SYLWETKI MARSZAŁKÓW SENATU II RZECZYPOSPOLITEJ

W ciągu 17 lat istnienia Senatu II Rzeczypospolitej (1922 - 1939) jego pracami

kierowało pięciu marszałków, których łączyła wyniesiona z domu tradycja

niepodległościowa pokolenia popowstaniowego 1863 r. Wszyscy oni zdobywali

wykształcenie na wyższych uczelniach państw zaborczych - Austro-Węgier,

Niemiec i Rosji. Wszyscy wchodzili w dorosłe życie na przełomie XIX i XX

stulecia (1880 - 1914). W 1918 r., w chwili odzyskiwania niepodległości przez

Polskę, pięciu przyszłych marszałków Senatu pełniło w kraju lub za granicą

różne funkcje publiczne, także w organizacjach patriotycznych. Zanim zostali

współgospodarzami na Wiejskiej, piastowali różne stanowiska państwowe w II

Rzeczypospolitej. Przez całe życie interesowali się polityką i sprawami

polskimi.

WOJCIECH TRĄMPCZYŃSKI

Marszałek Senatu I kadencji

(1922 - 1927)

Urodził się w 1860 r. w Dębowie w Wielkopolsce, w rodzinie ziemiańskiej.

Wykształcenie prawnicze uzyskał na uczelniach Wrocławia i Berlina.

W 1886 r. otwiera w Poznaniu kancelarię adwokacką. Zasiada w Radzie

Miejskiej Poznania jako prezes Koła Polskiego. Wybrany do parlamentu Rzeszy

w 1912 r. pełni funkcję prezesa Parlamentarnego Koła Polskiego. Na przełomie

lat 1918/1919 prowadzi z upoważnienia Naczelnej Rady Ludowej rokowania z

przedstawicielami rządu niemieckiego w sprawie pokojowego usamodzielnienia

się Wielkopolski. Wkrótce, 14 lutego 1919 r. zostaje wybrany większością

głosów na marszałka Sejmu. W. Trąmpczyński organizuje od podstaw

Kancelarię Sejmową. Przewodniczy Obywatelskiemu Komitetowi Obrony

Państwa podczas wojny z Rosją Radziecką 1920 r. Z racji swoich uprawnień

konstytucyjnych (konstytucja marcowa 1921 r.) pełni rolę rozjemcy pomiędzy

Naczelnikiem Państwa a Sejmem przy tworzeniu kolejnych rządów. W dniu 1

grudnia 1922 r. zostaje wybrany na marszałka Senatu I kadencji (1922 - 1927).

Pomimo krytycznego stosunku do przewrotu majowego 1926 r. marszałek

Senatu pełni rolę mediatora pomiędzy Wielkopolską gotową zbrojnie

przywrócić prawa obalonego legalnego rządu a piłsudczykowskim gabinetem K.

Bartla. Przywozi do Poznania list nowego premiera gwarantujący rządy prawa.

Groźba wojny domowej zostaje zażegnana. Przechodzi do opozycji po

uchwaleniu konstytucji 1935 r., uznając, iż wybory nie wyłoniły prawdziwych

reprezentantów narodu.

Umarł w 1953 r. w Poznaniu w wieku 93 lat. Pochowany został na poznańskim

Cmentarzu Zasłużonych.

JULIAN JULIUSZ SZYMAŃSKI

Marszałek Senatu II kadencji

(1928 - 1930)

Urodził się w 1870 r. w Kielcach. Dyplom z wyróżnieniem lekarza okulisty

Uniwersytetu Kijowskiego uzyskał w 1896 r.

Uczestniczy w wystąpieniach antycarskich w czasie rewolucji 1905 r. W obawie

przed represjami ucieka do USA, gdzie pracę lekarza okulisty łączy z

działalnością publicystyczną i kulturalną wśród Polonii Chicago. Po długim

okresie emigracji powraca w 1922 r. do niepodległej Polski. Obejmuje

stanowisko kierownika Kliniki Okulistycznej w Wilnie. W 1928 r. dzięki

poparciu marszałka J. Piłsudskiego otwiera nowoczesną Klinikę Oczną i

Wojskowy Oddział Oczny. Wybrany do Senatu 27 marca 1928 r. z listy

państwowej BBWR piastuje urząd marszałka Senatu II kadencji. Licząc na

poparcie polityków, jest inicjatorem postulatów wprowadzenia ustawy o

zwalczaniu gruźlicy i wychowaniu fizycznym, wykładów higieny w szkołach,

utworzenia Ministerstwa Opieki Społecznej i Zdrowia Publicznego. Podczas II

kadencji Senatu nasila się konflikt między opozycją i rządem. J. Szymański,

sympatyk J. Piłsudskiego, jest jednak za ugodą rządu z opozycją dla dobra

ogółu. Po dymisji gabinetu K. Bartla w marcu 1930 r. otrzymuje misję

utworzenia rządu. Prezydent 30 sierpnia 1930 r. rozwiązuje parlament, pod

pretekstem nieskuteczności. J. Szymański wraca do Wilna. W 1935 r.

przechodzi na emeryturę. Jego losy wojenne są mało znane. W 1950 r. przenosi

się z rodziną do Brazylii. W 1956 r. po śmierci żony i liberalizacji systemu w

Polsce powraca do kraju w wieku 87 lat.

Umarł w 1958 r. w Białymstoku i tam został pochowany.

WŁADYSŁAW RACZKIEWICZ

Marszałek Senatu III kadencji

(1930 - 1935)

Urodził się w 1885 r. na Kaukazie. Studia prawnicze ukończył w 1911 r. na

uniwersytetach w Petersburgu i Dorpacie (Tartu).

W latach I wojny uzyskuje zgodę rządu rosyjskiego na utworzenie I Korpusu

Polskiego. Jest prezesem Rady Naczelnej Polskiej Siły Zbrojnej w Rosji. W

grudniu 1918 r. składa J. Piłsudskiemu raport o sytuacji na Kresach. W latach

1921 - 1930 pełni trzykrotnie funkcje ministra spraw wewnętrznych oraz

wojewody nowogródzkiego, a po utworzeniu województwa wileńskiego

również jego wojewody. Jako ministrowi spraw wewnętrznych podlega mu

administracja, samorządy, bezpieczeństwo publiczne i zdrowie. Nadzoruje także

prace GUS, Urzędu do Spraw Śląska, Korpusu Ochrony Pogranicza. Jest

prezesem Komitetu Ministrów do Spraw Kresów i Mniejszości. Zaleca politykę

negocjacji w konfliktach społecznych. Przyczynia się do otwarcia w Wilnie

Instytutu Badawczego Europy Wschodniej. Pełni obowiązki premiera w czasie

nieobecności w kraju Władysława Grabskiego. W 1930 r. zostaje senatorem z

listy BBWR. Od 9 grudnia 1930 r. pełni funkcję marszałka Senatu III kadencji.

Wprowadza usankcjonowany prawnie w 1938 r. zwyczaj aprobowania przez

prezydenta wyboru marszałka-elekta. Uchwalenie nowej konstytucji kończy

pracę Senatu III kadencji 10 lipca 1935 r. W. Raczkiewicz zostaje kolejno

powołany na stanowiska: wojewody krakowskiego, ministra spraw

wewnętrznych i wojewody pomorskiego. Minister przedstawia plan rozwoju

samorządu terytorialnego. Popiera aspiracje mniejszości narodowych. Po

rozpoczęciu wojny na polecenie prezydenta Raczkiewicz udaje się do Paryża

jako prezes Światowego Związku Polaków. Jego wyjazd ma na celu

organizowanie pomocy dla kraju. W latach II wojny światowej zostaje

Prezydentem RP na emigracji. W imię interesów Polski współpracuje z

antypiłsudczykowskimi premierami, między innymi z gen. Władysławem

Sikorskim. Przeciwstawia się jednak polityce, która narusza integralność

terytorialną RP. Interweniuje w liście do papieża Piusa XII w sprawie zagłady

polskich Żydów. Domaga się wyjaśnienia okoliczności śmierci oficerów w

Katyniu.

Umarł bezpotomnie w 1947 r. po ciężkiej chorobie w Walii. Pochowany został

na cmentarzu lotników polskich w Newark.

ALEKSANDER PRYSTOR

Marszałek Senatu IV kadencji

(1935 - 1938)

Urodził się w 1874 r. w Wilnie. Studiował w latach 1894 - 1901 nauki

matematyczne i medyczne w Moskwie i Dorpacie (Tartu).

W czasie studiów działa w niepodległościowej konspiracji PPS. Wspólnie z J.

Piłsudskim tworzy w czasie rewolucji 1904 - 1905 antycarskie organizacje

bojowe. W latach 1908 - 1912 uczestniczy w kursach oficerskich legalnego

Związku Strzeleckiego w Krakowie. W 1912 r. zostaje aresztowany i zesłany do

Orła w Rosji. Wolność przynosi mu rewolucja lutowa 1917 r. Z racji

wykształcenia medycznego obejmuje w maju 1918 r. posadę radcy w

Ministerstwie Zdrowia Publicznego i Ochrony Pracy w rządzie Rady

Regencyjnej. Jest jednocześnie członkiem warszawskiej Komendy Naczelnej

Polskiej Organizacji Wojskowej. W latach 1918 - 1922 jest podsekretarzem

stanu w Ministerstwie Pracy. Zostaje też oficerem do spraw specjalnych

poruczeń przy Naczelnym Wodzu. Po przewrocie majowym w 1926 r. jest

szefem gabinetu w Generalnym Inspektoracie Sił Zbrojnych. Na polecenie J.

Piłsudskiego prowadzi w 1934 r. rozmowy w Kownie o normalizacji stosunków

polsko-litewskich. A. Prystor przyjmuje funkcje ministra pracy (1929 - 1930) i

premiera rządu polskiego (1931 - 1933). Jego gabinet wzoruje się na

doświadczeniach gospodarczych demokracji zachodnich, USA i państw

autorytarnych (ZSRR, Włochy). Bierze udział w opracowaniu nowej ordynacji

wyborczej do Senatu IV kadencji, w myśl której do głosowania zostało

uprawnionych tylko 2% obywateli. Prawo do wyboru ograniczał cenzus

majątkowy i wiek. A. Prystor wchodzi do Senatu jako reprezentant Wilna. Na

pierwszym posiedzeniu 4 października 1935 r. zostaje wybrany na marszałka

Senatu. W Senacie V kadencji (1938 - 1939) przewodniczy komisjom:

budżetowej, gospodarczej i rolnej. Po klęsce 1939 r. A. Prystor znajduje

schronienie na Litwie. W 1940 r., po zajęciu tego kraju przez ZSRR, zostaje

aresztowany i osadzony w moskiewskim więzieniu na Łubiance.

Umarł latem 1941 r. w Moskwie . Symboliczny grób znajduje się na

warszawskich Powązkach.

BOGUSŁAW MIEDZIŃSKI

Marszałek Senatu IV kadencji

(1938 - 1939)

Urodził się w 1891 r. w Miastkowie pod Warszawą. W latach 1910 - 1914

studiował agronomię i chemię we Lwowie i Krakowie. Działając w szeregach

krakowskiego Związku Strzeleckiego, poznaje J. Piłsudskiego. W latach I wojny

światowej B. Miedziński należy do współzałożycieli Polskiej Organizacji

Wojskowej. W warunkach tajnej działalności politycznej daje się poznać jako

dobry organizator. J. Piłsudski po objęciu stanowiska Naczelnika Państwa

Rzeczypospolitej angażuje B. Miedzińskiego do zadań natury politycznej (m.in.

kierowania Oddziałem II Informacyjnym Sztabu Ministerstwa Spraw

Wojskowych). Wchodzi do Sejmu I kadencji (1922 - 1927) jako poseł klubu

PSL-Piast. Należy do parlamentarnej i pozaparlamentarnej piłsudczykowskiej

grupy nacisku. W 1926 r. Naczelnik Państwa powierza mu stanowisko ministra

poczt i telegrafów. B. Miedziński znany ze swoich zdolności do zakulisowych

działań politycznych bierze udział w opracowaniu strategii wyborczej i

propagandowej obozu piłsudczykowskiego. Ta działalność doprowadzi do

utworzenia BBWR. W Sejmie II kadencji (1928 - 1930) jest członkiem komisji

wojskowej i spraw zagranicznych. Zostaje wicemarszałkiem Sejmu IV kadencji

(1935 - 1938). Bierze udział w opracowaniu konstytucji kwietniowej 1935 r.

Będąc prezesem Koncernu Prasa Polska SA, głosi idee państwa

jednonarodowego i prymatu władzy wykonawczej. B. Miedziński wchodzi do

Senatu V kadencji (1938 - 1939) i z nominacji prezydenta zostaje wybrany 28

listopada 1938 r. na marszałka Senatu. Po 1939 r. antypiłsudczykowski rząd

Sikorskiego wysyła go na czas wojny do RPA. Powraca do Londynu w 1947 r.,

gdzie pisuje artykuły historyczne. Wnosi wiele poprawek do redagowanej

Historii Najnowszej Polski Władysława Poboga-Malinowskiego. Wchodzi w

skład Rady Instytutu Piłsudskiego. Marszałkowi pozostaje wierny do końca

życia.

Umarł w 1972 r. w Londynie. Pochowany został na cmentarzu South Ealing

koło Londynu

SYLWETKI MARSZAŁKÓW SENATU III RZECZYPOSPOLITEJ

ANDRZEJ STELMACHOWSKI

marszałek Senatu I kadencji

(1989-1991)

urodził się w 1925 r. w Poznaniu. W latach wojny żołnierz Armii Krajowej. Z

wykształcenia prawnik. Od 1962 r. profesor Uniwersytetu Wrocławskiego, od

1969 r. profesor Uniwersytetu Warszawskiego; specjalista w zakresie prawa:

cywilnego i rolnego. W roku 1980 doradca Międzyzakładowego Komitetu

Strajkowego w Stoczni Gdańskiej. W latach 19821985 przewodniczący

Komitetu Organizacyjnego Kościelnej Fundacji na rzecz Rolnictwa. Prezes

warszawskiego Klubu Inteligencji Katolickiej w latach 19871990. Jeden z

inicjatorów okrągłego stołu", uczestniczył w jego obradach plenarnych i

pracach.

AUGUST CHEŁKOWSKI

marszałek Senatu II kadencji

(1991-1993)

urodził się w 1927 r. w Telkwicach w Prusach Wschodnich; profesor zwyczajny

fizyki od 1990 r.; specjalista z dziedziny fizyki ciała stałego. Ukończył studia na

kierunku fizyki i uzyskał stopnie naukowe na Uniwersytecie im. Adama

Mickiewicza w Poznaniu: magistra w 1952 r., doktora 1959 r., doktora

habilitowanego 1963 r., a na Uniwersytecie Śląskim w 1973 r. profesora

nadzwyczajnego. Nauczyciel akademicki na Uniwersytecie im. Adama

Mickiewicza w Poznaniu w latach 1956-1967, filii Uniwersytetu Jagiellońskiego

w Katowicach w latach 1967-1968 oraz od 1968 r. na Uniwersytecie Śląskim.

Rektor Uniwersytetu Śląskiego od 1 IX 1981 r. do 16 I 1982 r.; był jedynym

rektorem wyższej szkoły internowanym w czasie stanu wojennego. Członek

Rady Głównej Nauki i Szkolnictwa Wyższego w latach 1982-1985 oraz

Europejskiego Towarzystwa Fizycznego. Od 1980 r. członek NSZZ

Solidarność", a następnie RS Akcji Wyborczej Solidarność. Senator od 1989 r.

Zmarł 31października 1999 r.

ADAM STRUZIK

marszałek Senatu III kadencji

(1993-1997)

marszałek Senatu RP III kadencji, urodził się w 1957 r. w Kutnie. Absolwent

Akademii Medycznej w Łodzi. Specjalista chorób wewnętrznych. Dyrektor

naczelny Wojewódzkiego Szpitala Zespolonego w Płocku w latach 1990-1997,

obecnie przewodniczący Rady Społecznej tego szpitala. Działacz ruchu

ludowego i samorządowego; jest członkiem Rady Naczelnej Polskiego

Stronnictwa Ludowego, był radnym miasta i gminy Gąbin w latach 1990-1998.

Obecnie jest radnym Sejmiku Województwa Mazowieckiego. Przewodniczący

Prezydium Krajowego Sejmiku Samorządu Terytorialnego od 1994 r. Senator

od 1991 r

ALICJA GRZEŚKOWIAK

marszałek Senatu IV kadencji

(od 1997 r.)

z domu Bautro, ur. 10 czerwca 1941 w Świrzu (koło Lwowa); profesor

nadzwyczajny prawa karnego. Ukończyła studia prawnicze i uzyskała stopnie

naukowe na Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu: magistra w 1963 r.,

doktora 1971 r., doktora habilitowanego 1978 r. Nauczyciel akademicki na

Uniwersytecie Mikołaja Kopernika w Toruniu w latach 1966-1996 i Katolickim

Uniwersytecie Lubelskim od 1990 r. Senator RP z województwa toruńskiego od

1989 r.;Jest autorką wielu publikacji naukowych z dziedziny prawa karnego,

praw człowieka i rodziny, w językach polskim i obcych. Otrzymała tytuły

doktora honoris causa Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, Holy

Family College w Filadelfii i International Independent University of Moldova

w Kiszyniowie.

W I kadencji Senatu RP była przewodniczącą Komisji Konstytucyjnej Senatu i

główną współautorka senackiego projektu konstytucji. W III kadencji Senatu

zasiadała w Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego.W latach 1989

- 1997 była członkiem delegacji polskiej w Zgromadzeniu Parlamentarnym

Rady Europy; 1992 - 1997 wiceprzewodniczącą Grupy Chrześcijańskich

Demokratów (PPE) w tymże Zgromadzeniu.Przewodnicząca Senackiej Komisji

Konstytucyjnej w latach 1989-1991; Wicemarszałek Senatu 1991-1993 r.;

członek polskiej delegacji w Zgromadzeniu Parlamentarnym Rady Europy

1989-1997 r.; wiceprzewodnicząca frakcji chrześcijańsko demokratycznej w

Zgromadzeniu Parlamentarnym Rady Europy 1992-1997 r.; Marszałek Senatu

RP od 1997 r. Członek NSZZ Solidarność" od 1980 r., działaczka Ruchu

Obrony Praw Człowieka; inicjatorka działań na rzecz prawnej ochrony dziecka

poczętego. Członek RS AWS. Członek Rady Administracyjnej Fundacji Jana

Pawła II w Państwie Watykańskim; konsultor Papieskiej Rady do Spraw

Rodziny.Założycielka Fundacji Pomocy Samotnym Matkom w Toruniu, którą

aktywnie wspiera. Fundatorka stypendiów dla Polaków z Ukrainy studiujących

w Polsce.Odznaczona: Krzyżem Papieskim "Pro Ecclesia et Pontifice" (1991),

Medalem 13 stycznia Republiki Litewskiej (1995), Dama Zakonu Rycerskiego

Grobu Bożego w Jerozolimie (1996), Wielkim Krzyżem Orderem Korony

Królestwa Belgii (1999), Honorowy Członek Stowarzyszenia Rodzin

Katolickich, Honorowy Obywatel miasta Chełmży. Należy do NSZZ

"Solidarność" (od 1980) i RS AWS.

Wdowa; córka Kalina Grześkowiak - Gracz jest radcą prawnym.