Plan Pracy

I - Wstęp

II - Rozwinięcie

2.1 - Pojęcie Dawki

2.2 - Rodzaje dawki

2.3 - Pojęcie indiosynkrazji

2.4 - Kryteria ekspozycji ludzi na trucizny

2.5 - Zależność zatrucia od dawki

2.6 - Wielkości dawki

2.7 - Czynniki wpływające na toksyczność substancji chemicznych

III - Zakończenie

VI - Bibliografia:

I - Wstęp

Toksykologia jest to nauka o truciznach i ich wpływie na organizm, jej zadaniem jest współdziałanie z innymi naukami w celu ustalania optymalnych warunków dla życia ludzi i zwierząt. Bada związki chemiczne oraz ich szkodliwy wpływ na organizmy w celu oceny stopnia niebezpieczeństwa. Zajmuję się także opracowaniem metod leczenia, zapobieganie i rozpoznawania zatruć. Aby doszło do zatrucia niezbędna jest substancja trująca, zwana trucizną. Istotnym elementem wpływającym na działanie trucizny jest jej ilość, tak zwana - dawka.

II - Rozwinięcie

2.1 - Pojęcie Dawki

Dawka to ilość określonej trucizny, z którą ciało ma do czynienia. Wielkość ta jest ważna, jednak większą uwagę trzeba skupić na ilości trucizny, która została przyjęta przez ciało (tj. zaabsorbowana w organizmie) czyli dawki przyjętej, jak też na ilości wchłoniętej przez organ docelowy czyli dawki efektywnej. Dawka efektywna, więc biorąca udział w intoksykacji, będzie zależeć od sposobu interakcji między tkankami organizmu i związkiem chemicznym.

Do scharakteryzowania siły działania trującego danej substancji lub dla określenie efektu toksycznego wywołanego przez truciznę w ustroju służy pojęcie dawki.

2.2 - Rodzaje dawki

W zależności od wywoływanych przez substancje toksyczne skutków rozróżnia się następujące dawki:

*Dawka minimalna - graniczna lub dawka progowa - Jest to ilość substancji, która wywołuje pierwsze spostrzegalne skutki biologiczne. Nazywamy to progiem działania, który jest zdefiniowany jako najmniejszy poziom narażenia lub najmniejsza dawka, które powodują zmiany biochemiczne, prze­kraczające granice przystosowania homeostatyczne. W przypadku substancji nie kancerogennych teoretycznie, możliwość istnienia dawki progowej substancji może być uzasadniona na podstawie znajomości mechanizmów i efektów oraz procesów biologicznych warunkujących utrzymanie homeostazy organizmu.

*Dawka lecznicza - Wykazuje działanie farmakoterapeutyczne i nie wywołuje zakłóceń w przebiegu procesów fizjologicznych w poważnym stopniu.

*Dawka toksyczna (DT) - wywołuje objawy zatrucia oraz odwracalne zaburzenia czynnościowe organizmu.

*Dawka śmiertelna (DT, LD)-powoduje śmierć wskutek trwałego uszkodzenia ważnych dla życia ośrodków.

Rozpatrując dawkę jako podstawowy czynnik decydujący o efekcie działania trucizny, w przypadku organizmu ludzkiego stwierdzono możliwość częściowego „przyzwyczajenia się” go do trucizny, nie mniej nawykowe zażywanie trucizny, jak i wieloletnia na nie ekspozycja z reguły wywołują głębokie zmiany w czynnościach przewlekłych. Zwiększenie dawki zażywanej umyślnie czy tej, na którą niezależnie jest narażony organizm, daje najczęściej objawy ostrego zatrucia.

2.3 - Pojęcie indiosynkrazji

Przeciwieństwem do przyzwyczajenia się na przyjmowanie trucizn jest zjawisko nazywane idiosynkrazją. Jest to objaw specyficznego uczulania osobników na substancje trującą, ujawniająca się poprzez indywidualną wrażliwość na zatrucia. Podobnym zjawiskiem jest zjawisko określane mianem alergii, które występuje, gdy organizm jest uczulony na ponowny kontakt.

2.4 - Kryteria ekspozycji ludzi na trucizny

Okres podawania dawki jest oczywiście bardzo ważny. Aby scharakteryzować ekspozycję ludzi na trucizny przyjęto następujące kryteria:

*Ostra - jeden dzień

*Podostra - dziesięć dni

*Przewlekła - dwa tygodnie do siedmiu lat

*Chroniczna - siedem lat do okresu trwania całego życia

2.5 - Zależność zatrucia od dawki

Rozmiary efektów zatrucia nie zależą tylko od dawki lecz również od indywidualnej odporności organizmu. Ta z kolei zależy głównie od wieku, płci, diety, stanu zdrowia, genetyki, wcześniejszych kontaktów z analizowaną trucizną i innymi czynnikami szkodliwymi. Również inne uwarunkowania są istotne, gdyż pomimo ścisłego utrzymania wyżej wymienionych uwarunkowań na porównywalnym poziomie u zwierząt laboratoryjnych i tak obserwuje się zróżnicowane objawy reakcji toksycznej na taką samą dawkę trucizny.

Częstotliwość wystąpienia określonego zatrucia w populacji badanej rejestruje się w funkcji wielkości dawki. Wyznaczoną zależność nazywamy zależnością dawka-reakcja. Klasycznym przykładem badania zależności dawka-reakcja jest eksponowanie populacji organizmów żywych na coraz większe dawki substancji toksycznej.

Pomysł prowadzenia takich eksperymentów ogłoszony został już w 1927 wraz z propozycją wprowadzenia pojęcia średniej dawki śmiertelnej (LD50). Wyrażana jest ona zwykle w mg/kg wagi ciała i określa dawkę trucizny, przy której przy życiu pozostaje najwyżej 50% organizmów. Uważa się ją czasem za miernik zależności dawka-odpowiedź, gdyż ujawnia odpowiedź w relacji zerojedynkowej (tj. żywy lub martwy). Analogiczna wielkość dla trucizn wdychanych zwana jest średnim stężeniem śmiertelnym (LC50), gdzie dawka zastąpiona jest stężeniem substancji obecnej we wdychanym powietrzu.

Nie można określić precyzyjnie wartości granicznej dawki dla trucizny. Można podać wartości przybliżone, które wynikają z analizy badań epidemiologicznych i doświadczeń na zwierzętach. Praktyczne oceny zagrożenia opierają się często na ograniczonych doświadczeniach ze zwierzętami, w których zadaniem jest określenie najwyższej dawki nie powodującej jeszcze zatrucia, zwanej Dawką o Niewidocznym Wpływie (NOEL).

2.6 - Wielkości dawki

Wyróżniamy dwie stosowane wielkości:

LOEL (Najniższa Dawka Ujawnienia) - najniższa dawka badana, dla której zaobserwowano efekt działania czynnika. Zwykle jest stosowana kiedy w doświadczeniu wszystkie dawki wywołały efekt.

LOAEL (Najniższa Dawka Ujawnienia Zatrucia) - wersja LOEL, specjalnie używana kiedy ujawnione działania czynnika toksycznego są szkodliwe dla organizmu badanego.

2.7 - Czynniki wpływające na toksyczność substancji chemicznych

Czynniki wpływające na toksyczność substancji chemicznych dzielimy na:

*fizykochemiczne

-rozpuszczalność

-temperatura wrzenia i parowania

-wielkość cząstek

*biologiczne

-wiek, rozwój osobniczny

-płeć

-hormony i czynniki genetyczne

-czynniki środowiskowe

-promieniowanie

III - Zakończenie

Reasumując wielkość przyjętej przez organizm dawki jest bardzo ważna. W zależności od wywołanych przez toksyny skutków rozróżniamy kilka rodzajów dawek. Równie ważny jest okres podania dawki, dzięki niemu możemy przyporządkować ją do danej grupy. Ważną zależnością rozmiaru zatrucia jest odporność organizmu. Precyzyjne określenie wartości granicznej dawki dla substancji trującej jest nie możliwe. Wiele czynników ma bezpośredni wpływ na toksyczność danej substancji.

VI - Bibliografia:

[1] Hanke J., Piotrowski J.K.: Biochemiczne podstawy toksykologii. PZWL, Warszawa 1984

[2] Sieńczuk W: Toksykologia. PZWL, Warszawa 1994