Źródło stanowią przede wszystkim dwa podręczniki: Mietzel i Zimbardo, treści poruszane na zajęciach oraz przesłane na maila filmy do obejrzenia.

1. Psychologia jako nauka
- definicja psychologii

Psychologia – naukowe badanie zachowania i procesów psychicznych organizmów. Na pytanie jaka jest natura natury ludzkiej psychologia odpowiada analizując procesy, które zachodzą w jednostkach, środowisku fizycznym i społecznym. Poszczególne elementy definicji psychologii:

* metoda naukowa – składa się z szeregu uporządkowanych kroków, stosowanych do analizowania i rozwiązywania problemów. Korzysta z informacji zebranych w obiektywny sposób jako faktycznej podstawy do wyciągnięcia wniosków. Opiera się na empirycznym materiale dowodowym (dane zebrane bezpośrednio za pomocą zmysłów obserwatora). O tym co jest prawdziwe lub uznawane decyduje stosowanie nietendencyjnych metod przeprowadzania obserwacji (zbierania danych, formułowania wniosków).

* zachowanie – sposób przystosowywania się organizmów do środowiska; jest działaniem; stanowi przedmiot badań psychologii (np. płakanie, mówienie, dotykanie). Psychologowie obserwują jak jednostka funkcjonuje i co i jak robi w kontekście społecznym i sytuacji behawioralnej.

* jednostka – przedmiot analizy psychologicznej, może być nią człowiek (np. noworodek, mężczyzna przeżywający kryzys wieku średniego itd.) ale także zwierzę (np. szympans uczący się porozumiewania za pomocą symboli). Jednostkę można badać w jej naturalnym środowisku lub w kontrolowanych warunkach laboratorium badawczego

* procesy psychiczne – sposoby funkcjonowania psychiki ludzkiej, do ich zrozumienia konieczne jest zrozumienie działań ludzkich.
Duża część ludzkiej aktywności przebiega w formie ukrytych wewnętrznych zjawisk (myślenie, planowanie, rozumowanie, tworzenie, marzenie) – procesy psychiczne.

- Cele psychologii:
- opisywanie
- wyjaśnianie
- przewidywanie zachowania
- kierowanie zachowaniem (kontrolowanie).

Cechy psychologii empirycznej;
-opiera się na dowodach
-metody
-jezyk psychologiczny
-przedmiot
-cel
-replikacja badań
-intersubiektywna komunikowalność
-intersubiektywna sprawdzalność

- psychologia naukowa a potoczna

Psychologia naukowa: wnioski psychologiczne musza być oparte na materiale dowodowym zebranym zgodnie z zasadami metody naukowej a metoda naukowa polega na: składa się z szeregu uporządkowanych kroków, stosowanych do analizowania i rozwiązywania problemów. informacje na podstawie których wyciąga się wnioski musza być zebrane w obiektywny sposob. czyli o tym czy cos jest prawdziwe, lub uznawane nie decyduje autorytet ani osobiste przekonania.

Psychologia potoczna: nie naukowe, naiwne teorie dotyczące natury osobowości motywacji i przyczyn zachowania ludzkiego, czyli psychologia intuicyjna takim psychologiem jest każdy z nas. Ty czy ja obecnie i każdy inny człowiek nie będący psychologiem z wykształcenia. Polega na wnioskowaniu przyczyn zachowania ludzi opierając się na intuicji, nie opierając się na teoriach naukowych.

- podstawowe kierunki w psychologii (biologiczny, psychodynamiczny, behawiorystyczny, poznawczy i humanistyczny) – ogólna charakterystyka

a) Kierunek biologiczny

W tym opartym na biologii modelu funkcjonowanie organizmu wyjaśnia się w kategoriach struktur anatomicznych i procesów biochemicznych. Wszelkie doznania i czynności uważa się za wynik działania impulsów nerwowych. Czynnikami wyzwalającymi te działania są procesy chemiczne i elektryczne przebiegające wewnątrz komórek nerwowych i między nimi. W podejściu tym przyjmuje się następujące cztery założenia: (a) zjawiska psychologiczne i społeczne można wyjaśniać w kategoriach procesów biochemicznych; (b) złożone zjawiska można zrozumieć rozkładając je (redukując) na znacznie mniejsze, bardziej specyficzne jednostki; (c) wszelkie zachowania -jak też potencjalne zachowania - są zdeterminowane przez struktury anatomiczne i procesy przekazywane głównie drogą dziedziczenia; (d) doświadczenie może modyfikować zachowanie zmieniając owe, stanowiące jego podłoże, struktury i procesy. Zadaniem badaczy jest zrozumienie zachowania na najbardziej szczegółowych poziomach analizy, mikroskopowym i molekularnym.

b) Kierunek psychodynamiczny

Zgodnie z podejściem psychodynamicznym zachowanie jest motywowane (czyli „napędzane") przez potężne siły wewnętrzne. Według tego poglądu, przyczyną działań ludzkich są wrodzone instynkty, biologiczne popędy oraz usiłowania zmierzające do rozwiązywania konfliktów między potrzebami osobistymi i stawianymi przez społeczeństwo wymaganiami, aby postępować właściwie - działanie jest wytworem wewnętrznego napięcia, lecz głównym celem naszych działań jest zredukowanie napięcia. W modelu psychodynamicznym podstawowym pojęciem jest motywacja. Stany deprywacji, pobudzenie fizjologiczne, konflikty i frustracje dostarczają energii dla zachowania, podobnie jak węgiel jest paliwem dla lokomotywy parowej. W modelu tym organizm przestaje reagować, gdy jego potrzeby są zaspokojone, a popędy zredukowane. Psychodynamiczne zasady motywacji najpełniej opracował wiedeński lekarz, Sigmund Freud, w końcu XIX i na początku XX wieku. Poglądy Freuda ukształtowały się pod wpływem jego pracy z pacjentami cierpiącymi na zaburzenia psychiczne, jednakże był on przekonany, że zasady, których funkcjonowanie zaobserwował u swoich pacjentów, stosują się zarówno do normalnego, jak i anormalnego zachowania. Według teorii Freuda, każda osoba jest w pełni zdeterminowana przez kombinację wyposażenia dziedzicznego i doświadczeń z wczesnego dzieciństwa. Dowodził on, że niemowlętami kierują niewyuczone instynkty samozachowawcze oraz pragnienie fizycznej przyjemności. Te pierwotne impulsy nie mogą się swobodnie ujawnić, ponieważ są sprzeczne z zakazami (tabu), narzucanymi przez rodziców i społeczeństwo. Osobowość dziecka rozwija się zgodnie z tym, w jakiej mierze rozwiązuje ono konflikt między potrzebą wyrażenia a potrzebą hamowania tych potężnych impulsów. Ten wczesny konflikt często trwa nadal, wpływając na zachowanie i powodując problemy emocjonalne w sposób, którego dana osoba nie rozumie. Teoria Freuda była pierwszą, w której przyznano, że natura ludzka nie zawsze jest racjonalna, że naszymi działaniami mogą kierować motywy, których nie jesteśmy świadomi. Freudowi przypisuje się tę zasługę, że nieświadomą psychikę uczynił godną poważnych badań. W psychodynamicznej koncepcji Freuda zwykle przyjmuje się makroskopowy poziom analizy, rozpatrując osobę jako naciskaną i pociąganą przez złożoną sieć wewnętrznych i zewnętrznych sił. Natura ludzka jest przedstawiona w ujemnym świetle; przemoc uważa się za naturalny sposób wyrażania pierwotnych impulsów seksualnych i agresywnych. Pogląd ten implikuje, że ludzie potrzebują silnej kontroli społecznej, jeśli mają być chronieni przed swoimi własnymi zamiłowaniami - do przyjemności i do destrukcji.

c) Kierunek behawiorystyczny

Zwolennicy podejścia behawiorystycznego interesują się zachowaniami zewnętrznymi, które można rejestrować w sposób obiektywny. Nie zajmują się procesami biochemicznymi ani wewnętrznymi motywami, które są wyprowadzonymi drogą wnioskowania zjawiskami „psychicznymi". Psychologowie o orientacji behawioralnej zbierają dane w postaci konkretnych, dających się zmierzyć reakcji (np. mruganie, naciskanie dźwigni lub wypowiedzenie słowa „tak"), które następują po możliwych do zidentyfikowania bodźcach, takich jak światło lub dźwięk dzwonka. Głównym celem analizy behawiorystycznej jest zrozumienie, jak poszczególne bodźce środowiskowe kontrolują określone rodzaje zachowania (tzw. ABC psychologii). Według modelu behawiorystycznego zachowanie jest w pełni zdeterminowane przez warunki środowiskowe. Ludzie nie są ani dobrzy, ani źli, ale po prostu reagujący na swoje środowisko. Ich zachowanie można zmienić, organizując odpowiednio warunki środowiskowe. Mimo iż dziedziczność może nakładać pewne ograniczenia na efektywność oddziaływania środowiska, to jednak psychologowie behawioralni zakładają, że to, czym ludzie się stają, jest w głównej mierze wynikiem wychowania (doświadczenia), a nie ich wrodzonej natury. Często prowadzą swoje badania na zwierzętach, ponieważ w takich badaniach kontrola wszystkich warunków może być znacznie pełniejsza niż w badaniach przeprowadzanych na ludziach. Wychodzą z założenia, że podstawowe procesy, które badają u zwierząt, podlegają ogólnym zasadom, które obowiązują u różnych gatunków, lecz łatwiej jest je badać na zwierzętach. Behawioryzm głosi, że jedynie zewnętrzne zachowanie organizmów stanowi właściwy przedmiot badań naukowych. Pogląd ten powstał w początkach XX w. wraz z pracami Johna B. Watsona. Watson, pierwszy amerykański behawiorysta, był pod wpływem prac rosyjskiego fizjologa Iwana Pawłowa. Pawłów odkrył, że fizjologiczną reakcję wydzielania śliny, którą uważano za wywoływaną wyłącznie przez spożywanie pokarmu, może wywoływać także widok lub dźwięk czegokolwiek, co regularnie kojarzono z podawaniem pokarmu. Pawłów interesował się przede wszystkim fizjologią tego wyuczonego związku, zwanego warunkowaniem. Watson zdał sobie sprawę z tego, że gdyby można było wykazać, iż wszelkie zachowania są wynikiem uczenia się, otworzyłoby to nowe możliwości zmiany niepożądanego zachowania. Był przekonany, że zjawisk psychicznych nie można badać naukowo. Ustanowił nowy kierunek w psychologii - poszukiwanie przyczyn w środowisku, zamiast w osobie - i pierwszy domagał się, żeby psychologowie badali tylko dające się obserwować zachowanie. Jeśli Watson położył fundamenty pod behawioryzm to profesor Uniwersytetu Harvarda, B. F. Skinner był głównym architektem behawioryzmu.

d) Kierunek poznawczy

„Rewolucja poznawcza" w psychologii, która dokonuje się w ciągu ostatnich trzech dziesięcioleci, stanowi bezpośrednią odpowiedź na behawioryzm, kwestionującą jego ograniczone perspektywy. Głównym przedmiotem zainteresowania w podejściu poznawczym jest myśl ludzka i wszelkie procesy związane z gromadzeniem wiedzy - uwaga, myślenie, zapamiętywanie, oczekiwanie, rozwiązywanie problemów, fantazjowanie i świadomość. Z poznawczego punktu widzenia ludzie działają, ponieważ myślą, a myślą, ponieważ są istotami ludzkimi, mającymi jedyne w swym rodzaju wyposażenie umożliwiające im tę czynność, a mianowicie strukturę swego mózgu. W XVII wieku francuski filozof Renę Descartes oświadczył: „Myślę, więc jestem". Twierdzenie to wyraża fundamentalną prawdę o naturze egzystencji ludzkiej - tylko dzięki zdawaniu sobie sprawy z własnych procesów myślowych ludzie mogą mieć poczucie osobistej tożsamości. W łacińskiej wersji oświadczenia Descartesa „Cogito ergo sum", cogito oznacza „myślę". Angielskie słowo cognition („poznanie") pochodzi właśnie od łacińskiego cogito. Myśli danej osoby nadają znaczenie wszystkim jej doświadczeniom, a także kształtują percepcje i reakcje na świat. Według psychologów poznawczych przetwarzanie informacji o bodźcu odgrywa co najmniej równie ważną rolę w determinowaniu zachowania jak same odbierane bodźce (czyli tzw. wejście bodźcowe). Psychologowie ci twierdzą także, że ludzie w tym procesie nie są po prostu istotami reaktywnymi, lecz także istotami aktywnymi, które wybierają i tworzą indywidualne środowiska bodźcowe. Jednostka reaguje na rzeczywistość nie taką, jaką ona jest w obiektywnym świecie materii, lecz na taką, jaka przedstawia się w subiektywnej rzeczywistości wewnętrznego świata myśli i wyobraźni tej jednostki.

e) Kierunek humanistyczny

Psychologia humanistyczna pojawiła się w latach 50. XX wieku jako podejście alternatywne względem pesymizmu i determinizmu modelu psychodynamicznego i modelu behawiorystycznego. Według koncepcji humanistycznej ludźmi nie kierują potężne, instynktowne siły postulowane przez freudystów, ani nie są oni przedmiotem manipulacji ze strony swego środowiska, jak sugerują behawioryści. Przeciwnie, ludzie są istotami aktywnymi, dobrymi z natury i mającymi zdolność dokonywania wyboru. Zgodnie z podejściem humanistycznym) głównym zadaniem istot ludzkich jest dążenie do powiększania i rozwoju swego potencjału. Psychologowie humanistyczni badają zachowanie, ale nie przez redukowanie go do składników, elementów i zmiennych w eksperymentach laboratoryjnych. Zamiast tego psychologowie ci szukają prawidłowości czy wzorca zachowania w historiach życia ludzi. W przeciwieństwie do behawiorystów, psychologowie humanistyczni koncentruje się na świecie subiektywnym, doświadczanym przez jednostkę, a nie na świecie obiektywnym, jaki rozpatrują zewnętrzni obserwatorzy i badacze.

- powstanie psychologii naukowej – W. Wundt

W.Wundt
* 1897( Lipsk) – pierwszy instytut psychologiczny na świecie; założony przez Wilhelma
Wundta
* badanie : studenci słuchali przez wiele godzin metronomu, który tykał raz szybko, a raz wolno. Szybkie tykanie wywoływało u nich zdenerwowanie, a powolne odprężenie. Osoby badane przed każdym dźwiękiem odczuwały małe napięcie, natomiast po usłyszeniu dźwięku odczuwały ulgę

Introspekcja – sposób spojrzenia do wnętrza własnego „ja”

* Zapoczątkował erę psychologii doświadczalnej

*John Watson, nie zgadzał się z Wundtem, uważał introspekcję za metodę nie naukową; uważał że w psychologii trzeba ograniczyć się do takich przedmiotów badań, które dostępne niezależnym obserwatorom. Uczucia, nastroje, tok myślenia można zaobserwować jedynie u samego siebie. To co człowiek pokazuje innym nie może być przez te osoby sprawdzonym

* Mimo że zdania Watsona i Wundta były zupełnie odmienne zgadali się oni w kwestii takich jak : obserwacja tego co osoby badane robią, mówią jest podstawą ich hipotez; zgadzają się oni również w kwestii tego, że obserwacją należy objąć również okoliczności towarzyszące danemu zachowaniu

* W. Wundt : przedmiotem psychologii jest badanie zachowania i doznania oraz okoliczności, w jakich one zachodzą

- różne rodzaje psychologii, miejsca pracy psychologów

2. Uczenie się

- definicja uczenia się – uczenie się a zachowanie

Uczenie się to proces, który stanowi podstawę względnie stałych zmian zachowania i zachodzi wyniku ćwiczeń i doświadczeń.

Uczenie się a zachowanie – przede wszystkim uczenia w odróżnieniu od zachowania nie da się zaobserwować. Zachowanie zależy od uczenia się, lecz zależne jest jeszcze od innych uwarunkowań tj. złe samopoczucie, strach, środki odurzające, zmęczenie. W przypadku uczenia się obserwujemy często brak postępów ( zmiany zachowania ) wynika to z niedostatecznej ćwiczeń i zdobytego doświadczenia, które z czasem, daje możliwość zaobserwowania zmian w zachowaniu właśnie przez uczenie się ( brak początkowych postępów w nauce gdy na fortepianie). W definicji uczenia się bardzo ważne jest stwierdzenie „ względnie stałych zamian” wyklucza to zmiany zachowania wynikające ze zmęczenia czy stresu, przez co przy tym samym doświadczeniu nabytym w procesie uczenia się, czy ilości ćwiczeń, dają mniejsze od oczekiwanych zmian. A po wypoczynku, postępowość zmian w
zachowaniu normuje się (przykład zmęczonego i wypoczętego tenisisty)

- behawioryzm – założenia, przedstawiciele

PRZEDSTAWICIELE:

a) John Watson ¨ twórca szkoły psychologicznej znanej jako behawioryzm. Watson dowodził, że introspekcja ( sprawozdania słowne na temat wrażeń i uczuć) nie jest właściwą formą badania zachowania ponieważ jest zbyt subiektywna. Przedmiotem psychologii powinno być wg niego dające się obserwować zachowanie i możliwość kierowania nim. Jego zdaniem zjawiska spirytystyczne nie dają się zbadać zatem nie mogą być danymi naukowymi. (1878-1958 )

b)Burrhus Frederic Skinner ¨(1904-1990) rozwinął koncepcję Watsona. Sformułował stanowisko zwane behawioryzm radykalny. Skinner poparł Watsona przeciw badaniu zjawisk psychicznych i stanów zewnętrznych. Jednak jego krytyka skupiła się nie tyle na zasadności traktowania tych stanów i zjawisk jako danych, ile na tym czy zasadne jest czy zasadne jest uznawanie ich za przyczyny zachowania. Według Skinnera zjawiska tj. myśli i wyobrażenia nie są przyczynami zachowania. Są to raczej przykłady zachowania, które jest spowodowane przez bodźce środowiskowe.

ANALIZA ZACHOWANIA (behawior analysis) ¨dziedzina psychologii, która skupia się na wykrywaniu środowiskowych wyznaczników uczenia się i zachowania. Analitycy zachowania starają się wykrywać w uczeniu się takie prawidłowości , które są uniwersalne występują w porównywalnych sytuacjach zarówno u ludzi jaki i u wszystkich gatunków zwierząt. Złożone formy uczenia się się stanowią połączenie lub rozbudowanie procesów prostszych, a nie zjawiska jakościowo różne.

- warunkowanie klasyczne i warunkowanie instrumentalne

Rodzaj zachowania, jaki badał Pawłow, zwany jest odruchem.

Odruch- to reakcja niewyuczona (np. wydzielanie śliny, mruganie powiek) zazwyczaj wywołują go specyficzne bodźce, które mają znaczenie biologiczne dla danego organizmu. Jest to zachowanie wywołane, które sprzyja biologicznemu przystosowaniu się do środowiska. (np. ślinienie pomaga w trawieniu)

Warunkowanie klasyczne- Proces, w którego przebiegu początkowo obojętny dla organizmu bodziec w wyniku długotrwałego podawania go wraz z bodźcem, który bez uprzedniego uczenia wywołuje określoną odruchową, wrodzoną reakcję organizmu, nabiera zdolności do wywoływania tej reakcji.

Bodziec bezwarunkowy – wywołuje reakcję organizmu bez uczenia. To taki bodziec (np. pokarm), który z natury wywołuje zachowanie odruchowe.

Reakcja bezwarunkowa- wrodzona reakcja organizmu; zachowanie wywołane przez bodziec bezwarunkowy

Bodziec warunkowy- bodziec, który w wyniku podawania go wraz z bodźcem warunkowym nabrał zdolności wywoływania podobnej reakcji. Jest to bodziec obojętny skojarzony z bodźcem bezwarunkowym.

Reakcja warunkowa- reakcja wywołana przez bodziec warunkowy.

Warunkowanie instrumentalne- Zachowanie, które w danej sytuacji wywołuje odczucie zadowolenia zostaje skojarzone z tą sytuacją i jeśli w przyszłości sytuacja ta się powtórzy, to wzrasta prawdopodobieństwo, że powtórzone zostanie także to zachowanie. Jeśli natomiast w danej sytuacji zachowanie wywoła odczucie dyskomfortu to spada prawdopodobieństwo powtórzenia tego zachowania w podobnych warunkach w przyszłości (Prawo efektu- teoria Thorndike'a) -definicja z wykładu dr Bautsz-Sontag

- zasady karania i nagradzania według behawioryzmu

Czynnik wzmacniający (reinforcer) lub bodziec wzmacniający definiuje się jako każdy bodziec, który następuje po reakcji i zwiększa prawdopodobieństwo jej wystąpienia. Jeśli otrzymanie pokarmu w wyniku otwarcia zasuwki czyni reakcję otworzenia zasuwki bardziej prawdopodobną za następnym razem, to otrzymanie pokarmu jest czynnikiem wzmacniającym. Częstość reakcji wzrasta, gdy następuje po niej:
1) pozytywny bodziec wzmacniający,
2) ucieczka od bodźca awersyjnego lub
3) uniknięcie bodźca awersyjnego. Częstość reakcji zmniejsza się, gdy następuje po niej
4) bodziec awersyjny (kara) lub
5) brak jakiegokolwiek czynnika wzmacniającego (wygaszanie).
Bodziec nazywa się pozytywnym czynnikiem wzmacniającym, jeśli jest podawany jako konsekwencja pewnej reakcji i zwiększa prawdopodobieństwo wystąpienia tej reakcji. Nazywa się go negatywnym czynnikiem wzmacniającym, jeśli uniknięcie tego bodźca lub ucieczka od niego zwiększa prawdopodobieństwo tej reakcji. Bodziec, który podaje się jako konsekwencję niepożądanej reakcji, aby zmniejszyć prawdopodobieństwo tej reakcji, nazywa się karą. Z tego punktu widzenia zasady karania są podobne do zasad wzmacniania pozytywnego, z tym wyjątkiem, że kara zmniejsza przewidywane prawdopodobieństwo reakcji, podczas gdy pozytywne wzmocnienie zwiększa je. reakcja, którą jednostka może wykonać i która nie spowoduje wymierzenia karzącego bodźca, lecz zostanie pozytywnie wzmocniona.

2. |Specyficzność |reakcji |i |sytuacji. Powinno się wyraźnie określić, jaka specyficzna reakcja jest karana, dlaczego oraz jakie inne reakcje są możliwe. Ponadto należy sprawić, aby osoba, której reakcje są karane, uświadomiła sobie, że interakcja z osobą karzącą ma przykry charakter tylko w sytuacji, w której występuje karana reakcja.

3. |Synchronizacja. Kara powinna następować bezpośrednio po reakcji, przy każdym jej wystąpieniu.

4. |Ucieczka. Nie powinno być żadnych niedozwolonych sposobów ucieczki przed karą, możliwości jej uniknięcia czy odwrócenia uwagi osoby karzącej.

5. |Intensywność |karzącego |bodźca. Bodziec karzący powinien być silny, na najwyższym rozsądnym poziomie.

6. |Czas |trwania. Należy unikać długotrwałej kary.

7. |Warunkowe |bodźce |karzące. Aby nie krzywdząc danej jednostki jednocześnie zredukować częstość pewnych jej reakcji, można stosować neutralny bodziec, regularnie łączony z przykrym bodźcem karzącym.

8. |Przejawy |współczucia, |miłości itp. Osoby karzące nie powinny dostarczać pozytywnego wzmocnienia w związku z karą. Jeśli postępują w ten sposób, może to wystarczyć do podtrzymania (stać się powodem wytwarzania) reakcji, którą zamierzano ukarać. Kara powinna być początkiem okresu wygaszania karanej reakcji, okresu, w którym nie otrzymuje ona żadnego pozytywnego wzmocnienia.

9. |Okresy "|wykluczenia". Takie same efekty jak kara daje także zastosowanie "okresów wykluczenia", w których odmawia się pożądanego pozytywnego wzmocnienia z powodu niepożądanych reakcji (nie będziesz oglądać dziś telewizji, ponieważ wczoraj nie odrobiłeś lekcji).

10. |Motywacja. Należy osłabić motywację do wykonywania karanej reakcji.

11. |Generalizacja |z |czynności |na |dyspozycję. W żadnych okolicznościach karzący nie powinien na podstawie karanej reakcji dokonywać uogólnień dotyczących cech charakteru danej osoby ("Jesteś niedobry", "głupi", "niepoprawny"). Te wnioski co do cech osobowościowych pozostają w świadomości tej osoby, chociaż karana reakcja dawno już została wygaszona, a kara zapomniana.

Wzmacnianie pozytywne - każda konsekwencja zachowania, które powoduje zwiększenie prawdopodobieństwa powtórzenia się danego zachowania w przyszłości.

Wzmacnianie negatywne - reakcja, która pozwala uniknąć przykrych konsekwencji, co powoduje zwiększenie się prawdopodobieństwa powtórzenia tej reakcji w przyszłości.

Kara - konsekwencja zachowania, która zmniejsza prawdopodobieństwo pojawienia się danego zachowania w podobnych warunkach w przyszłości.

Wygaszanie - brak reakcji, po wystąpieniu zachowania nie pojawiają się konsekwencje powstrzymania sie od reakcji (rodzice) - częstość takiego zachowania jest zależna od weralnej reakcji opiekuna.

Metoda kolejnych przybliżeń:
- stopniowe nagradzanie reakcji obrazujące związek z pożądaną reakcją - a nie tylko będącą ostateczną formą, do której dążymy
- czas
- zależność pomiędzy bodźcem i reakcją a jej następstwami

Awersyjna kontrola zachowania; zachowanie a nieprzyjemne wydarzenia:
- karanie: gdy wykonanie reakcji powoduje wystąpienie bodźca awersyjnego
- ucieczka: gdy wykonanie reakcji powoduje eliminację aktualnie działającego bodźca awersyjnego
- unikanie: gdy wykonianie reakcji zapobiega pojawianiu sie bodźca awersyjnego

WPROWADZENIE BODŹCA (+) BODZIEC PRZYJEMNY = WZMOCNIENIE POZYTYWNE (pochwała, nagroda)

WPROWADZENIE BODŹCA (-) BODZIEC NIEPRZYJEMNY (AWERSYNJY) = KARA POZYTYWNA (klaps)
USUWANIE BODŹCA (-) BODZIEC NIEPRZYJEMNY(AWERSYJNY) = KARANIE NEGATYWNE (szlabany np. gdy osoba nie lubi wychodzic z domu i ma zakaz opuszczania domu)
USUWANIE BODŹCA (+) BODZIEC PRZYJEMNY = WZMOCNIENIE NEGATYWNE (pożądane, w charakterze nagrody)

Brak nagrody może powodować wygaszenie jakiegoś pozytywnego zachowania. Do wyboru nagrody powinno się wziąć pod uwagę cechy osobowości, potrzeby, zainteresowania itp. danej osoby.

Uczenie się poprzez naśladowanie wzorców – teoria modelowania A. Bandury

Albert Bandura zademonstrował klasyczny przykład uczenia się przez obserwację: Po obejrzeniu dorosłych osób bijących i kopiących nadmuchiwaną plastikową lalkę „BoBo” dzieci w tym eksperymencie wykazały później większą częstość tych samych zachowań niż dzieci w grupie kontrolnej, które nie obserwowały agresywnych modelów. Z tego eksperymentu wynika, że wiele zachowań uczymy się przez obserwację modelów.

Obserwowane zachowanie modela będzie najsilniej wpływać wtedy:
1. gdy widać, że ma ono nagradzające konsekwencje
2. gdy model jest oceniany pozytywnie bądź jest lubiany czy szanowany
3. gdy są spostrzegane podobieństwa między cechami i właściwościami modela i obserwatora
4. gdy obserwatora nagradza się za zwracanie uwagi na zachowanie modela
5. gdy zachowanie modela jest widoczne i wyróżniające się
6. gdy naśladowanie tego zachowania mieści się w zakresie umiejętności obserwatora Zdolność uczenie się na podstawie obserwacji jest ogromnie użyteczna, bo pozwala nabywać duże wzorce zachowania bez przechodzenia przez proces prób i błędów, pozwala nam korzystać z pomyłek i sukcesów innych osób. Dzięki wiedzy z obserwacji możemy rozpoznać jadowite węże, czy trujące grzyby, które uchronią nas przed przykrymi konsekwencjami.

3. Myślenie i rozwiązywanie problemów

Psychologia poznawcza, a behawiorystyczna

1.Poznawczy sposób widzenia Prace Wilhelma Wundta i jego uczniów krytykowane były przez behawiorystów nie tylko z powodu stosowania subiektywnych metod, lecz także z powodu „atomizmu’. Wg Wundta, świadome przeżycia dają się rozłożyć na najmniejsze cząstki, na atomy. Dla niego i jego uczniów najistotniejszymi pytaniami, które sobie stawiali, były; 1. Jakie elementy leżą u podstaw przeżyć? 2. Jak są ze sobą powiązane? I 3. Czym spowodowane jest łączenie tych elementów? Ludzkiemu umysłowi przypisano zdolności twórcze, które łączą owe elementy w przeżycia. Behawioryści natomiast przyswajanie czy też doświadczenia zdobywane w środowisku jednostronnie nazywają motorem rozwoju. W obrębie poglądu poznawczego mniejsze jest zainteresowanie bodźcem jako faktem fizycznym. Zamiast tego próbuje się znaleźć odpowiedź na pytanie, jak jest on spostrzegany; jak człowiek objaśnia sobie to co odebrał; w jaki sposób łączy to już z znanymi faktami; w jaki sposób układa sobie nowe informacje i jak zachowuje w swojej pamięci, by moc je w razie potrzeby przywołać. W przeciwieństwie do behawiorystów, którzy nakreślili pasywny obraz człowieka i którzy jego zachowanie próbowali w dużej mierze wyjaśnić mechanistycznie, poznawczy punkt widzenia zakłada, w zgodzie z psychologami postaci, aktywne procesy poznawcze. Człowiek nie jest spostrzegany jako bierny odbiorca informacji, nie jest podobny do nie zapisanej karty papieru, którą dopiero trzeba zapisać doświadczeniami. Chociaż reprezentanci stanowiska poznawczego podjęli się wyjaśnienia „procesów wewnętrznych”, to jednak uwzględnili wysunięte przez behawiorystów postulaty by przekonania opierały się wyłącznie na metodach naukowych. Psychologia behawiorystyczna: Założenia behawioryzmu: -jakkolwiek kierunek ten nie neguje występowania zjawisk psychicznych, twierdzi, że są one swoistymi, ubocznymi efektami działania mózgu, których nie da się skutecznie badać metodami naukowymi, gdyż są one niedostępne obserwacji, dlatego, jeśli psychologia ma być rzetelną nauką, musi się ograniczyć do mierzalnych, jasno zdefiniowanych eksperymentów, w których ludzi poddaje się działaniu określonych bodźców i obserwuje się ich określone reakcje na te bodźce. Behawioryzm jest próbą zastosowania ścisłych, znanych z nauk przyrodniczych metod badawczych do badania ludzkiej psychiki. Behawioryzm doprowadził do ulepszenia metodologii nauk psychologicznych, kładąc nacisk na statystyczne zależności między obiektywnie mierzalnymi bodźcami i reakcjami. W swej złagodzonej postaci w dużym stopniu współtworzył współczesną teorię uczenia się, psychologię poznawczą oraz psychologię społeczną. Poznanie społeczne i relacje społeczne.

- pojęcie pojęcia; teorie pojęć – teoria cech istotnych oraz teoria prototypu

Pojęcia są to kategorie, które tworzymy, stanowiące umysłowe reprezentacje powiązanych ze sobą zjawisk pogrupowanych w pewien sposób. Są 'cegiełkami' myślenia,pozwalają nam organizować wiedzę w systematyczny sposób.

Pojęcie – reprezentacja umysłowa, która zawiera opis istotnych właściwości pewnej kategorii. Klasa albo kategoria jest wynikiem pewnego podziału, o którym się orzeka.

Teorie prototypów zakładają, że prototyp o cechach uśrednionych jest przechowywany razem z jakimiś dozwolonymi wariantami swych cech. Bodziec może nie pasować dokładnie do przechowywanej kategorii, ale będzie nadal klasyfikowany jako należący do niej, jeśli jego odstępstwa od prototypu mieszczą się w akceptowanym zakresie.

- schematy poznawcze i ich cechy; skrypty poznawcze

Skrypty poznawcze.

Schemat zdarzenia, czyli skrypt to wiązka informacji o sekwencjach powiązanych wzajemnie specyficznych zdarzeń i działań, których pojawienia się oczekujemy w określonych sytuacjach społecznych. Skrypt jest tym dla wiedzy proceduralnej (wiedzy o tym, Jak"), czym schemat dla wiedzy deklaratywnej (wiedzy o tym, „co"). Posiadamy skrypty wizyty w restauracji, korzystania z biblioteki i pierwszej randki. W innych kulturach pewne skrypty różnią się od naszych - na przykład skrypty kierujące dawaniem i przyjmowaniem podarków, pogrzebami i sposobami traktowania kobiet. Podobnie jak scenariusz sztuki teatralnej, skrypt określa „właściwą" sekwencję oczekiwanych działań i reakcji w danej sytuacji społecznej. Kiedy uczestnicy danej sytuacji przestrzegają podobnych skryptów, wszyscy czują się usatysfakcjonowani, ponieważ rozumieją „znaczenie" sytuacji w ten sam sposób i mają wzajemnie wobec siebie te same oczekiwania. Natomiast jeśli nie wszyscy uczestnicy przestrzegają podobnych skryptów, „pogwałcenie" skryptu sprawia, że czują się nieswojo i może im być trudno zrozumieć, dlaczego dana scena została „źle odegrana". W pewnych przypadkach skrypty są tak rozbieżne, że prowadzi to do sytuacji traumatycznych, czy wręcz zagrażających życiu. Na przykład, w przypadku gwałtu na randce, skrypt sprawcy tego czynu sugeruje mu, że ofiara mówiąc nie myśli tak i że chce zostać uwiedziona i poddana przymusowi fizycznemu, by nie czuć się odpowiedzialną za stosunek seksualny. Jednakże skrypt ofiary mówi, że sprawca napada na nią wbrew jej woli, że znajduje się ona w niebezpieczeństwie, a całe to doświadczenie jest dla niej traumatyczne i przerażające. Mamy trudności ze zrozumieniem sytuacji, do których nie pasują wzorce posiadanych skryptów. Czujemy się nieswojo stykając się z sytuacjami, które albo nie dają się łatwo dopasować do naszych struktur umysłowych, albo są z nimi sprzeczne. Jednym ze sposobów zredukowania rozbieżności pomiędzy nowymi bodźcami a istniejącymi strukturami jest rozszerzenie i zmiana naszych struktur umysłowych we właściwy sposób, tak by zwiększyć zakres rozumienia. Ten proces akomodacji zaczyna się we wczesnym dzieciństwie i trwa tak długo, jak długo powiększamy naszą wiedzę i kompetencję w jakiejkolwiek dziedzinie. Otwieranie się na nowe możliwości, które podważają „stare nawyki", to sposób dojrzewania umysłu. Giętkość umysłowa oznacza dostosowywanie schematów i skryptów tak, by pasowały do nowych idei i doświadczeń. I przeciwnie, sztywność umysłowa oznacza wtłaczanie nowego w stare formy i traktowanie zdarzeń nie pasujących do schematu jako „wyjątku, który potwierdza regułę", bez jakiejkolwiek próby zmiany podstawowej zasady stosowania samego schematu lub skryptu. ( Zimbardo str. 408-409)

- algorytm a heurystyka; rodzaje heurystyk wraz z przykładami

algorytm - mechaniczna procedura rozwiązywania problemów, w której wypróbowywane jest każde możliwe rozwiązanie; gwarantuje ona uzyskanie w końcu prawidłowego rozwiązania, jeżeli takie istnieje.

heurystyka - strategia poznawcza, intuicja płynąca z praktyki, stosowana często jako "skrót" umysłowy w rozwiązywaniu złożonych zadań na wnioskowanie.

heurystyka dostępności - heurystyka szacowania prawdopodobieństwa w oparciu o osobiste doświadczenie jednostki.

np. osoby, które padły ofiarą kradzieży, przeceniają wystąpienie takiego zdarzenia w przyszłości
lub
spytani czy więcej ludzi ginie w wypadkach samochodowych czy umiera na gruźlicę powiemy że w wypadkach bo o tym się dużo częściej mówi

Heurystyka zakotwiczenia i dostosowania - skrót myślowy polegający na obraniu pewnej wartości lub liczby jako punktu wyjścia, do którego dostosowuje się - często w niedostatecznym stopniu - swoją ostateczną odpowiedź

- nastawienie umysłowe??

- fiksacja funkcjonalna (stałość funkcjonalna) – nastawienie, w którym obiekty wykorzystywane tylko do jednej funkcji są postrzegane wyłącznie jako służące tylko do tej funkcji, podczas gdy sytuacja może prowokować do użycia ich w innym kontekście. Czyli najprościej brak umiejętności wykorzystywania przedmiotu przeznaczonego do znanego zadania, w innym zadaniu, które wymaga zastosowania innej funkcji danego przedmiotu.
(Np. młotek służący do wbijania gwoździ może posłużyć jako ciężarek w wahadle.)

4. Inteligencja

- pojęcie inteligencji

INTELIGENCJA (inteligence) ogólna zdolność do korzystania z doświadczeń i do wykraczania poza dostępne informacje na temat doświadczenia.

- historia pojęcia inteligencji i jej pomiar

HISTORIA POJĘCIA INTELIGENCJI I JEJ POMIAR

Opierając się na pionierskich pracach Williama Sterna (1912) Inteligencję definiowano jako ogólną zdolność do rozwiązywania problemów w nowych sytuacjach.

Większość psychologów (także dzisiejszych) twierdzi, że inteligencja ma tylko coś wspólnego ze zdolnościami do rozwiązywania problemów. Różnice poglądów uwidaczniają się przy wyjaśnieniu zagadnienia jakie problemy wymagają użycia zdolności intelektualnych. Za bardzo zajmowano się pomiarem inteligencji, a za mało teorią. Autorzy oraz ludzie wykorzystujący testy na inteligencję nie zastanawiali się za bardzo nad tym, co właściwie poddawali pomiarom.

Pomiary inteligencji:

Pierwszy test inteligencji Bineta (1905). Starał się on stworzyć obiektywny test funkcjonowania intelektualnego, który pozwoliłby wyodrębnić uczniów opóźnionych w rozwoju od normalnych. Interpretował on wyniki jako miarę aktualnego poziomu wykonania, a nie wrodzonego poziomu inteligencji.

- skala WAIS D. Wechslera

Skala Inteligencji Wechslera - WAIS-R

Skala Inteligencji Wechslera - WAIS-R jest najbardziej popularnym testem psychologicznym służącym do pomiaru inteligencji ogólnej u osób dorosłych. Skala składa się z 11 testów badających poziom rozwoju różnych zdolności poznawczych. Według Wechslera - autora testu - inteligencję można zdefiniować jako ogólną zdolność jednostki do podejmowania celowych działań, do racjonalnego myślenia i do coraz lepszego funkcjonowania w otoczeniu. Inteligencja jest pewną ogólną zdolnością, która pozwala jednostce działać celowo, myśleć racjonalnie, efektywnie współdziałać ze środowiskiem. Zachowania inteligentne zależą również od czynników pozaintelektualnych: emocji, motywacji i procesów hamowania impulsów.

Na ogólny wynik w teście inteligencji Wechslera składają się dwie podskale:
- skala inteligencji słownej
- skala inteligencji bezsłownej.

Test Wechslera w skali słownej bada takie umiejętności, jak:
- umiejętność zdobywania, przechowywania i odzyskiwania wiedzy,
- zasób informacji z zakresu wiedzy ogólnej,
- zasób słownictwa, umiejętność wypowiadania się, definiowania i tworzenia pojęć,
- myślenie abstrakcyjne,
- zdolność do identyfikacji przedmiotów i pojęć oraz zdolność do klasyfikowania (umiejętność porównywania, uogólniania, abstrahowania),
- rozumowanie werbalne,
- myślenie logiczno-arytmetyczne, czyli łatwość posługiwania się liczbami, operacje umysłowe,
- szybkość procesów umysłowych,
- osądy społeczne (inteligencja społeczna), znajomość konwencjonalnych standardów zachowania, wiedza uwarunkowana kulturowo, wykorzystanie praktycznych informacji,
- pamięć krótkotrwała słuchowa, mechaniczna, bezpośrednie przypominanie.

Test Wechslera w skali bezsłownej bada takie umiejętności, jak:
- spostrzeganie wzrokowe, czyli organizacja wzrokowa bez aktywności motorycznej,
- pamięć wzrokowa, a zwłaszcza dostrzeganie brakujących elementów w figurze,
- myślenie przyczynowo-skutkowe, czyli logiczna organizacja materiału z części w całość,
- orientacja i wyobraźnia przestrzenna,
- integracja operacji analizy i syntezy wzrokowej,
- koordynacja wzrokowo-ruchowa,
- umiejętność pracy pod presją czasu,
- szybkość procesów umysłowych,
- zdolność do koncentracji,
- zdolność uczenia się, zwłaszcza wzrokowo-ruchowego.

Badanie umożliwia diagnozę w następujących obszarach:
-ogólny poziom inteligencji
- silne i słabe punkty danej osoby badanej (pod kątem poszczególnych zdolności intelektualnych)
- funkcjonowanie poznawcze
- uzdolnienia, możliwości intelektualne
- informacje o pewnych cechach osobowości
- funkcjonowanie poszczególnych obszarów, uszkodzenia mózgu
- upośledzenie umysłowego i ocena jego stopnia
- specyficzne zaburzenia

Test Inteligencji Wechslera - podskale w skali słownej:
1) Wiadomości - bada ciekawość intelektualną i gotowość do gromadzenia wiedzy, ogólny zakres zgromadzonych przez osobę informacji, posługiwanie się wiadomościami zgromadzonymi w pamięci długotrwałej.

2) Powtarzanie liczb - bada zdolność do koncentracji, uwagi, możliwości uczenia się, posługiwania się wzorcami i zmieniania ich.

3) Słownik - bada ogólną inteligencję słowną, używanie języka i zdolność uczenia się słownego, zainteresowania i doświadczenia badanego, wykorzystywanie zdobytej edukacji i wiedzy.

4) Arytmetyka - bada rozumowanie liczbowe i tempo manipulacji liczbami, koncentrację i uwagę, rozumowanie logiczne, abstrakcyjne, aktywność reagowania na świat zewnętrzny.

5) Rozumienie - bada wiedzę dotyczącą reguł społecznych, moralnych, rozumienie i ocenianie sytuacji społecznych, świadomość zdarzeń świata zewnętrznego.

6) Podobieństwa - badają abstrakcyjne rozumowanie logiczne, myślenie asocjacyjne, operowanie pojęciami.

Test Inteligencji Wechslera - podskale w skali bezsłownej:

7) Braki w obrazkach - bada świadomość elementów otoczenia, kontakt z rzeczywistością, percepcję związku całości z częściami figur, zdolność rozróżniania detali istotnych od nieistotnych, zdolność spostrzegania, długotrwałą pamięć wzrokową.

8) Porządkowanie obrazków - bada rozumienie sytuacji interpersonalnych, umiejętność przewidywania konsekwencji i planowania, myślenie przyczynowo-skutkowe, zdolność rozumienia złożonych sytuacji, wiedzę społeczną oraz spostrzegawczość.

9) Wzory z klocków - badają koordynację wzrokowo-ruchową, zdolności przestrzenne, umiejętność analizy i syntezy, zdolność do przeorganizowywania własnych działań.

10) Układanki - badają zdolność do rozróżniania podobnych konfiguracji, umiejętność analizy i syntezy, koordynację wzrokowo-ruchową, szybkość manipulacji, zdolność do tworzenia całości dzięki wykrywaniu związków między elementami.

11) Symbole cyfr - badają zdolności uczenia się, koncentrację, pamięć krótkotrwałą, koordynację wzrokowo-ruchową.

Gdy wynik na podskali słownej jest istotnie wyższy od wyniku na skali bezsłownej, może to oznaczać:
- zdolności słowne są lepiej rozwinięte niż bezsłowne,
- umiejętności oparte na przetwarzaniu słuchowo-językowym na wyższym poziomie niż umiejętności wymagające przetwarzania wzrokowo-motorycznego,
- wyższy poziom wiedzy nabytej niż zdolność rozwiązywania nowych problemów,
- trudności w rozwiązywaniu zdań praktycznych,
- deficyty wykonawcze (deficyt umiejętności naśladowania),
- ograniczenia integracji wzrokowo-merytorycznej,
- trudności w zadaniach wykonywany

Gdy wynik na podskali bezsłownej jest istotnie wyższy od wyniku na skali słownej, może to oznaczać:
- zdolności wykonawcze są lepiej rozwinięte, niż słowne,
- umiejętności oparte na przetwarzaniu wzrokowo-motorycznym są na wyższym poziomie, niż umiejętności wymagające przetwarzania słuchowo-językowego,
- zdolność rozwiązywania nowych problemów jest większa od poziomu posiadanej wiedzy,
- trudności z czytaniem, mały zasób wiedzy szkolnej, niskie osiągnięcia szkolne,
- deficyt w przyswojeniu systemu językowego,
- ograniczenia w zakresie umiejętności pojęciowych i w przetwarzaniu słuchowym, co obniża wynik całej skali słownej,
- trudności w efektywnej pracy, gdy nie ma ograniczeń czasowych,
- niedosłuch,
- zaniedbanie środowiskowe.
Interpretacja ilorazu inteligencji.

- test matryc progresywnych J. Ravena

Test Matryc Ravena - TMS

Matryce Ravena

Po raz pierwszy ten typ zadań został opracowany przez dr Johna C. Ravena w 1938 roku. Określenie matryce Ravena wzięło się od nazwiska autora i struktury matrycowej każdego zadania.

Matryce Ravena, to pytania wielokrotnego wyboru. Zadania są prezentowane w kształcie macierzy (matrycy) 3x3, (rzadziej 2x2 lub 4x4) z jednym brakującym elementem. Aby poprawnie rozwiązać zadanie należy odgadnąć logiczną zasadę, która dotyczy danej matrycy i wskazać brakujący element spośród wskazanych wariantów odpowiedzi. Dr John C. Raven użył tego typu zadań do konstrukcji testu Ravena. Użycie matryc Ravena minimalizuje różnice kulturowe i językowe testowanych dlatego często są stosowane w testach inteligencji.

Test Ravena

Test Ravena (inne określenia test matryc Ravena, test matryc progresywnych) jest często stosowany w rekrutacjach pracowników lub w badaniach przydatności do określonych zawodów np. do policji, banków, ale również w badaniach kierowców wózków widłowych. Test Ravena służy do pomiaru poziomu inteligencji ogólnej. Wynikiem Testu Ravena jest informacja o wartości tzw. czynnika g – ogólnego czynnika inteligencji. Czynnik g utożsamiany jest z inteligencją wrodzoną, potencjałem intelektualnym, zdolnością logicznego myślenia, nie zaś z inteligencją wyuczoną. Spotyka się różne warianty testów Ravena. Standardowa wersja składa się z 60 zadań - pięć serii A, B, C, D, E po 12 zadań każda. W każdej serii zadania mają wzrastający poziom trudności. Występują również warianty testów Ravena, np. dla dzieci lub dla osób ponadprzeciętnie inteligentnych. Niestandardowe testy Ravena zwykle składają się z mniejszej, łącznej ilości pytań (matryc).

8 rodzajów inteligencji wg H. Gardnera

Gardner określa inteligencję w kategoriach wielu zdolności. 1. Zdolności językowe 2. Zdolności logiczno- matematyczne 3. Zdolności przestrzenne (orientacja przestrzenna, tworzenia, transformacja i posługiwanie się obrazami umysłowymi). 4. Zdolności muzyczne (percepcja i tworzenie układów melodycznych) 5. Zdolności cielesno- kinestetyczne (płynność motoryczna, koordynacja ruchowa) 6. Zdolności interpersonalne (rozumienie innych osób) 7. Zdolności intrapersonalne (rozumienie samego siebie) 8. Zdolności przyrodnicze*

- pojęcie inteligencji praktycznej

5. Emocje, stres, motywacja

- pojęcie motywacji i zachowania motywowanego

MOTYWACJA - procesy związane z rozpoczęciem, kierowaniem i podtrzymywaniem działań fizycznych i psychicznych.

ZACHOWANIE MOTYWOWANE - określone działanie wywołane przez popędy (stany wewnętrzne -pojawiające się w odpowiedzi na potrzeby fizjologiczne) oraz przez podniety ( bodźce zewnętrzne lub nagrody , które nie są bezpośrednio związane z potrzebami biologicznymi)

TEORIE MOTYWACJI (3 wybrane) :

Teoria instynktu - obejmowała zarówno złożone wzorce reakcji zwierząt niższych, jak i człowieka. Według teorii instynktów motywacja ma charakter wrodzony, mechanistyczny i pozbawiony kontroli myślowej.

Teoria pobudzenia - zjawisko polegające na powszechnie stwierdzanym poszukiwaniu przez ludzi i zwierzęta optymalnego poziomu pobudzenia. Prawo Yerkesa-Dodsona głosi, iż poziom pobudzenia i poziom wykonania pozostają w zależności krzywoliniowej.

Teoria humanistyczna - której reprezentantem jest Abraham Maslow, postuluje istnienie hierarchii potrzeb -jej fundament stanowią potrzeby najbardziej podstawowe, konieczne do przetrwania - fizjologiczne, wieńczą zaś ją potrzeby typowe dla człowieka - społeczne, poznawcze i estetyczne. W miarę jak jednostka poszukuje spełnienia swego człowieczeństwa i potencjału, do głosu dochodzą coraz to wyższe potrzeby, takie jak potrzeba szacunku, aktualizacji i transcendencji.

- motywacja zewnętrzna i wewnętrzna; efekt nadusprawiedliwiania

- Ludzie są zmotywowani wewnętrznie, gdy poświęcają się jakiemuś zadaniu z powodów wewnętrznych a więc dlatego, że dana czynność sprawia im przyjemność lub budzi w nich ciekawość.

- Aktywności wynikające z motywacji wewnętrznej są tym samym wykonywane ze względu na nie same, a nie na ich potencjalne następstwa.

- Dobrym przykładem motywacji wewnętrznej jest zabawa : dzieci wspinają się na ścianki i drabinki czy malują i majsterkują, ponieważ sprawia im to przyjemność. Podobna motywacja kieruje osobami dorosłymi, gdy oddają się swojemu hobby

Motywacja zewnętrzna

- dane zachowanie stanowi jedynie narzędzie do osiągnięcia określonego celu. Gdy wyznaczony cel zostanie osiągnięty , nie ma powodu, by kontynuować daną aktywność.

- Człowiekiem kieruje motywacja zewnętrzna gdy wykonuje poszczególne prace nie dla nich samych, lecz ze względu na związane z nimi konsekwencje

Efekt nadmiernego uzasadnienia

Tendencja do wyjaśniania własnego zachowania przyczynami zewnętrznymi i niedoceniania roli przyczyn wewnętrznych. Zjawisko to występuje, gdy czynność początkowo motywowana wewnętrznie (wykonywana ze względu na fakt, że jest interesująca i sprawia przyjemność), zaczyna być nagradzana, czyli motywowana zewnętrznie. Jeśli po pewnym czasie zachowanie przestanie być nagradzane, to... przestanie występować. W takiej sytuacji zewnętrzne przyczyny naszego działania niejako przesłaniają nam przyczyny wewnętrzne, czego efektem jest utrata motywacji wewnętrznej. Innymi słowy, jeśli uzasadnienie wykonywania zachowania znaleźć można w okolicznościach mu towarzyszących (nagroda), to jest ono przypisywane tym okolicznościom, a nie postawie (motywacja wewnętrzna).

- prawo Yerkesa-Dodsona (wersja ogólna i szczegółowa)

Robert Yerkes i John Dodson opisali zależność między poziomem pobudzenia organizmu a poziomem wykonania zadania (i liczbą błędów). Pierwsze prawo mówi, że zależność ta jest krzywoliniowa, czyli że istnieje optymalny poziom pobudzenia, przy którym dane zadanie jest wykonywane najlepiej. Drugie prawo mówi, że im trudniejsze jest zadanie, przed którym stoimy, tym niższy jest poziom optymalnego pobudzenia.

- zachowania agresywne oraz teorie agresji???

- eksperyment Ph. Zimbardo i S. Milgrama

Eksperyment więzienny Zibardo:

W eksperymencie wzięło udział 24 studentów, mężczyzn, nigdy wcześniej niekaranych, wyselekcjonowanych z grupy ochotników, którzy odpowiedzieli na ogłoszenie w lokalnej prasie (za udział w projekcie mieli oni otrzymywać wynagrodzenie w wysokości 15 dolarów dziennie).
Część eksperymentalnej gupu wcieliła się w role więżniów, a częć w strażników więziennych.Po 6 dniach poziom agresji "strażników" wobec "więźniów" tak się nasilił, że trzeba było przerwać eksperyment w obawie o zdrowie uczestników. „organizatorzy całego projektu uznali, że przestali kontrolować sytuację, a nasilenie patologicznych zachowań uczestników eksperymentu (w szczególności drastycznych aktów przemocy psychicznej stosowanych przez „strażników” wobec „więźniów”) stwarza zagrożenie dla ich zdrowia i bezpieczeństwa.”

- definicja emocji i ich charakterystyka

Emocje - względnie nietrwałe stany pobudzenia organizmu, o silnym zabarwieniu i wyraźnym wartościowaniu, poprzedzone jakimś wydarzeniem i ukierunkowane. Inaczej mówiąc, są to automatyczne i krótkotrwałe reakcje organizmu, które mają na celu przygotowanie go do odpowiedniej reakcji.
Emocje możemy podzielić na przyjemne lub nieprzyjemne stany odczuwania, o różnej intensywności, wywołane w określonych warunkach, powiązane z fizycznymi formami wyrazu (mimika i gestykulacja) oraz ze zmianami fizjologicznymi.
Emocje przyjemne – radość, duma, miłość,
Emocje nieprzyjemne – lęk, zawstydzenie, smutek

FUNKCJE EMOCJI

1) Motywacyjna - pobudza nas do podjęcia działania dotyczącego jakiegoś doświadczonego lub wyobrażonego zdarzenia;

2) Ukierunkowują i podtrzymują takie nasze działania wobec określonych celów, które są dla nas korzystne;

3) Emocje intensyfikując wybrane doświadczenia życiowe sygnalizują, że dana reakcja jest szczególnie ważna;

4) Regulują interakcje społeczne: jako pozytywne wiążą nas z innymi ludźmi, a negatywne pozwalają nam zachować dystans wobec innych;

5) Pobudzają do zachowań prospołecznych;

6) Funkcja komunikacyjna demaskuje nasze próby ukrycia przed innymi tego, co czujemy i zamierzamy;

7) Pozwalają odczytywać i nadawać sygnały behawioralne (poprzez emocje poznajemy zachowania, np. „Ona wydaje się dzisiaj smutna.”); często posługujemy się niewerbalnymi formami przekazu, tj. mimika twarzy, postawa ciała;

8) Odzwierciedlają temperament człowieka (temperament sangwiniczny, melancholiczny, choleryczny, flegmatyczny) oraz tworzą poniekąd osobowość człowieka;

9) Przyczyniają się do zmian fizjologicznych w naszym organizmie;

10) Dzięki emocjom współżyjemy ze światem nas otaczającym, np. ze zwierzętami.

Emocje podstawowe na podstawie badań Paula Ekmana

Każdy specjalista analizujący mowę ciała posługuje się pojęciem „mikroekspresji” rozpowszechnionym właśnie przez Ekmana. Czym jest „mikroekspresja”? To trwająca przez ułamki sekundy pełna ekspresja mimiczna charakterystyczna dla przeżywanej w danej chwili emocji. W swoich badaniach Ekman wyróżnił siedem podstawowych emocji: złość, strach, obrzydzenie, pogardę, radość, smutek oraz zaskoczenie. Wraz z dalszymi badaniami do listy dochodziły nowe pozycje między innymi: wstyd, poczucie winy, ulga, satysfakcja, podekscytowanie, czy duma z osiągnięcia. Wyraz twarzy przy odczuwaniu każdej z nich jest podobny u każdego człowieka, niezależnie od kultury z jakiej się wywodzi. Tym samym Ekman obalił poglądy antropologów, wykazując że mimiczne wyrazy emocji, nie są uwarunkowane kulturowo, lecz są uniwersalne dla każdego człowieka.

ZNACZENIE AUTONOMICZNEGO UKŁ. NERWOWEGO I HORMONÓW W REAKCJI EMOCJONALNEJ

Autonomiczny układ nerwowy przygotowuje ciało do reakcji emocjonalnej poprzez działanie zarówno części sypmatycznej jak i parasympatycznej. Równowaga między tymi dwiema częściami zależy od rodzaju i intensywności stymulacji.W przypadku łagodnej, nieprzyjemnej stymulacji, bardziej aktywny jest układ sympatyczny, zaś w sytuacji łagodnej, przyjemnej stymulacji bardziej aktywny jest układ parasympatyczny. Jeżeli stymulacja jest silniejsza, niezależnie od jej charakteru, w większym stopniu zaangażowane są oba układy.Z fizjologicznego punktu widzenia, silne emocje-strach, złość aktywują system reakcji alarmowej organizmu, który sprawnie przygotowuje organizm na niebezpieczeństwo. Sympatyczny układ jest odpowiedzialny za sterowanie wydzielaniem hormonów (adrenaliny i noradrenaliny) z gruczołów nadnerczy, które z kolei pobudzają narządy wewnętrzne do uwalniania cukru do krwi, powodując podniesienie ciśnienia krwi oraz zwiększenie wydzielania potu i śliny. Aby uspokoić nas kiedy rekacja alarmowa minie, parasympatyczny układ hamuje wydzielanie aktywujących hormonów. Po doświadczaniu silnej aktywacji emocjonalnej możemy pozostawać w stanie pobudzenia, ponieważ niektóre hormony nadal krążą w naszym krwiobiegu.

- teorie powstawania emocji: Jamesa-Langego, Cannona-Barda, Schachtera-Singera

????

STRES (wg. Lazarusa i Folkman) – określona relacja miedzy osobą a otoczeniem, która oceniana jest przez osobę jako obciążająca lub przekraczająca jej zasoby i zagrażająca jej dobrostanowi.

- objawy stresu

lęk oddziałujący na funkcje poznawcze
- brak koncentracji
- zaburzenia pamieci *zmiany w autonomicznym UN
- ciągłe napięcie mięśni
- zmęczenie
- brak apetytu
*nudności
*zawroty głowy
*wymioty

Wydarzenia stresowe (Holmes i Rahe)

Stresorami (czyli czynnikami wywołującymi stres) mogę być drobne kłopoty, poważne zmiany w życiu… praktycznie wszystko, co w naszym odczuciu powoduje dyskomfort psychiczny i sprawia, że zaczynamy odczuwać napięcie. Ważne, aby potrafić zidentyfikować stresory, bo tylko wtedy będziemy mogli wypracować odpowiednie sposoby radzenia sobie ze stresem, które one w nas wywołują. W roku 1967, dwaj psychiatrzy – Thomas Holmes oraz Richard Rahe ogłosili alternatywną koncepcję stresu, bazującą na pojęciu stresora. Holmes i Rahe opracowali skalę 43 wydarzeń życiowych, którą wolontariusze uszeregowali według tego, jak wielkiego przystosowania wymaga każde wydarzenie. Badacze badali względną siłę działania sytuacji stresujących, przypisując bodźcowi odpowiednią wartość umowną jednostek stresu w skali od 0 do 100. W ten sposób powstał popularny kwestionariusz Social Readjustment Rating Scale (SRRS). Kwestionariusz (SRRS) Thomasa Holmesa i Richarda Rahe’a aplikowano ludziom przywiezionym na ostry dyżur oraz osobom towarzyszącym. Okazało się, że osoby chore doświadczyły znacznie więcej stresujących wydarzeń w przeciągu roku poprzedzającego chorobę, niż osoby towarzyszące. Udowodniono wówczas statystyczny związek pomiędzy stresorami, a chorobą.

WZÓR ZACHOWANIA TYPU A

Jest to typ człowieka, dla którego bardzo istotne jest konkurowanie, który skłonny jest do agresji i żałuje każdej „straconej” minuty; nie może znieść nawet krótkiego czasu oczekiwania. (badania Friedmana i Rosenmana). Osoby reprezentujące typ A określano jako ciągły „huragan” i porównywano z żonglerami, którzy zawsze mają w powietrzu za dużo piłeczek, ale żadnej nie chcą upuścić.

- strategie radzenia sobie ze stresem??

6. Poznanie społeczne i relacje społeczne

- efekt pierwszego wrażenia

EFEKT PIERWSZEGO WEJRZENIA

Proces odbierania wrażenia rozpoczyna się już w pierwszych momentach spotkania. Ludzie najpierw kierują wzrok na wygląd zewnętrzny. Cechy fizyczne odgrywają tak dużą rolę nie tylko dlatego, że „dostęp” do nich jest łatwy. Są dostrzegane, ponieważ zgodnie z powszechnym przekonaniem dostarczają informacji o podstawowych cechach osobowości. Stereotypy dostarczają pewnej wstępnej wiedzy, z której zaczerpnąć można informacje, o tym, na jakie cechy zewnętrzne nieznajomej osoby należy zwrócić uwagę(mężczyzna czy kobieta, młoda czy stara) oraz jak uzupełnić wybrane dane. Korzystając ze swojej wiedzy, wychodzi się poza to, co zostało zaobserwowane. Określonemu człowiekowi przypisuje się cechy, których on wcale nie musi wykazywać, ale które zgadzają się z jakimś stereotypem spostrzegającego. Już po stosunkowo krótkim spotkaniu ludzie mogą powiedzieć o obcej osobie coś, co wykracza poza ich obserwacje. Bardzo atrakcyjnym osobom w miarę często przypisywano takie cechy jak np. „miła”, „interesujaca”, „skromna’, „zaangażowana”, „utalentowana”. Podejmując się oceny, studenci posłużyli się widocznie stereotypem piękna, który odpowiadał ich przekonaniu, że kto jest piękny, musi być także dobry. W wypadku pierwszego wrażenia przede wszystkim ma się skłonność do przypisywania innemu człowiekowi cech, które obserwator czerpie ze swojej „wiedzy” i które wcale nie muszą charakteryzować danej osoby.

- ukryte teorie osobowości ??

- eksperyment S. Ascha

Efekt Ascha – ukazuje wpływ jednomyślnej większości grupy na oceny jednostek nawet w jednoznacznej sytuacji. Efekt ten stał się klasycznym przykładem konformizmu, skłonności ludzi do przyjmowania zachowań i opinii prezentowanych przez innych członków grupy. Eksperyment: grupy złożone z 7-9 studentów informowano, że wezmą udział w eksperymencie nad prostą percepcją wzrokową. Pokazywano im karty z trzema odcinkami różnej długości i proszono o wskazanie, który z tych odcinków ma tę samą długość, co odcinek wzorcowy. W pierwszych trzech próbach wszyscy zgodnie wskazywali odpowiedni odcinek. W 4 próbie osoba, która odpowiadała jako pierwsza, wybrała jako odpowiedni - odcinek wyraźnie różny od wzorca, następnie uczynili tak wszyscy prócz ostatniego w kolejce studenta (wszyscy oprócz studenta byli pomocnikami eksperymentatora i postępowali zgodnie z scenariuszem) – jednogłośnie przyjęła tę ocenę – sprzeczną z tym co widział ów student. Musiał więc on podjąć decyzję, czy zgodzić się z oceną wszystkich pozostałych członków grupy i dostosować się do nich, czy też pozostać niezależnym, nie odstępując od tego, co wyraźnie widział na własne oczy. Dylemat ten powtarzał się w 12 na 18 prób (NIE MOŻNA BYŁO KOMUNIKOWAĆ SIĘ W GRUPIE). Osoba badana stając wobec większości, która widziała świat w tak inny niż ona, wykazywał oznaki niedowierzania i wyraźnego zaniepokojenia. Tylko 1/4 badanych pozostała całkowicie niezależna. 50-80% badanych przystosowało się przynajmniej raz do fałszywych ocen większości podczas gdy 1/3 badanych ulegała błędnym ocenom większości, co najmniej w połowie prób krytycznych. Ci którzy najczęściej ulegali większości zostali nazwani „zdezorientowani” i „pełnymi wątpliwości” - odczuwali oni silne pragnienie by nie okazać się różnymi od większości.

W innych badaniach Asch zmieniał wartość 3 czynników: obecność jednomyślnej większości, obecność partnera, który był innego zdania niż większość, oraz większość rozbieżności między właściwym bodźcem fizycznym, a bodźcem wskazywanym błędnie przez większość. Stwierdził on, że silny efekt konformizmu wywoływała już większość złożona z 3 lub 4 osób, natomiast jeden tylko pomocnik badacza nie wywoływał żadnego efektu (mniejszy konformizm). Niezależność wzrastała także wraz z wielkością rozbieżności między tym, co postrzegała osoba badana, a błędną oceną grupy. Część osób badanych ulegała opinii grupy nawet w najbardziej skrajnych warunkach bodźcowych. Wszyscy, którzy ulegali, nie doceniali wpływu nacisku społecznego ani częstości swych konformistycznych reakcji; niektórzy twierdzili nawet, że naprawdę widzieli te odcinki jako równe sobie.

Siła oddziaływania większości grupy zależy od jej jednomyślności. Gdy jednomyślność ta zostanie przełamana, wskaźnik konformizmu gwałtownie spada. Ponadto wystąpienie u jednostki zachowania konformistycznego jest bardziej prawdopodobne, gdy:
a) zadanie polegające na ocenie jest trudne lub niejednoznaczne;
b) grupa jest bardziej spójna i atrakcyjna dla danej jednostki;
c) członkowie grupy są spostrzegani jako kompetentni, a dana osoba czuje się stosunkowo niekompetentna w odniesieniu do tego zadania;
d) reakcje danej osoby są ujawniane innym członkom grupy.

- samospełniające/a się proroctwo/przepowiednia

to zjawisko polegające na tym, że ludzie mają określone oczekiwania dotyczące innej osoby, co wpływa na ich postępowanie względem tej osoby, które powoduje, że zachowuje się ona w sposób zgodny z ich wyjściowymi oczekiwaniami.

- pojęcie atrybucji; błędy atrybucji

Atrybucja: przypisywanie czegoś komuś lub czemuś. W psychologii pojęcie atrybucji odnosi się do tego jak ludzie wyjaśniają przyczyny swojego bądź cudzego zachowania, tzw. naiwne teorie przyczynowości. W szczególności wyróżniane są: atrybucja zewnętrzna atrybucja wewnętrzna – inaczej atrybucja dyspozycyjna; rodzaj atrybucji w psychologii, zakładający iż przyczyną danego zdarzenia były cechy jego sprawcy (np. zdolności lub ich brak, inteligencja, włożony wysiłek, cechy osobowości) w przeciwieństwie do czynników zewnętrznych wobec sprawcy (np. przypadek, trudność zadania, sytuacja zewnętrzna, rola społeczna, normy społeczne, itp.). Istnieje skłonność do zbyt częstego używania atrybucji wewnętrznej kosztem zewnętrznej. Efekt ten nazywa się podstawowym błędem atrybucji.

Błędy atrybucji; Lee Ross (17977) chcąc określić pewną szeroko rozpowszechnioną skłonność osób-obserwatorów, mówił o podstawowym błędzie atrybucji, gdy osoby te wyjaśniają zachowania innych, bardzo często nie doceniają różnorodności wpływów sytuacyjnych, przeceniają natomiast rolę przyczyn wewnętrznych. Istnieją wskazówki, że ten podstawowy błąd jest rezultatem automatycznego przetwarzania informacji. Zapytano kiedyś nauczycieli, czym tłumaczą sobie osiągnięcia cwoich uczniów w matematyce. 90% ankietowanych wyraźnie oświadczyło, że różnice w postępach łączy z cechami osobowości ucznia (a więc z przyczynami wewnętrznymi). Najczęsciej wymieniane były „zdolności” bardzo często „wysiłek” oraz „pozostale czynniki osobowości” W odpowiedziach udzielanych przez nauczycieli wyraźny był brak przyczyn zewnętrznych, jak np. warunki domowe ucznia, jakość nauczania itd.

- wiara w sprawiedliwy świat

Forma obronnej atrybucji, gdzie zakłada się, że zło dotyka złych ludzi, natomiast dobro spotyka dobrych.

- badania M. Sherifa

2. Efekt autokinetyczny M. Sherifa.

Klasyczny eksperyment, w którym udało się zademonstrować krystalizację norm przeprowadził psycholog społeczny Muzafer Sherif . Badanych proszono, by ocenili długość drogi przebytej przez punkt świetlny, który w rzeczywistości był nieruchomy, lecz zdawał się poruszać, gdy go obserwowano w zupełnej ciemności bez żadnych punktów odniesienia - jest to złudzenie percepcyjne znane jako efekt autokinetyczny . Początkowo oceny indywidualne różniły się znacznie między sobą. Kiedy jednak osoby badane spotykały się w grupie i swoje spostrzeżenia wypowiadały na głos, oceny te zaczęły wykazywać coraz większą zbieżność. Zaczęły one widzieć światełko jako poruszające się w tym samym kierunku i na podobną odległość. Jeszcze bardziej interesująca była końcowa część badania Sherifa - kiedy po grupowej obserwacji osoby te badano pojedynczo, nadal stosowały się one do normy grupowej ukształtowanej, kiedy przebywały razem. Raz ukształtowane normy grupowe mają tendencję do utrwalania się. W późniejszych badaniach te autokinetyczne normy grupowe utrzymywały się nawet wtedy, gdy badano je po upływie roku, a oceny były formułowane pod nieobecność innych członków grupy. Dalsze badania wykazują, że aktualni członkowie grupy wywierają nacisk społeczny na nowych członków, aby przestrzegali norm, a ci znowu poddają kolejnych nowo wstępujących bezpośredniemu lub pośredniemu naciskowi, żeby podporządkowali się normom. Normy mogą być przekazywane z jednej generacji członków grupy na następną i mogą nadal wpływać na zachowanie ludzi, kiedy pierwotna grupa, która wytworzyła daną normę, dawno już nie istnieje. W badaniach nad efektem autokinetycznym badacze po każdej serii prób zastępowali jednego członka grupy nowym, aż w końcu wszyscy członkowie grupy byli nowi względem tej sytuacji. Norma autokinetyczna grupy pozostała zgodna z tą normą, która została im przekazana poprzez kilka kolejnych generacji . W grupach naturalnych temu celowi, w postaci przekazywania symboli, historii i ważnych dla grupy wartości nowym członkom przez starych, często służą rytuały grupowe.
Eksperyment Sherifa. Eksperyment psychologiczny przeprowadzony przez Muzafera Sherifa, tureckiego psychologa społecznego. Eksperyment badał wpływ norm grupowych na działanie członków grupy oraz konformizm informacyjny. Wykorzystano w nim efekt autokinetyczny. Osoba badana była umieszczona w bardzo ciemnym pomieszczeniu, w którym na ścianie wyświetlano pojedynczy, nieruchomy punkt światła. W takich warunkach człowiek ma złudzenie, że punkt ten jest w ruchu. Sherif prosił badanych o oszacowanie odległości, o jaką przesuwa się ów punkt.
Osoby badane nie wiedziały, że w rzeczywistości punkt ten jest nieruchomy. Indywidualne szacunki mieściły się w granicach od 2,5 cm (1 cal) do 25 cm (10 cali). Rozpiętość indywidualnych oszacowań była duża.
Właściwy eksperyment polegał na łączeniu badanych w trzyosobowe grupy, w których obserwowali punkt światła. Następnie proszono ich o oszacowanie odległości o jaką przesuwał się punkt. Okazało się, że gdy ludzie byli w grupie, oszacowania były uśrednione i przyjęte przez wszystkich członków grupy jako własne. Nie pojawiały się różnice między badanymi w ocenianiu przesunięcia punktu.
To zjawisko nazywane jest konformizmem informacyjnym – badani dostosowywali swoje oszacowania do normy wypracowanej przez grupę, rezygnując z indywidualnych ocen, milcząco zakładając, że zdanie wypracowane przez grupę jest bardziej adekwatne niż ich indywidualne oceny. W sytuacji niepewności i braku obiektywnych danych źródłem informacji o rzeczywistości staje się zachowanie innych ludzi.
W badaniu uzyskano dodatkowe wyniki.
* Gdy z grupy usuwano jedną osobę, następnie wprowadzono nową, okazywało się, że podporządkowywała się ona wcześniej wypracowanej normie. Po kilku takich zmianach grupa składała się już z nowych osób mimo to obowiązywała nadal ta sama, "stara" norma. Interpretuje się to zjawisko jako ilustrację przekazywania norm grupowych z pokolenia na pokolenie.

* Osoby, które należały do grup były następnie badane indywidualnie po upływie dłuższego czasu od zakończenia pierwszego eksperymentu. Okazało się, że nadal "wyznają" normę grupową – twierdzą, że punkt światła przesuwa się o tę samą odległość, co twierdziła grupa. Ten wynik interpretuje się jako objaw zaakceptowania normy grupowej i włączenie jej do własnego systemu norm
Zjawisko dopasowywania indywidualnych przekonań do przekonań i norm obowiązujących w grupie jest objawem konformizmu. Badani dopasowywali się do zdania wypracowanego przez grupę, bowiem byli w warunkach dużej niepewności.

- zasada wzajemności

Opisuje ona zależność odwzajemnienia uczuć. Dla osób którym odwzajemniamy sympatie stajemy się bardziej atrakcyjni, dla tych których zaś odrzucamy, stajemy się nieatrakcyjni. Ważnym czynnikiem działającym w tej regule jest prawdziwość sympatii, bo jeżeli nasza sympatia oferowana jest jedynie w celu uzyskania korzyści (sprzedawca w sklepie) może zostać nieodwzajemniona na skutek dostrzeżenia przez drugą osobę nieczystych intencji.

- uprzedzenia, badanie J. Elliott ??
- osobowość autorytarna wg T. Adorna??