Budowa Geologiczna Polski
Historia
Prekambr:
Rezultaty zachodzących w erze prekambryjskich procesów geologicznych w obecnym obrazie Polski są niemal niewidoczne. Powstaje wówczas podłoże platformy wschodnioeuropejskiej – najstarsza geologicznie część Europy i Polski zarazem. Najbardziej skrajna część platformy wschodnioeuropejskiej to obszar Polski północno-wschodniej. Platforma prekambryjska to sztywny cokół skał prekambryjskich (magmowych, przeobrażonych, krystalicznych) przykryty skałami osadowymi. W Polsce warstwa skał osadowych przykrywających skały prekambryjskie ma grubość od 350 do 3000 metrów.
Jedynym miejscem gdzie skały prekambryjskie wychodzą na powierzchnię w Polsce to gnejsy prekambryjskie w Górach Sowich w Sudetach – jest to blok skał prekambryjskich, uformowany właśnie w prekambrze, ale wydźwignięty na powierzchnię znacznie później.
Era paleozoiczna:
Kambr, ordowik i początek syluru to okresy względnego spokoju tektonicznego i gromadzenia się osadów na dnie zbiorników wodnych. Morza pokrywały wówczas prawie cały obszar obecnej Polski. Skały które powstawały w tym okresie można znaleźć w podłożu geologicznym naszego kraju albo obserwować na powierzchni w Górach Świętokrzyskich i Górach Kaczawskich.
Dopiero przełom syluru i dewonu to okres gwałtownych zmian na naszych ziemiach – to orogeneza kaledońska.
Morze ustąpiło i na znacznych obszarach doszło do wypiętrzenia się Gór Kaczawskich, Izerskich, Masyw Śnieżnika, Gór Świętokrzyskich.
Po kolejnych transgresjach i regresjach morza dochodzi w karbonie do następnej orogenezy – hercyńskiej. Trwa ona około 140 milionów lat. W zachodniej i środkowej części Sudetów wystąpiły potężne intruzje magmowe a w części wschodniej silne ruchy fałdowe i wznoszące. Odmłodzeniu uległy także stare i zniszczone już wówczas przez erozję Góry Świętokrzyskie. W płytkich zapadliskach na obszarze dzisiejszej Wyżyny Śląskiej, Wyżyny Lubelskiej i w kotlinie na przedpolu Sudetów osadzały się ogromne pokłady roślinności – jest to początek tworzenia się pokładów węgla kamiennego w Polsce.
W permie okresie kończącym erę paleozoiczną większa część Polski to ląd suchy, pustynny. Część północno-zachodnia jest zalan płytkim morzem które szybko wysycha. Pozostałością permu są pokłady rud miedzi na Nizinie Śląskiej (zagłębie Głogowa, Lubina, Legnica), pokłady soli i gipsów na obszarach Polski północno-zachodniej i środkowej
Era mezozoiczna:
Era ta zaczęła się od wielokrotnych transgresji i regresji morza na obszarze dzisiejszej Polski.
Trias to okres zarówno okresy suche jak i zalewy ciepłego płytkiego morza. Ze szczątków organizmów morskich powstały pokłady wapieni i dolomitów na przedpolu Sudetów, Gór Świętokrzyskich i na Wyżynie Śląskiej.
Jura – większość obszaru Polski to morze. Osadzają się róznego rodzaju wapienie i inne skały osadowe. Obecnie można je odnaleźć w Jurze Krakowsko-Częstochowskiej w Tatrach Zachodnich i Pieninach.
Kreda – to okres kolejnych transgresji i regresji morskich. Na zalanych ciepłych morzach osadzały się piaskowce, margle, gipsy i wapienie.
W kredzie ruchy górotwórcze które zastały zapoczątkowane w triasie i jurze docierają do środkowej Europy. W ich rezultacie w południowej części Polski powstaje głębokie morze. Pod koniec kredy miała miejsce orogeneza alpejska.
Szczególną odmianą wapieni pochodzących z okresu kredowego jest tzw. Kreda pisząca, skała bardzo krucha, miękka i niemal całkowicie biała.
W erze mezozoicznej wystąpiły kilkakrotne ruchy gorotwórcze jako wstęp do orogenezy alpejskiej,
Era kenozoiczna:
To najmłodsza z er – trwa od 65 milionów lat temu do dziś. Jej wpływ zatarł większość śladów po wcześniejszych epokach, a osady kenozoiczne przykryły na większej części powierzchni Polski starsze skały.
Trzeciorzęd – tworzą się grube pokłady węgla brunatnego. Morze oblewające Polskę od południa zostało odcięte przez wypiętrzające się Karpaty. W gorącym klimacie morze wyschło pozostawiając pokłady soli w Wieliczce, Bochni oraz pokłady siarki w Kotlinie Sandomierskiej.
Z trzeciorzędu pochodzą również pokłady ropy naftowej i gazu ziemnego w Karpatach (Krosno, Jasło, Gorlice).
W orogenezie alpejskiej nastąpiło: wypiętrzenie się łańcuch Karpat, wypchnięcie ku powierzchni bloku skał magmowych tworzących Tatry Wysokie, wypiętrzenie wapiennych i dolomitowych Tatr Zachodnich i Pienin. Wystąpiło znaczne wypiętrzenie i potrzaskanie uskokami tektonicznymi sztywnego i starego masywu Sudetów.
Młodszy okres kenozoiku to czwartorzęd i jeszcze się nie skończył. Okres bardzo krótki ale pozostawił ślady niemal w całej Polsce.
Era Prekambryjska:
Z tej ery pochodzi fundament krystaliczny platformy wschodnioeuropejskiej, poza obszarem platformy, gnejsy prekambryjskie znajdują się w Górach Sowich.
Era paleozoiczna:
kambr – piaskowce kwarcytowe Gór Świętokrzyskich i wapienie wojcieszowskie w Sudetach
ordowik – ropa naftowa w niektórych częściach platformy wschodnioeuropejskiej,
sylur – rudy niklu i cyny na Dolnym Śląsku, na przełomie syluru i dewonu orogeneza kaledońska, jej ślady widoczne są w części Gór Świętokrzyskich i Sudetach (Kaczawskie, Izerskie, Masy Śnieżnika), utwory orogenezy kaledońskiej wystepuja na powierzchni tylko w niektórych miejscach, utwory te zostały poważnie zniszczone i przemieszczone w wyniku późniejszych fałdowań, jest to zrozumiałe gdyż Kaledonidy nigdy nie znajdowały większych obszarów w tej części Europy, centra tych fałdowań to Wielka Brytania i Góry Skandynawskie, baza surowcowa tych obszarów jest bardzo skromna, skały osadowe łupki ilaste i piaskowce oraz wytworzone w wyniku intruzji magmowych kwarcyty i diabazy, mało zasobne są też rudy magnezu, niklu i żelaza Przedgórza Sudeckiego
dewon – powstały wapienie i marmury Gór Świętokrzyskich i okolic Krakowa oraz kwarcyty w Górach Świętokrzyskich,
karbon – złoża węgla kamiennego Górnego Śląska, Dolnego Śląska, od końca dewonu przez karbon i perm ma miejsce orogeneza hercyńska, powstają granity Karkonoszy, Strzegomia, Strzelina, i Tatr, z okresu formowania się hercynidów mamy wiele cennych kruszców:
dewon szare wapienie Kielc i Chęcin, czarne wapienie Krzeszowickie zwane marmurami,
karbon: węgiel kamienny,
perm: złoża ropy naftowej i gazu ziemnego okolic Krosna Odrzańskiego i Pomorza, złoża miedzi Lubina, Głogowa, Bolesławca, sól kamienna i potasowa Kujaw,
perm - miedź Lubina, Głogowa, Bolesławca, porfiry Krzeszowic
Era mezozoiczna:
trias: wapienie i margle oraz rudy cynku i ołowiu Górnego Śląska, rejon Olkusza i Tarnowskich Gór,
jura: powstały wapienie Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, Tatr, Pienin, oraz rudy żelaza okolic Kielc i Częstochowy,
kreda: wapienie okolic Krakowa, Lublina i Chełma oraz kreda na Wyżynie Lubelskiej, ruchy górotwórcze jako wstęp do orogenezy alpejskiej, tworzą wał kujawsko-pomorski i towarzyszące mu system niecek,
Era Kenozoiczna:
Fałdowanie alpejskie które miało swoją kulminację w trzeciorzędzie objęło całą Europę Południową. W Polsce powstają Karpaty i zapadlisko przedkarpackie. Następuje odmłodzenie Sudetów i Gór Świętokrzyskich.
Na obszarze Polski Karpaty skałdaja się z trzech jednostek: Tatry, Pieniny i Karpaty fliszowe.
Tatry są złożone z krystalicznego trzonu, obudowanego osadami mezozoicznymi i trzeciorzędowymi.
Pomiędzy nimi a Karpatami Zewnętrznymi leżą Pieniny, zbudowane ze skał jury, kredy i trzeciorzędu (głównie z wapieni, zlepieńców, piaskowców).
Karpaty Zewnętrzne są zbudowane z naprzemianległych warstw piaskowców, łupków ilastych i kredy – jest to tzw. flisz karpacki.
W wyniku działań ruchów tektonicznych, orogenezy alpejskiej powstały dwa rodzaje wielkich jednostek strukturalnych ostro rysujących się w rzeźbie naszego kontynentu:
wielki łańcuchy górskie
rozległe zapadliska tektoniczne tworzące się między łańcuchami górskimi oraz na ich przedpolach i wypełnione później młodszymi osadami, często pochodzenia morskiego.
W okresie ostatecznego formowania się Karpat na ich przedpolu powstało zapadlisko przedkarpackie wypełnione wodami morskimi. Morze w warunkach ciepłego i suchego klimatu zanika a na jego dnie powstają złoża soli kamiennej (Bochnia, Wieliczka) i gipsy. Z gipsów tworzą się w późniejszym okresie osadowe złoża siarki (Tarnobrzeg, Staszów, Szydlowiec), na przedpolu Karpat tworzą się ponadto pokłady ropy naftowej i gazu ziemnego (Gorlice, Jasło, Krosno, Mielec, Lubaczów), gipsy w Niecce Nidziańskiej
Trzeciorzęd: flisz karpacki (piaskowce i łupki), powstaje węgiel brunatny,
Czwartorzęd nasunięcie lądolodu