Renta z tytułu niezdolności do pracy i renta szkoleniowa

Renta z tytułu niezdolności do pracy i renta szkoleniowa

Warunki nabycia prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy

Prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy ustala i wypłaca Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Prawo do tej renty przysługuje osobie ubezpieczonej, tzn. takiej, która odprowadza do ZUS składki na ubezpieczenie emerytalno-rentowe. Ponadto osoba ta musi spełnić łącznie następujące warunki:

być niezdolna do pracy, czyli ma orzeczony stopień niepełnosprawności przez lekarza orzecznika ZUS,
niezdolność do pracy musi powstać w okresie odprowadzania składek na ubezpieczenie społeczne do ZUS, pobierania zasiłku chorobowego, opiekuńczego, albo nie później niż w ciągu 18 miesięcy od ustania tych okresów

Uwaga:

Warunek ten nie musi być spełniony przez ubezpieczonych całkowicie niezdolnych do pracy, jeśli kobieta posiada okres składkowy i nieskładkowy wynoszący 20 lat, a mężczyzna – 25 lat

posiadać wymagany okres składkowy i nieskładkowy

Uwaga:

Warunek ten nie jest wymagany od ubezpieczonego, którego niezdolność do pracy została spowodowana wypadkiem w drodze do pracy lub z pracy (art.57, 57a, 57b Ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Okresy składkowe, to okresy w których odprowadzane były składki na ubezpieczenie społeczne do ZUS. Zazwyczaj oznacza jest to okres zatrudnienia, ale też np. okres pobierania zasiłku dla bezrobotnych.

Okresy nieskładkowe, to np. okres pobierania zasiłku chorobowego, świadczenia rehabilitacyjnego, renty z tytułu niezdolności do pracy. Górna granica zaliczanych okresów nieskładkowych to 1/3 okresów składkowych.

Okresy składkowe i nieskładkowe powinny wynosić co najmniej:

1 rok - jeżeli niezdolność do pracy powstała przed ukończeniem 20 lat,
2 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 20 do 22 lat,
3 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 22 do 25 lat,
4 lata - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 25 do 30 lat,
5 lat - jeżeli niezdolność do pracy powstała w wieku powyżej 30 lat. W tym przypadku 5 lat powinno przypadać w ciągu ostatniego dziesięciolecia przed zgłoszeniem wniosku o rentę lub przed dniem powstania niepełnosprawności.

Jeśli o rentę stara się osoba mająca wymagany staż do nabycia prawa do emerytury, tj kobieta z 20-to letnim stażem, a mężczyzna z 25-cio letnim stażem i osoba ta ma orzeczoną całkowitą niezdolność do pracy, to nie obowiązuje jej wymóg posiadania 5 lat okresów składkowych i nieskładkowych w ostatnim dziesięcioleciu (Uchwała Sądu Najwyższego I UZP 5/05).

Okres na jaki może być przyznana renta

Renta jest przyznawana na taki okres, na jaki lekarz orzecznik ZUS orzeka niezdolność do pracy. Regułą jest, że niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat (art. 13 Ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Wyjątkiem jest sytuacja, gdy lekarz orzecznik oceni, że nie ma szans na odzyskanie zdolności do pracy przed upływem 5 lat. Wtedy może orzec niepełnosprawność na okres dłuższy, a nawet na stałe. Obecnie bardzo rzadko jest orzekana stała niezdolność do pracy.

Tak więc renta może być przyznana:

na stałe, jeśli lekarz orzecznik orzekł, że niepełnosprawność jest trwała lub
na czas określony, jeśli orzeczenie o niepełnosprawności jest czasowe (art. 59 Ustawy o emeryturach i rentach z FUS)
na czas przekwalifikowania – jeśli lekarz orzecznik orzekł celowość przekwalifikowania zawodowego (renta szkoleniowa).

Coraz dłuższe są okresy oczekiwania na wizytę u lekarza orzecznika, a także na posiedzenie komisji orzekającej. Z wnioskiem o przyspieszenie rozpoznawania wniosków o rentę, Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do NFZ.

Wysokość renty

Nie ma jednej, stałej wysokości renty. ZUS wylicza wysokość renty w zależności od osiąganych przez nas zarobków (a co za tym idzie odprowadzanych składek na ubezpieczenie społeczne) oraz od stopnia niezdolności do pracy. Tak więc wysokość renty jest ustalana indywidualnie dla każdej osoby, jest jednak określona wysokość najniższego świadczenia.

Wysokość najniższej renty z tytułu całkowitej niezdolności do pracy wynosi 675,10 zł, a dla osoby częściowo niezdolnej do pracy 519,30 zł (od 1 marca 2009 r. informacje na temat wysokości najniższej renty znajdują się na stronie www.zus.pl).

Renta szkoleniowa

ZUS przyznaje prawo do renty szkoleniowej na 6 miesięcy i kieruje osobę uprawnioną do powiatowego urzędu pracy w celu poddania przekwalifikowaniu zawodowemu. Na wniosek starosty renta może być przedłużona, maksymalnie o 30 miesięcy.

Jednakże okres 6 miesięcy, na jaki została przyznana renta, może zostać skrócony, jeśli starosta zawiadomi organ rentowy o braku możliwości przekwalifikowania do innego zawodu lub o tym, że osoba zainteresowana nie poddaje się przekwalifikowaniu zawodowemu. W takim przypadku osoba jest kierowana ponownie do lekarza orzecznika ZUS (art. 60 Ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Renta szkoleniowa wynosi 75% podstawy wymiaru renty, ale 100% - gdy niezdolność do pracy jest skutkiem wypadku przy pracy lub choroby zawowodowej. Nie może ona być niższa niż najniższa renta dla osoby częściowo niezdolnej do pracy. Renta szkoleniowa nie przysługuje w razie osiągania przychodu z pracy zarobkowej czy prowadzenia działalności gospodarczej - bez względu na jego wysokość.

Procedura przyznawania renty

Renta jest przyznawana na wniosek zainteresowanego. Wnioski o rentę z tytułu niezdolności do pracy należy złożyć w:

oddziale ZUS, właściwego ze względu na miejsce naszego stałego pobytu,
zakładzie pracy,
zakładzie karnym/areszcie – jeśli odbywamy karę pozbawienia wolności.

Do wniosku należy dołączyć:

dokument stwierdzający datę urodzenia,
kwestionariusz wskazujący okresy składkowe i nieskładkowe (druk Rp-6),
świadectwa pracy bądź inne dokumenty potwierdzające okresy składkowe i nieskładkowe,
zaświadczenie pracodawcy o zatrudnieniu i osiąganych dochodach (druk Rp-7),
zaświadczenie o stanie zdrowia wystawione przez lekarza prowadzącego (druk N-9) wraz z wynikami badań i dokumentacją leczenia,
ankietę z wywiadem zawodowym (druk ZUS N-10) wypełnioną przez zakład pracy.

Szczegółowe informacje o wymaganych dokumentach możemy otrzymać w oddziałach ZUS, które zgodnie z prawem obowiązane są do udzielania pomocy przy ubieganiu się o świadczenia emerytalno – rentowe (§3 Rozporządzenia w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń).

Uwaga:

Osoby nie posiadające dokumentów płacowych wskazujących na wysokość zarobków w pewnym okresie (i w związku z tym okresy te nie były uwzględniane przy obliczaniu wysokości świadczenia) mogą do końca 2009 r. złożyć wnioski o ponowne przeliczenie renty, a wówczas ZUS przyjmie do wyliczenia wysokość najniższego wynagrodzenia w danym okresie.

Wydanie decyzji

ZUS powinien wydać decyzję w sprawie prawa do renty w ciągu 30 dni od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji (art. 118 ust.1 Ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Świadczenie wydaje się od miesiąca, w którym powstało prawo do świadczeń, nie wcześniej niż został zgłoszony wniosek (art. 129 Ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Odwołanie od decyzji ZUS

Jeśli uznamy, że decyzja nie jest zgodna z przepisami lub ze stanem faktycznym, możemy się od niej odwołać. Odwołanie adresujemy do Sądu Okręgowego – Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych, ale wnosimy za pośrednictwem oddziału ZUS, który decyzję nam wydał. Aby odwołanie zostało rozpatrzone musimy je wnieść w terminie miesiąca od dnia doręczenia decyzji. Tryb i termin odwołania zawsze podany jest w decyzji. ZUS rozpatruje odwołanie i może decyzję zmienić, a jeśli jej nie zmieni, to przesyła odwołanie do sądu. Jeśli nie wniesiemy odwołania w terminie, to decyzja staje się prawomocna. Postępowanie odwoławcze jest wolne od opłat – przy wnoszeniu odwołania nie ponosimy kosztów. Jeśli jednak przegramy sprawę w sądzie, to możemy zostać obciążeni kosztami procesowymi.

Jeśli wniesiemy odwołanie od decyzji ZUS, a nasza argumentacja dotyczy kwestii stopnia lub daty powstania niezdolności do pracy (czyli orzeczenia lekarza orzecznika ZUS), to sąd odrzuci nasze odwołanie, jeśli wcześniej nie wnosiliśmy skargi na orzeczenie do komisji lekarskiej ZUS (art. 477 9 §31 Kodeksu postępowania cywilnego).

Warto zapamiętać, że:

przed wniesieniem odwołania, powinniśmy zapoznać się z pouczeniem, które jest w decyzji,
odwołanie wnosimy za pośrednictwem ZUS, który decyzję wydał,
przed wniesieniem odwołania, należy zastanowić się jak je uzasadnimy,
odwołanie trzeba podpisać.

Orzekanie o niezdolności do pracy

Lekarz orzecznik ZUS może orzec jeden z trzech stopni niezdolności do pracy:

częściową niezdolność do pracy
całkowitą niezdolność do pracy
całkowitą niezdolność do pracy i samodzielnej egzystencji

Niezdolną do pracy jest osoba, która całkowicie lub częściowo utraciła zdolność do pracy zarobkowej z powodu naruszenia sprawności organizmu i nie rokuje odzyskania zdolności do pracy nawet po przekwalifikowaniu.

Całkowicie niezdolną do pracy jest osoba, która utraciła zdolność do wykonywania jakiejkolwiek pracy, natomiast częściowo niezdolną do pracy jest osoba, która w znacznym stopniu utraciła zdolność do pracy zgodnej z poziomem posiadanych kwalifikacji (art. 12 Ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Gdy zostanie stwierdzone naruszenie organizmu w stopniu powodującym konieczność stałej lub długotrwałej opieki i pomocy ze strony innych osób w zaspokajaniu podstawowych potrzeb życiowych – orzeka się niezdolność do samodzielnej egzystencji (art. 13 ust.5 Ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Niezdolność do pracy orzeka się na okres nie dłuższy niż 5 lat (art. 13 ust.2 Ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

W przypadkach, gdy stan zdrowia, według wiedzy medycznej nie rokuje odzyskania zdolności do pracy przed upływem 5 lat, niezdolność do pracy może być orzeczona na okres dłuższy.

Wyjątkiem są osoby, którym brakuje mniej niż 5 lat do osiągnięcia wieku emerytalnego (60 lat dla kobiet i 65 lat dla mężczyzn). Jeśli osoby takie, przed badaniem przez lekarza orzecznika, były uprawnione do renty z tytułu niezdolności do pracy przez co najmniej 5 lat otrzymują orzeczenie o niezdolności do czasu osiągnięcia wieku emerytalnego (art. 13 ust. 3a Ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Na badanie u lekarza orzecznika warto zabrać ze sobą całą istotną dokumentację medyczną. Pamiętajmy, że trzeba wykazać, że stan zdrowia uniemożliwia wykonywanie pracy zarobkowej (samo wykazanie złego stanu zdrowia nie wystarczy). Lekarz orzecznik wydaje orzeczenie o niepełnosprawności na podstawie badania oraz dokumentacji medycznej. Orzeczenie o niepełnosprawności może zostać wydane tylko na podstawie dokumentacji medycznej, jeśli lekarz uzna ją za wystarczającą.

Jeśli lekarz orzecznik wzywa nas na badanie, to możemy ubiegać się o zwrot kosztów przejazdu (§ 46 Rozporządzenia w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń).

Po badaniu przez lekarza orzecznika otrzymamy orzeczenie (zazwyczaj pocztą), z oznaczeniem stopnia niezdolności do pracy i okresu w jakim ta niezdolność powstała.

Jeśli lekarz orzecznik wydał orzeczenie z którym się nie zgadzamy (np. uważamy, powinien być orzeczony wyższy stopień niezdolności do pracy, albo, że niezdolność do pracy powstała w innym okresie niż to określił lekarz) mamy prawo wnieść sprzeciw od orzeczenia do komisji lekarskiej ZUS, w ciągu 14 dni od dnia doręczenia tego orzeczenia (art. 12, 14 Ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Warto dokładnie zapoznać się z treścią tego orzeczenia, gdyż w dużej mierze od niego zależy, czy nabędziemy prawo do renty. Jeśli nie wniesiemy od niego sprzeciwu, tylko będziemy czekać na wydanie decyzji, może być za późno na uzyskanie prawa do renty.

Przywrócenie prawa do renty

Prawo do renty, które ustało z powodu ustąpienia niezdolności do pracy, podlega przywróceniu, jeżeli w ciągu 18 miesięcy od ustania prawa do renty ubezpieczony ponownie stał się niezdolny do pracy (art. 61 Ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Renta wyjątkowa

Renta wyjątkowa jest świadczeniem finansowym, o które możemy ubiegać się wtedy, gdy z jakiś ważnych przyczyn nie nabyliśmy uprawnień do renty z tytułu niezdolności do pracy lub emerytury albo osoba, po której mamy uzyskać rentę rodzinną z ważnych powodów nie spełniała wymaganych warunków. Istotne jest jednak podleganie, chociaż przez jakiś czas, systemowi ubezpieczeń społecznych.

Jest to świadczenie przyznawane uznaniowo. Oznacza to, że nie ma szczegółowo określonych zasad i kryteriów przyznawania tego typu świadczeń.

Są dwa rodzaje rent przyznawanych w szczególnym trybie:

Przyznawane przez Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych (art. 83 Ustawy o emeryturach i rentach z FUS)

Przyznawane przez Prezesa Rady Ministrów, czyli premiera rządu Rzeczpospolitej Polskiej (art.82 Ustawy o emeryturach i rentach z FUS)

Świadczenie przyznawane przez Prezesa ZUS

Osoba, która nie spełnia warunków do uzyskania emerytury lub renty określonych w ustawie o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych może zwrócić się z wnioskiem do Prezesa ZUS o przyznanie emerytury lub renty w drodze wyjątku.

Aby uzyskać tego typu świadczenie we wniosku należy wykazać:

szczególne okoliczności z powodu, których nie nabyliśmy prawa do "zwykłej" emerytury lub renty. W przypadku ubiegania się o rentę rodzinną, należy wykazać szczególne okoliczności w wyniku których zmarła osoba, po której mamy uzyskać rentę, nie spełniała kryteriów;
niemożność podjęcia pracy lub innej działalności zarobkowej z powodu naszej całkowitej niezdolności do pracy lub wieku;
brak niezbędnych środków utrzymania.

Wszystkie wymienione przesłanki muszą występować łącznie, co oznacza, iż brak środków do życia nie jest wystarczającym warunkiem uzyskania świadczenia w drodze wyjątku (orzeczenie NSA II SA 4189/01 z dnia 15.04.2002). Ponadto sytuacja, w jakiej się znaleźliśmy powinna mieć charakter stały (Wyrok NSA II SA 3741/01 z dnia 5.04.02 r.).

Istotne jest również wykazanie się jakimkolwiek okresem ubezpieczenia z tym im dłuższy jest okres kiedy były odprowadzane składki na ubezpieczenie społeczne tym większe szanse uzyskania renty w drodze wyjątku (Wyrok NSA II S.A. 3028/00 z dnia 28.03.01 r.).

Procedura ubiegania się o rentę wyjątkową od Prezesa ZUS

Aby uzyskać świadczenie w drodze wyjątku trzeba złożyć wniosek do Prezesa Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. We wniosku należy odnieść się do wszystkich trzech przesłanek, które zostały wymienione w części pierwszej niniejszego opracowania. Jeśli Prezes ZUS wyda decyzję pozytywną świadczenie zostanie przyznane nam od momentu wydania decyzji. (Orzeczenie WSA z 9.03.05r. nr II Sa/Wa 1891/04).

Świadczenie to może być przyznane na czas określony.

Jeśli otrzymamy decyzję negatywną możemy w ciągu 14 dni zwrócić się do prezesa ZUS o ponowne rozpatrzenie wniosku. Jeśli i tym razem Prezes ZUS nie przychyli się do naszej prośby możemy w ciągu 30 dni złożyć skargę na niniejszą decyzje do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. (art. 52 i 53 Ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi). Skargę składa się za pośrednictwem Prezesa ZUS (00-701 Warszawa ul. Czerniakowska 16). Wojewódzki Sąd Administracyjny sprawdzi czy Prezes ZUS rozpatrzył sprawę wnikliwie, a jeśli stwierdzi niedopatrzenia ze strony ZUS przekaże sprawę do ponownego rozpatrzenia, nie będzie jednak orzekał o prawie do renty.

Renta wyjątkowa przyznawana przez Prezesa Rady Ministrów – Premiera

Premier może przyznać w szczególnie uzasadnionych przypadkach emeryturę lub rentę.

Warunki uzyskania takiego świadczenia jak i jego wysokość mogą być inne niż w przypadku emerytury czy renty przyznawanej w drodze wyjątku przez Prezesa ZUS.

Aby uzyskać tego typu świadczenie należy wykazać się wybitnymi zasługami na niwie zawodowej, artystycznej, społecznej lub politycznej. Ponadto świadczenie takie może być przyznane w związku z jakimś wyjątkowym zdarzeniem losowym. (orzeczenie WSA z dnia 14.06.2005 nr II SA/Wa 1954/04; orzeczenie WSA z nia 6.06.05r. nr II SA/Wa 14405)

Przepisy nie określają, jakie konkretne kroki należy podjąć aby uzyskać to świadczenie. Z orzeczenia Sądu Najwyższego (17.11.1992r. II URN 49/92) wynika, iż są to świadczenia przyznawane w drodze indywidualnej decyzji Premiera, ale odmowa przyznania świadczenia powinna być uzasadniona (Orzeczenie WSA z dnia 3.10.05 r. nr II SA/Wa 1308/05).

Renta z tytułu niezdolności do pracy a uzyskiwanie dochodów z pracy

Osoby mające orzeczeniu o niezdolności do pracy mogą podejmować pracę zarobkową. Nawet orzeczenie o całkowitej niezdolności do pracy, nie jest zakazem wykonywania pracy.

Ubezpieczony, który cierpi na chorobę zawodową może otrzymywać rentę i wykonywać inną pracę, pod warunkiem, że nie wykorzystuje w niej kwalifikacji, które stracił w wyniku choroby. Ubezpieczony, który jest częściowo niezdolny do pracy w wyniku choroby zawodowej, może otrzymywać rentę i pracować na stanowisku o niższych zarobkach i kwalifikacjach.

(wyrok Sądu Najwyższego, sygn. akt: II UK 264/08)

Podejmowanie pracy i osiąganie z tego tytułu zarobków ma wpływ na otrzymywanie renty z ZUS, gdyż może powodować jej zmniejszenie a nawet zawieszenie.

Aby renta nie uległa zmniejszeniu lub zawieszeniu rencista może zarobić do 70% przeciętnego wynagrodzenia miesięcznie (wysokość przeciętnego wynagrodzenia zmienia się co kwartał). Obecnie kwota 70% przeciętnego wynagrodzenia wynosi 2238,00 zł (od 1 września do 30 listopada 2010 r.)

O zmniejszeniu lub zawieszeniu renty decydują zarobki z całego roku i poszczególnych miesięcy.

Przychody między 70% a 130% przeciętnego wynagrodzenia powodują zmniejszenie renty. Świadczenie ulega zmniejszeniu o kwotę przekroczenia.

Przychody przekraczające 130% przeciętnego wynagrodzenia powodują zawieszenie renty (art.104 ust.7 Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych).

130% przeciętnego wynagrodzenia wynosi 4157,30 zł (od 1 września 2010 r).

Kwoty graniczne ustane są przez Prezesa ZUS, który ogłasza ich wysokość (art.104 ust.10p.2 Ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych). Informację o aktualnych kwotach można znaleźć w oddziałach ZUS i na stronach internetowych – www.zus.pl.

Uwaga:

Pod uwagę bierze się zarobki brutto.

Rodzaje przychodów powodujące zmniejszenie lub zawieszenie renty

Osiąganie następujących przychodów może wpłynąć na zmniejszenie lub zawieszenie świadczenia:

przychody z tytułu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej, prowadzenia pozarolniczej działalności, czyli każdej działalności podlegającej obowiązkowi ubezpieczenia społecznego,
świadczenia takie jak: zasiłek chorobowy, macierzyński, opiekuńczy, świadczenie rehabilitacyjne i wyrównawcze – zasiłek i dodatek wyrównawczy, wynagrodzenie za czas niezdolności do pracy wypłacane na podstawie Kodeksu Pracy.

Do dochodów nie wlicza się umów o dzieło, honorariów z tytułu działalności twórczej i artystycznej (art. 104 ust.1-6 Ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Zawieszeniu ani zmniejszeniu bez względu na wysokość osiąganego przychodu nie podlegają emerytury osób, które osiągnęły wiek: 60 lat kobiety, 65 lat mężczyźni (art. 103 ust. 2 ustawy o emeryturach i rentach z FUS).

Według planowanego projektu ustawy o nowych rentach kapitałowych (jesienią ma być wniesiona do laski marszałkowskiej), która ma zacząć obowiązywać już od stycznia 2011 r., mają zostać zniesione limity dorabiania.

Podstawa prawna

Ustawa o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2004, Nr 39, poz. 353, z późn. zm.).

Rozporządzenie Rady Ministrów w sprawie postępowania o świadczenia emerytalno-rentowe i zasad wypłaty tych świadczeń (Dz. U. z 1983, Nr 10, poz. 49).

Inne poradniki / strony www

Informator ZUS na temat renty z tytułu niezdolności do pracy (zawiera informacje na temat wysokości minimalnej renty, kwot granicznych itp.) http://zus.pl/default.asp?p=4&id=400#p703

Dodatkowe informacje zawiera poradnik dostępny na stronie Rzecznika Praw Obywatelskich www.codziennikprawny.pl/strona/swiadczenia_spoleczne

Poniżej znajdują się informacje przygotowane przez doradców z warszawskiego BPO, dotyczące ułatwień i ulg dla osób niepełnosprawnych.