.

Pytanie 24. Pomocnictwo

Pomocnictwo polega na ułatwieniu innej osobie dokonania czynu zabronionego.

Za pomocnictwo odpowiada ten , kto w zamiarze, aby inna osoba dokonała czynu zabronionego, swym zachowaniem ułatwia jego popełnienie, w szczególności dostarczając narzędzi, środków przewozu, udzielając informacji lub rady. Pomocnictwa można się dopuścić zarówno w formie działania, jak i zaniechania np. celnik celowo odstępuje od kontroli, aby ułatwić dokonanie przemytu. Pomocnictwo jest formą zjawiskową przestępstwa i może wystąpić jedynie przed lub w czasie dokonania czynu zabronionego przez sprawcę.

Pomoc udzielona po dokonaniu takiego czynu stanowi przestępstwo poplecznictwa.

Polskie prawo karalność za pomocnictwo do przestępstwa przewiduje w granicach przewidzianych za sprawstwo. Uwzględniając fakt, iż rola pomocnika jest z reguły mniejsza sąd może zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary. Nie podlega karze pomocnik, który dobrowolnie zapobiegał dokonaniu czynu zabronionego.

Pytanie 25. Stadia przestępstwa, pojęcie, rodzaje.

Różnorodne formy udziału w przestępstwie kk obejmuje nazwą "formy popełnienia przestępstwa" tj. składają się na nie formy stadialne i zjawiskowe

Na formy (stadia) popełnienia przestępstwa składają się :

1. stadia realizacji przestępstwa (formy stadialne),

a) przygotowanie : w formie rzeczowej, w formie porozumienia

b) usiłowanie,

c) dokonanie

przygotowanie - jest działaniem umyślnym, bezpośrednim i celowym do przedsięwzięcia działań, które mają stworzyć warunki do dokonania zamierzonego przestępstwa, gdy w tym celu wchodzi się w porozumienie z inną osobą, uzyskuje lub przysposabia środki, zbiera informacje lub sporządza plan działania. Przygotowanie jest karalne gdy tylko ustawa tak stanowi.

Nie podlega karze za przygotowanie ten, kto dobrowolnie odstąpił od planowanego czynu.

Przygotowanie jest stworzeniem warunków do usiłowania.

Przygotowanie może wystąpić w formie ;

a) rzeczowej (zbieranie informacji, sporządzanie planu działania, przysposabianie środków jako narzędzia przestępstwa)

b) personalnej - polega na wejściu w porozumienie z inną osobą lub osobami, w celu podjęcia wspólnych decyzji i omówienia podziału ról w popełnieniu przestępstwa.

usiłowanie - za usiłowanie odpowiada ten, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem zmierza bezpośrednio do jego dokonania, które jednak nie następuje.

Aby usiłowanie nastąpiło musi zaistnieć :

a) zamiar popełnienia przestępstwa, zarówno :

- bezpośredni

- ewentualny,

b) zachowanie się sprawcy, które może wystąpić w formie :

- działania

- zaniechania

c) bezpośredniość zmierzania sprawcy do dokonania przestępstwa. Czynności przygotowawcze karalne są gdy ustawa tak stanowi, natomiast usiłowanie karalne jest z reguły.

d) brak dokonania - oznacza, że sprawca nie zrealizował wszystkich znamion przestępstwa, nie osiągnął zamierzonego skutku.

Wyróżniamy tutaj :

- usiłowanie chybione np. sprawca strzelił do ofiary lecz chybił

- usiłowanie zatamowane - gdy w realizacji zamierzonego czynu przeszkodziły osoby trzecie (usiłowanie nieukończone)

Prawo przewiduje uchylenie karalności w wypadku :

1. odstąpienia od usiłowania - nie podlega karze kto dobrowolnie odstąpił od dokonania lub zapobiegł skutkowi czynu zabronionego. Natomiast nadzwyczajne złagodzenie kary następuje wobec sprawcy, który dobrowolnie starał się zapobiec skutkowi, ale okazało się to bezskuteczne

2. czynnego żalu - stwarza to dla sprawcy możliwość odstąpienia od usiłowania lub zapobieżenia skutkowi czynu. Klauzula ta nie usuwa odpowiedzialności sprawcy za dokonanie winnego przestępstwa w ramach usiłowania kwalifikowanego (sprawca odstąpił od zabójstwa, ale spowodował uszkodzenie ciała ofiary)

dokonanie

Formy zjawiskowe to :

a) pomocnictwo- ułatwianie innej osobie dokonania czynu zabronionego poprzez dostarczenie narzędzi, środków przewozu, udzielenie informacji

b) podżeganie - polega na tym, że kto chcąc aby inna osoba dokonała czynu zabronionego nakłania ją do tego (nakłanianie obejmuje także namawianie)

c) sprawstwo może występować jako:

- wykonawcze (indywidualne) kto sam dąży do realizacji znamion czynu zabronionego poprzez przygotowanie się, usiłowanie, dokonanie

- kierownicze - to kierowanie realizacją czynu zabronionego przez inną osobę lub osoby, a osoba kierująca ma możliwość faktycznego panowania nad przebiegiem bezprawnej akcji

- przez polecenie - wydanie polecenia osobie uzależnionej przez szefa grupy przestępczej

d) współsprawsto- polega na działaniu dwóch lub więcej osób na podstawie porozumienia, którego treścią jest jeden rodzaj czynu zabronionego.

Pytanie 26. Przygotowanie

Przygotowanie jest działaniem celowym, które ma stworzyć warunki do podjęcia działań prowadzących bezpośrednio do dokonania zamierzonego przestępstwa. Przygotowanie jedynie pośrednio prowadzi do dokonania.

Przygotowanie wystąpić może w formie :

1.rzeczowej – polega na :

- nabyciu lub przysposobieniu środków do popełnienia przestępstwa, przez co należy rozumieć wejście w posiadanie takich środków, narzędzi albo uzdatnianie do tego celu posiadanych przedmiotów,

- zbieraniu informacji (tzw. wywiad przestępczy)

- sporządzeniu planu działania

2. personalnej polega na :

- wejściu w porozumienie z inną osobą lub osobami, którego treścią jest współdziałanie w popełnieniu przestępstwa (wspólne podjęcie decyzji i omówienie podziału ról, a nie jedynie ogólne uzgodnienie zamiaru popełnienia w przyszłości bliżej nieokreślonego przestępstwa).

Przygotowanie do przestępstwa karalne jest tylko wtedy, gdy ustawa tak stanowi. Kodeks karny przewiduje karalność przygotowania do wszczęcia wojny napastniczej, ludobójstwa, chodzi o ciężkie przestępstwa. Których dokonanie wymaga czynności przygotowawczych, przy czym czynności te wiążą się z zagrożeniem dobra prawnego lub ze względu na swój charakter zasługują na ukaranie.

Nie podlega karze ten, kto dobrowolnie odstąpił od planowanego czynu.

Pytanie 27. Usiłowanie

Usiłowanie jest podstawową formą stadialną przestępstwa, za usiłowanie odpowiada ten, kto w zamiarze popełnienia czynu zabronionego swoim zachowaniem zmierza bezpośrednio do jego dokonania, które jednak nie następuje.

Aby usiłowanie nastąpiło musi zaistnieć :

1. zamiar popełnienia przestępstwa zarówno

– bezpośredni,

- ewentualny

Możliwe jest usiłowanie zarówno z zamiarem bezpośrednim jak i ewentualnym, gdyż rózni się ono od dokonania jedynie brakiem skutku, nie zaś stroną podmiotową przestępstwa (np. jeżeli podczas pijackiej awantury, kierujący się motywem zemsty sprawca zadaje drugiemu jej uczestnikowi szereg silnych ciosów nożem w klatkę piersiową i nie reaguje na utratę przytomności oraz silne krwawienie ofiary, to w przypadku zgonu może odpowiadać za zabójstwo w zamiarze ewentualnym)

2. zachowanie się sprawcy, które może wystąpić w formie

- działania

- zaniechania

Drugi element ustawowej definicji usiłowania- zachowanie się sprawcy- jest określeniem ogólnym, które oznacza dopuszczalność usiłowania nie tylko w formie działania, lecz także zaniechania. Usiłowanie najczęściej polega na działaniu zmierzającym do dokonania, ale ustawa nie wyklucza zaniechania.

3. bezpośredniość zmierzania sprawcy do dokonania przestępstwa.

Trzeci element definicji usiłowania stanowi bezpośredniość zmierzania sprawcy do dokonania przestępstwa. dla stwierdzenia bezpośredniego usiłowania pomocnicze znaczenie ma ustalenie, że zachowanie się sprawcy nie polegało jedynie na czynnościach opisanych w definicji przygotowania, lecz wykraczało poza te czynności, zmierzając wprost do dokonania (np. manipulowanie przy zamku do drzwi jest usiłowaniem włamania, natomiast czynności wcześniejsze jak przysposobienie narzędzi, planowanie, przybycie w pobliże obiektu i jego obserwacja-niekaralnym przygotowaniem).

4. brak dokonania - jako element definicji usiłowania-oznacza, że sprawca nie zrealizował wszystkich znamion przestępstwa a w szczególności nie osiągnął zamierzonego skutku.
W związku z tym możemy mówić o:

- usiłowaniu chybionym np. sprawca strzelił do ofiary, lecz chybił,

- usiłowanie zatamowane – gdy w realizacji zamierzonego czynu przeszkodziły osoby trzecie (usiłowanie nieukończone),,

Odróżniamy jeszcze tzw. usiłowanie nieudolne, występuje wówczas, gdy dokonanie przestępstwa jest niemożliwe, o czym sprawca nie wie, gdyż brak jest przedmiotu nadającego się do dokonania na nim przestępstwa lub sprawca używa środka niezdatnego do wywołania zamierzonego skutku.

Usiłowanie przestępstwa jest karalne z reguły (pełna forma stadialna)

Pytanie 28. Ogólna charakterystyka okoliczności wyłączających odpowiedzialność karną.

Do okoliczności uchylających odpowiedzialność karną zaliczamy :

a. okoliczności uchylające bezprawność tzw. konratypy do których zaliczamy następujące okoliczności:

- obrona konieczna

- stan wyższej konieczności art. 26 § 1 kk.

- uzasadnione ryzyko

- uzasadniona krytyka

- ostateczna potrzeba wojskowa

- uprawnienia i obowiązki

- zgoda pokrzywdzonego (dysponenta dobrem)

- zabiegi lecznicze

- dozwolona aborcja.

b. okoliczności uchylające winę

- nieletność,

- stan wyższej konieczności,

- niepoczytalność,

- błąd (co do znamion, co do okoliczności uchylającej odpowiedzialność, nieświadomość bezprawności),

- działanie w warunkach rozkazu.

c. znikomość lub brak społecznej szkodliwości czynu – są to czyny formalnie sprzeczne z prawem i zawinione, ale szkodliwe w tak niewielkim stopniu, iż nie uzasadnia to odpowiedzialności za przestępstwo.

Pytanie 29. Obrona konieczna

Na obronę konieczną składają się :

1. zamach i jego odparcie (obrona)

2. konieczność obrony

3. współmierność sposobu obrony do niebezpieczeństwa zamachu.

Przez zamach rozumiemy bezprawne zachowanie się człowieka, stwarzające bezpośrednie zagrożenie dla dobra korzystającego z ochrony prawnej. Osoby, którym nie można przypisać winy np. nieletni, niepoczytalny – dopuszczają się również bezprawnego zamachu.

Najczęściej jest to :

- agresywne działanie,

- zaniechanie,

- bezprawność działania funkcjonariusza publicznego (nadużycie prawa przez ww funkcjonariusza co usprawiedliwia obronę konieczną).

Konieczność obrony uzasadnia jedynie zamach bezpośredni tj. natychmiastowe niebezpieczeństwo grożące dobru prawnemu, chodzi o odparcie zagrożenia a nie tylko reakcja na naruszone dobro. Nie stanowi obrony koniecznej podejmowanie środków obronnych przeciwko przyszłym zamachom (np. podłączenie prądu do ram okiennych p-ko złodziejom), gdyż w tych wypadkach brak warunku bezpośredniości zamachu). Odpierającego zamach musi działać w celu jego odparcia, zarówno na dobro własne jak i na dobro innej osoby.

Do warunków obrony koniecznej należy działanie obronne pozostające w proporcji do zagrożenia spowodowanego zamachem, wynika to z regulacji dotyczącej :

- przekroczenia granic obrony koniecznej, (akces intensywny), który jest niewspółmierny do niebezpieczeństwa zamachu (jego wyznacznikiem jest nie tylko charakter i wartość zaatakowanego dobra, ale również właściwości napastnika i napadniętego, okoliczności zamachu i dynamika jego przebiegu).

Przekroczenie granic obrony koniecznej jest to świadome użycie nadmiernych środków lub sposobów obrony, gdy zamach można było odeprzeć za pomocą środków równie skutecznych ale mniej niebezpiecznych.

- eksces ekstensywny (niewspółczesność) – tj. podjęcie działań obronnych, gdy zamach nie wszedł w stadium bezpośredniego zagrożenia lub gdy zagrożenie takie już ustało.

Pytanie 30. Stan wyższej konieczności.

Przez stan wyższej konieczności rozumiemy sytuację, gdy dobru chronionemu prawem grozi niebezpieczeństwo, które można odwrócić jedynie poprzez poświęcenie innego dobra np. w czasie powodzi poświęcenie terenów upraw, nieużytków i zalanie ich a tym samym ochrona wsi przed powodzią – ochrona życia, mienia i zdrowia.

Warunkiem wyższej konieczności jest bezpośrednie zagrożenie. Występują tutaj następujące zasady :

a. zasada subsydiarności polega na tym, że powołać się na stan wyższej konieczności można wyłącznie wtedy, gdy niebezpieczeństwa nie da się inaczej uniknąć niż przez poświęcenie innego dobra,

b. zasada proporcji – wówczas przyjmuje się :

– uchylenie bezprawności czynu gdy działanie sprawcy polega na poświęceniu dobra o wartości niższej od dobra ratowanego(korzyść społeczna) np. amputacja nogi, przerwanie ciąży jeżeli życia osoby zagrożonej nie można ratować inaczej

- uchylenie winy, gdy wartość dobra poświęconego jest równa lub większa od wartości dobra ratowanego np. osoba która słabo pływa nie udziela pomocy tonącemu w obawie, że sama mogłaby utonąć.

Z tego stanu nie mogą korzystać osoby, które mają szczególny obowiązek ochrony dobra nawet z narażeniem się na niebezpieczeństwo osobiste (funkcjonariusz policji, straży, lekarz).

W razie przekroczenia granic stanu wyższej konieczności sąd może wobec sprawcy zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary, a nawet odstąpić od jej wymierzenia (dot. to oceny, że wina jest w poważnym stopniu zmniejszona).

Pytanie 31. Zgoda dysponenta dobrem

Zgoda dysponenta dobrem (pokrzywdzonego) może być kontratypem uchylającym bezprawność czynu np. zabieg leczniczy, aborcja, udział w eksperymencie, zależy od charakteru dobra na którego naruszenie pokrzywdzony wyraża zgodę.

Dobra jednostki możemy w tym przypadku podzielić na :

a. dobra, którymi może swobodnie dysponować, naruszenie dobra jest ścigane z oskarżenia prywatnego lub na wniosek pokrzywdzonego np. zniewaga, zniesławienie, zgwałcenie, chodzi tutaj o to czy dany czyn nie narusza innych niż indywidualnych dóbr, zwłaszcza społecznych

b. dobra, które podlegają ochronie prawa karanego bez względu na wolę pokrzywdzonego np. życie, zdrowie np. zabójstwo na żądanie pod wpływem współczucia jest karalne, ale w sposób złagodzony.

Zgoda dysponenta dobrem musi być wyrażona dobrowolnie, a skuteczność zgody zależy od czasu jej wyrażenia- musi nastąpić przed lub w chwili czynu, a nie po ponieważ nie powoduje to wyłączenia bezprawności.

Pytanie 32. Rodzaje ryzyka

1.Czynności lecznicze często łączą się z ryzykiem spowodowania niezamierzonych negatywnych skutków w postaci pogorszenia się stanu zdrowia, uszkodzenia ciała lub śmierci pacjenta. Spowodowanie takich skutków nie ma jednak charakteru przestępnego, jeżeli spełnione są dwa następujące warunki :

- działanie podjęte było w celu leczniczym i leczący działał zgodnie z zasadami sztuki medycznej,

- leczenie nie może też odbywać się bez zgody chorego.

2.Uprawianie niektórych sportów łączy się z natury rzeczy dla uprawiających daną dyscyplinę z naruszeniem nietykalności cielesnej zawodnika. Zachowania takie nie są przestępne, ponieważ następują za zgodą uprawiających daną dyscyplinę. Odrębny problem powstaje, gdy w czasie uprawiania sportu następują nieszczęśliwe wypadki w postaci uszkodzeń ciała lub śmierci zawodników albo kibiców. W takich wypadkach wyłączenie przestępności czynu ma miejsce tylko wtedy, gdy skutki te zostały spowodowane w ramach tzw. ryzyka sportowego przy spełnieniu następujących warunków :

– uprawiana dyscyplina sportu jest dozwolona,

- działanie podjęte było w celu sportowym nie zostały naruszone reguły danej dyscypliny sportowej.

3.Osiąganie nowych wartości społecznych jest często związane z ryzykiem wywołania niekorzystnych rezultatów (ryzyko nowatorstwa). Kwestia dozwolonego ryzyka jest regulowania w k.k. by ryzyko nowatorstwa było dopuszczalne muszą być spełnione następujące warunki :

- celem działania jest prowadzenie eksperymentu poznawczego, medycznego, technicznego, lub ekonomicznego,

- spodziewana korzyść ma istotne znaczenie poznawcze, medyczne lub gospodarcze,

- w świetle aktualnego stanu wiedzy oczekiwanie osiągnięcia korzyści jest zasadne,

- w świetle aktualnego stanu wiedzy zasadna jest celowość i sposób przeprowadzenia eksperymentu.

Jeżeli w eksperyment zaangażowany jest jako obiekt człowiek, to warunkiem legalności jest zgoda udzielona po należytym poinformowaniu go o spodziewanych korzyściach jak i grożących mu ujemnych skutkach oraz prawdopodobieństwie ich powstania, jak również o możliwości odstąpienia od udziału na każdym jego etapie.

Pytanie 33. Działanie w ramach uprawnień i obowiązków

Nie stanowi przestępstwa działanie, które jest realizacją obowiązków lub uprawnień służbowych, które w innych warunkach wypełniałoby znamiona przestępstwa (np. pozbawienie człowieka wolności, użycie przymusu fizycznego, naruszenie tajemnicy korespondencji).

Uprawnienia i obowiązki określamy jako kontratypy pozakodeksowe, gdyż muszą spełniać wspólne dla wszystkich następujące warunki :

- kompetencję rzeczową i miejscową podmiotu do dokonania określonej czynności,(np. tylko sąd lub prokurator prowadzący sprawę może wydać postanowienie przeszukania pomieszczeń),

- określonej prawem podstawy prawnej i faktycznej dla dokonania danej czynności,(np. podstaw tymczasowego aresztowania),

- realizacja czynności służbowej zgodnie z odpowiednimi przepisami prawa (np. sposób przeszukania, zajęcia rzeczy).

Naruszenie warunków legalności czynności opartych na uprawnieniach lub obowiązkach powoduje, że czynności te z prawnych przekształcają się w bezprawne.

W przypadku nadużycia prawa, gdy dokonana czynność stanowi bezpośredni zamach na istotne dobro człowieka, dopuszczalna staje się obrona konieczna.

Pytanie 34. Niepoczytalność, poczytalność ograniczona.

"Nie popełnia przestępstwa , kto z powodu choroby psychicznej, upośledzenia umysłowego lub innego zakłócenia czynności psychicznych nie mógł w czasie czynu rozpoznać jego znaczenia lub pokierować swoim postępowaniem". Taki stan sprawcy w języku prawniczym nosi nazwę niepoczytalności. Niepoczytalność jest okolicznością wyłączającą winę, a jej ustalenie oparte musi być każdorazowo na opiniach biegłych psychiatrów. Przyczyną niepoczytalności może być:

1. upośledzenie umysłowe- ma różne stopnie i nie wszystkie z nich są podstawą uznania niepoczytalności sprawcy.

Wyróżniamy cztery stopnie : - lekkie, umiarkowane, ciężkie i głębokie, co jest tylko klasyfikacją porządkującą, gdyż w każdej sprawie karnej, w której zachodzi wątpliwość co do poczytalności sprawcy, konieczne jest stwierdzenie przez biegłych psychiatrów, czy w czasie popełnienia czynu zabronionego sprawca mógł rozpoznać jego znaczenie i pokierować swoim postępowaniem.

2. choroba psychiczna - najszersza grupa przyczyn powodujących wyłączenie poczytalności sprawcy. Rozróżnia się tutaj choroby o podkładzie organicznym (różne przypadki otępienia) oraz choroby o podkładzie nieorganicznym (psychozy czynnościowe). Jest to zasadnicza grupa chorób psychicznych Zaliczyć do nich można :- schizofrenię-rozpad osobowości w różnych jej postaciach, - parafrenię, - paranoję-obłęd, - cyklofrenię - psychoza maniakalno-depresyjna.

3. Inne zakłócenia czynności psychicznych - tym pojęciem obejmuje się wypadki, które nie mogą być zakwalifikowane do grup poprzednich, ale powodują chociażby przejściowo stan niepoczytalności (afekt patologiczny, odurzenie narkotykiem, stany śpiączkowe, hipnotyczne, zapalenie opon mózgowych).

Niepoczytalny sprawca czynu zabronionego w zasadzie nie ponosi odpowiedzialności karnej, ale można wobec niego zastosować środki zabezpieczające (np. umieszczenie w zakładzie psychiatrycznym).

Pomiędzy pełną poczytalnością a niepoczytalnością występują stany pośrednie, w których poczytalność nie jest wyłączona lecz ograniczona. Ograniczenie poczytalności nie uchyla winy a jedynie ją umniejsza.

Poważnym problemem w prawie karnym jest problem odpowiedzialności karnej osób odurzonych alkoholem lub innym środkiem odurzającym ( narkotycznym, psychotropowym) w czasie popełnienia czynu zabronionego. Odpowiedzialność karna odurzonego sprawcy za popełniony czyn została więc uzależniona od zawinienia przezeń swego odurzenia, wyłączającego lub ograniczającego poczytalność.

Pytanie 35. Błąd i jego rodzaje

Błąd może polegać na urojeniu sobie istnienia okoliczności, czy cech pewnego stanu rzeczy, które nie występują w obiektywnej rzeczywistości, albo na nieświadomości istniejących okoliczności lub cech.

Błąd wynika z nieadekwatności rozpoznania zjawisk otaczającej człowieka rzeczywistości co powoduje, że podejmowane przez niego decyzje są wadliwe.

Błąd może występować : a. co do znamion czynu zabronionego, b. co do okoliczności uchylających odpowiedzialność

c. nieświadomości bezprawności.

Nie popełnia przestępstwa umyślnego ten, kto dopuszcza się czynu zabronionego pod wpływem błędu do znamion czynu zabronionego, jednak nie zwalnia go to z odpowiedzialności za występek nieumyślny (jeżeli przepis ustawy tak stanowi), jeżeli błąd był wynikiem nieostrożności (lekkomyślności lub niedbalstwa).

Błąd co do znamion czynu zabronionego wyłącza winę umyślną, ale może być zawiniony nieumyślnie. Od błędu co do znamion czynu zabronionego należy odróżnić błędne przekonanie sprawcy, iż działa w warunkach okoliczności uchylających bezprawność lub winę.

Ustawa przyjmuje, że jeżeli błąd sprawcy jest usprawiedliwiony to jego odpowiedzialność jest uchylona, gdy ten błąd nie jest usprawiedliwiony np. wynika z lekkomyślności lub niedbalstwa można jedynie zastosować nadzwyczajne złagodzenie kary.

Pytanie 36. Rozkaz

Obowiązek wykonania rozkazu jest związany z panującą w wojsku zasadą dyscypliny i podporządkowania. Odmowa wydania rozkazu, albo jego wykonanie niezgodnie z treścią pociąga za sobą kary dyscyplinarne, a także groźbę sankcji karnej.

Polskie ustawodawstwo przyjęło zasadę umiarkowanego posłuszeństwa, którego granice wyznacza świadomość przestępności rozkazu.

Podwładny odpowiada tylko wtedy, gdy uświadomił sobie, iż w wykonaniu rozkazu popełni przestępstwo i chce tego lub z taką możliwością się godzi.

Jeżeli natomiast ten, kto wydał rozkaz osobie od siebie uzależnionej, odpowiada za jego skutki jako sprawca wydający polecenie popełnienia czynu zabronionego.

Wg k.k. rozkazem jest polecenie określonego działania lub zaniechania wydane służbowo żołnierzowi przez przełożonego lub uprawnionego żołnierza starszym stopniem, nie stanowią rozkazu regulaminy, instrukcje, wytyczne itp.

Pytanie 37. Zbieg przestępstw

Jeżeli ten sam sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw w grę wchodzi rozpoznanie sprawy w warunkach realnego zbiegu przestępstw lub recydywy.

Realny (rzeczywisty) zbieg przestępstw polega na rozpoznaniu dwu lub więcej przestępstw w jednym postępowaniu. Sąd w takiej sytuacji wymierza najpierw kary za poszczególne przestępstwa a następnie orzeka karę łączną.

W wypadku recydywy – gdy ten sam sprawca popełnił dwa lub więcej przestępstw, kolejne przestępstwa zostają popełnione po skazaniu sprawcy lub odbyciu kary za poprzednie, wówczas skazanie przerywa realny zbieg przestępstw, sąd nie orzeka kary łącznej lecz skazuje sprawcę w warunkach recydywy.

Realny zbieg przestępstw może być :

a. jednorazowy – gdy w jednym postępowaniu podlegają osadzeniu czyny tego samego rodzaju np. kradzieże.

b. wielorodzajowy – gdy są przestępstwa różnorodne (kradzież, udział w bójce).

Przy określaniu kary łącznej wyróżniamy systemy :

a. kumulacji – polegającej na sumowaniu kar wymierzonych

b. absorbcji – polegający na pochłanianiu innych kar przez karę najsurowszą

c.modyfikacji – polegający na redukcji kary skumulowanej albo na zaostrzeniu najsurowszej z wymierzonych kar.

W zakres prawnej jedności przestępstwa wchodzą :

a. przestępstwa wieloczynne (wieloodmianowe) – wielokrotność czynu (jego odmian) nie powoduje wielości przestępstw lecz stanowi jedno przestępstwo np. znęcanie się nad członkiem rodziny, lub osobą zależną.

b. przestępstwa złożone – polegają na tym, iż zespół znamion składających się z dwóch lub więcej czynów tworzą całość jednego typu przestępstwa np. kradzież rozbójnicza składająca się z zaboru rzeczy, użycie przemocy w celu utrzymania w posiadaniu skradzionej rzeczy.

c. przestępstwa ciągłe – zachodzą, gdy sprawca realizuje ten sam zamiar podejmuje dwa lub więcej zachowań zmierzających do jego wykonania. Jako ciąg przestępstw k.k. traktuje popełnienie w krótkich odstępach czasu i w podobny sposób dwu lub więcej przestępstw, zanim zapadł pierwszy /choćby nieprawomocny) wyrok co do któregokolwiek z nich.

d. współukarane czyny uprzednie i następcze – są to czyny stanowiące etapy realizacji przestępstwa albo związane z jego następstwami.

Współukarane zostają także czynności towarzyszące przestępstwu, jak też jego nieuchronne skutki. Współukarane czyny następcze dotyczą postępowania z przedmiotami pochodzącymi z przestępstwa albo zachowań wiążących się sytuacyjnie z dokonanym przestępstwem.

Zachowanie takie uważa się za współkarne jeżeli z przestępstwem głównym wiąże je więź czasowa i sytuacyjna.

Pytanie 38. Zbieg przepisów ustawy.

Zbieg przepisów polega na tym, że jeden czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch lub więcej przepisach ustawy.

Wyróżniamy tutaj :

a. zbieg rzeczywisty (niepomijany lub właściwy) – występuje, gdy jeden czyn wypełnia znamiona określone w dwóch lub więcej przepisach ustawy karnej, a nie zachodzi zjawisko wypierania lub pochłaniania jednego przepisu przez drugi.

Wyróżniamy następujące rozwiązania realnego zbiegu przepisów :

- kumulatywna kwalifikacja prawa – skazanie sprawcy za jedno przestępstwo na podstawie wszystkich zbiegających się przepisów, stosowana jest w wypadku oszustwa za pomocą sfałszowania dokumentu.

- skazanie sprawcy na podstawie przepisu najsurowszego tzw. zbieg eliminacyjny, tą zasadę przyjął polski k.k.

b. zbieg pozorny (pomijany) – to sytuacja, gdy jeden czyn wyczerpuje znamiona określone w dwóch lub więcej przepisach, dzieje się tak na podstawie reguł wyłączania wielości ocen, które wielość przepisów poprzez redukcję sprowadzają do jednego przepisu.

Regułami wyłączającymi wielość ocen są :

- zasada specjalności – lex specjalis derogat legi generali – przepis szczególny wypiera zastosowanie przepisu ogólnego.

- zasada pochłaniania – ma zastosowanie gdy jeden z przepisów zawiera w sobie treści objęte znamiona drugiego przepisu, a więc pochłania ten przepis (uchyla zastosowanie przepisu pochłoniętego).

- zasada subsydiarności – przepis zasadniczy (pierwotny) wyłącza zastosowanie przepisu pomocniczego.

Pytanie 39. Kara, pojęcie, funkcje, teorie kary.

Karą za przestępstwo jest przewidziana przez prawo karne konsekwencja popełnienia przestępstwa, która zawiera określoną przez to prawo dolegliwość i w której wyraża się dezaprobatę czynu i jego sprawcy. Kara kryminalna oparta jest na odpowiedzialności osobistej sprawcy przestępstwa.

Wymierzanie przez sądy kar kryminalnych jest związane z :

a. stopniem winy sprawcy przestępstwa

b. społecznej szkodliwości popełnionego przez niego czynu

c. oraz ma spełniać funkcje prewencji indywidualnej i ogólne.

Funkcje kary realizowane są przez :

a. zabronienie czynów społecznie szkodliwych pod groźbą kary (ustawowy wymiar kary),

b. orzekanie kar przez sądy wobec sprawców takich czynów (sądowy wymiar kary),

c. wykonanie orzeczonych kar.

Teorie kary :

a. teorie bezwzględne _ kładły nacisk na to, że kara ma być odpłatą za przestępstwo, jest wymierzana dlatego, by stało się zadość sprawiedliwości i żadnych dodatkowych uzasadnień nie potrzebuje.

b. Teorie względne – akcentują celowy charakter kary, która powinna zmierzać do osiągania pewnych rezultatów w przyszłości, głównie powinna służyć zapobieżeniu popełnieniu przestępstw przez ukaranego (prewencja indywidualna) i inne osoby (prewencja ogólna).

c. Teorie mieszane – których zwolennicy próbują pogodzić w jednej koncepcji ideę kary jako sprawiedliwej odpłaty z ideą kary celowej.

Pytanie 40. System środków prawnokarnych w polskim prawie karnym.

Polski kodeks karny wprowadza podział na :

1.kary, do nich zaliczamy : - grzywny, - ograniczenie wolności, - pozbawienie wolności, - 25 lat pozbawienia wolności

- dożywotnie pozbawienie wolności

2. środki karne, do nich zaliczamy :

a. zwykłe środki karne tj. - pozbawienie praw publicznych, - zakaz zajmowania stanowisk, wykonywania zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej, - zakaz prowadzenia pojazdów, - przepadek, - obowiązek naprawienia szkody, - nawiązka, - świadczenie pieniężne, - podanie wyroku do publicznej wiadomości.

b. probacyjne środki karne tj. - warunkowe umorzenie postępowania, - warunkowe zawieszenie wykonania kary,

- warunkowe przedterminowe zwolnienie.

Środki probacyjne polegają na poddaniu próbie sprawcy przestępstwa.

Środki karne stosowane są jako modyfikacja lub uzupełnienie kary, bądź zamiast kary, co następuje wówczas, gdy stopień winy sprawcy i szkodliwość jego czynu nie wymaga orzeczenia kary.

Pytanie 41. Kara grzywny

Kodeks karny z 1997 r. zmienił charakter kary grzywny. W miejsce systemu kwotowego wprowadzono system taksy dziennej. System ten polega na orzekaniu grzywny w dwóch etapach :

1. orzeka się liczbę stawek dziennych wg ciężaru przestępstwa tj. społecznej szkodliwości czynu i winy sprawcy, najniższa liczba stawek czynu wynosi 10, zaś najwyższa 360.

2. ustala się wysokość jednej stawki dziennej stosownie do indywidualnych możliwości uiszczenia grzywny przez skazanego. Sąd bierze pod uwagę dochody osobiste sprawcy, jego warunki osobiste i rodzinne, stosunki majątkowe i możliwości zarobkowe. Wysokość stawki dziennej nie może być niższa niż 10 zł. ani też przekraczać 2 tys. zł.

Obowiązujący k.k. ustanawia zakaz orzekania kary grzywny niecelowej, gdy dochody sprawcy, jego stosunki majątkowe lub możliwości zarobkowe nie pozwalają na uiszczenie grzywny i nie można jej będzie ściągnąć w drodze egzekucji.

Sąd może wymierzyć karę grzywny obok kary pozbawienia wolności, jeżeli sprawca działał w celu osiągnięcia korzyści majątkowej – dla siebie lub innej osoby fizycznej czy prawnej, jednostki organizacyjnej nie posiadającej osobowości prawnej lub grupy osób prowadzących zorganizowaną działalność przestępczą bądź gdy korzyść taka zostanie osiągnięta przez jeden z wymienionych podmiotów.

Pytanie 42. Kara ograniczenia wolności.

W ujęciu obowiązującego k.k. kara ograniczenia wolności wymierzana jest od miesiąca do 12 miesięcy.

W czasie odbywania kary skazany nie może zmieniać miejsca stałego pobytu bez zgody sądu i ma obowiązek udzielenia wyjaśnień co do przebiegu wykonania kary.

Ograniczenie wolności polegać może na :

a. nieodpłatnej kontrolowanej pracy – wskazanej przez sąd na rzecz gminy, placówki służby zdrowia, zakładu opieki społecznej lub organizacji charytatywnej w wymiarze od 20 do 40 godzin miesięcznie,

b. na orzeczeniu potrącenia od 10 do 20 % wynagrodzenia na rzecz Skarbu Państwa lub na cel społeczny wskazany przez Sąd.

W celu zwiększenia wychowawczego oddziaływania jak i kontroli nad skazanym przewidziano dozór i obowiązki dodatkowe tj.

a. dozór kuratorski osoby, stowarzyszenia, instytucji lub organizacji społecznej, zajmującej się zapobieganiu demoralizacji lub pomocą skazanym,

b. obowiązki probacyjne polegające na : - przeproszeniu pokrzywdzonego, - obowiązek łożenia na utrzymanie innej osoby,

- powstrzymanie się od nadużywania alkoholu lub innych środków odurzających, - naprawienia w całości lub części wyrządzonej krzywdy.

W stosunku do skazanego, który odbył połowę kary ograniczenia wolności, sumiennie wykonywał nałożony obowiązek pracy, przestrzegał porządku prawnego sąd może zwolnić z reszty kary uznając ją za odbytą.

Pytanie 43. Kary pozbawienia wolności.

Kara pozbawienia wolności trwa najkrócej miesiąc, najdłużej 15 lat, wymierza się ją w miesiącach i latach. Kara pozbawienia wolności orzekana jest w sprawach o zbrodnie i ciężkie występki, zwłaszcza wobec recydywistów i sprawców agresywnych, którzy stwarzają poważne zagrożenie dla porządku prawnego.

Kara pozbawienia wolności spełnia cele indywidualno-prewencyjne, polegające na izolacji niebezpiecznego przestępcy, a także na orzekaniu krótkoterminowych kar pozbawienia wolności lub środków karnych będących ostrzeżeniem dla sprawcy, że za popełnienie przestępstwa spotka się z dolegliwą reakcją karną.

Polski k.k. przewiduje obniżenie i nadzwyczajne obostrzenie kary :

a. kara nadzwyczajnie obostrzona nie może przekroczyć 540 stawek dziennych grzywny, 18 miesięcy ograniczenia wolności, albo 15 lat pozbawienia wolności.

b. kara 25 lat pozbawienia wolności.

c. kara dożywotniego więzienia –kara ta pełni funkcję ochronną.

Pytanie 44. Charakterystyka i systematyka środków karnych

Katalog środków karnych zawiera środki o różnym charakterze , różnych funkcjach, a także różnym sposobie wymierzania. Występują w nim środki polegające na pozbawieniu określonych praw lub zakazie określonej działalności, przepadku przedmiotów oraz podaniu orzeczenia do publicznej wiadomości w szczególny sposób.

Środki karne można podzielić na takie w których przeważa element represyjny, oraz takie w których przeważa element prewencyjny (choć na ogół występują obydwa te elementy).

Do środków o przewadze elementu represyjnego zaliczamy : pozbawienie praw i przepadek przedmiotów pochodzących z przestępstwa, natomiast do środków o przewadze elementu prewencyjnego - zakaz prowadzenia określonej działalności, zakaz prowadzenia pojazdów i przepadek narzędzi przestępstwa.

Środki karne polegające na pozbawieniu praw i zakazach orzekane są w latach, w granicach od roku do 10 lat. Przy czym nowelizacja k.k. za 14 kwietnia 2000 r. wprowadziła możliwość orzekania zakazu prowadzenia pojazdów mechanicznych na zawsze.

Obowiązek naprawienia szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu a także nawiązka zasądzona na jego rzecz pełnią przede wszystkim funkcję kompensacyjną, aczkolwiek nie są pozbawione elementów prewencyjno-represyjnych.

Pozbawienie praw publicznych jest najsurowszym środkiem karnym o charakterze wybitnie represyjnym. Środek ten polega na pozbawieniu lub uszczupleniu określonych praw politycznych i obywatelskich.

Zakaz zajmowania stanowiska, wykonywania zawodu lub prowadzenia określonej działalności gospodarczej - środek ten może polegać na zakazie zajmowania określonego stanowiska w organach państwowych, samorządowych lub innej instytucji, przy czym chodzi nie tylko o stanowiska kierownicze, ale wszelkie stanowiska (pełnione funkcje), z którymi wiąże się prawo wydawania decyzji lub które wpływają na prawa albo bezpieczeństwo obywateli (np. wójt, naczelnik w urzędzie, ordynator w szpitalu, kierujący ruchem pojazdów). Przez zawód natomiast rozumie się zajęcie zarobkowe wymagające określonych umiejętności (np. lekarz, nauczyciel, geodeta, zawodowy kierowca). gdy chodzi o działalność gospodarczą - dotyczy przestrzegania prawa skarbowego oraz w zakresie ochrony środowiska i bezpieczeństwa publicznego (np. przeciwpożarowego).

Zakaz prowadzenia pojazdów obejmuje pojazdy poruszające się w ruchu lądowym, wodnym lub powietrznym, albo w jednej określonej sferze ruchu. Mogą to być pojazdy mechaniczne które poruszają się za pomocą umieszczonego w nich silnika (kołowe lub szynowe jak: samochodów, motocykl, motorower, tramwaj) a także pojazdy nie mechaniczne (np. rowery, zaprzęgi konne).

Przepadek przedmiotów i korzyści uzyskanych z przestępstwa. Środek karny w postaci przedmiotów obejmuje trzy grupy przedmiotów :

1. Narzędzia lub inne przedmioty, które służyły lub były przeznaczone do popełnienia przestępstwa

2. Przedmioty pochodzące z przestępstwa

3. Przedmioty, których wytwarzanie, obrót lub przewóz jest zabroniony przez prawo

Przepadek korzyści majątkowych obejmował pierwotnie jedynie korzyści pochodzące zarówno bezpośrednio jak i pośrednio z przestępczości zawodowej lub zorganizowanej. Nowelizacja rozszerzyła ten środek na korzyści pochodzące z jakiegokolwiek przestępstwa. Przepadku korzyści nie orzeka się, jeżeli podlega ona zwrotowi pokrzywdzonemu lub innemu uprawnionemu podmiotowi.

Przez korzyści majątkowe należy rozumieć rzeczy stanowiące mienie ruchome lub nieruchome, środki płatnicze, dewizy i papiery wartościowe, a także wierzytelności i inne prawa majątkowe.

Obowiązek naprawienia szkody i nawiązka - obowiązek naprawienia przez sprawcę przestępstwa szkody wyrządzonej pokrzywdzonemu może być nałożony w ramach kary ograniczenia wolności i środków probacyjnych (warunkowego umorzenia postępowania, warunkowego zawieszenia kary).

Zamiast obowiązku naprawienia szkody orzec można na rzecz pokrzywdzonego nawiązkę w celu zadośćuczynienia za ciężki uszczerbek na zdrowiu, naruszenie czynności narządu ciała, rozstrój zdrowia, a także za doznaną krzywdę. Wysokość tej nawiązki nie może przekraczać dziesięciokrotności najniższego miesięcznego wynagrodzenia.

Inny charakter ma nawiązka orzekana w razie skazania za przestępstwo przeciwko środowisku w wymiarze trzykrotnego do dwudziestokrotnego najniższego wynagrodzenia w czasie orzekania w I instancji. Orzeka się bowiem wyłącznie na cel społeczny związany z ochroną środowiska.

Podanie wyroku do publicznej wiadomości - może mieć na celu bądź zwiększenie społecznego oddziaływania orzeczonej kary (prewencja ogólna) bądź interes pokrzywdzonego (ważne przy przestępstwach zniesławienia lub oszczerstwa)

Pytanie 45. Środki zabezpieczające.

Środki zabezpieczające stosowane są wobec szczególnie niebezpiecznych przestępców, a także sprawców niepoczytalnych, gdy jest to niezbędne aby zapobiec ponownemu popełnieniu przez sprawcę czynu zabronionego z jego chorobą psychiczną, upośledzeniem umysłowym lub uzależnieniem od alkoholu lub innego środka odurzającego. Przed orzeczeniem tego środka sąd wysłuchuje lekarzy psychiatrów oraz psychologa.

Środki zabezpieczające dzielimy na :

1. środki o charakterze leczniczo-izolacyjnym i rehabilitacyjnym do nich zaliczamy :

a. zakład psychiatryczny – stosuje się wobec sprawcy czynu zabronionego o znacznej społecznej szkodliwości, który z powodu niepoczytalności w czasie popełnienia tego czynu nie podlega odpowiedzialności karnej, jednak ze względu na jego zagrożenie dla porządku prawnego konieczna jest jego izolacja w zakładzie psychiatrycznym. Kontrola sądowa odbywa się nie rzadziej niż co 6 miesięcy.

b. Zakład karny – stosuje się w przypadku ograniczenia poczytalności sprawcy czynu zabronionego skazując go na karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania w zakładzie karnym, w którym stosuje się szczególne środki lecznicze lub rehabilitacyjne. Jeżeli wyniki leczenia lub rehabilitacji za tym przemawiają sąd może sprawcę skazanego na karę nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności warunkowo zwolnić i obowiązkowo zastosować dozór kuratorski.

c. Zakład leczenia odwykowego – stosuje się wobec sprawcy skazanego na karę nie przekraczającą 2 lat pozbawienia wolności za przestępstwo, które pozostaje w związku z nałogowym używaniem alkoholu lub innego środka odurzającego.

d. Placówki leczniczo-rehabilitacyjne – w zależności od postępów leczenia stacjonarnego sąd może skierować sprawcę na okres próbny od 6 miesięcy do 2 lat do tej placówki, stosuje się wówczas dozór kuratora lub osoby zaufanej. Pozytywny wynik próby powoduje uznanie kary za odbytą z upływem jego okresu.

2. Środki zabezpieczające o charakterze nie leczniczym (administracyjnym) – zaliczamy do nich :

a. orzeczenie o pozbawieniu praw lub zakazy wobec sprawcy, który dopuścił się czynu zabronionego w stanie niepoczytalności – orzeka się bezterminowo, jednakże sąd orzeka o przywróceniu tych praw lub uchyleniu zakazu jeżeli ustaną przyczyny dla których je zastosowano np. zakaz prowadzenia pojazdów, wykonywania zawodu, prowadzenia określonej działalności gospodarczej.

b. Przepadek – orzekany jest tytułem środka zabezpieczającego z powodu znikomej szkodliwości czynu, warunkowego umorzenia postępowania, a także gdy zachodzi okoliczność wyłączająca karalność sprawcy, np. przepadek przedmiotów przy pomocy, których dokonano przestępstwa, przedmioty pochodzące z takiego czynu.

Pytanie 46. Dyrektywy sądowego wymiaru kary.

Dyrektywy sądowego wymiaru kary są to zawarte w ustawie wskazania, którymi sąd ma obowiązek kierować się przy wymiarze kary. Funkcją tych dyrektyw jest zapewnienie realizacji celów kary, przyjętych w danym systemie prawnym.

Dyrektywy dzielimy na :

a. dyrektywy ogólne to :

- dyrektywy współmierności kary do winy sprawcy i stopnia społecznej szkodliwości popełnionego czynu, mają zapewnić sprawiedliwą relację między winą sprawcy i szkodliwością jego czynu a surowością orzeczonej kary.

- dyrektywy prewencji indywidualnej – to zapobiegawcze i wychowawcze oddziaływanie kary na sprawcę, w celu zapobiegania jego powrotowi do przestępstwa. Wymiar kary powinien opierać się na rozpoznaniu okoliczności, które doprowadziły sprawcę do popełnienia przestępstwa, jego właściwości i warunki osobiste.

- dyrektywa społecznego oddziaływania kary (prewencja ogólna) – kształtowanie właściwych ocen i postaw prawnych, utwierdzenie w społeczeństwie przekonania, iż sprawcy przestępstw ponoszą odpowiedzialność za swoje czyny.

b. szczególne – dotyczące jedynie określonych kategorii sprawców lub poszczególnych kar i środków karnych.

- szczególna dyrektywa wobec nieletnich i młodocianych – dyrektywa ta dotyczy sprawców o różnym statusie.

Nieletnich – którzy w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończyli 17 lat i nie ponoszą odpowiedzialności karnej, natomiast stosuje się wobec nich środki wychowawcze i poprawcze.

Młodocianych – to sprawcy, którzy w chwili popełnienia czynu zabronionego nie ukończyli 21 lat a w czasie orzekania w 1 instancji 24 lat, k.k. pozwala wobec nich – analogicznie jak wobec nieletnich stosować nadzwyczajne złagodzenie kary, gdy przemawiają za tym względy wychowawcze.

Pytanie 47. Nadzwyczajne złagodzenie kary.

Nadzwyczajne złagodzenie kary polega na wymierzeniu kary łagodniejszej niż przewidziana w sankcji za dane przestępstwo. Zgodnie z k.k. nadzwyczajne złagodzenie kary przewidzianej za :

a. zbrodnię polega na obniżeniu jej do minimum 1/3 dolnej granicy zagrożenia

b. występek zagrożony karą pozbawienia wolności o dolnej granicy nie niższej od roku – nadzwyczajne złagodzenie kary polega na orzeczeniu kary grzywy, ograniczeniu wolności lub pozbawieniu wolności.

c. Występek zagrożony karą pozbawienia wolności o dolnej granicy niższej od roku – orzeka się grzywnę lub ograniczenie wolności.

d. Występki zagrożone alternatywnie karą grzywny, ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności – wówczas stosuje się nadzwyczajne złagodzenie kary poprzez orzeczenie środka karnego przewidzianego dla tego typu przestępstw tj. z wyjątkiem pozbawienia praw publicznych)

Przesłanki nadzwyczajnego złagodzenia kary przewiduje przepis ustawy. Dotyczy to wielu sytuacji np.:

- usiłowania nieudolnego

- bezskutecznego czynnego żalu osoby, która usiłowała popełnić przestępstwo albo współdziałała w przestępstwie,

- przestępstwie w stosunku do pomocnika,

- w wypadkach przekroczenia granic obrony koniecznej i stanu wyższej konieczności,

- nieusprawiedliwionego błędu,co do okoliczności uchylającej odpowiedzialność albo nieusprawiedliwionej nieświadomości bezprawności czynu

- w wypadku stwierdzenia ograniczenia poczytalności w stopniu znacznym,

- w wypadku odpowiedzialności karnej nieletniego.

Druga grupa przesłanek nadzwyczajnego złagodzenia dotyczy osoby sprawcy, jego postawy lub szczególnej sytuacji.

Zgodnie z k.k. nadzwyczajne złagodzenie można zastosować :

- wobec młodocianego, gdy przemawiają za tym względy wychowawcze,

- gdy sprawca czynił starania o naprawienie szkody lub jego zapobieżenie, co powoduje, że przewidziana w sankcji kara byłaby niewspółmiernie surowa,

- gdy pokrzywdzony pojednał się ze sprawcą, szkoda została naprawiona albo pokrzywdzony i sprawca uzgodnili sposób naprawienia szkody,

- gdy sprawca przestępstwa nieumyślnego lub osoba mu najbliższa poniosła poważny uszczerbek w związku z popełnionym przestępstwem co powoduje, że nawet najniższa kara byłaby w tej sytuacji zbyt surowa,

- gdy sprawca współdziałający z innymi osobami w popełnieniu przestępstwa ujawnił wobec organu powołanego do ścigania przestępstw informacje dotyczące osób uczestniczących w popełnieniu przestępstwa oraz istotne okoliczności jego popełnienia.

- na wniosek prokuratora – wobec sprawcy, który niezależnie od wyjaśnień złożonych w swojej sprawie ujawnił przed organem ścigania istotne okoliczności nieznane temu organowi, dotyczące innego przestępstwa zagrożonego karą powyżej 5 lat pozbawienia wolności.

W przedstawionych regulacjach widać 3 rodzaje motywów ustawodawczych :

1. uwzględnia interesy pokrzywdzonego i dąży do rozwiązania konfliktów,

2. ma charakter humanitarny – polega na uwzględnieniu poniesionego przez sprawcę lub osobę mu najbliższą uszczerbku,

3. polityczno-kryminalny – zmierza do “rozbijania “ grup przestępczych – “ceną” tego jest obligatoryjne załagodzenie kary wobec denuncjatora .

Pytanie 48. Przypadki nadzwyczajnego zaostrzenia kary.

Zaostrzenie ustawowego wymiaru kary polega na stworzeniu w pewnych sytuacjach (ciąg przestępstw, recydywa specjalna, uczynienie sobie z popełnienia przestępstw stałego źródła dochodu, popełnienie przestępstw w zorganizowanej grupie lub związku przestępczym) możliwości orzeczenia kary w granicach szerszych niż przewidziane w sankcji przepisu określającego dane przestępstwo albo ograniczenie możliwości wymierzenia kary łagodniejszej.

Uregulowania takie nazywa się niekiedy nadzwyczajnym zaostrzeniem kary.

W sytuacji ciągu przestępstw sąd orzeka karę w wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

Zaostrzenie ustawowego wymiaru ma miejsce również w wypadku recydywy specjalnej – sąd może wymierzyć karę przewidzianą za przypisane sprawcy przestępstwo wysokości do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę, jeżeli sprawca popełnia umyślne przestępstwo podobne do umyślnego przestępstwa, za które był już uprzednio skazany.

Warunkiem takiego zaostrzenia jest też by za uprzednio popełnione przestępstwo sprawca odbył, co najmniej 6 miesięcy kary pozbawienia wolności, a nowe przestępstwo popełnione było przed upływem 5 lat od odbcia kary –jest to tzw. recydywa specjalna zwykła.

Recydywa specjalna wielokrotna (multirecydywa) – zachodzi wtedy, gdy sprawca :

1. był już uprzednio skazany w warunkach recydywy specjalnej zwykłej,

2. odbył łącznie co najmniej rok pozbawienia wolności

3. w ciągu 5 lat po odbyciu w całości lub w części ostatniej kary popełnił ponownie umyślne przestępstwo przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwo zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem lub inne przestępstwo przeciwko mieniu popełnione z użyciem przemocy lub groźbą jej życia.

Jeżeli przesłanki te są spełnione, sąd wymierza karę pozbawienia wolności przewidzianą za przypisane przestępstwo w wysokości powyżej dolnej granicy ustawowego zagrożenia, a może ją wymierzyć do górnej granicy ustawowego zagrożenia zwiększonego o połowę.

Pytanie 49 Powrót do przestępstwa

Recydywą jest ponowne lub wielokrotne popełnienie przestępstwa przez tego samego sprawcę.

Recydywa jako zjawisko kryminalne bywa określana jako “drożdże przestępczości”, gdyż recydywiści są nośnikami przestępczej podkultury, wciągają do działalności przestępczej nowicjuszy, często też czynią sobie z przestępstwa stałe źródło dochodu prowadząc profesjonalną działalność przestępczą.

Stały wzrost recydywy, zwłaszcza recydywy penitencjarnej tj. osób ponownie lub wielokrotnie odbywających karę pozbawienia wolności, jest zjawiskiem powszechnym.

Powrotność do przestępstwa osób, które odbywały tę karę jest wysoka, zwłaszcza w wypadku młodocianych, szczególnie podatnych na oddziaływanie ujemnych czynników podkultury więziennej występujących w warunkach izolacji penitencjarnej.

Kodeks karny bowiem wyodrębnia zwężone pojęcie recydywy ogólnej , którym obejmuje dwie kategorie :

1. powrót do przestępstwa po uprzednim skazaniu za jakiekolwiek przestępstwo umyślne, co stanowi negatywną przesłankę stosowania instytucji warunkowego umorzenia postępowania.

2. powrót do przestępstwa po uprzednim skazaniu za występek umyślny na karę pozbawienia wolności, na czas nie krótszy niż 6 miesięcy bez warunkowego zawieszenia jej wykonania, który wyklucza orzeczenie grzywny, lub kary ograniczenia wolności za występek zagrożony karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 5 lat.

Recydywa szczególna dotyczy osób, które już odbywały karę pozbawienia wolności i w ciągu określonego w ustawie okresu powracają do przestępstwa “poddanego” lub do określonej kategorii przestępstw.

W ramach recydywy szczególnej rozróżnia się :

- recydywę podstawową

- wielokrotną

Recydywa szczególna podstawowa – zachodzi, gdy skazany na karę pozbawienia wolności za przestępstwo umyślne w ciągu 5 lat od odbycia poprzedniej kary, nie mniej jednak niż 6 miesięcy zostaje ponownie skazany za podobne przestępstwo umyślne.

Recydywa szczególna wielokrotna – zachodzi, gdy :

1. sprawca był już skazany w warunkach recydywy podstawowej

2. odbył łącznie co najmniej rok kary pozbawienia wolności

3. w ciągu 5 lat od odbycia ostatniej kary powrócił do przestępstwa

4. powrót ten dotyczy jednego z wymienionych w ustawie typów przestępstw np. umyślnego przestępstwa przeciwko życiu lub zdrowiu, przestępstwa zgwałcenia, rozboju, kradzieży z włamaniem, innego przestępstwa przeciwko mieniu popełnionego z użyciem przemocy lub groźbę jej użycia.

Recydywiście wielokrotnemu sąd obligatoryjnie wymierza karę pozbawienia wolności w wysokości wyższej od minimum kary przewidzianej za przypisane przestępstwo, z możliwością zaostrzenia kary do górnej granicy sankcji zwiększonej o połowę.

O wiele większe znaczenie praktyczne mają inne obostrzenia przewidziane wobec recydywistów wielokrotnych, a w szczególności :

1. ograniczenie do wypadków wyjątkowych możliwości warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności,

2. wymóg odbycia ¾ kary do ubiegania się o warunkowe przedterminowe zwolnienie.

3. obligatoryjność stosowania dozoru wobec takich sprawców.

Zgodnie z k.k. przewidziane wobec wielokrotnych recydywistów obostrzenia odpowiedzialności stosuje się także do sprawców, którzy z popełnienia przestępstw uczynili sobie źródło dochodu lub popełnili przestępstwo działając w związku lub zorganizowanej grupie przestępczej.

Pytanie 50. Środki związane z poddaniem sprawcy próbie; ogólna charakterystyka, systematyka

Probacja polega na zawieszeniu orzeczenia lub wykonania kary, nałożeniu na sprawcę określonych obowiązków próby i poddaniu go dozorowi kuratora, który nadzoruje wykonanie nałożonych obowiązków i przestrzeganie prawa przez skazanego. Instytucja ta opiera się na przekonaniu, że proces oddziaływania resocjalizacyjnego przeprowadzić można bez pozbawienia wolności, zwłaszcza gdy chodzi o sprawców, których dotychczasowe życie oraz właściwości i warunki osobiste pozwalają na prognozę, iż nie powrócą oni na drogę przestępstwa. Powstała od anglo-amerykańskiego słowa probation- pddanie próbie.

W prawie polskim probacja wiąże się z tradycyjną instytucją warunkowego zawieszenia wykonania kary oraz wprowadzonym przez kodeks karny z 1969 r. warunkowym umorzeniem postepowania karnego. Charakter probacyjny ma też poddanie skazanego próbie w ramach warunkowego przedterminowego zwolnienia, aczkolwiek nie jest to probacja w sensie ścisłym, gdyż nie stanowi środka reakcji na popełnione przestępstwo lecz warunkowe skrócenie pozbawienia wolności.

Pytanie 51. Warunkowe umorzenie postępowania

Przesłankami warunkowego umorzenia postępowania karnego są :

a. zagrożenie czynu karą nie przekraczającą 3 lat pozbawienia wolności (wyjątek stanowią przestępstwa zagrożone karą do 5 lat a sprawca albo wynagrodził szkody, albo pojednał się z pokrzywdzonym).

b. wina sprawcy i stopień społecznej szkodliwości popełnionego czynu nie są znaczne.

c. brak jest wątpliwości co do popełnienia przestępstwa i jego okoliczności

d. sprawca nie był dotąd karany za przestępstwa umyślne

e. występuje pozytywna prognoza, że pomimo warunkowego umorzenia postępowania sprawca nie popełni ponownie przestępstwa i będzie przestrzegał porządku prawnego.

Warunkowe umorzenie następuje na okres próbny, który wynosi od roku do 2 lat i biegnie od uprawomocnienia się orzeczenia.

W ramach warunkowego umorzenia, oprócz obowiązku naprawienia szkody występuje :

a. informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby,

b. przeproszenie pokrzywdzonego,

c. wykonywanie ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby,

d. świadczenie pieniężne

e. zakaz prowadzenia pojazdów na okres od roku do 2 lat.

Wobec sprawcy, wobec którego orzeczono warunkowe umorzenie postępowania można poddać go dozorowi kuratora sądowego lub innej osoby godnej zaufania, stowarzyszenia, instytucji czy organiazacji do której działalności należy troska o wychowanie, zapobieganie demoralizacji lub pomoc skazanym.

Jeżeli sprawca w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które został prawomocnie skazany sąd podejmuje postępowanie karne. Warunkowego umorzenia postępowania nie można podjąć gdy upłynął okres próbny i dodatkowo 6 miesięcy.

Pytanie 52. Warunkowe zawieszenie wykonania kary

Podstawową przesłanką warunkowego zawieszenia wykonania kary jest pozytywna prognoza, która wyraża się w przekonaniu sądu, że pomimo nie wykonania orzeczonej kary sprawca będzie przestrzegał porządku prawnego a w szczególności nie popełni ponownie przestępstwa.

Prognoza ta opierać się ma na ocenie właściwości i warunków osobistych sprawcy, dotychczasowego jego sposobu życia oraz zachowania się po popełnieniu przestępstwa.

Warunkowe zawieszenie wykonania kary następuje na okres próbny, który biegnie od uprawomocnienia się wyroku w wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary pozbawienia wolności okres ten wynosi od 2 lat do 5 lat a w stosunku do młodocianych i recydywistów wielokrotnych od 3 do 5 lat. W wypadku warunkowego zawieszenia wykonania kary ograniczenia wolności oraz grzywny okres próbny jest krótszy i wynosi od roku do 3 lat.

Zawieszając wykonanie kary pozbawienia wolności lub ograniczenia wolności można orzec grzywnę, która stanowić ma instrument zwiększenia dolegliwości środka karnego, jakim jest warunkowe skazanie. Wymiar grzywny w wypadku warunkowego zawieszenia kary pozbawienia wolności wynosi 180 stawek dziennych, natomiast przy zawieszeniu wykonania kary ograniczenia wolności do 90 stawek. Grzywna ta nie podlega wykonaniu jeżeli nastapiło zarządzenie wykonania zawieszonej kary, w razie wcześniejszego uiszczenia grzywny podlegająca wykonaniu kara pozbawienia lub ograniczenia wolności ulega skróceniu o okres odpowiadający liczbie uiszczonych stawek dziennych z zaokrągleniem do pełnego dnia.

W ramach warunkowego zawieszenia można na sprawcę nałożyć obowiązki próby. Ich katalog obejmuje;

1. Informowanie sądu lub kuratora o przebiegu okresu próby

2. przeproszenie pokrzywdzonego

3. wykonanie ciążącego na sprawcy obowiązku łożenia na utrzymanie innej osoby

4. wykonywanie pracy zarobkowej, podjęcie nauki albo przygotowanie do zawodu

5. powstrzymywanie się od nadużywania alkoholu lub używania innych środków odurzających

6. poddanie się leczeniu, w szczególności odwykowemu lub rehabilitacyjnemu

7. powstrzymywanie się od przebywania w określonych środowiskach, miejscach

8. inne stosowne postępowanie w okresie próby, jeżeli może to zapobiec popełnieniu ponownie przestępstwa

Zgodnie z art. k.k. sąd może również zobowiązać skazanego do naprawienia w całości lub w części wyrządzonej szkody albo do uiszczenia świadczenia pieniężnego, chyba że środek taki został orzeczony na podstawie odrębnych przepisów. Sąd może zmieniać, rozszerzać albo też zwolnić sprawcę od wykonania nałożonych obowiązków próby, jeżeli przemawiają za tym względy wychowawcze.

Zgodnie z art. k.k. czas i sposób wykonania nałożonych obowiązków próby sąd określa po wysłuchaniu skazanego, natomiast nałożenie obowiązku poddania się leczeniu odwykowemu lub rehabilitacyjnemu nie może nastąpić bez zgody skazanego.

Zawieszając karę pozbawienia wolności, sąd może oddać skazanego pod dozór, przy czym w wypadku młodocianego i sprawcy skazanego w warunkach recydywy określonej w art. k.k. zastosowanie dozoru jest obowiązkowe. Zadaniem dozoru jest podjęcie starań, aby sprawca w okresie próby przestrzegał porządku prawnego, wykonywał nałożone przez sąd obowiązki próby, a zwłaszcza by nie popełnił ponownie przestępstwa. Dozór sprawuje przede wszystkim kurator sądowy, ale można go również powierzyć osobie godnej zaufania albo odpowiedniemu stowarzyszeniu, instytucji lub organizacji społecznej.

Istotą warunkowego skazania jest uzależnienie skutków prawnych od przebiegu okresu próby i jej wyników. Pozytywny wynik próby powoduje zatarcie skazania z mocy prawa. Negatywny wynik próby oznacza naruszenie jej warunków lub dopuszczenie się nowego przestępstwa. jeżeli sprawca w okresie próby popełni podobne do poprzedniego przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności, następuje obligatoryjne zarządzenie wykonania zawieszonej kary. Fakultatywne-zależne jest od oceny sądu, zarządzenie wykonania zawieszonej kary może nastąpić, jeżeli sprawca w okresie próby albo przed uprawomocnieniem się wyroku, rażąco naruszył porządek prawny albo popełnił inne przestępstwo niż określone poprzednio. Fakultatywną podstawą zarządzenia wykonania kary jest także uchylanie się od uiszczenia grzywny, od wykonywania nałożonych obowiązków próby, dozoru kuratorskiego lub orzeczonych środków karnych.

Przez uchylanie się należy rozumieć zawinione niewykonanie obowiązków lub poleceń kuratora albo innego podmiotu sprawującego dozór.

Pytanie 53. Warunkowe przedterminowe zwolnienie.

Jest to wyraz indywidualizacji kary pozbawienia wolności. Dotyczy wszystkich rodzajów kar pozbawienia wolności tj. 1-15 lat, 25 lat i dożywocie.

Przesłanką merytoryczną warunkowego przedterminowego zwolnienia jest pozytywna prognoza oparta na ocenie właściwości i warunków osobistych skazanego, jego sposobu życia przed i po popełnieniu przestępstwa a przede wszystkim zachowanie się w toku odbywania kary, która uzasadnia przypuszczenie, że mimo wcześniejszego zwolnienia nie powróci ona na drogę przestepstwa.

O warunkach przedterminowego zwolnienia orzeka sąd penitencjarny na wniosek skazanego lub jego obrońcy, dyrektora zakładu karnego lub sądowego kuratora zawodowego.

Przesłanką formalną warunkowego zwolnienia jest odbycie przez skazanego określonej w ustawie części kary – obecnie jest to odbycie połowy kary , nie mniej jednak niż 6 miesięcy.

W przypadku recydywistów przesłanka ta ulega zaostrzeniu, w warunkach recydywy specjalnej podstawowej można zwolnić nie wcześniej niż po odbyciu 2/3 kary natomiast recydywistę wielokrotnego po odbyciu ¾ kary nie wcześniej niż po roku.

W przypadku skazanego na karę 25 lat pozbawienia wolności można go warunkowo zwolnić po odbyciu 15 lat kary, natomiast skazanego na karę dożywotniego pozbawienia wolności dopiero po upływie 25 lat.

Warunkowe zwolnienie następuje na okres próby, stanowi go najczęściej czas pozostały do odbycia kary nie mniej niż na 2 lata nie więcej niż 5 lat.

W kwestii obowiązków próby i dozoru kuratorskiego stosuje się przepisy k.k. o dozorze kuratorskim i obowiązkach próby wobec warunkowo skazanego.

Odwołanie warunkowego zwolnienia jest :

a. obligatoryjne – jeżeli zwolniony w okresie próby popełnił przestępstwo umyślne, za które orzeczono prawomocnie karę pozbawienia wolności bez warunkowego zawieszenia jej wykonania.

b. fakultatywne – zależne od oceny sądu jeżeli w okresie próby zwolniony rażąco narusza porządek prawny, a w szczególności popełnił przestępstwo nie bedące podstawą obligatoryjną, uchyla się od dozoru, wykonania nałożonych obowiązków lub od orzeczonych środków karnych. W razie odwołania warunkowego zwolnienia okresu spędzonego na wolności nie zalicza się w poczet kary.

Przez pozytywny upływ okresu próby rozumie się nie odwołanie

warunkowego przedterminowego zwolnienia w tym okresie i w ciągu 6 m-cy.

W takiej sytuacji uważa się karę za odbytą z chwilą warunkowego zwolnienia.

Pytanie 54. Przedawnienie, istota, rodzaje

Przedawnienie w prawie karnym polega na tym, że po upływie określonego czasu nie można zrealizować odpowiedzialności karnej za popełnione przestępstwo. Uzasadnienie tej instytucji opiera się na tym, że po upływie pewnego czasu czyn zaciera się w pamięci ludzi, toteż ukaranie nie jest konieczne ani dla zaspokojenia poczucia sprawiedliwości ani dla celów ogólnoprewencyjnych.

W polskim prawie karnym rozróżniamy 3 rodzaje przedawnienia :

1. Przedawnienie ścigania – karalność przestępstwa ustaje jeżeli od jego popełnienia upłynęło lat :

- 30 , gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa

- 20 , gdy czyn stanowi inną zbrodnię

- 10, gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata

- 5, gdy czyn jest zagrożony karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lata.

- 3 , gdy czyn jest zagrożony karą ograniczenia wolności lub grzywną.

Upływ wskazanych wyżej terminów oznacza, że nie można już wszcząć postępowania karnego w sprawie o takie przestępstwo. Mamy więc do czynienia z przedawnieniem ścigania.

W sprawach o przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego oprócz ogólnego 3 –letniego terminu przedawnienia ścigania przewiduje się dalsze ograniczenie ścigania, które nie może nastąpić po upływie roku od czasu dowiedzenia się przez pokrzywdzonego o osobie sprawcy przestępstwa. Okresy przedawnienia biegną od momentu popełnienia przestępstwa a w przypadku przestępstw skutkowych – od momentu nastąpienia skutku.

2. Przedawnienie wyrokowania- jeżeli w czasie przewidzianym na ściganie przestępstwa wszczęto postępowanie przeciwko osobie to karalność przestępstwa ustaje z upływem 5 lat od upływu tego okresu. Tak więc podane wyżej terminy przedawnienia poszczególnych kategorii przestępstw ulegają przedłużeniu o 5 lat.

3. Przedawnienie wykonania kary – nie można wykonać kary , jeżeli od momentu uprawomocnienia się wyroku skazującego upłynęło lat :

- 30 , w razie skazania na karę pozbawienia wolności na czas powyżej 5 lat,

- 15, w razie skazania na karę pozbawienia wolności poniżej 5 lat

- 10, w razie skazania na inną karę.

Przepisów o przedawnieniu kary nie stosuje się do zbrodni przeciwko pokojowi, ludzkości i przestępstw wojennych. Konstytucja zawiera przepis wg którego bieg przedawnienia w stosunku do przestępstw nie ściganych z przyczyn politycznych popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych lub na ich zlecenie ulega zawieszeniu do czasu ustania tych przyczyn.

Pytanie 55. Przedawnienie karalności

Przedawnienie polega na uchyleniu karalności czynów przestępstw po upływie określonego w ustawie czasu od ich popełnienia. Uchylenie karalności ma charakter bezwzględny i następuje z mocy prawa.

Przedawnienie karalności - karalność przestępstwa ustaje , jeżeli od czasu jego popełnienia upłynęło lat:

a. 30-gdy czyn stanowi zbrodnię zabójstwa

b. 20 -gdy czyn stanowi inną zbrodnię

c. 10 - gdy czyn stanowi występek zagrożony karą pozbawienia wolności przekraczającą 3 lata

d. 5 - gdy czyn jest zagrożony karą pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat

e. 3 - gdy czyn jest zagrożony karą ograniczenia wolności lub grzywną

szczególny jest termin przedawnienia przestępstw prywatnoskargowych, który wynosi rok od czasu, gdy pokrzywdzony dowiedział się o osobie sprawcy, a natomiast ogólny okres przedawnienia tych przestępstw określa się na 3 lata.

Nie podlegają przedawnieniu zbrodnie wojenne i zbrodnie przeciwko ludzkości.

Zasadą nie przedawnienia karalności objęto także umyślne przestępstwa popełnione przez funkcjonariusza publicznego w związku z pełnieniem obowiązków służbowych:

a. zabójstwa

b. ciężkiego uszkodzenia ciała

c. ciężkiego uszczerbku na zdrowiu

d. pozbawienia wolności połączonego ze szczególnym udręczeniem.

Okres przedawnienia rozpoczyna bieg od czasu popełnienia przestępstwa.

Termin przedawnienia karalności ulega przedłużeniu o 5 lat, jeżeli w okresie przedawnienia wszczęto postępowanie karne przeciwko osobie. Oznacza to, że wszczęcie postępowania karnego, wydawanie w nim postanowień i innych decyzji (nawet nieprawomocnego wyroku) nie przerywa biegu przedawnienia, a tylko przedłuża jego termin o 5 lat. Po upływie tego przedłużonego okresu następuje przedawnienie karalności i obowiązek umorzenia postępowania.

Pytanie 56. Przedawnienie wykonania kary.

Od przedawnienia karalności należy odróżnić przedawnienie wykonania kary. Polega ono na tym, że nie można wykonać kary lub środka karnego, jeżeli od uprawomocnienia się wyroku skazującego upłynął wskazany w ustawie okres.

Przedawnienie wykonania kary pozbawienia wolności przekraczającej 5 lat następuje po 30 latach, a nie przekraczającej 5 lat pozbawienia wolności – po 15 latach . Okres przedawnienia wykonania grzywny i kary ograniczenia wolności a także środków karnych wynosi 10 lat ( w wypadku obowiązku naprawienia szkody -15 lat).

Pytanie 57. Zatarcie skazania.

W celu usunięcia piętna skazania i umożliwienia pełnej społecznej rehabilitacji skazanego prawo przewiduje instytucję zatarcia skazania polegającą na uznaniu skazania za niebyłe i usunięcia wpisu o skazaniu z rejestru karnego.

Zatarcie skazania następuje z mocy prawa, na skutek decyzji sądu lub Prezydenta korzystającego z prawa łaski.

Z mocy prawa zatarcie skazania następuje :

1. wskutek zmiany ustawodawstwa, gdy wg nowej ustawy czyn nie jest już zabroniony pod groźbą kary,

2. w wypadku pomyślnego upływu okresu próby, na którą warunkowo zawieszono karę pozbawienia wolności, oraz dodatkowo 6 miesięcy,

3. w wypadku upływu od daty wykonania, darowania lub przedawnienia wykonania kary :

a. okresu 10 lat w razie skazania na terminową karę pozbawienia wolności, a także karę 25 lat i dożywotniego pozbawienia wolności,

b. 5 lat, w razie skazania na grzywnę albo karę ograniczenia wolności,

c. roku, w razie odstąpienia od wymierzenia kary, z tym, że w wypadku gdy orzeczono środek karny zatarcie skazania nie może nastąpić przed wykonaniem, darowaniem lub przedawnieniem wykonania tego środka.

Zatarcie skazania może nastąpić na wniosek skazanego, z mocy zarządzenia sądu :

1. po upływie 5 lat, gdy sprawca skazany na karę pozbawienia wolności nie przekraczającą 3 lat przestrzegał w tym okresie porządku prawnego,

2.po upływie 3 lat, gdy skazanie dotyczyło kary grzywny lub ograniczenia wolności.

Uwzględnić należy , że jeżeli sprawcę skazano za 2 lub więcej pozostających w zbiegu przestępstw, a także gdy skazany przed upływem okresu potrzebnego do zatarcia skazania ponownie popełnił przestępstwo, dopuszczalne jest tylko jednoczesne zatarcie wszystkich skazań.

38