Wykład 8. OKRES DORASTANIA

CZAS BURZY I NAPORU?

1. MOŻLIWOŚCI POZNAWCZE

- Wzrost refleksyjności i krytycyzmu;

- Uniezależnienie się od sądów innych ludzi

- Formułowanie własnych ocen ludzi i zdarzeń

- Egocentryzm młodzieńczy:

EGOCENTRYZM A STADIUM ROZWOJU

1. Egocentryzm dziecka ma poziomie sensomotorycznym (0-2) - nie odróżnia przedmiotów od siebie czyli nie odróżnia przedmiotów od swoich wrażeń zmysłowych;

2. Egocentryzm stadium przedoperacyjnego (2-7) - niezdolność odróżnienia własnego punktu widzenia, własnych myśli od punktu widzenia, myśli innych osób;

3. Egocentryzm stadium operacji konkretnych (7-11) - niezdolność rozróżnienia spostrzeganych zdarzeń od konstrukcji umysłowych. Dziecko nie potrafi myśleć niezależnie od percepcji. Nie zdaje sobie sprawy z różnic między myślą a spostrzeżeniem. Nie potrafi zweryfikować hipotezy opartej na założeniach niezgodnych z percepcją (np. biały węgiel);

d.c. egocentryzmu

4. EGOCENTRYZM OKRESU DORASTANIA:

- niezdolność rozróżnienia własnego świata od świata istniejącego w rzeczywistości;

- upojenie mocą logicznego rozumowania;

- przyznawanie słuszności racjom wynikającym z logicznego rozumowania;

- przekonanie, że świat powinien podporządkować się raczej schematom logicznym niż rzeczywistości - prowadzi to do idealistycznego krytycyzmu społecznego: w rozumowaniu i ocenie świata brane są pod uwagę zasady logiki, nie uwzględniane są rzeczywiste ludzkie zachowania i realne ich powody, które często nie mają nic wspólnego z logiką, np. nie zabijaj, nie pal, nie pij; brak zrozumienia, że dylematy ludzkie są czymś więcej niż tylko logicznymi problemami.

d.c. egocentryzmu

- Idealizm egocentryczny (fałszywy) okresu dorastania stopniowo zmienia się w idealizm nieegocentryczny: oznacza to, że egocentryzm zostaje zaadaptowany do rzeczywistości i uznaje logiczną i nielogiczną złożoność problemów.

-- Ale może to nastąpić, gdy dorastający włączy się w realne stosunki społeczne (praca!). Wtedy staje się możliwe dopasowanie swojego rozumowania i inteligencji do świata jakim jest, a nie do świata, jaki powinien być.

- Idealistyczne reformatorstwo: skłonność do reformowania społeczeństwa - społeczeństwo poddawane jest surowej krytyce i formułowane są marzenia o lepszym, bardziej logicznym świecie, a także podejmowane są działania reformatorskie.

d.c. egocentryzmu

- - - Fazy rozwoju idealizmu młodzieńczego:

1. Poszukiwanie idealnego wzorca wśród konkretnych obiektów (chłopcy - kult bohatera, dziewczęta - adoracja.

2. Koncepcja doskonałej rzeczywistości: twórcza wizja świata i swojej w nim roli (wrażliwość na krzywdę, solidaryzowanie się ze słabymi i krzywdzonymi).

d.c. egocentryzmu

- Nowe typy myślenia egocentrycznego wg Elkinda

- ZŁUDZENIE WIDOWNI: przeświadczenie jednostki, że inni ludzie są zaabsorbowani jej wyglądem i zachowaniem (np. wandalizm);

- MIT O WŁASNEJ OSOBIE: wiara w to, że normalne prawa natury, które odnoszą się do innych, nie mają zastosowania do siebie (wynika to z przeświadczenia o własnej nieśmiertelności i niezwykłości) - skłonność do zachowań ryzykownych.

2. ROZWÓJ MORALNY

TEORIA ROZWOJU MORALNEGO L.KOHLBERGA

- Teoria ontogenetyczna;

- Zmiany w strukturze sądu moralnego dają podstawę do opisu rozwoju rozumowania moralnego;

- Centralne pojęcie z dziedziny moralności wg Kohlberga to sprawiedliwość (Sokrates, Platon, Arystoteles);

- Moralność jako sprawiedliwość najlepiej odzwierciedla uniwersalne aspekty tej dziedziny rzeczywistości;

- Dwa komponenty w ocenie rozumowania:

1. Komponent treści moralnej: odpowiedź na pytanie, co bohater historyjki powinien zrobić. Treść odpowiedzi uzależniona od doświadczeń w sytuacjach moralnych;

2. Komponent perspektywy społecznej: odpowiedź na pytanie, dlaczego. Wskazuje, jaki punkt widzenia został przyjęty przy podejmowaniu decyzji moralnej. Ta odpowiedź ujawnia poziom rozumowania moralnego.

- PERSPEKTYWA WŁASNA

- PERSPEKTYWA INNYCH

- PERSPEKTYWA SPOŁECZEŃSTWA JAKO CAŁOŚCI

I. POZIOM PRZEDKONWENCJONALNY (do 12 r.ż.)

• Rozumowanie moralne opiera się na założeniu, że jednostki muszą zaspokajać swoje potrzeby.

Stadium 1. Unikanie kary i posłuszeństwo

- sądy na temat tego, co jest poprawne bądź naganne, bazują na fizycznych skutkach działania;

- jeśli po czynie nastąpi kara, czyn był niedopuszczalny, jeżeli kara nie nastąpiła - czyn jest poprawny;

- posłuszeństwo wobec dorosłych jest zachowywane dla własnego dobra, gdyż dorośli dominują nad dzieckiem.

MORALNOŚĆ WYWODZI SIĘ WŁADZY I AUTORYTETU

c.d. Rozwój moralny

Stadium 2. Własny interes, indywidualizm, cel instrumentalny, wymiana.

- dziecko przestrzega zasady, że powinno się robić to, co zostanie nagrodzone, a unikać tego, za co spotka kara - NAIWNY HEDONIZM: jeżeli czyn przynosi przyjemne efekty, pozytywne uczucia - to czyn ten jest dobry;

- początek zainteresowania innymi osobami, ale z perspektywy przewidywanych korzyści osobistych: „pomóż mi, więc ja ci też pomogę”.

MORALNOŚĆ TO TROSZCZENIE SIĘ O SIEBIE

c.d. Rozwój moralny

II. POZIOM KONWENCJONALNY (13-16 R.Ż.)

Rozumowanie moralne odchodzi od uwzględniania zewnętrznych skutków i osobistych korzyści na rzecz sądów opartych na regułach i normach grupy.

- Widzenie sytuacji z perspektywy innych: dobre lub złe jest to, co grupa uważa za dobre lub złe;

- Działanie moralne to takie, które odpowiada oczekiwaniom grupy.

Stadium 3. Konformizm interpersonalny, harmonia interpersonalna, stadium dobrego chłopca i dobrej dziewczyny.

- przekonanie, że porozumienie między dwiema osobami jest ważniejsze niż korzyść każdej z nich;

- właściwe zachowanie to takie, które większość ludzi uważa za właściwe;

- dobre zachowanie to takie, które cieszy innych ludzi;

- cenione jest zaufanie, lojalność, podtrzymywanie wzajemnych relacji;

- osąd moralny dokonywany jest tak na podstawie zachowania, jak i intencji.

MORALNOŚĆ OZNACZA ROBIENIE TEGO, ZA CO JEST SIĘ LUBIANYM.

Stadium 4. Prawo i porządek społeczny.

- zwrot ku większej grupie społecznej;

- działanie moralne to działanie zgodne z prawami zdefiniowanymi przez większą grupę społeczną czy społeczeństwo;

- ważniejsze jest utrzymanie porządku społecznego niż potrzeby jednostek;

- moralność opiera się na ścisłym przestrzeganiu praw i wywiązywania się z obowiązków;

- zasady obowiązują wszystkich i zawsze (poza wyjątkami);

- reguły nie są kwestionowane

DOZWOLONE JEST TO, CO JEST ZGODNE Z PRAWEM.

c.d. Rozwój moralny

III. POZIOM POSTKONWENCJONALNY (16-20 r.ż.)

Rozumowanie moralne opiera się na założeniu, że wartości, status i prawa każdej jednostki muszą być chronione;

- Osądy moralne bazują na zasadach wybranych przez jednostkę.

Stadium 5. Umowa społeczna

- początki indywidualnie dobranych zasad;

- reguły, prawa i normy są postrzegane jako istotne, aby zagwarantować sprawiedliwość;

- przyjmowany jest punkt widzenia wszystkich jednostek żyjących w danym systemie społecznym;

- każdy ma prawo do istnienia;

- prawo ma chronić jednostkę, a nie ograniczać jej praw;

- zachowanie, które szkodzi społeczeństwu jest złe, nawet jeśli jest legalne.

PRAWA CZŁOWIEKA SĄ WAŻNIEJSZE OD INNYCH PRAW.

Stadium 6. Uniwersalne zasady etyczne

- sądy moralne dokonywane są z perspektywy własnych zasad uczciwości i sprawiedliwości;

- przyjmuje się, że istnieją uniwersalne zasady moralne: sprawiedliwość i godność człowieka, które są poza prawem;

- życie ludzkie jest wartością najwyższą.

MORALNOŚĆ JEST SPRAWĄ WŁASNEGO SUMIENIA

c.d. Rozwój moralny: ETYKA TROSKI I OPIEKI C.Gilligan a problem płci.

1. Etyka sprawiedliwości cechująca mężczyzn;

2. Etyka troski i opieki cechująca kobiety.

Przyczyny: odmienne wzorce socjalizacji

- kobiety zachęcane są do odpowiedzialności i opieki

- a mężczyźni socjalizowani w kierunku moralności praw, autonomii, wolności oraz szacunku dla praw;

- męskość definiowana jest przez separację;

- a kobiecość przez przywiązanie;

- tożsamość płciowa mężczyzn zagrożona jest przez bliskość;

- tożsamość kobieca zagrożona jest przez separację.

Etapy rozwoju moralnego wg Gilligan

Poziom 1. Przetrwanie (troska o siebie)

Poziom 1,5. Przejście od przetrwania do odpowiedzialności

Poziom 2. Konwencjonalne dobro i troska o innych

Poziom 2,5. Przejście od perspektywy konwencjonalnej opieki do perspektywy refleksyjnej prawdy o wzajemnych relacjach

Poziom 3. Etyka opieki - opiekowanie się tak sobą, jak innymi.

Szerszy opis stadiów w koncepcji Gilligan

POZIOM 1: Przyjęta perspektywa: troska o siebie dla zapewnienia przetrwania i osobistego szczęścia. Brak dowodów na troskę o innych.

POZIOM 1,5: Przejście od przetrwania do odpowiedzialności. Pojawia się pewne zainteresowanie innymi ludźmi, ale przetrwanie jest najważniejszym celem.

POZIOM 2: Konwencja dobroci, troski o innych. Przyjęta perspektywa: odpowiedzialność, obowiązek, zobowiązanie. Wyznaczana przez: społeczne wartości i konwencjonalnie definiowaną dobroć jako: samopoświęcanie się dla dobra innych.

POZIOM 2,5: Przejście od perspektywy konwencjonalnej opieki do perspektywy refleksji i prawdy o wzajemnych relacjach. Przejście od koncentracji na dobroci do szczerości i prawdy. Rozważenie relacji pomiędzy dobrocią wobec innych a własnymi kosztami.

POZIOM 3: Etyka opieki - opiekowanie się zarówno sobą, jak i innymi. Osiągana jest równowaga pomiędzy egoizmem a odpowiedzialnością. Dokonywany jest samodzielny wybór pod wpływem wewnętrznych kryteriów dobra.

INNE TEORIE ROZWOJU MORALNEGO

- teorie biologiczne (natywistyczne): moralność wyrasta z wrodzonych dyspozycji emocjonalnych cechujących gatunek ludzki. EMPATIA - zdolność współdoznawania radości i smutku drugiej osoby, występuje już w pierwszym tygodniu życia; przed 2 r.ż. dzieci potrafią pocieszać innych; wcześnie pojawia się wstyd, poczucie winy i oburzenie; dzieci wyposażone są w życzliwość wobec bliskich i gotowość do negatywnego reagowania na niesprawiedliwość.

- teorie akcentujące rolę uczenia się

dzieci przyswajają normy i wartości rządzące zachowaniem poprzez obserwację, naśladowanie i system nagradzania. Zachowania moralne zależą od kontekstu, w którym występują i zmieniają się wraz ze zmianą kontekstu, niezależnie od deklarowanych przekonań (np. nieuczciwe zachowania dzieci występowały w zależności od przypuszczenia, czy zostaną przyłapane).

- teorie wiążące rozwój moralny z intelektualnym: cnota i występek to sprawa świadomego wyboru (Piaget, Kohlberg)

Podejście do moralności Wiliama Damona

- Zasady moralne wykorzystywane przez jednostkę do określenia samej siebie to TOŻSAMOŚĆ MORALNA.

Tożsamość moralna wyznacza:

- co dana osoba uważa za właściwe postępowanie;

- z jakich powodów zdecydowałaby o danym postępowaniu.

- Wiara w te same podstawowe ideały jest wspólna wszystkim dorosłym; różnica między ludźmi pojawia się przy ich wcielaniu.

- Świadomość moralna nie wystarcza do podjęcia działań moralnych.

Inne problemy związane z rozwojem moralnym

KONFORMIZM - podporządkowanie się gotowym wzorom i schematom postępowania, dopasowywanie się do grupy i opinii większości.

Rygoryzm moralny - ujmowanie określonych powinności jako bezwyjątkowych, od których nie należy odstępować:

- najwyższy poziom rygoryzmu moralnego - 7-11 r.ż.

- obniżanie się poziomu rygoryzmu do 20 r.ż.

- od 20 r.ż. - rygoryzm wzrasta

3. Inne cechy funkcjonowania w okresie adolescencji

- ROMANTYZM MŁODZIEŃCZY - pragnienie doznawania piękna i wzruszeń

- NEGATYWIZM MŁODZIEŃCZY - upór, zaprzeczanie, arogancja

- POTRZEBA CZYNU - pragnienie nadzwyczajnych czynów

Poszukiwanie własnej tożsamości: TEORIA ERIKSONA

1. UFNOŚĆ - NIEUFNOŚĆ

2. AUTONOMIA - WSTYD

3. INICJATYWA - WINA

4. PRACOWITOŚĆ - NIŻSZOŚĆ

5. TOŻSAMOŚĆ - POMIESZANIE RÓL

6. INTYMNOŚĆ - IZOLACJA

7. GENERATYWNOŚĆ - STAGNACJA

8. INTEGRACJA - ROZPACZ