ROZWÓJ MORALNY

w ujęciu J. Piageta (1896 – 1980)

JEDNOSTKA MORALNA to EFEKT PROCESU SOCJALIZACJI

POSŁUSZEŃSTWO

• uzależnione jest od możliwości wystąpienia sankcji;

• zachowaniem dziecka kieruje autorytet rodziców.

MORALNOŚĆ

• opiera się na silnie zakorzenionych przekonaniach o tym, jak powinno się postępować;

• Zachowaniem dziecka kieruje „głos wewnętrzny”.

ZAKRES, W JAKIM DZIECKO PODPORZĄDKOWUJE SIĘ WYMAGANIOM SOCJALIZACYJNYM STAWIANYM PRZEZ MATKĘ stanowi dobry predykator rozwoju sumienia po 6 r.ż.

CZYM JEST MORALNOŚĆ?

• moralność to zbiór norm i wartości, wzorów zachowania i ideałów osobowych, regulujących postępowanie jednostki i służących do odróżniania przez konkretną jednostkę, grupę lub społeczeństwo tego co dobre i właściwe, od tego co złe.

KONCEPCJA PIAGETA

Jego model wyrósł z badań prowadzonych w latach 20–30–tych. Metodą była obserwacja plus eksperyment z rozwiązywaniem zagadek moralnych.

Rozwój moralny polega

• nie tyle na biernym przyjmowaniu gotowych i danych przez społeczeństwo norm moralnych,

• ile raczej na aktywnym organizowaniu i reorganizowaniu wiedzy moralnej, jaka dziecko gromadzi w interakcjach z innymi ludźmi.

STADIUM ANOMII (pierwsze 4 lata życia)

• amoralizm poznawczy, czyli brak jakichkolwiek motywacji moralnego zachowania; bo w ogóle niewielka wiedza o tym, czym są reguły i czemu służą;

• dziecko zdobywa elementarną wiedzę o tym, co jest dobre, czyli aprobowane przez dorosłych, a co jest złe, czyli nieaprobowane, ale nie potrafi się tą wiedzą posługiwać.

STADIUM HETERONOMII MORALNEJ (od 5 do 9/10 lat )

• charakteryzuje się traktowaniem norm moralnych jako narzuconych przez starszych (rodziców, policjantów, Boga) i obowiązujących w zasadzie tylko wtedy, gdy jest się pod tych starszych kontrolą.

W stadium tym można wyróżnić:

• fazę egocentryzmu;

• fazę konformizmu.

UWAGA!!!!!Dla heteronomii moralnej charakterystyczne są:

• Dobro określa się przez posłuszeństwo.

• Istotne jest przestrzeganie litery, a nie ducha prawa.

• Obiektywistyczna koncepcja świadomości.

• Poczucie immanentnej sprawiedliwości.

• EFEKT _ GRZECZNE DZIECKO.

Realizm moralny

• oznacza, że dzieci zaczynają wydawać sądy w oparciu o obiektywnie wyrządzone szkody;

• traktują obowiązki i związane z nimi wartości jako istniejące same
  w sobie, niezależne od świadomości, narzucające się przymusowo, bez względu na to, w jakie okoliczności jest uwikłana jednostka;

• Intencje nie są dostrzegane.

STADIUM SOCJONOMII (od 9/10 do 13/14 roku życia)

• konwencjonalizm moralny, czyli dążenie do zgodności własnego postępowania z tym, co ogólnie przyjęte i oczekiwane,

• jest to moralność partykularystyczna, grupowa.

• dzieci uświadamiają sobie, że reguły są tworem ludzi, którzy zgodzili się, by ich przestrzegać;

• a w związku z tym mogą być kwestionowane i zmieniane przy ogólnej zgodzie;

• stopniowo ginie też wiara w to, że kara wiąże się z winą (kara to możliwość, której można uniknąć, jeśli nie zostanie się wykrytym);

• to podłoże relatywizmu moralnego.

Przejście od realizmu do relatywizmu dzieci zawdzięczają

• rówieśnikom (podobny status w konfliktach pozwala na dojście do kompromisu opartego na nowych regułach);

• oraz swej aktywności.

STADIUM AUTONOMII MORALNEJ (od 14 (15) do 21 (22) roku życia)

• interioryzacja (uwewnętrznieniem) norm moralnych, które stopniowo nabierają charakteru powinności moralnej i stają się podstawą samooceny jednostki.

• początkowo faza pryncypializmu, czyli normy uznawane za własne są traktowane jako jedynie słuszne i niepodważalne.

• z czasem pojawia się relatywizm moralny albo racjonalizm;

• kulminacją rozwoju moralnego człowieka jest faza idealizmu.

Autonomia moralna

• istnieje wtedy, gdy ideał /norma/ są traktowane przez świadomość jako coś koniecznego, niezależnego od jakiejkolwiek presji zewnętrznej.

PODSUMOWANIE!! KIERUNKI ROZWOJU

• Dla małego dziecka cudze żądania i oczekiwania nie mają tak naprawdę żadnego znaczenia. Ulega od czasu do czasu i jedynie wtedy, gdy groźby i obietnice płynące ze świata dorosłych są bardzo wyraźne.

• W wieku przedszkolnym coś się zmienia i dziecko zaczyna kierować się aprobatą dorosłych. Przypisuje im najwyższy autorytet, naśladuje, identyfikuje się z nimi.

• W wieku szkolnym najbardziej istotna staje się aprobata rówieśników.

• Jeszcze później tzw. opinia społeczna, czyli opinia ogółu.

• Ostatni etap to wsłuchiwanie się w głos aprobaty wewnętrznej.

UWAGI KRYTYCZNE:

• Dzieci wcześniej niż sądził Piaget zaczynają uwzględniać intencje;

• Zastosowana metoda badań nie była trafna.

ROZWÓJ MORALNY

w ujęciu Lawrence Kohlberga (1927 – 1987)

MORALNOŚĆ PRZEDKONWENCJONALNA

Moralne to, co każą nam robić autorytety

1. MORALNOŚĆ UNIKANIA KARY. Orientacja na karę i posłuszeństwo

• Siła - „Silniejszy ma rację".

• Jeśli nie zostałem ukarany za to, co zrobiłem, lub nikt posiadający władzę tego nie widział, cokolwiek zrobiłem, jest w porządku.

2. MORALNOŚĆ WŁĄSNEGO INTERESU. Orientacja na dobro własne

• Układy - „Jeśli ty mnie poprzesz, ja poprę ciebie„.

• Słuszne jest to, co dostarcza nagród lub stanowi równą wymianę.

• A to oznacza, że intencje ludzi już są dostrzegane (i uwzględniane, jeżeli rezultat działąnia nam się opłaca).

• Moralność to wymiana przysług lub ciosów.

MORALNOŚĆ KONWENCJONALNA

Moralne to, co obowiązuje w grupie, do której należymy

3. MORALNOŚĆ INTERPERSONALNEJ HARMONII. Realizowanie wzajemnych oczekiwań (konformizm)

• Wzajemność - „ Traktuj innych tak, jak chciałbyś, żeby oni traktowali ciebie„.

• Ważne jest bycie akceptowanym; robię to, co zgodne z oczekiwaniami rodziców, grupy. Zrozumienie, że akceptacja ze strony innych (porozumienie z nimi) jest ważniejsze niż bezpośrednia korzyść.

• Staram się robić dobre wrażenie, żeby inni wiedzieli, że mam dobre intencje i żebym mógł dobrze o sobie myśleć.

• Wartością staje się sama relacja:zaufanie, wzajemna opieka, lojalność.

4. MORALNOŚĆ PRAWA I PORZĄDKU. System społeczny i sumienie

• Systemy - „Co dajesz społeczeństwu?".

• Ta moralność zakłada współzależność oraz współpracę w interesie społecznym: ludzie muszą szanować nawzajem swoje prawa i wykonywać swoje obowiązki. Pojawia się szacunek dla autorytetów.

• Słuszne jest wypełnianie powinności, na które wyraziło się zgodę (poczucie tak pojmowanego obowiązku staje się bardzo silne); dążenie do utrzymania porządku społecznego.

MORALNOŚĆ POKONWENCJONALNA

Moralne to, co ja uważam za moralne

5. MORALNOŚĆ UMOWY SPOŁECZNEJ I LEGALIZMU. Perspektywa umowy i dobra społecznego (kontraktu społecznego)

• Poczucie uczciwości i legalności. Kierowanie się zasadą: Jak najwięcej dobra dla jak największej liczby ludzi.

• Normy mają charakter względny, ale trzeba je respektować, ponieważ są częścią umowy społecznej.

6. MORALNOŚĆ UNIWERSALNYCH ZASAD ETYCZNYCH. Perspektywa uniwersalnych zasad moralnych (sumienia)

• Jednostka postępuje zgodnie z uniwersalnymi zasadami sumienia;

• Trzeba przestrzegać zasad, które wybrało się na drodze refleksji. Początek sterowania wewnętrznego.

Koncepcja Carol Gilligan

• Jednostka troszczy się tylko o siebie;

• Jednostka poświęca się w trosce o innych;

• Integracja odpowiedzialności za siebie i innych.