ODDZIAŁYWANIE

CZŁOWIEK ŚRODOWISKO

REGULACJA STOSUNKÓW

Z OTOCZENIEM

PSYCHOLOGIA jest definiowana jako:

- naukowe badanie zachowania jednostek i ich procesów psychicznych;

CELE PSYCHOLOGII

Celem psychologii jest pogłębianie wiedzy o czynnościach psychicznych, dzięki którym człowiek reguluje swoje stosunki z otoczeniem, poznaje je i przekształca zgodnie ze swoimi potrzebami (Tomaszewski 1991). Tak więc działającego człowieka i jego otoczenie należy traktować jako wzajemnie uwarunkowane systemy nadrzędnego układu rzeczywistości, jakim zajmuje się psychologia

1. Eksploracja i deskrypcja

2. Eksplanacja procesów psychicznych

3. Predykcja i zachowań ludzkich

4. Oddziaływanie.

PSYCHOLOGIA JEST:

NAUKĄ SPOŁECZNĄ

NAUKĄ BEHAWIORALNĄ

NAUKĄ O MÓZGU

NAUKĄ O POZNAWANIU

NAUKĄ O ZDROWIU

PSYCHOLOGIA

NAUKI BIOLOGICZNE INNE NAUKI

NEUROLOGIA SOCJOLOGIA

NEUROANATOMIA POLITOLOGIA

NEUROFIZJOLOGIA EKONOMIA

FIZJOLOGIA, FILOZOFIA

PSYCHOFIZYKA MATEMATYKA

ANTROPOLOGIA NAUKI KOMPUTEROWE

EKSPLORACJA I DESKRYPCJA

• obserwowanie zachowania i opisywanie go w sposób obiektywny.

• zbieranie faktów, a nie danych zgodnych z oczekiwaniami badacza.

• Opisy nie powinny zawierać prób wyciągania wniosków i interpretacji zachowania.

EKSPLANACJA

• wyjaśnienia wolne od przymusu obserwowalności i obiektywizmu naukowego.

• Psychologowie chcą wykryć prawidłowości rządzące zachowaniem oraz jego możliwe przyczyny.

• Niezwykle ważne są alternatywne poglądy wyjaśniające określone zjawisko psychiczne.

PREDYKCJA

• twierdzenia dotyczące prawdopodobieństwa, że wystąpi pewne zachowanie lub że zostanie wykryty dany związek.

• Psychologowie starają się ustalić w jakich warunkach dane zachowanie nastąpi bądź się zmieni.

ODDZIAŁYWANIE

• Oznacza to spowodowanie wystąpienia lub nie wystąpienia danego zachowania - wzbudzenie go, podtrzymanie, zahamowanie i wpływanie na jego formę, siłę i częstość występowania.

• Zdolność kierowania zachowaniem daje psychologom środki pomocy ludziom w polepszeniu jakości ich życia.

Przedmiotem zainteresowania psychologii

Funkcjonowanie człowieka na poziomie psychicznym polega na utrzymaniu stanu równowagi fizjologicznej, psychicznej człowieka za pomocą mechanizmów regulacji czynności wisceralnych oraz samoregulacji i samoorganizacji aktywności.

Psychologia ogólna wypracowała sobie wiele klas zagadnień szczegółowych, których opisem i interpretacją się zajmuje:

1. sfera motywacyjna człowieka - określająca mechanizmy ukierunkowujące zachowania;

2. sfera emocji i uczuć - dotycząca rozkładów stanów aktywacji i mobilizacji energii, klasyfikacji stanów emocjonalnych i ich energetyzującej roli w zachowaniu;

3. procesy umysłowe o charakterze elementarnym - poszukiwania, odbioru i selekcji informacji; integrowania, redukowania i transformowania informacji; utrwalania, przechowywania i odtwarzania informacji oraz procesy wieloaspektowej analizy i przetwarzanie informacji;

4. złożone programy umysłowe przewidywania, programowania, kontroli i korekcji działania; świadomość; plany i programy działania; poziomy organizacji zachowania, postawy wobec otoczenia.

5. Mechanizmy komunikacji: geneza i struktura języka, komunikacja wewnętrzna i zewnętrzna: językowe i pozajęzykowe środki komunikacji;

6. Geneza i struktura osobowości

POCZĄTKI PSYCHOLOGII

1879 r. Laboratorium psychologii eksperymentalnej w Lipsku WILHELM WUNDT

1883 r. John Hopkins University

XIX w. Determinizm i podstawy psychofizyki Gustaw Fechner,

Hermann von Helmholtz

William James

KIERUNKI WSPÓŁCZESNEJ PSYCHOLOGII

PSYCHOLOGIA POSTACI ( Kurt Lewin)

PSYCHOANALIZA (Zygmunt Freud)

BEHAWIORYZM (John Watson, B.F. Skinner)

PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA (A.H. Maslow, K. Rogers)

PSYCHOLOGIA POZNAWCZA

PSYCHOLOGIA EWOLUCYJNA (Herbert Spencer)

Strukturalizm (Wilhelm Wundt, Titchener)

• koncentracja na strukturze czy treści psychiki (co?)

• ujawnienie struktury zasadniczej struktury ludzkiej psychiki

• introspekcja jako główna metoda poznania

• doznania psychiczne są kombinacją prostych zdarzeń czy elementów

• wprowadził eksperyment, który był metodologicznym uzupełnieniem introspekcyjnej obserwacji

Funkcjonalizm (John Dewey, William James)

• koncentracja na celach i funkcjach, którym służą dane zachowania

• przedmiotem zainteresowania stała się świadomość jako ciągły strumień, a nie sprowadzany do elementów treści i struktur.

• nacisk na przystosowanie do środowiska i na praktyczną użyteczność działań przez badanie całego funkcjonującego organizmu, wchodzącego w interakcje ze środowiskiem.

• większe znaczenie akty i funkcje procesów psychicznych, a nie treść psychiki (jaka jest funkcja czy cel określonego zachowania?)

Ewolucjonizm 1859 r.

• idea doboru naturalnego - organizmy, które lepiej przystosowują się do swoich środowisk, b. efektywnie przekazują swoje geny potomstwu. W ciągu wielu generacji utrzymuje się przy życiu więcej organizmów lepiej przystosowanych i liczba ich stopniowo wzrasta. Ten kumulacyjny proces mutacji i doboru naturalnego wytworzył ogromna liczbę gatunków

• t. Darwina pozbawiła człowieka szczególnego miejsca wśród istot żywych, przypisując mu przodków wspólnych ze zwierzętami

• wielu psychologów stała się oddzielić wpływ natury (czynników dziedzicznych) od wpływu czynników środowiskowych. Z ewolucyjnego punktu widzenia jest niecelowe, ponieważ nasza ukształtowana w drodze ewolucji odziedziczona natura determinuje, jak i dlaczego czynniki środowiskowe będą wpływać na nas przez całe nasze życie.

• uświadomienie sobie tego faktu spowodowało, ze t. Ewolucji zaczęła wpływać na rozumienie procesów poznawczych i motywacji za pośrednictwem psychologii ewolucjonistycznej.

• wszystkie gatunki ciągle się zmieniają

• analiza, w jaki sposób czynniki ewolucyjne dokonywały selekcji pewnych przystosowawczych zachowań i procesów umysłowych

PSYCHOLOGIA POSTACI (Wertheimer, Kurt Lewin)

• prymat całości nad częściami

• koncepcje organizacji pola spostrzeżeniowego

• koncepcja figury i tła E. Rubina

• kryteria rozróżniania figury i tła

konturowość figury

kształt figury

jasność figury

bliskość figury

stałość figury

• obiektywne prawa postaci

• procesy rozwiązywania problemów - eksperyment Köhlera

PSYCHOANALIZA (Zygmunt Freud)

• podejście psychodynamiczne - podstawowe pojęcie - motywacja

• przyczyna działań ludzkich są wrodzone instynkty, biologiczne popędy,

• osobowość wg Freuda: Id, Ego, Superego.

• Id - najbardziej podstawowa, nieświadoma struktura, stanowi źródło energii -funkcjonuje wedle zasady przyjemności

• Ego - pełni role koordynatora kontaktów z rzeczywistością i rządzi się zasadą realizmu

• Superego - zinternalizowane reguły postępowania i normy moralne, pełnią funkcję samokontroli.

• redukcja napięcia wewnętrznego

• istota zachowania jest rozwiązywanie konfliktów miedzy potrzebami i wymaganiami zewnętrznymi

• zachowanie napędzane przez potężne siły wewnętrzne

BEHAWIORYZM (John Watson, B.F. Skinner)

• Człowiek rodzi się bez bagażu genetycznego, tabula rasa

• pełna środowiskowa determinacja zachowania

Dajcie mi niemowlę, a zrobię z niego, kogo chcecie

• przedmiotem badań zewnętrzne zachowania organizmów jako obserwowalne aspekty funkcjonowania jednostki

• zachowanie jest dostępne obserwacji

• oparty na formule S - R

• warunkowanie jako wszelka forma zmiany zachowania nabywania doświadczeń i procesów intelektualnych

PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA

(A.H. Maslow, Carl Rogers, Rollo May)

• podejście holistyczne do człowieka

• reakcja na nurt psychoanalizy i behawioryzmu

• człowiek z natury jest istotą aktywną, dobrą i ma zdolność swobodnego wyboru

• podnoszenie i doskonalenie własnego potencjału

• koncentracja na subiektywnym świecie, doświadczanym przez jednostkę

• odrzuca obiektywność naukową, do której pretendowały inne nurty psychologii

• stoi na stanowisku relatywizmu poznawczego

PSYCHOLOGIA POZNAWCZA

• przedmiotem zainteresowania jest myśl ludzka i procesy związane z gromadzeniem wiedzy -

• człowiek działa, bo myśli, a myśli, bo jest istotą rozumną

• myślę, więc jestem Kartezjusza

• dzięki świadomości własnych procesów umysłowych ludzie mogą mieć poczucie osobistej tożsamości;

• myśli danej osoby nadają znaczenie wszystkim jej doświadczeniom, a także kształtują percepcję i reakcje na świat

• jednostka jest reaktywna i aktywna, bo wybiera i tworzy indywidualne środowiska bodźcowe

• jednostka reaguje na rzeczywistość jaka przedstawia się w subiektywnej przestrzeni wewnętrznego świata myśli i wyobraźni.

• człowiek rodzi się ani dobry ani zły, a jedynie z potencjałem możliwości

• zachowanie jest tylko częściowo zdeterminowane charakterem bodźca i konsekwencjami uprzednich zachowań

PSYCHOLOGIA EWOLUCYJNA

• Podstawą podejścia ewolucjonistycznego jest pojęcie adaptacyjności zachowania i umysłu.

• Podejście to zakłada, że zdolności ludzkiego umysłu ewoluowały w ciągu milionów lat służąc konkretnym celom przystosowawczym, podobnie jak nasze zdolności fizyczne.

• Mózgi zwierząt ewoluują zupełnie tak samo jak inne narządy: dobór naturalny kształtuje ich strukturę i funkcje stosownie do wymagań środowiska fizycznego i społecznego

• Postępy ewolucjonizmu pozwalają badaczom lepiej poznać, co znaczy zachowanie przystosowawcze;

.

kierunek	natura ludzka	determinanty zachowania	cel badań	przedmiot badań
Biologiczny	bierny mechanistyczny	dziedziczność procesy biochemiczne	procesy zachodzące w mózgu i ukł. nerwowym	biochemiczna podstawa zachowania i pr. umysłowych
Psychodynamiczny	kierowany przez instynkty	dziedziczność wczesne doświadczenia	nieświadome popędy konflikty	zachowanie jako zewn. Wyraz nieświadomych motywów
Behawiorystyczny	reagujący na bodźce dający się modyfikować	środowisko warunki bodźcowe	specyficzne reakcje zewnętrzne	zachowanie, jego przyczyny bodźcowe i konsekwencje
Poznawczy	twórczo aktywny reagujący na bodźce	warunki bodźcowe procesy umysłowe	procesy umysłowe, język	procesy umysłowe dedukowane za pośrednictwem wskaźników behawioralnych
Humanistyczny	o nieograniczonym potencjale, aktywny	potencjalnie samosterujące	doświadczenia ludzkie i potencjał ludzki	struktura życia jednostki wartości, cele
Ewolucjonistyczny	przystosowany do rozwiązywania problemów epoki plejstoceńskiej	przystosowania i sygnały środowiskowe służące przetrwaniu	Przystosowanie psych. ukształtowane w drodze ewolucji	mechanizmy psych w kategoriach funkcji przystosowawczych ukształtowanych w drodze ewolucji

OSOBOWOŚĆ - stanowią te cechy osoby bądź ludzi w ogóle, które umożliwiają wyjaśnienie spójnych wzorców zachowań. Zachowanie uwarunkowane osobowością jest względnie stałe i niezależne od okoliczności.

OSOBOWOŚĆ jest dynamiczną organizacją psychofizycznych układów tkwiących w jednostce, które kreują charakterystyczne wzorce zachowania, myśli i uczuć (Allport, 1961)

Osobowość zależy od wrodzonych popędów, wyuczonych motywów oraz doświadczenia. “Jest to względnie stały sposób organizacji dyspozycji motywacyjnych danej osoby, wynikający z interakcji między popędami biologicznymi a otoczeniem społecznym i fizycznym.” (Eysenck 1975)

Teorie typów osobowości

• Typy osobowości - charakterystyczne wzorce własności psychicznych, wyraźne kategorie, np.

• Typologia Sokratesa/Galena

• Teoria typów Wiliama Sheldona (somatotypy)

• Endomorficzny - gruby, miękki, okrągły

• Ektomorficzny - chudy, wysoki, kruchy

• Mezomorficzny - muskularny, kanciaty, silny

• Typologia oparta o teorię Carla Junga (wskaźnik typu Myera-Briggsa) - cztery wymiary

• Ekstrawersja - introwersja

• Zmysłowość - intuicja

• Myślenie - odczuwanie

• Sąd - percepcja

Teorie cech osobowości

• Cechy osobowości - wymiary ciągłe, różniące się jakością i stopniem

• Cechy w ujęciu Gordona Allporta

• Pojęcie centralne - dyspozycja osobista (podejście idiograficzne, indywidualne)

• Trzy kategorie dyspozycji

• Dyspozycje dominujące (kardynalne) - np. osobowość autorytarna, poświęcanie życia dla dobra innych

• Dyspozycje centralne - np. pewność siebie, grzeczność, towarzyskość, uczciwość, optymizm...

• Dyspozycje wtórne - np. preferencje co do jedzenia i ubioru

STRUKTURA OSOBOWOŚCI

WG EYSENCKA

EKSTRAWERTYWNY

Towarzyski Aktywny

Otwarty Optymistyczny

Rozmowny Aktywny

Żywo reagujący Zmienny

Łatwy we współżyciu Pobudliwy

Żywy Agresywny

Beztroski Niespokojny

Przywódczy Sangwinik Choleryk Nadwrażliwy

STABILNY NIESTABILNY

Spokojny Flegmatyk Melancholik Chimeryczny

Zrównoważony Lękliwy

Rzetelny Sztywny

Kontrolujący się Poważny

Ugodowy Pesymistyczny

Rozważny Z Rezerwą

Ostrożny Nietowarzyski

Bierny Cichy

INTROWERTYWNY

WIELKA PIĄTKA(Costa, McCrae)

• Ekstrawersja - Introwersja

rozmowny spokojny

energiczny wycofany

aktywny nieśmiały

stanowczy osamotniony

towarzyski milczący

entuzjastyczny powściągliwy

• Ugodowość - Nieustępliwość

życzliwy oschły

uprzejmy wrogi

chwalący kłótliwy

serdeczny twardy

szczodry nieuprzejmy

ufający niewdzięczny

• Sumienność - Chaotyczność

zorganizowany niedbały

skrupulatny nieporządny

skuteczny lekkomyślny

odpowiedzialny nieodpowiedzialny

rzetelny niezręczny

rozważny zapominalski

• Stabilność - Chwiejność Emocjonalna

stateczny napięty

spokojny niespokojny

zadowolony nerwowy

odprężony o złym nastroju

opanowany drażliwy

niewzruszony wybuchowy

• Otwartość - Zamkniętość

o szerokich o wąskich

zainteresowaniach zainteresowaniach

z wyobraźnią banalny

oryginalny prosty

z intuicją płytki

ciekawy świata niezbyt inteligentny

z inwencją

wnikliwy

TEMPERAMENT

- definicja - odnosi się do podstawowych, względnie stałych czasowo cech osobowości, które manifestują się w formalnej charakterystyce zachowania (parametrach energetycznych i czasowych).

Cechy te występują we wczesnym dzieciństwie i są wspólne dla człowieka i zwierząt. Będąc pierwotnie zdeterminowany przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne, temperament podlega zmianom zachodzącym pod wpływem dojrzewania (i starzenia się) oraz niektórych czynników środowiskowych (Strelau, 1993).

- Cechy temperamentu należą do osobowości

• Cechy temperamentu nie są synonimem osobowości.

• Cechy te nie tworzą odrębnej struktury.

Temperament ujmowany jest w kategoriach cech zachowania (Strelau, 2001)

Temperament przejawia się w formalnej charakterystyce zachowania:

• w energetycznych aspektach zachowania

• w czasowych parametrach zachowania

Temperament nie określa treściowych aspektów zachowania

Temperament określa mechanizm fizjologiczny, który odpowiada za wielkość i szybkość mobilizowanej i rozładowywanej energii do działania i przebiegu wszelkich procesów.

Temperament nawiązuje zatem do zjawiska aktywacji.

Pobudzenie jest ogólnym wskaźnikiem reaktywności organizmu na aktywację układu siatkowatego w pniu mózgu.

Aktywacja (pobudzenie) jest procesem energetyzującym zachowania.

Występują różnice indywidualne w poziomie pobudzenia niezbędnego do optymalnego funkcjonowania.

Energetyczne cechy zachowania:

• reaktywność - tendencja do intensywnego reagowania na bodźce o określonej wartości stymulacyjnej w sensie fizycznym.

• wrażliwość - zdolność do reagowania na bodźce o niskiej wartości stymulacyjnej

• wytrzymałość - zdolność do adekwatnego reagowania na bodźce o dużej wartości stymulacyjnej w sytuacjach wymagających długotrwałego i bardzo stymulującego działania oraz odporność na dystraktory i zmęczenie.

Czasowe charakterystyki zachowania:

• ŻWAWOŚĆ - tendencja do szybkiego reagowania, utrzymywania dużego tempa wykonywanych czynności i łatwej zmiany zachowania (reakcji) w odpowiedzi na zmianę warunków zewnętrznych

• Ruchliwość - zdolność do przestawiania się z jednej reakcji na drugą odpowiednio do zmian otoczenia.

• Szybkość reakcji na bodźce lub inne wymagania środowiska.

• Tempo - częstość wykonywania jednolitych reakcji w określonej jednostce czasu.

• PERSEWERATYWNOŚĆ - tendencja do utrzymywania i powtarzania danego zachowania po zaprzestaniu działania bodźca

• Utrzymywanie zachowania - przejawia się w czasie trwania reakcji po zaprzestaniu działania bodźca.

• Powtarzanie zachowania - przejawia się w liczbie powtórzeń reakcji po zaprzestaniu działania sytuacji wywołującej reakcję.

Czasowe charakterystyki zachowania są wyznaczone przez labilność mechanizmu fizjologicznego, który jest związany częściowo z poziomem aktywacji.

Badania nad temperamentem wskazują, że istnieją różnice indywidualne w intensywności i przebiegu w czasie funkcji regulacyjnych zachowania.

UCZENIE SIĘ

Uczenie się: to proces prowadzący do względnie trwałej zmiany zachowania się lub potencjału zachowania i który opiera się na doświadczeniu .

Objawem uczenia się jest modyfikacja, zmiana zachowania. Efekty uczenia się są obserwowalne. Jest to także nabywanie doświadczeń.

O uczeniu się świadczy podniesienie poziomu wykonania

Uczenie się pojawia się dzięki kształtowaniu różnych systemów pamięci trwałej:

1. Proceduralnej: reprezentowanej w postaci „systemu produkcji” - sekwencji, czynności (np. automatyczne porządkowanie materiału do zapamiętania). Jest to wiedza, o której nie potrafimy powiedzieć np. coś robimy.

2. 
   Deklaratywnej: reprezentowanej w postaci twierdzeń, które można zdeklarować (możemy o niej powiedzieć semantyczna).

Pamięć proceduralna tworzy się w wyniku:

1. podstawowych form uczenia się zwanych warunkowaniem (efekt - odruchy warunkowe, nawyki).

2. bardziej złożonych mechanizmów pamięci proceduralnej - automatyzowania wiedzy pierwotnie deklaratywnej. (np. przy nauce jazdy samochodem - od instrukcji do pamięci wzrokowo - ruchowej; na początku potrafimy powiedzieć jak należy wykonywac poszczególne czynności, ale później wpadamy w nawyk i tłumaczenie poszczególnych czynności idzie nam gorzej).

Warunkowanie jako forma uczenia

1. klasyczne - Pawłow; warunkowanie bodźca

2. instrumentalne \ sprawcze - Thorndike \ Skinner; warunkowanie reakcji

Związki S-R zachodzą ze względu na znaczenie bodżca (zmiana energii, która wywołuje daną czynność) dla człowieka lub zwierzęcia.

Zapowiedź czegoś ważnego dla organizmu (np. zaspokojenie potrzeb, pojawienie się zagrożenia) są sygnałami. Przykładem mogą być pisklęta gołębia dla, których kształt sokoła jest sygnałem niebezpieczeństwa (bezwarunkowy, wrodzony).

Niektóre S wywołują tylko odruch orientacyjny, nastawienie całej powierzchni receptorycznej na jego odbiór, a nastepnie wygaszenie reakcji (nic waznego sie nie dzieje, jest zbędny).

Aby bodziec pełnił swoje stymulacyjne funkcje musi dotyczyć aktywnych standardów regulacji (potrzeby).

1) Schemat warunkowania klasycznego:

So

Sb Rb

So

So So- obojętny

(nie mają znaczenia, ulegną wygaszeniu)

Sw Rw

Sb - pokarm

So - dźwięk, światełko, szelest w końcu staje się Sw (wproadzenie nowego bodźca wywołującego podobną reakcję co Sb).

Prawidłowości występujące w trakcie warunkowania klasycznego:

1. Różnicowanie bodźców- reagowanie na podobne bodźce w sposób specyficzny dla ich właściwości (np. światło o różnej barwie).

2. Generalizacja bodźca - reagowanie taką samą reakcją na bodźce podobne (zwierzątka futerkowe - reakcja np. lękowa).

3. Generalizacja reakcji - reagowanie na dany bodziec w sposób nie identyczny do reakcji pierwotnej, ale prowadzący do tego samego efektu (np. szczur w labiryncie zamiast biec, płynie).

4. Wzmacnianie związku S-R; stosowania Sb oraz Sw.

5. Wygaszanie R; obniżenie prawdopodobieństwa R przy braku wzmocnienia.

6. Reakcja lękowa jest najtrudniejsza do wygaszenia.

Znaczenie warunkowania klasycznego w życiu człowieka:

• przy wzmocnieniach negatywnych, które wywołują Rw lękową, zawiera ona R całego organizmu AUN (np. wycie syren - negatywna reakcja na ten bodziec to strach).

• Wykorzystywanie prawidłowości warunkowania na oddziałach onkologicznych (chemioterapia, różnicowanie smaków; podawanie lodów przed chemoterapią powoduje awersję do tego typu pokarmu)

• Zależność otyłości od reagowania na S pokarmowe jak na S zaspokajające inne potrzeby.

Nerwica eksperymentalna - jako wynik eksperymentu z warunkowaniem.

Polega na wywołaniu konfliktu: dążenie - unikanie. Zwierzę uczy się różnicowania S np. koło - elipsa. Przy podaniu kształtu trudnego do odróżnienia występuje konflikt reakcji - objawy nerwicowe.

2) WARUNKOWANIE INSTRUMENTALNE - SPRAWCZE (Skinner):

R_s B_b R_b

dźwignia pokarm jedzenie

Akcent położono nie na popędy jako przyczynę uczenia się, ale na zmiany prawdopodobieństwa reakcji.

Reakcja sprawcza - każde zachowanie , które można scharakteryzować w kategoriach dających się zaobserwować efektów jego wpływu na środowisko (np. otworzenie skobla zamykającego klatkę; podobnie jak wyżej u Thorndike'a).

Zachowania sprawcze nie są powodowane przez bodźce, a poprzez zbieżność ze wzmocnieniem.

BODZIEC DYSKRYMINACYJNY - ZACHOWANIE - SKUTEK

organizmy uczą się zachowań, ale również jak się zachować w określonych sytuacjach. Bodźce poprzedzające pewne reakcje to bodźce dyskryminacyjne, zaczynają stwarzać okazję do tego zachowania.

Wytworzenie reakcji sprawczej zwiększa prawdop. ponownego jej wystąpienia.

Wzmocnienia jako czynniki zwiększające prawdopodobieństwo reakcji

Wzmocnienie pozytywne to każdy bodziec, który - gdy powiąże się jego podawanie z wystąpieniem określonego zachowania - zwiększa z czasem prawdopodobieństwo określonego zachowania.

Zachowanie, które przynosi pożądane konsekwencje jest wzmacniane i powtarzane

Wzmocnienie negatywne - każdy bodziec, który - gdy się go po jakiejś reakcji usunie, zredukuje lub zapobiegnie jego wystąpieniu - (zwiększa z czasem p tej reakcji).

Kara - gdy uzależni się jego podawanie od wystąpienia określonej reakcji - zmniejsza prawdopodobieństwo reakcji.

Prawo efektu Thorndike'a: każde zachowanie, które w danej sytuacji wywołuje zadowolenie zostaje z ta sytuacją skojarzone i w warunkach podobnych zwiększa się prawdopodobieństwo jego powtórzenia.

Zastosowanie warunkowania instrumentalnego/ sprawczego:

• w wychowaniu zwierząt i małych dzieci

• zaspokajanie otrzymywania miłości, bycie lepszym (emocje)

• w terapii behawioralnej (np. w depresji - wzmacnianie przekonania o własnym wpływie na zdarzenia drogą nagradzania najmniejszych osiągnięć)

MODELOWANIE za pomocą kolejnych przybliżeń, co oznacza wzmacnianie reakcji, które stopniowo zbliżają się, a w końcu całkowicie upodabniają do reakcji pożądanej.

Modelowanie jest procedurą polegająca na zmienianiu zachowania małymi krokami, które stopniowo przybliżają pożądana formę zachowania, np. poszczególne czynności w jedzeniu.

ROZKŁADY WZMACNIANIA

• rozkłady według stałych proporcji

czynnik wzmacniający jest podawany po wykonaniu przez dany organizm pewnej ustalonej liczby

• rozkłady według zmiennych proporcji

liczba reakcji wymagana do uzyskania wzmocnienia jest dla poszczególnych wzmocnień różna

• rozkłady o stałych odstępach czasowych

czynnik wzmacniający podaje się po upływie określonego czasu od poprzedniego wzmocnienia

• rozkłady o zmiennych odstępach czasowych

wzmacniana jest pierwsza reakcja wykonana po upływie pewnego czasu od ostatniego wzmocnienia, przy czym odstęp ten jest zmienny.

Seligman wyuczona bezradność (depresja); badanie nad zachowaniem się szczura, który wcześniej nie miał wyjścia z klatki. Po włożeniu go do klatki, z której jest wyjście, szczur nie potrafi z niej wyjść.

UCZENIE SIE POZNAWCZE

Uczenie się poznawcze - to taka zmiana zachowania wywołana indywidualnym doświadczeniem, w którym pośredniczy rozwój pamięci deklaratywnej, epizodycznej, semantycznej (rozróżnienie Tulvinga) w aktywności ukierunkowanej na cel

1. Pamięć proceduralna - kształtuje się we wczesnej filo- i ontogenezie (m. in. drogą warunkowania)

2. Pamięć semantyczna - pojęć (jednostek abstrakcyjnych objaśnionych przez trójkąt Osgooda) i związków między nimi - pojawia się w drugiej kolejności.

Trójkąt semantyczny Osgooda

Umysł

Obiekt - znaczenie - nazwa (etykietka)

Nazwa - wywołuje znaczenia

Zależy od kontekstu, jak dany termin oznaczamy

3. Pamięć epizodyczna - wyłania się dzięki ukształtowanej pamięci semantycznej, gdy człowiek dobrze wyodrębnia siebie jako podmiot działania (sekwencja zdarzeń - epizod) razem z umiejętnością dokonywania introspekcji. Jest to pamięć obejmująca sekwencję zdarzeń, w których człowiek był podmiotem (Ja, nie Ja), (postrzeganie siebie jako aktora wydarzeń).

• Uczenie się poznawcze: nie dotyczy związków S-R, tylko związków miedzy podmiotami i zjawiskami otoczenia, a więc ich znaczeń (sensów), (związki te mogą być bardzo złożone).

• Uczeniu się towarzyszy lub stanowi istotę czynności celowych (gdy jest ono celem aktywności).

• Nie obejmuje stereotypów reakcji na bodźce, a pozwala te reakcje plastycznie dostosować do znaczenia sytuacji.

• Zachodzi m. in. poprzez rozwiązywanie problemów - nie tylko drogą reprodukcji, ale dzięki tzw. olśnieniu (twórczy poziom uczenia się).

• Pamięć semantyczna i epizodyczną cechuje długotrwałość - przechowywanie informacji wg. niektórych badaczy nawet przez całe życie.

• Uczenie się poznawcze jest więc pokrewne jednemu z procesów pamięciowych: zapamiętywaniu.

• Uczenie się przejawia się trwałą zmianą w zachowaniu, zaś zapamiętywanie rozwojem wiedzy.

• Efekty zapamiętywania zalezą od aktywnego przechowywania informacji w pamięci długotrwałej (LTM) i od procesów odtwarzania.

• Badanie uczenia się poznawczego polega zawsze na stwierdzeniu zmian w zachowaniu - także werbalnym (w wydawaniu sądów).

Wpływ dwóch kolejnych procesów uczenia się (zapamiętywania):

1. Wpływ negatywny:

Ilustruje to eksperyment:

Dwie grupy ludzi; grupa eksperymentalna (E) oraz grupa kontrolna(K).

Hamowanie retroaktywne: gdy nabywanie nowego materiału utrudnia przypominanie materiału wcześniej wyuczonego.

Hamowanie proaktywne: gdy materiał dawniej przyswojony utrudnia uczenie się nowego.

2. Wpływ pozytywny:

Transfer - np. ułatwia naukę języków obcych

• Badanie procesu uczenia się poznawczego zgodnie z definicją tego procesu - obejmuje zwykle zachowanie. Często obserwowalne zmiany są słabsze niż poziom wyuczenia (różna czułość metod).

• Pomiary odtworzenia treści w warunkach nie zmienionych (materiał nie zmieniony) - uczenie się rutyn np. wiersza na pamięć.

• Pomiary w warunkach zmienionych np. uczenie się reguł matematycznych (nastrój, warunki maja wpływ).

Bezpośrednie wskaźniki wyuczenia:

1. Reprodukcja - odtwarzanie w warunkach braku spostrzegania materiału, np. powtórzenie twierdzenia.

2. Rekonstrukcja - tworzenie całości z elementów jej przynależnych, np. składanie wizerunku twarzy przestępcy.

• inf. Werbalne (tworzenie całości)

• pamięć utajona (dodatkowa); nie mamy świadomości czy dane np. zdarzenie widzieliśmy czy też nie (dużo bardziej trwała niż semantyczna).

Krzywe Ebinghausa - badania nad tempem uczenia się sylab i wyrazów.

Krzywe uczenia się służą do prezentacji wyników zapamiętywania.

Prezentują informacje o efektach uczenia się w poszczególnych etapach (tempo, okresy zmęczenia) oraz różnią poszczególne osoby (wpływ temperamentu, inteligencji).

Kolejne próby Kolejne próby

Efektywność uczenia się zależy od:

1. organizacji materiału - zastosowanie reguł hierarchii ogólności, ważności (rozłożenie w czasie samego procesu uczenia się).

2. Kodu - obrazowy, semantyczny; informacja, która może być wyobrażona prowadzi do lepszych odtworzeń.

3. Strategii zapamiętywania - wykorzystywanie organizację i rodzaj kodu pamięciowego np. wskazówki, „przypominacze” - obiekt towarzyszący zapamiętywaniu (zapominanie to tylko brak wskazówek dla wydobycia informacji).

4. Indywidualnych właściwości osoby - inteligencja, styl poznawczy, samoocena, poziom aspiracji.

5. Aktywności podmiotu - zaangażowanie w działanie, dochodzenie do nowych stwierdzeń.

„Model magazynowy” pamięci

Atkinsona i Shiffrin

VSTM - Very Short Term Memory; jest to pamięć super krótka, informacje są w niej „zatrzymywane” 1-2 s.

STM - Short Term Memory; pamięć krótkotrwała; tzw. pamięć operacyjna; informacje przechowywane dłużej niż 2-3 s.

LTM - Long Term Memory - pamięć długotrwała; informacje zatrzymywane na całe życie (?). Wyróżnia się trzy rodzaje pamięci długotrwałej:

Pamięć długotrwała

Pamięć zawierająca wiedzę Pamięć przebiegu ruchów

Relacji S-R (pamięć proceduralna)

Wiedza ogólna przeżycia jazda gra

(pamięć semantyczna) (pamięć epizodyczna) na rowerze na saksofonie

Doświadczenie Sperlinga z tablicami i brzęczykami

Trwałe zmiany w zachowaniu obserwujemy dzięki wytworzeniu pamięci długotrwałej. Dotyczą jej procesy:

1. kodowanie (zapis) i organizowanie informacji dzięki VSTM i STM

2. przechowywanie informacji (zmiany w samej LTM) - podlegające modyfikacji.

3. Odtwarzanie informacji poprzez STM

4. Zapominania - m. in. według autorów modelu (patrz „model magazynowy"), dotyczy on niemożności przemieszczania informacji z LTM do STM. są to kłopoty z odnalezieniem informacji w zasobach pamięci długotrwałej. Zapominanie może mieć charakter aktywnej czynności we wczesnych etapach uczenia się. Jest to raczej niedopuszczenie do utrwalenia materiału poprzez hamowanie ze strony czynności konkurencyjnej.

Wpływ dwóch kolejnych procesów uczenia się (zapamiętywania):

3. Wpływ negatywny:

Ilustruje to eksperyment:

Dwie grupy ludzi; grupa eksperymentalna (E) oraz grupa kontrolna(K).

Hamowanie retroaktywne: gdy nabywanie nowego materiału utrudnia przypominanie materiału wcześniej wyuczonego.

Hamowanie proaktywne: gdy materiał dawniej przyswojony utrudnia uczenie się nowego.

4. Wpływ pozytywny:

Transfer - np. ułatwia naukę języków obcych

• Badanie procesu uczenia się poznawczego zgodnie z definicją tego procesu - obejmuje zwykle zachowanie. Często obserwowalne zmiany są słabsze niż poziom wyuczenia (różna czułość metod).

• Pomiary odtworzenia treści w warunkach nie zmienionych (materiał nie zmieniony) - uczenie się rutyn np. wiersza na pamięć.

• Pomiary w warunkach zmienionych np. uczenie się reguł matematycznych (nastrój, warunki maja wpływ).

Bezpośrednie wskaźniki wyuczenia:

3. Reprodukcja - odtwarzanie w warunkach braku spostrzegania materiału, np. powtórzenie twierdzenia.

4. Rekonstrukcja - tworzenie całości z elementów jej przynależnych, np. składanie wizerunku twarzy przestępcy.

• inf. Werbalne (tworzenie całości)

• pamięć utajona (dodatkowa); nie mamy świadomości czy dane np. zdarzenie widzieliśmy czy też nie (dużo bardziej trwała niż semantyczna).

Krzywe Ebinghausa - badania nad tempem uczenia się sylab i wyrazów.

Krzywe uczenia się służą do prezentacji wyników zapamiętywania.

Prezentują informacje o efektach uczenia się w poszczególnych etapach (tempo, okresy zmęczenia) oraz różnią poszczególne osoby (wpływ temperamentu, inteligencji).

Kolejne próby Kolejne próby

Efektywność uczenia się zależy od:

6. organizacji materiału - zastosowanie reguł hierarchii ogólności, ważności (rozłożenie w czasie samego procesu uczenia się).

7. Kodu - obrazowy, semantyczny; informacja, która może być wyobrażona prowadzi do lepszych odtworzeń.

8. Strategii zapamiętywania - wykorzystywanie organizację i rodzaj kodu pamięciowego np. wskazówki, „przypominacze” - obiekt towarzyszący zapamiętywaniu (zapominanie to tylko brak wskazówek dla wydobycia informacji).

9. Indywidualnych właściwości osoby - inteligencja, styl poznawczy, samoocena, poziom aspiracji.

10. Aktywności podmiotu - zaangażowanie w działanie, dochodzenie do nowych stwierdzeń.

POJĘCIE INTELIGENCJI

Wg Spearmana - inteligencja stanowi ogólny, niezróżnicowany czynnik, na który składają się takie procesy, jak wnioskowanie i rozumowanie.

1. Adaptacyjne modele inteligencji -

1. Inteligencja jako specyficzna zdolność adaptacyjna.

Wg. Sterna inteligencja to ogólna zdolność adaptacji do nowych warunków i do wykonywania nowych zadań. Zdolność ta jest wg niego właściwa zarówno człowiekowi jak i zwierzętom. Nawiązuje więc tym samym to teorii ewolucji gdzie dzięki inteligencji zwierzęta adoptują się do zmian środowiska aby zapewnić przetrwanie gatunku.

2. Inteligencja jako zdolność do uczenia się. Ferguson rozumie przez inteligencję nabyty przez jednostkę repertuar uogólnionych technik uczenia się. Miara zdolności do uczenia się jest łatwość i szybkość, z jaka jednostka (człowiek lub zwierzę) nabywa określone zachowania.

2. Inteligencja w kategorii efektywności działań - tutaj inteligencję należy rozumieć jako właściwość psychiczną, która przejawia się we względnie stałej, charakterystycznej dla jednostki efektywności wykonywania działań. Jednak efektywność działań zależy także od motywacji, cech osobowościowo - temperamentalnych, doświadczenia itp.

3. Podejście procesualne (kładące nacisk na procesy a nie na właściwości umysłowe) -

1. Inteligencja jako zdolność rozwiązywania zadań - Piaget

2. Inteligencja to zdolność przetwarzania informacji - E. Hunt.

POJĘCIE INTELIGENCJI

4. Operacjonizm -

1. Boring: inteligencja jako zjawisko, które mierzą testy inteligencji

2. Vernon: określił inteligencje mierzoną przez testy jako psychometryczną i oznaczył ją symbolem C. Wg niego inteligencja ogranicza się do zachowań, które ujawniają się w badaniach na podstawie testów inteligencji.

5. Definicja ze względu na genezę - Hebb wprowadził pojęcie inteligencji A i B. Inteligencja A stanowi potencjał intelektualny organizmu zdeterminowany wyposażeniem genetycznym (odpowiada genotypowi, o którym wnioskujemy droga pośrednią); inteligencja B to zdolność intelektualna przejawiająca się na zewnątrz w zachowaniu (jest fenotypem). Stanowi wynik interakcji między inteligencją A a środowiskiem.

6. Koncepcja Strelaua - inteligencja to konstrukt teoretyczny odnoszący się do względnie stałych warunków wewnętrznych człowieka, współ determinujących efektywność działań wymagających udziału typowo ludzkich procesów poznawczych. Te warunki wewnętrzne kształtują się pod wpływem interakcji genotypu, środowiska i aktywności własnej.

Pomiar inteligencji

1. Skala inteligencji Bineta - Simona - składa się z zadań wymagających udziału złożonych procesów umysłowych, angażujących wnioskowanie i rozumowanie; bierze także pod uwagę wiek badanych.

• Binet wprowadził określenia: WŻ- wiek życia oraz WU- wiek umysłowy czyli liczbę określającą ilość prawidłowo rozwiązanych zadań testowych, przeznaczonych dla odpowiedniej grupy wiekowej.

• Stern zamiast WU wprowadził iloraz inteligencji (IQ), który wynosi:

IQ = WU : WŻ x 100 ­

2. Test Wechslera - skonstruował on test na inteligencji dla dorosłych. Wprowadził on w miejsce II stałą liczbę równą 100. Za osobę dorosłą uznaje on jednostkę powyżej 16 roku życia. Jako miarę odchylenia standardowego Wechsler przyjął wartość 15 pkt.

IQ - wyraża możliwość dziecka w różnych zdolnościach, wypadkowa różnych zdolności (percepcyjne, motoryczne, pamięciowe itd.)
> 140 - bardzo wysoka
120 - 139 - wysoka
90 - 110 - przeciętna inteligencja (ok. 50% populacji)
< 70 - różne formy upośledzenia

Iloraz inteligencji:

1. Eysenck - jest to miara inteligencji ogólnej

2. Vernon - traktuje II jako miarę inteligencji psychometrycznej czyli informującej nas o poziomie zachowania intelektualnego w zadaniach odzwierciedlających sytuacje rozwiązywania problemów w życiu codziennym.

Zarzuty wobec II:

1. nie uwzględnia zmian rozwojowych inteligencji

2. II ujmuje inteligencje jako zjawisko jednorodne

3. osoby charakteryzujące się różną struktura inteligencji mogą uzyskać tę sama wartość II

4. II opiera się na założeniu, że inteligencja jest przede wszystkim pochodzenia biologicznego

TEORIE INTELIGENCJI

1. Teoria dwóch czynników (nurt hierarchiczny) - Spearman

• punktem wyjścia były wyniki badań testowych poddane analizie czynnikowej oraz wyjaśnienie fakty iż wyniki rozmaitych testów umysłowych są ze sobą w mniejszym lub większym stopniu skorelowane.

• Spearman wyjaśnia, że we wszystkich rodzajach działalności intelektualnej bierze udział czynnik g (inteligencja ogólna). Poziom inteligencji ogólnej jest stały.

• 
  Przy każdej czynności jest także aktywizowany czynnik s (zdolności specjalne), który jest specyficzny dla określonej czynności.

• Im bardziej specyficzna czynność tym mniejszy udział czynnika g a większy czynnika s.

2. Teoria czynników równorzędnych - Guilford

1. Operacje:

• poznawanie czyli odbiór informacji

• pamięć jako zapamiętywanie oraz przechowywanie inf.

• myślenie konwergencyjne

• myślenie dywergencyjne

• ocenianie czyli określenie znaczenia inf.

2. Materiał, treści:

• treści spostrzeżeniowe

• symbole

• treść semantyczna (słowa, pojęcia, sądy)

• materiał behawioralny czyli spostrzeganie zachowań się człowieka

3. Wytwory poznawcze:

• pojedyncze informacje (jednostki treściowe)

• klasy złożone z zespołu jednostek wg jakiejś zasady

• stosunki miedzy wyróżnionymi jednostkami

• systemy czyli zorganizowane całości

• transformacje dotychczasowych informacji

• implikacje czyli konkluzje i przewidywania oparte na innych informacjach

3. Teoria wielorakich inteligencji - Gardnera - Inteligencja jest unikatową kombinacją siedmiu zdolności, która wyraża indywidualny profil inteligencji

Inteligencja muzyczna

Inteligencja logiczno matematyczna

Inteligencja ruchowo - kinestetyczna

Inteligencja przestrzenna

Inteligencja intrapersonalna

Inteligencja interpersonalna

4. Trójwarstwowa teoria inteligencji - Sternberg

• Inteligencja to kombinacja rozmaitych procesów informacyjnych, które leżą u podłoża wykonywania zadań.

• To co powinniśmy poznawać to procesy, które leżą u podstaw funkcjonowania człowieka.

Struktura inteligencji:

1. Aspekt kontekstowy

• W kontekście środowiska w jakim jednostka funkcjonuje

• celowe działanie człowieka

• adaptacja do środowiska

• selekcja środowiska

• mało inteligentni: nie zdolni do wyboru najkorzystniejszego środowiska

2. Aspekt doświadczeniowy

• zdolność do rozwiązywania nowych zadań

• inteligentne dostosowanie się do nowych sytuacji

• różnice w inteligencji: różnice w predyspozycjach do rozwiązywania zadań

• im lepsze używanie struktur poznawczych tym wyższa inteligencja

3. Aspekt komponentowy

• Metakomponenty: złożone procesy wykonawcze odpowiedzialne za planowanie i kontrolowanie zachowania; podstawowa rzeczą jaka się analizuje jest proces informacyjny. Im procesy są sprawniejsze tym wyższa inteligencja

• Komponenty wykonawcze: komponenty nabywania wiedzy

5. Inteligencja płynna i skrystalizowana - Cattell

1. Geneza:

• wyniki uzyskiwane w tradycyjnych testach inteligencji wydawały się zależeć nie tylko od czynnika g lecz od jakiegoś innego

• rozwój zdolności mierzony testami percepcyjnymi osiąga swój szczyt w 13 r.ż. a mierzone testami słownikowymi w 16 - 17 r.ż.

• testy neutralne kulturowo mają różne wyniki od testów słownych, liczbowych itp. (stosowane po osiągnięciu dojrzałości)

• na skutek uszkodzeń mózgu wyniki w testach percepcyjnych obniżały się natomiast w testach tradycyjnych obniżały się wybiórczo.

2. Założenia teorii - istnieją dwa rodzaje inteligencji ogólnej:

INTELIGENCJA PŁYNNA

• powstaje i rozwija się w wyniku działań czynników biologicznych takich jak wyposażenie genetyczne oraz dojrzewanie biologicznych struktur nerwowych

• jest dziedziczna i wrodzona ale wyposażenie genetyczne może ulegać różnym wpływom środowiska

• może być skierowana na jakikolwiek problem

• jest ogólną zdolnością do spostrzegania związków, wyciągania wniosków oraz do utrzymywania w świadomości elementów potrzebnych do wykonywania tych operacji

• przejawia się w testach neutralnych kulturowo

• rozwija się intensywnie we wczesnym okresie rozwoju, a szczyt przypada na 20 r.ż.

INTELIGENCJA SKRYSTALIZOWANA

• powstaje na podłożu inteligencji płynnej w wyniku uczenia się i gromadzenia doświadczenia

• przejawia się w określonych dziedzinach, w których się krystalizuje

• przejawia się w testach, których zadania są niemożliwe do rozwiązania bez przyswojenia sobie pewnych narzędzi intelektualnych

• najsilniej rozwija się we wczesnym okresie rozwoju gdy procesy socjalizacji i przyswajania sobie pewnych czynności działają najsilniej

Biologiczne koncepcje inteligencji

Ich rozwój miał związek z powstaniem nowych technik badawczych: tomografii pozytonowej (badanie aktywności metabolicznej określonych obszarów mózgu) i rezonansu magnetycznego (badanie stopnia ukrwienia mózgu).

Biologicznego podłoża inteligencji wyraża się w trzech źródłach: szybkości neuronalnej, sprawności układu nerwowego i wielkości mózgu.

Szybkość neuronalna

Wg tej koncepcji podłożem inteligencji jest szybkość przewodzenia impulsów w układzie nerwowym. Dzięki zwiększonemu tempu przewodzenia niektóre osoby uzyskują przewagę w zadaniach intelektualnych - szczególnie w takich, gdzie wymagane jest szybkie reagowanie lub gdzie stawia się osobom badanym ograniczenia czasowe. Ponadto, szybkie tempo procesów nerwowych sprawia, że mniej jesteśmy narażeni na to, że nie zdążymy wypracować rozwiązania, zanim informacje przechowywane w pamięci krótkotrwałej zanikną w wyniku procesów zapominania.

Badania behawioralne wykazały ujemną korelację miedzy ilorazem inteligencji a czasem reakcji prostej lub wyborem. Im wyższy jest poziom inteligencji u danej osoby, tym krócej trwa u niej proces mentalny zaangażowany w wypracowanie pożądanego sposobu reagowania. Inteligencja nie jest tutaj przyczyną, ale skutkiem. Pierwotnym czynnikiem sprawczym jest właśnie szybkość przewodzenia nerwowego, która decyduje o krótkim czasie reakcji (lub inspekcji) i jednocześnie o podwyższonej sprawności w zakresie testów inteligencji i innych zadań kryterialnych.

Szybkość neuronalna wyjaśnia 15% wariancji ilorazu inteligencji. Oznacza to, że SN może być uznana za jedno z wielu źródeł różnic indywidualnych w zakresie inteligencji psychometrycznej.

Sprawność układu nerwowego

O zdolności umysłowej świadczy także biologiczna jakość mózgu jako narządu, tj.

• odporność układu nerwowego na zakłócenia transmisji impulsów nerwowych

Osoby inteligentne charakteryzują się krótkim czasem reakcji, ale także niewielkim odchyleniem poszczególnych czasów reakcji od średniej. Reagują one szybciej i bardziej regularnie od osób mniej inteligentnych. Wyjaśnia się to większą niezawodnością układu nerwowego osoby bardziej inteligentnej. Sama regularność, jak się okazuje, zezwala na skrócenie czasu reakcji, ponieważ system niezawodny w mniejszym stopniu narażony jest na powtórki i inne procesy związane z "naprawieniem" popełnionych błędów. Odporność systemu nerwowego na błędy związana jest także z kompetencją w zakresie trudnych zadań, wymagających myślenia, rozumowania i innych czynności intelektualnych.

• energetyczna wydajność mózgu.

R. Haier i jego współpracownicy wykazali, że rozwiązywaniu zadań złożonych (trudnych) towarzyszy większy poziom zużycia glukozy. Są one więc bardziej energochłonne od zadań prostych (łatwych). Osoby intelektualnie uzdolnione są w stanie rozwiązywać trudne zadania przy stosunkowo niewielkim zapotrzebowaniu na glukozę. Innymi słowy, wydatkują one mniej energii, niż osoby o niższym poziomie inteligencji.

Wyjaśnić to można z jednej strony wyższa energetyczna wydajnością tkanki mózgowej u osób inteligentniejszych, z drugiej zaś strony - stosowaniem przez nich skuteczniejszych strategii rozwiązywania zadań lub wyższym tempem uczenia się rozwiązywania pewnych klas problemów i upraszczaniem sobie w ten sposób zadania.

REGUŁA WZAJEMNOŚCI

Reguła wzajemności wymaga od człowieka, by za otrzymane od kogoś dobro odwdzięczył się w podobny sposób. Na mocy tej reguły jesteśmy zobowiązani do przyszłego rewanżowania się za przysługi, prezenty, zaproszenia i tym podobne dobra, jakie sami otrzymaliśmy. Poczucie zobowiązania do przyszłego odwdzięczania się pozwala ludziom na inicjowanie różnego rodzaju łańcuchów wymiany, transakcji i związków ogólnie korzystnych i dla nich, i dla społeczeństwa jako całości. Dlatego też w procesie socjalizacji wszyscy jesteśmy trenowani w podporządkowywaniu się tej regule - pod sankcją społecznego potępienia za jej łamanie.

O skuteczności tej techniki decydują trzy czynniki:

1. reguła wzajemności jest bardzo silna, o czym świadczyć może chociażby fakt, że działa ona także w stosunku do osób przez nas nie lubianych;

2. zobowiązania do wzajemności wzbudzają nawet nieproszone przysługi (reguła może wymuszać niechciane długi);

3. reguła wzajemności może inicjować niesprawiedliwą wymianę dóbr - w dążeniu do redukcji nieprzyjemnego poczucia zobowiązania, ludzie zgadzają się często na oddanie znacznie większej przysługi niż ta, którą sami otrzymali.

Inna technika wpływu oparta na regule wzajemności - “drzwiami w twarz” - opiera się na wzajemnej wymianie ustępstw. Rozpoczynając od dużej prośby, która z wysokim prawdopodobieństwem spotka się z odmową, osoba wywierająca wpływ może następnie wycofać się do prośby mniejszej - na której spełnieniu od początku jej zależało - podnosząc szansę spełnienie jej, bowiem działanie proszącego spostrzegane jest jako ustępstwo zachęcające osobę proszoną do wzajemności. Dodatkowym skutkiem stosowania tej techniki jest wzrost szans na to, że osoba proszona dotrzyma swych obietnic oraz, że będzie ulegać prośbom także i w przyszłości.

Gdzie wszyscy myślą tak samo, nikt nie myśli zbyt wiele

Walter Lippmann

SPOŁECZNY DOWÓD SŁUSZNOŚCI

O tym, czy coś jest poprawne czy nie, decydujemy poprzez odwołanie się do tego, co myślą na dany temat inni ludzie.

Zasada ta działa w szczególności przy określaniu, czy zachowanie jest poprawne oraz kiedy nie jesteśmy pewni jak postąpić

Zasada ta warunkuje popełnienie mniejszej liczby błędów niż kiedy ją łamiemy

WEWNĘTRZNE UZADADNIENIE ULEGANIA SŁUSZNOŚCI

• Skoro wszyscy tak robią, to znaczy że dobrze

• Tyle ludzi w to wierzy, to musi być prawda

• Skoro inni tak myślą, to nie mogą się mylić

Przykłady

Zastosowanie sztucznego śmiechu w programach telewizyjnych

Krucjata Billy Grahama

Kolejki w sklepach

Strategia Cavetta Robertsa

Społeczny dowód słuszności jest bardziej skuteczny, gdy pochodzi od wielu różnych osób.

Eksperyment Bandury z przezwyciężaniem lęków (1967)

Eksperyment Milgrama, Bickmana i Berkovitza (1969) z wpatrywaniem się w wybrany punkt.

Eksperyment Liberta i Barona (1972) nad wpływem oglądania przemocy na zachowania agresywne

Ludzie poszukują społecznych dowodów słuszności (sygnałów pozwalających zidentyfikować sytuację) swojego zachowania w sytuacjach:

• niepewnych

• niejasnych

• niejednoznacznych

• złożonych

Przyglądanie się zachowaniom innych sprawia, że podejmujemy działania bądź nie podejmujemy zgodnie z zachowaniem innych.

W myśl społecznego dowodu słuszności ulegamy również bierności, która jest wynikiem pluralistic ignorance

Przejawem powszechnej niewiedzy jest zjawisko znieczulicy społecznej jako przejaw, w sytuacji, w której całe grupy widzów nie pomagają ludziom potrzebującym pomocy

Np. zabójstwo Catherine Genovese w warunkach głośnego, długotrwałego i publicznego napadu.

Szanse udzielenia pomocy przez świadków wypadku maleją wtedy, gdy są oni w towarzystwie innych świadków z powodu np. rozproszenia odpowiedzialności

Dowody społeczne działają szczególnie, gdy pochodzą od osób do nas podobnych (Festinger, 1954).

Columbia University

Jak przeciwdziałać bierności ludzi w sytuacjach wymagających pomocy?

REGUŁA LUBIENIA I SYMPATII

Podobieństwo do ludzi, na których oddziaływujemy (wiek, płeć, poglądy, nałogi, cechy)

Np. Okazywanie zrozumienia dobry i zły policjant,

Przyznanie racji policjantowi „to okropne”.

Aktor reklamujący produkty (Hołowczyc, Małysz, Kondrat)

Atrakcyjność fizyczna i psychiczna

Efekt aureoli

Dziewczyna koło samochodu powoduje, że wydaje się szybszy

Badania kanadyjskie - przystojni politycy dwa razy większe szanse do parlamentu,

Przystojni oskarżeni dwukrotnie częściej przekonują do niewinności

Miły sprzedawca

Podobieństwo do nas (wiek, płeć, cechy fizyczne i psychiczne, zawód, poglądy)

Częstość przyjemnych kontaktów, np. współpraca

Pozytywne skojarzenia z czymś lubianym podnosi poziom sympatii pewnej osoby, np. osoby znane i lubiane w przekazach reklamowych

POSŁUSZEŃSTWO WOBEC AUTORYTETU

„Lubię czuć się woskiem w jego rękach” Rudolf Hess

(1894 - 1987)

Posłuszeństwo wobec autorytetu zapewnia porządek społeczny, sprawność działania grup i instytucji społecznych

Jest to rozsądne i logiczne, bo autorytety lepiej znają się na różnych rzeczach

Jest to wygodne - zwalnia z podejmowania trudnych decyzji i z odpowiedzialności

Tragiczne konsekwencje:

Faszyzm i komunizm - dwa systemy społeczne doprowadziły do zagłady dziesiątków mln ludzi każdy.

Eksperyment Stanleya Miligrama (1974)

Zakres woltów: 15 - 450V

Uczestnicy eksperymentu udzielali wstrząsów uczniowi jako kar w testach pamięci.

Celem eksperymentu było sprawdzenie jak wiele bólu jest w stanie zadać osoba na polecenie autorytetu.

Wyniki eksperymentu wskazują, że 2/3 badanych udzielało 30 kolejnych wstrząsów pomimo:

• ządania ofiary o zaprzestanie

• błagania ofiary

• silnej reakcji na ból

^{Nacisk na kontynuację (eksperymentator)}

^{26/40 osób badanych dotarło do końca skali (450V); w wariancie z krzykami „ucznia” 25/40 os.}

^{Uległość ok. 65%}

Czynniki sprzyjające posłuszeństwu

• Stopniowa eskalacja natężenia prądu

• Obiektywność eksperymentatora

• Autorytet eksperymentatora

- tytuły (naukowiec)

- ubiór mundur strażaka, strażnika miejskiego, fartuch lekarski jako wyzwalacze posłuszeństwa

• Specjalista w danej dziedzinie (autorytet)

- stomatolog reklamujący pastę do zębów

- znana aktorka reklamująca w prasie kobiecej specyfiki na odchudzanie

Jak wywołać nieposłuszeństwo?

• Dwóch eksperymentatorów nie zgadzających się z sobą

• Buntujący się współpracownik (jeden rezygnujący przy 150V, inny przy 210V)

• Eksperymentator wydaje rozkazy przez telefon

• Badany fizycznie blisko „ucznia”

Interpretacje wyników z exp. Milgrama

• Jednostka jako trybik w machinie / Obowiązek posłuszeństwa wobec autorytetów

• Nie było delegowania odpowiedzialności! Badani sobie przypisywali odpowiedzialność

• Nie agresja! Spodziewany rewanż (rola „ucznia”) nie zmienił wzorca wyników (Constanzo, 1976)

• Niejasność, nowość i niezwykłość sytuacji (Lutsky, 1995)

ATRYBUTY AUTORYTETU:

UBRANIA

Mundur - eksperyment Brickmana - przewidywania studentów 50% ; 63%

cywil i mundurowy wydaje polecenie dać monetę człowiekowi koło parkometru. Pierwszemu ulegało 42%, a drugiemu - 92%

Fartuch lekarski - 12% leków błędnie przepisywanych

R ear jako Rear - metoda leczenia zapalenia ucha

Garnitur - eksperyment w Teksasie

- kontrolerzy bankowi

TYTUŁY

Reakcja na człowieka z tytułem i bez tytułu

Badania nad związkami wielkości (wzrost, wartość) ze statusem, np. wizytator w szkołach, monety

Eksperyment w szpitalu - osoba podająca się za Dr Smith - 20 ml astrogenu / 10 ml)

Eksperyment z wytworami autorytetów

„Schody” Jerzego Kosińskiego, Random House po 10 latach

Eksperyment Petersa i Ceciego (1982) - 12 artykułów naukowych po 18-32 miesiącach - 9 artykułów przeszło do recenzji - 8 artykułów zostało odrzuconych (nie spełniały wymogów)

SAMOCHODY

Nie używanie klaksonów na samochody nowe i ekskluzywne

CZYNNIKI NASILAJĄCE ULEGŁOŚĆ WOBEC AUTORYTETU

• wielkość autorytetu

• stopień nadzorowania zachowań ulegania

• brak sygnałów cierpienia ofiary

ULEGŁOŚĆ WOBEC AUTORYTETU SPADA, GDY

• obserwujemy innych nieuległych

• występuje sprzeczność między poleceniami różnych autorytetów

• uległy nie może się wyrzec odpowiedzialności za losy ofiary (por. eksp. Milgrama)

EFEKT KONTRASTU

Zasada kontrastu wpływa na sposób, w jaki spostrzegamy różnicę między jakimiś dwiema rzeczami pokazywanymi nam jednocześnie lub jedna po drugiej.

To, jak postrzegamy i odbieramy dany obiekt zależy w dużej mierze od charakteru alternatywnych obiektów w jego otoczeniu, od punktu odniesienia, jakim się posługujemy przy dokonywaniu porównań.

Obiekt ten może nam się wydawać lepszy lub gorszy, zależnie od jakości obiektów, z którymi go porównujemy.

Kontrast oznacza uwydatnienie różnic. (Jeśli mężczyzna normalnego wzrostu (powiedzmy 180 cm) znajdzie się w towarzystwie mężczyzn bardzo niskich, wyda się nam osobą bardzo wysoką. Jeśli zaś będzie członkiem zawodowej drużyny koszykarskiej, to wydawać się będzie raczej niski).

Manipulacje cenami, wagą wielkością towarów

Efekt kontrastu działa nie tylko w ocenie fizycznych cech osób czy przedmiotów

Ocena wypracowań szkolnych (Noizet, 1975)

ODDZIAŁYWANIE NA ATRYBUCJE INNYCH

1.  Podstawowy błąd atrybucyjny

oznacza, że przypisujemy zachowaniu innych ludzi przyczyny wewnętrzne, natomiast własnemu zachowaniu przypisujemy przyczyny zewnętrzne.

2. Asymetria atrybucyjna

dotyczy skłonności ludzi do wnioskowania o przyczynach zachowania w zależności od jego skutków. Ludzie upatrują przyczyn własnych sukcesów w samym sobie (włożonym wysiłku i zdolnościach), przyczyn zaś niepowodzenia - we właściwościach środowiska.

Przyczyny	Stałe	Zmienne
Wewnętrzne	Zdolności	Wysiłek
Zewnętrzne	Trudność zadania	Przypadek

3. Uproszczone ujmowanie przyczynowości

Jeżeli człowiek wie o wystąpieniu określonego stanu będącego przyczyną jakiegoś zdarzenia, skłonny jest pomniejszać wpływ innych przyczyn

!!!!!!!!!! Zagadnienia, które były na wykładzie, a nie sa ujęte w materiałach należy przygotować z literatury:

P. Zimbardo (2000). Psychologia i życie. Warszawa: PWN.

G. Mietzel (1998) Wprowadzenie do psychologii. Gdańsk: GWP

KRÓLIK

Liczba sylab

Czas wykonywania

Proces

kontroli

Pamięć super krótka

(VSTN)

rejestry zmysłowe

Pamięć

Krótkotrwała (STM)

Pamięć długotrwała

(LTM)

Liczba sylab

Czas wykonywania

---