Okres rozbiorow

1. Ruch spiskowy po III rozbiorze

a) Nurt szlachecki.

Zgromadzenie Centralne we Lwowie (Centralizacja)- utworzone wraz z innymi

zgromadzeniami aktem konfederacji z 6 I 1796r. Przywódcy: Walerian

Dzieduszycki,. Program: walka zbrojna na sygnał dany przez Francję, odbudowa

kraju w kształcie przedrozbiorowym. VI 1797r.- zgrupowanie żołnierzy

kościuszkowskich w Mołdawii, wkroczenie płk Joachima Denisko do aust.

Bukowiny w celu sprowokowania Francji do wojny z Austrią, 30VI rozbicie

oddziału pod Dobronowcami. Potem rozbita przez zaborców.

b) Nurt demokratyczny.

Towarzystwo Republikanów Polskich- powstało 1 X 1798r w Warszawie.

Program: walka zbrojna przy poparciu i pomocy Francji lub praca organiczna

(rozwój gospodarki, propagowanie kultury polskiej), odbudowa kraju w formie

wzorowanej na francuskiej konstytucji burżuazyjnej. Popierani przez

T.Kościuszkę. Zawieszenie działalności w 1801r po pokoju w Luneville.

Spisek Godfryda Bartoldiego- grupa konspiracyjna młodzieży polskiej i

niemieckiej, utworzona w Gdańsku. Propagowali idee Wielkiej Rewolucji, lecz

nie propagowali ich wśród ludu. Rozbici wiosną 1797r.

c) Nurt plebejski.

Spisek Franciszka Gorzkowskiego- współpracował z lwowską Centralizacją, w

1796r. utworzył organizację spiskową w dobrach Cisie na Podlasiu, prowadził

agitację powstaniową wśród chłopów, chciał połączyć powstanie

narodowowyzwoleńcze z rewolucją społeczną. Gorzkowskiego aresztowano w

1797r.

2.sprawa polska w epoce napoleońskiej

a) legiony - Po upadku powstania kościuszkowskiego część działaczy polskich

wyemigrowała do Francji, widząc w niej jedyną siłę zdolną przeciwstawić się

zaborcom. Niektórzy z nich zwrócili się do władz francuskich z propozycją

utworzenia jednostek polskich we Francji. Jednak po upadku dyktatury

jakobinów, Dyrektoriat nie był skory do wiązania sobie rąk problemami

polskimi. Stąd też polskich polityków odesłano do Włoch, gdzie oddziałami

francuskimi dowodził generał Napoleon Bonaparte. Poparł on ideę utworzenia

polskich oddziałów wojskowych, ale nie chcąc angażować Francji polecił, aby

odpowiednią umowę podpisano z rządem Republiki Lombardzkiej -

marionetkowego państwa utworzonego w północnych Włoszech pod

protektoratem francuskim. Umowa została zawarta miedzy rządem lombardzkim

a generałem Janem Henrykiem Dąbrowskim 9 I 1797r. Utworzone w ten sposób

Legiony Polskie formalnie wspierały Republikę Lombardzką, a faktycznie

służyły pod komendą francuską. W Legionach znaleźli się polscy emigranci

oraz jeńcy wojenni i dezerterzy narodowości polskiej z armii austriackiej

przebywający we Włoszech. W organizacji Legionów przyjęto wzory

francuskie, w tym także demokratyczne stosunki wewnętrzne. Legiony toczyły

ciężkie walki we wszystkich kampaniach włoskich armii francuskiej od 1797 r.

Henryk Dąbrowski brał udział na czele I Legii w bitwach pod Trebbią (1799r.) i

pod Novi. We wrześniu 1799 r. utworzono także Legię Naddunajską. Trzecia

półbrygada brała udział w walkach na terenie Półwyspu Apenińskiego z

angielskim korpusem ekspedycyjnym, a jej resztki zostały później wcielone do

armii Księstwa Warszawskiego. Ogółem służyło w Legionach około 35 tys.

żołnierzy, z czego około 20 tys. zginęło. Rozejm w Leoben, w kwietniu 1797 r.,

powstrzymał marsz na Wiedeń czy do Galicji, jak to projektował Dąbrowski.

Legiony zostały użyte do tłumienia wystąpień zbrojnych ludu włoskiego

walczącego o niezależność. Zostały tym razem zorganizowane na mocy układu

z Republiką Cisalpińską (przekształcona Lombardzka). W 1798 r. Francuzi

posłużyli się Legionami, aby rozbić państwo papieskie i wypędzić Burbonów z

Neapolu. Dowodzone przez gen. Kniaziewicza oddziały polskie odniosły w tej

kampanii wiele sukcesów,5XII1798r.w bitwie pod Civita Castellana zdobył

twierdzę Gaetę. Po tych sukcesach nastąpiły ciężkie walki z wojskami

austriackimi i rosyjskimi dowodzonymi przez Suworowa, które zaatakowały

północne Włochy. Wojska francuskie, wraz z dzielnie walczącymi legionami,

doznały krwawych klęsk szczególnie pod Magano i nad Trebbią 17-19VI1799r.,

I legia została wybita w 2/3. Podczas kapitulacji Mantui 28 sierpnia 1799r

dowódca francuski zgodził się na wydanie w ręce austriackie Polaków

pochodzenia galicyjskiego. W ostatniej fazie walk w Genui zebrały się już tylko

szczątki wojsk polskich, ok. tysiąca ludzi. Dopiero zagrożona najazdem Francja

zdecydowała się przejąć Legiony na własny żołd i zleciła Dąbrowskiemu

odbudowę legionów włoskich, a Kniaziewiczowi utworzenie nowego Legionu

Naddunajskiego. Wkrótce u boku Francuzów walczyło ok. 9 tyś. Polaków.

Legia Naddunajska walczyła na terenach Niemiec, 3 grudnia 1800 r. w bitwie

pod Hohenlinden otworzyła drogę do Austrii. Legiony Dąbrowskiego

uczestniczyły w odzyskaniu północnych Włoch. Zawierając pokój w Luneville

w 1801 r. Napoleon nie krępował się wcale interesami polskimi, zostawiając

Austrii wolną rękę w środkowej Europie i obiecując jej, jak również Rosji,

niepopieranie wrogów wewnętrznych. Legiony miały przejść ponownie na

służbę Republiki Cisapińskiej. Wywołało to rozłam wśród legionistów. Wielu

poddało się wzorem Kniaziewicza do dymisji, inni myśleli o rozpaczliwych

próbach przebicia się do Galicji. Niektórzy weszli w kontakt z tajnymi siłami

włoskimi, w imię założeń rewolucyjnych przeciwko Napoleonowi. W tej

sytuacji Bonaparte postanowił pozbyć się niewygodnego sojusznika. Część

legionów wysłał w 1802 r. na San Domingo. We Włoszech pozostało aż do

utworzenia Księstwa Warszawskiego ok. 4 tyś. Legionistów na służbie

Republiki Włoskiej. Walczyli oni w latach 1805-1806 z Austriakami pod

Wenecją oraz z Anglikami w Kalabrii. Po zwycięstwie Napoleona Bonapartego

pod Jeną (1806r.), gdy wojska francuskie wkroczyły do Poznania, gen.

Dąbrowski za podpowiedzią Napoleona zorganizował w Wielkopolsce

powstanie przeciw Prusom. Mianowany dowódcą pospolitego ruszenia, a

następnie III Dywizji Wojska Polskiego, zdobył w 1807r. Tczew, oblegał

Gdańsk i walczył pod Frydlandem. Proponował rozszerzyć powstanie na Galicję

i Litwę, ale sprzeciwił się temu Napoleon pozbawiając go dowództwa. Dopiero

po zwycięstwach Napoleona nad Prusami 1807 r. część wojsk wróciła do kraju.

b)xięstwo warszawskie

Na mocy pokoju zawartego w Tylży 7 lipca 1807 r. zostało utworzone nowe

państwo - Księstwo Warszawskie. Objęło ono ziemie II i III zaboru pruskiego, a

z Gdańska zostało utworzone wolne miasto pod zwierzchnictwem francuskim, a

okręg białostocki został przekazany Rosji. W 1809 r. jego obszar został

powiększony o ziemie III zaboru austriackiego, co nastąpiło w wyniku wojny

francusko-austriackiej. Wzięły w niej udział wojska Księstwa Warszawskiego,

które wyparły oddziały austriackie z tych terytoriów po zwycięskiej bitwie pod

Raszynem 19 IV 1809r. 22 VII 1807r.- konstytucja podpisana w Dreźnie-

wprowadzała zasadę równości wszystkich ludzi przed prawem (likwidacja

stanowego sądownictwa), respektowała zasady Kodeksu Napoleona- prawo

wyborcze dla szlachty, mieszczaństwa i chłopów (czynszownicy, młynarze), w

prawie wyborczym ustanowiono cenzus majątkowy. Ludność chłopska na mocy

konstytucji uzyskała osobistą wolność, ale nie posiadała prawa własności do

uprawianej ziemi. Monarcha otrzymał władzę wyk. i inicjatywę ust., mianował 6

ministrów odpowiedzialnych, utworzono Radę Ministrów posiadającą część

władzy monarchy i Radę Stanu projektującą ustawy i kontrolującą administrację

(referendarze i ministrowie), utworzono sejm-złożony z przedstawicieli szlachty

i mieszczaństwa, izba poselska- prawo dyskutowania i uchwalania projektów

przedstawionych przez rząd w zakresie podatków, prawodawstwa i systemu

menniczego; senat- 6 biskupów, wojewodów i kasztelanów mianowanych

dożywotnio, potwierdzali przyjęte prawa jeśli były zgodne z konstytucją;

uchwały musiały mieć sankcję władcy, nie miał inicjatywy ustawodawczej i

jedynie zatwierdzał projekty rządowe; administracja- 6 departamentów

(prefekci), powiaty (podprefekci), mianowani przez króla, szlacheckie organy

samorządowe- rady departamentowe i powiatowe; polityka zagraniczna w

rękach króla; pobyt stałego rezydenta francuskiego świadczył iż Księstwo było

państwem niesuwerennym. Wojska polskie wzięły udział w wyprawie

francuskiej przeciw Rosji w 1812 r. Klęska Napoleona pociągnęła za sobą

upadek Księstwa, które zostało okupowane przez wojska rosyjskie.

3 Geneza i ustrój Królestwa Polskiego

Królestwo Polskie- autonomiczne państwo utworzone decyzją kongresu

wiedeńskiego z ziem byłego Księstwa Warszawskiego w 1815 (bez

Poznańskiego, Bydgoskiego, Podgórza i okręgu krakowskiego). Połączone unią

personalną z Rosją, pierwszym królem Królestwa Polskiego był car Aleksander

I. Dzieliło się na osiem województw, od 1837 na gubernie. Konstytucja

Królestwa Polskiego podpisana 27 listopada 1815 przez cara Aleksandra I i

nadana Królestwu Polskiemu 24 grudnia 1815. Opracowana przez

kilkuosobowy zespół polski, zweryfikowana przez cara i M. Nowosilcowa.

Opierała się w większości na zasadach prawnych przyjętych w Konstytucji

Księstwa Warszawskiego z 1807.Określała Królestwo Polskie jako monarchię

połączoną unią personalną z Rosją (każdy car rosyjski był równocześnie królem

polskim). Król posiadał pełnię władzy wykonawczej oraz kompetencje

ustawodawcze, udzielał także sankcji wykonawczych wszystkim uchwałom

sejmowym. Podczas nieobecności króla jego kompetencje przechodziły na

namiestnika. Władzę wykonawczą w imieniu króla sprawowała Rada Stanu-

organ doradczy namiestnika i organ władzy wykonawczej. Dzieliła się na

Zgromadzenie Ogólne i Radę Administracyjną. Zgromadzenie Ogólne

przygotowywało projekty ustaw i dekretów, wydawało opinie o

funkcjonariuszach administracji, decydowało o oddawaniu urzędników pod sąd

za przestępstwa, rozstrzygało spory z władzami w sprawach podatkowych. W

skład Rady Administracyjnej wchodzili: namiestnik, 5 ministrów i inne osoby

powołane przez króla. Do kompetencji Rady należało przygotowywanie

projektów ustaw i dekretów dla Zgromadzenia Ogólnego, realizowanie

postanowień królewskich w dziedzinie administracji, decydowanie w sprawach

przekraczających kompetencje poszczególnych ministrów. Po wybuchu

powstania listopadowego Rada Administracyjna próbowała przejąć kierowanie

państwem, jednak w grudniu 1830 przekazała swe uprawnienia Rządowi

Tymczasowemu. Od 1832 działała na podstawie Statutu Organicznego jako

samodzielny organ rządowy. 1841 po likwidacji Rady Stanu przejęła część jej

kompetencji. Przeprowadzona w 1861 reforma A. Wielopolskiego i

reaktywowanie Rady Stanu zmniejszyło znaczenie Rady Administracyjnej. 1867

po zniesieniu odrębności Królestwa Polskiego zlikwidowana. Odpowiednikami

Rady Stanu w województwach były komisje z prezesami na czele. Po powstaniu

listopadowym Rada została podporządkowana rosyjskiej Radzie Państwa,

pozbawiono ją również większości posiadanych wcześniej kompetencji

związanych z systemem parlamentarnym. Zniesiona w 1841. Przywrócona w

1861 w ramach reform A. Wielopolskiego, pełniła funkcje zbliżone do stanu z

1815. Zlikwidowana ostatecznie w 1867, w związku ze zniesieniem odrębności

Królestwa.

Konstytucja zapewniała swobody i prawa obywatelskie, m.in. nietykalność

osobistą i majątkową, używanie języka polskiego w życiu publicznym i

urzędach, wolność wyznania, słowa i zgromadzeń, jednak prawa polityczne

przyznawała tylko wybranym grupom społecznym, wyodrębnionym głównie wg

cenzusu majątkowego. W latach 1815-1830 konstytucyjne swobody

obywatelskie poważnie ograniczyła represyjna polityka naczelnego wodza armii

Królestwa Polskiego, wielkiego księcia Konstantego.

Wydany po upadku powstania listopadowego Statut Organiczny (1832)

ograniczył autonomię Królestwa Polskiego znosząc wojsko, odrębny sejm,

konstytucję. Zadekretowano wprowadzenie języka rosyjskiego jako języka

urzędowego, rosyjskiego systemu monetarnego i kodeksu karnego. W latach

1833-1856 obowiązywał stan wojenny.

4.Geneza powstania listopadowego- opozycja legalna i nielegalna

- KALISZANIE - Car Aleksander już podczas pierwszego posiedzenia sejmu w

1818 roku przesłał Radzie Administracyjnej reskrypt, w którym dał jasno do

zrozumienia, iż nie życzy sobie, aby izba strofowała rząd. Chodziło tutaj o spory

w sejmie na temat ustawy o prawie małżeńskim i nowelizacji kodeksu karnego.

Wtedy po raz pierwszy z mową programową wystąpił Wincenty Niemojowski-

poseł ziemi kaliskiej. Piętnował on serwilistyczny rząd i stawał w obronie

konstytucji. Krystalizacja opozycji kaliskiej trwała aż do kolejnego sejmu w

roku 1820. W ciągu dwóch niespełna lat nasiliło się w Królestwie Polskim

łamanie zasad konstytucyjnych, wprowadzono cenzurę prasy, zaczęły się

aresztowania na tle politycznym. Zamknięto szereg czasopism o charakterze

patriotycznym. W odpowiedzi na te represje z inicjatywy W. Niemojowskiego

utworzono Towarzystwo Czytelnicze. Na sejmie 1820 roku członkowie tej

organizacji uzyskali kilka mandatów do sejmu. Byli to: Wincenty i Bonawentura

Niemojowscy, Stanisław Kaczkowski, Józef Biernacki i Józef Komorowski.

Śmiałymi posunięciami doprowadzili oni do obalenia rządowych projektów

postępowania karnego i godzącego w konstytucję Statutu Organicznego, który

miał znieść odpowiedzialność ministrów przed sejmem. W odpowiedzi car

Aleksander w ciągu pięciu lat, jakie upłynęły do następnego sejmu licznymi

represjami doprowadził do rozbicia opozycji kaliskiej, m.in. zarzucając W.

Niemojowskiemu łamanie porządku i zakazując mu pokazywania się w jego

obecności. W wyniku tych działań na sejmie 1825 roku nie udało się posłom

ziemi kaliskiej stworzyć zorganizowanej opozycji i był to już zmierzch ich

kariery politycznej. W późniejszych latach byli internowani i prześladowani, nie

udało im się też stworzyć dobrego programu politycznego na miarę tego z 1820

roku.

-GRONO LITERACKO-SPOŁECZNE BRUNONA KICIŃSKIEGO -

nieformalna organizacja, założona jesienią 1816 roku w gronie absolwentów

warszawskiej Szkoły Prawa i Administracji. Nie posiadał on oficjalnej nazwy,

ani statusu, nie stawiał też sobie za cel spiskowania przeciwko władzy Rosjan.

Zajmowali się przygotowywaniem referatów dotyczących lingwistyki, literatury,

spraw narodowych, walką o czystość języka polskiego. Przełomem dla ich

działań był rok 1818, kiedy T. Morawski objął funkcję w Komisji Spraw

Wewnętrznych, a Brunon Kiciński w tejże instytucji został wicereferendarzem.

Podejmują wtedy zadanie krzewienia patriotyzmu w szerszych kręgach mając

swój udział w redagowaniu i wydawaniu czasopism narodowych.

- TOWARZYSTWO LITERACKIE - Na przełomie 1818 i 1819 roku powstało

w Warszawie, z inicjatywy Henryka Nakwaskiego, studenta Uniwersytetu

Warszawskiego Towarzystwo Sześciu, nawiązujące w swej nazwie do

analogicznej grupy wileńskiej. Związek ten szybko przekształcił się w

Towarzystwo Literackie, propagujące rozwój szeroko rozumianego "słowa

pisanego". Była to jednak tylko przykrywka dla działalności patriotycznej

organizacji, której prawdziwa nazwa brzmiała inaczej- Towarzystwo

Miłośników Narodowości.

- GOSPODA AKADEMICKA I GOSPODA "POD SATURNEM" - Na

przełomie 1819 i 1820 roku grupa studentów zakłada w wynajętym mieszkaniu

klub "Gospoda Akademicka". Był to typowy studencki lokal. Gospodarzem tego

przybytku został Józef Kozłowski. Bywalcy tego miejsca redagowali dwa

czasopisma o charakterze liberalnym- "Dziennik Akademicki", oraz "Nasze

Rozrywki", które poruszały ważne zagadnienia polityczne. Okazją do

zlikwidowania klubu przez warszawską policję, która od dawna obserwowała

działalność jego członków, stała się zorganizowana przez studentów

manifestacja w rocznicę uchwalenia konstytucji 3 Maja. Klub był w części

opanowany przez Związek Wolnych Polaków- studencką organizację

konspiracyjną, której istnienia policja jedynie się domyślała. Zlikwidowanie

przez władze carskie oraz ich polskich "kolaborantów" z generałem Józefem

Zajączkiem na czele Gospody Akademickiej sprawiło, że studenci podjęli

jeszcze jedną próbę stworzenia sobie miejsca spotkań. Mimo zakazu

przebywania studentów w lokalach, młodzież ponownie zaczęła się gromadzić.

Początkowo był to lokal "Pod Barankiem", później jednak przeniesiono się do

gospody "Pod Saturnem". Próbowano tam podtrzymywać tradycje Gospody,

m.in. redagowano pisemko "Nasze Korzyści".

- ZWIĄZEK PRZYJACIÓŁ "PANTA KOINA" - Jedną z tajnych organizacji

była założona przez studenta Ludwika Mauersbergera "Panta Koina". Nazwa

związku pochodzi z greckiego zwrotu "wszystko wspólne" i jest nawiązaniem

do filozofii Pitagorasa. Jego powstanie przypada prawdopodobnie na grudzień

1817 roku. Członkowie zajmowali się problemem wyzwolenia chłopów i

poprawą ich fatalnej egzystencji. Ich patriotyzm miał głębokie podstawy

filozoficzne i zasady moralne, które starali się realizować także na co dzień,

m.in. pobierając od kolegów składki na pomoc ubogim studentom. Panta Koina

została rozwiązana w grudniu 1820 roku.

- ZWIĄZEK WOLNYCH POLAKÓW - Powstał na przełomie listopada i

grudnia 1819 roku z inicjatywy Ludwika Piątkiewicza i Ksawerego

Bronikowskiego. Początkowo nazywał się Związkiem Wolnych Braci Lechitów.

Na progu działalności dołączył również W. Heltman. Od początku swojej

działalności organizacja, z założenia konspiracyjna, miała charakter

dwustopniowy. Stopień niższy skupiał szersze grono zajmujące się literaturą i

nauką, a wyższy- dla wtajemniczonych, miał charakter niepodległościowokonspiracyjny.

Mimo jawnego nawiązywania do tradycji masońskiej, Związek

Wolnych Polaków nigdy nie zgłosił akcesu do Wielkiego Wschodu, nie był też

powiązany z Wolnomularstwem Narodowym. Różnicą dzielącą obie organizacje

było silniejsze akcentowanie przez studentów dążeń niepodległościowych.

Najważniejszym czynem Związku było wydawanie i redakcja patriotycznej

gazety "Dekada Polska". Działalność zamarła jesienią 1821 roku.

- WALERIAN ŁUKASIŃSKI I WOLNOMULARSTWO NARODOWE -

Początek jego działalności politycznej wiąże się z opublikowaniem w 1818 roku

broszury traktującej na temat Żydów. Chcąc kontynuować swą działalność

polityczną, stworzył wiosną 1819 roku Wolnomularstwo Narodowe. Celem

organizacji, której został wielkim mistrzem było podniesienie ducha

narodowego, przywrócenie poczucia jedności wśród żołnierzy, którzy weszli w

skład związku, oraz przekształcenie masonerii z ruchu kosmopolitycznego w

narodowy. Wzrastająca podejrzliwość władz do masonerii spowodowała, że w

sierpniu 1820 roku rozwiązano Wolnomularstwo, jednak już wiosną 1821 roku

powołano Towarzystwo Patriotyczne, w którego skład weszli byli członkowie

loży masońskiej, oraz działacze poznańskiego Związku Kosynierów. Zadaniem

towarzystwa miało być zjednoczenie z Królestwem byłych ziem polskich, oraz

obrona zasad konstytucyjnych kraju. W październiku 1822 roku aresztowano W.

Łukasińskiego i w wyniku orzeczenia sądu, działającego pod presją

Konstantego, 14 czerwca 1824 roku skazano go na 9 lat ciężkiego więzienia. Po

uwięzieniu i skazaniu przywódcy Towarzystwa, organizacja ta nie upadła, lecz

do głosu doszły w niej elementy bardziej umiarkowane z Sewerynem

Krzyżanowskim i Joachimem Lelewelem na czele, jednak w 1826 roku, po

upadku powstania dekabrystów nastąpiły aresztowania ostatecznie kończące

jego działalność.

- Związek założony przez Piotra Wysockiego - w Szkole Podchorążych Piechoty

15 grudnia 1828 roku. Miał on na celu doprowadzenie do powstania zbrojnego i

zjednoczenie Królestwa z ziemiami litewsko-ruskimi. Wysocki był

podporucznikiem. Nie chciał przewodzić powstaniu uważając, że celem spisku

jest jedynie zainicjowanie walk, natomiast ster przywódczy powinien przejść w

ręce doświadczonych polityków i mężów stanu jak J. Lelewel. Dobra

organizacja struktur Związku, jego kontakty z Towarzystwem Patriotycznym

sprawiły, że krąg członków szybko się rozszerzał wykraczając poza elewów

Szkoły Podchorążych. Do stowarzyszenia pozyskano wielu oficerów pułków

polskich stacjonujących w Warszawie. Podzielono się na sekcje, których

delegaci tworzyli specjalną radę z trójosobowym Komitetem na czele, będącym

głównym aparatem kierowniczym Związku. W sierpniu 1830 roku przyjęto do

swych struktur osoby cywilne, głównie literatów i publicystów wywodzących

się z dawnej konspiracji, przede wszystkim Związku Wolnych Polaków. Osoby

te, wśród których byli m.in. S. Goszczyński, M. Mochnacki, oraz K.

Bronikowski, przyczyniły się do radykalizacji działań związku. We wrześniu

utworzono 3 grupy złożone ze studentów, a jeden z nich zadenuncjował

Związek i nastąpiły aresztowania. Obawy przed dalszymi aresztowaniami

przyspieszyły wybuch powstania.

5. Noc Listopadowa

W nocy z 29 na 30 listopada 1830 r. młodzi oficerowie ze Szkoły Podchorążych

Piechoty w Warszawie pod wodzą por. Wysockiego wraz z cywilnymi

spiskowcami rozpoczęli powstanie. Mimo że zawiódł plan związany z

wydaniem sygnału do walki, po stronie powstania opowiedziały się polskie

oddziały, kierowane przez sprzysiężonych oficerów. Tuż przed godziną 19.00

cywilni spiskowcy pod dowództwem dwóch poetów: Seweryn Goszczyński i

Ludwik Nabielak wraz z kilkoma podchorążymi zaatakowali Belweder, siedzibę

wielkiego księcia Konstantego. Mimo zaskoczenia nie zdołali jednak dokonać

zamachu. "Belwederczycy" zostali zmuszeni do opuszczenia pałacu, po czym

dołączyli do podchorążych dowodzonych przez Wysockiego i zdołali przebić się

z Łazienek do centrum miasta.

Brak odzewu ze strony mieszkańców dzielnic śródmiejskich nie rokował

powodzenia. Walkę rozstrzygnęło dopiero wystąpienie rzemieślników i

robotników ze Starego Miasta i dzielnic sąsiednich. Tej nocy w walkach na

ulicach Warszawy uczestniczyło ok. 30 tysięcy ludzi. Dzięki ich pomocy około

godziny 21.00 spiskowcy zdobyli Arsenał. Sprzysiężeni na próżno szukali

przywódcy wśród wyższych dowódców polskich. Gen. Józef Chłopicki jako

jeden z pierwszych odrzucił prośbę dotyczącą objęcia dowództwa. Sześciu

generałów i jeden pułkownik po złożeniu deklaracji pozostania przy carze

Mikołaju I poniosło śmierć z rąk spiskowców: Maurycy Hauke, Stanisław

Trębicki, Ignacy Blumer, Stanisław Potocki, Tomasz Siemiątkowski oraz

pułkownik Filip Meciszewski. Generała Józefa Nowickiego zabito przez

pomyłkę. Do rana w rękach powstańców znalazło się już prawie całe miasto, a

rosyjskie i polskie oddziały księcia Konstantego wycofały się do Wierzbna.

Rada Administracyjna w swojej odezwie poinformowała społeczeństwo o

powołaniu do rządu m.in. księcia Adama Jerzego Czartoryskiego, Juliana

Ursyna Niemcewicza, Joachima Lelewela i Józefa Chłopickiego. 3 grudnia 1830

r. Radę Administracyjną zastąpił Rząd Tymczasowy, a 5 grudnia Józef

Chłopicki został ogłoszony dyktatorem powstania.

6. Geneza i ugrupowania Wielkiej Emigracji

a) szlaki i drogi powstańców na emigrację:

- gen. Dwernicki - 27 kwietnia przekroczył granicę Galicji;1 maja złożył broń w

Klebanówce (3-4 tys. wojska)

- gen.Sierawski, gen. Girolamo Ramorina - 16-17 września przekraczają granicę

z Austrią k. Chwalewic (16-20 tys.wojska)

- gen. Różycki - 28 września k. Crzanowa wkracza do W. M. Krakowa i stąd do

Austrii [1,5tys], raz z nim spieprzył Czartoryski.

- gen. Giełgud, Chłapowski, Dębiński dnia 15 lipca przekraczają granicę z

Prusami w Nowym Mieście, tam kapitulacja, zostali internowani [6-7 tysięcy]

- gen. Rybiński, Bem - 5.10, granica z Prusami k. Brodnicy (20tys.)

b)szlaki na emigrację:

1 listopada nastąpiła amnestia dla powstańców, z wyłączeniem aktywistów

powstania.Na emigrację udawano się dwoma kanałami: z Prus i z Austrii.

Z Prus: Starogard Gdański-Frankfurt [n. Odrą] - Lipsk - F.n.Menem –

Szwartzwald - Strasburg.

Z Austrii: Cieszyn – Brno – Pilzno - Norymberga.

We Francji 2 zgrupowania: Bensancon, Avingnion w "zakładach"

c)Podział polityczny emigracji.

Już w końcu 1831 r. skupieni w Paryżu emigranci utworzyli Komitet Narodowy

Polski z Joachimem Lelewelem na czele. Jako cel swej działalności Komitet

przyjął program walki o niepodległość w ścisłym powiązaniu z rewolucją

społeczną. Walka o niepodległość miałaby się odbyć z udziałem wszystkich klas

społecznych, przede wszystkim ludu, ale pod kierownictwem patriotycznej

części szlachty. Komitet głosił program narodowy i republikański, lecz z

zachowaniem solidarności międzystanowej. Wielki nacisk położono na

powiązanie walki narodowowyzwoleńczej z ruchami demokratycznymi i

rewolucyjnymi Europy. Liczni emigranci wstąpili również do międzynarodowej

organizacji karbonariuszy, na której czele stał Najwyższy Namiot Powszechny.

Był to tajny ośrodek z którego kierowano ruchem rewolucyjnym na całym

świecie. Lelewel, uważając sprawę polską za związaną ze sprawą ludów, chciał,

by Polacy wzięli udział w planowanej na 1833 rok powszechnej rewolucji

karbonarskiej. Wielu Polaków angażowało się w walki rewolucyjne, jakie często

wybuchały we Francji. W odpowiedzi na to rząd francuski rozwiązał Komitet

Narodowy i nakazał Lelewelowi opuszczenie Paryża, a potem Francji. W Paryżu

jednak nadal działał kierowany przez niego tajny komitet powstańczy pod

nazwą "Zemsta Ludu". Celem jego było przygotowanie wyprawy partyzanckiej

do Polski, którą w 1833 r. poprowadził płk Józef Zaliwski. Wyprawę tę spotkało

jednak zupełne niepowodzenie. Również na wiosnę tego roku klęska spotkała

karbonarów niemieckich, którzy podjęli próbę powstania we Frankfurcie nad

Menem. Kilkuset karbonariuszy polskich pod dowództwem płk Ludwika

Oborskiego, którzy ruszyli na pomoc Niemcom, zostało w Szwajcarii. Tam

zetknęli się z rewolucjonistami włoskimi z organizacji "Młode Włochy",

kierowanej przez Giusseppe Mazziniego. Wkrótce z inicjatywy Mazziniego

powstała "Młoda Europa" - nowy międzynarodowy ośrodek rewolucyjny. W jej

skład weszła "Młoda Polska", na czele z Lelewelem.

W pracach nad przyszłym kształtem Polski ważną rolę odegrała ocena

Powstania Listopadowego. Radykalne stanowisko w Komitecie lelewelowskim

prezentował Tadeusz Krępowiecki, niedawny działacz lewicy Towarzystwa

Patriotycznego. Dopatrywał się on klęski w egoiżmie stanowym szlachty i żądał,

aby Komitet Narodowy łączył walkę o niepodległość z rewolucją społeczną,

która obali ustrój feudalno-pańszczyźniany i odda ziemię w ręce ludu.

Radykalne hasła członkom Komitetu i doszło do rozłamu. Grupa z

Krępowieckim i ks. Aleksandrem Pułaskim na czele wystąpiła z Komitetu i w

1832 r. założyła Towarzystwo Demokratyczne Polskie. Organizacja ta z czasem

stała się główną siłą uchodźctwa polskiego. Na jej czele stała tzw. Centralizacja,

a członkowie mieszkający w większych skupiskach tworzyli sekcje. W akcie

założycielskim zwanym Manifestem znalazły się tezy o potrzebie wyzwolenia

chłopa. Krystalizowanie się programu nastąpiło ostatecznie w 1836 r. gdy

przywódcą Towarzystwa został Wiktor Heltman. W wydanym wówczas tzw.

Wielkim Manifeście, głosił postulat likwidacji przywilejów stanowych, oparcia

nowego ustroju Polski na zasadzie równości wszystkich obywateli wobec prawa,

określał zasady wprowadzenia w Polsce ustroju demokratycznoparlamentarnego.

Towarzystwo Demokratyczne nawiązywało ożywione

kontakty z krajem, podejmując pracę konspiracyjną, zmierzającą do

przygotowania powstania równocześnie w trzech zaborach.

Wokół byłego prezesa Rządu Narodowego, księcia Adama Czartoryskiego,

skupił się obóz konserwatywny, zwany Hotelem Lambert. Obóz ten dążył do

odbudowy niepodległego państwa polskiego, ale z zachowaniem istniejących

stosunków społecznych, w których warstwa szlachecka odgrywać miała nadal

decydującą rolę. Przyszła Polska miała być liberalną monarchią konstytucyjną.

Dążenie do odbudowy państwa polskiego wiązano przede wszystkim z

interwencją zewnętrzną mocarstw zachodnich, tj. z wojną przeciw Rosji. Z

czasem przyjęto również koncepcję powstania zbrojnego, ale w sprzyjających

warunkach międzynarodowych.

Hotel Lambert miał bogato rozbudowane kontakty dyplomatyczne z rządami

Europy zachodniej. Sieć emisariuszy miała zwalczać wpływy rosyjskie i

austriackie na obszarach przyszłego konfliktu oraz popierać ruchy wolnościowe

na Węgrzech, w krajach bałkańskich co wymierzone było przeciw Rosji i

Austrii. Radykalni działacze, tacy jak Krępowiecki, Pułaski i Stanisław

Worcell wystąpili z TDP i przyłączyli się do ludowych ugrupowań

emigracyjnych w Anglii. Byli to w większości żołnierze sławnego w czasie

powstania czwartego pułku piechoty, którzy przybyli do Anglii po

wypuszczeniu ich z pruskich więzień. Czwartacy mieszkali wspólnie w

opuszczonych koszarach lub magazynach, otrzymali od rządu niewielkie

wsparcie pieniężne i utrzymywali się z pracy rękodzielniczej. Żyli w zespołach,

które nazywali "gromadami". Zbierali się na wspólne narady, na których

omawiali zagadnienia polityczne. Przy pomocy Worcella i Krępowieckiego

utworzyli organizację Lud Polski, Składającą się z gromad "Grudziąż",

"Humań" i "Praga". Gromady Ludu Polskiego stały się pierwszą polską

organizacją o rewolucyjnym programie. Wysunęły postulat całkowitej likwidacji

ustroju feudalnego jako warunku odzyskania niepodległości oraz zbudowania

społeczeństwa bezklasowego.

7 Polacy w europejskiej Wiośnie Ludów

A. Mickiewicz - 1848 przebywał w Rzymie i podczas audiencji wezwał papieża

Piusa IX do poparcia walki ludów o wolność i sprawy polskiej. Utworzył wtedy

legion polski (istniał do 1849), który miał stanowić zalążek oddziału

powołanego do walki o niepodległość, a który walczył w Lombardii w obronie

republiki rzymskiej. W Składzie zasad wyłożył ideologię tego ruchu: radykalne

reformy demokratyczne w Polsce, np. nadanie chłopom ziemi i powszechność

praw obywatelskich, Pod Novarą armią piemoncką dowodził W. Chrzanowski.

L. Mierosławski stał na czele powstania na Sycylii i w Badenii. Powstanie

wielkopolskie 1848, organizowane w Wielkopolsce w związku z

ogólnopolskimi przygotowaniami do powstania narodowego. Na wieść o

berlińskiej rewolucji marcowej utworzono w Poznaniu 20 III 1848 Komitet

Narodowy, który sprzeciwił się projektowi bezpośredniego wcielenia części

Poznańskiego do Prus. Zorganizowano wojsko powstańcze na czele z L.

Mierosławskim.11 IV 1848 Komitet podpisał jarosławiecką konwencję

przewidującą rozwiązanie większości oddziałów powstańczych w zamian za

autonomię części Poznańskiego. Prusacy nie dotrzymali umowy i zaatakowali

powstańców. Mimo zwycięstw strony polskiej pod Miłosławiem, Wrześnią i

Sokołowem wojska powstańcze uległy rozprzężeniu, co doprowadziło do

podpisania 9 V 1848 umowy kapitulacyjnej.

Wielu Polaków brało udział w rewolucji węgierskiej 1848-1849 wśród nich

generałowie Bem Józef. Związany z obozem Hotel Lambert. W okresie Wiosny

Ludów kierował obroną rewolucyjnego Wiednia (październik 1848), dowodził

w Siedmiogrodzie i Banacie wojskami węgierskimi. Od sierpnia 1849 był

naczelnym wodzem armii węgierskiej.

Dembiński Henryk - W okresie powstania węgierskiego 1849, jako

feldmarszałek, dowodził węgierską Armią Północną. Następnie powołany na

stanowisko szefa sztabu naczelnego wodza Mészárosa. Po klęsce armii

węgierskiej pod Temeszwarem wyjechał do Turcji, a stamtąd do Paryża.

8.Narodowa Demokracja,

Liga Polska, tajna organizacja polityczna założona w 1887 na konferencji w

Hilfikon w Szwajcarii z inicjatywy Z. Miłkowskiego (T. T. Jeża), Z.

Michalskiego, M. Herta, H. Gierszyńskiego, A. Hirszberga. Program

stowarzyszenia miał charakter demokratyczno-mieszczański.Za swój główny cel

Liga Polska uważała walkę o niepodległość Polski i swobody demokratyczne.

Drogą do odzyskania niepodległości w granicach przedrozbiorowych miało być

wykorzystanie przewidywanego konfliktu między zaborcami. Utrzymywała

ścisły kontakt z pismem Głos, wydawanym w Warszawie, i Przeglądem

Społecznym, ukazującym się we Lwowie.

Liga Narodowa - powstała na skutek rozłamu, w kwietniu 1893 z inicjatywy

członków Ligi Polskiej z R. Dmowskim, Z. Balickim , J. L. Popławskim i S.

Kośmińskim. Szerszym kręgom swoje istnienie ujawniła dopiero w odezwie

wydanej 8 XII 1899. Na czele stał Komitet Centralny kontrolowany przez 5-

osobową Tajną Radę z siedzibą w Warszawie. W 1897 Liga Narodowa

utworzyła w zaborze rosyjskim Stronnictwo Narodowo-Demokratyczne (SND)-

Swą działalnością objęła wszystkie zabory. Program stronnictwa wysuwał

konieczność obrony interesów narodowych zarówno przed uciskiem

politycznym i kulturowym państw zaborczych, jak i wobec mniejszości

narodowych (Żydów, Ukraińców, Niemców).Występował przeciwko

tendencjom partykularnym i trójlojalizmowi dzielnicowemu, w którym widziano

realną groźbę rozbicia narodu. SDN odeszło od idei walki zbrojnej na rzecz

obrony polskości. Rezygnacji z idei niepodległościowych towarzyszyły hasła

oporu przeciwko germanizacji i rusyfikacji, walki o prawa języka polskiego,

postulaty rozszerzenia polskiego samorządu gminnego oraz autonomii w ramach

państwa rosyjskiego. Stronnictwo prowadziło ożywioną działalność polityczną i

kulturalną. W 1899 powołało tajną organizację oświatową Towarzystwo

Oświaty Narodowej w Królestwie Polskim. Z inicjatywy SDN powstały

organizacje skupiające środowiska robotnicze i chłopskie: Narodowy Związek

Chłopski ZET, Narodowy Związek Robotniczy. W okresie rewolucji 1905 roku

endecja wystąpiła z żądaniami przywrócenia autonomii Królestwa Polskiego.

SDN wzięło udział w wyborach do I i II Dumy Państwowej, w której utworzyło

Koło Polskie. Program Stronnictwa, opracowany przez J.L. Poplawskiego,

akceptował istniejący porządek prawno-polityczny, głosił zasadę solidaryzmu

klasowego połączonego z nieufnością, a nawet wrogością do przedstawicieli

innych narodowości. SND było przeciwne powstaniom narodowym, dążyło do

zachowania resztek autonomii Królestwa Polskiego w ramach zaboru

rosyjskiego. Od 1905 działało jawnie. W okresie wypadków rewolucyjnych

1905-1907 SND działało w porozumieniu z władzami zaborczymi, pomagało

tłumić wystąpienia robotnicze.

Liga Narodowa działała poprzez różne partie polityczne i organizacje

kulturalne, m.in.

Związek Młodzieży Polskiej Zet - konspiracyjna organizacja młodzieży

studenckiej założona 1887 przez Z. Balickiego. Zorganizowana na wzór

masonerii, początkowo trzystopniowa, następnie dwustopniowa. Skupiała

młodzież akademicką 3 zaborów. Kierownictwo Zetu sprawowała Centralizacja,

początkowo z siedzibą w Zurychu, następnie w Warszawie. Pierwszy zjazd

odbył się 1887 w Krakowie. Początkowo związany z Ligą Polską, od 1893 z

Ligą Narodową. W swoim programie reprezentował stanowisko

niepodległościowe. Zet łączył młodzież o poglądach zarówno socjalistycznych,

jak i nacjonalistycznych. 1894 jego działalność sparaliżowały masowe

aresztowania. Odbudowany 1898 przez Balickiego jako organizacja

młodzieżowa ściśle związana z Ligą Narodową, Zet zyskał nowy, wyraźnie

nacjonalistyczny i antysocjalistyczny charakter. Pod kierownictwem Zet działała

organizacja młodzieży szkół średnich Przyszłość, zwana popularnie Pet. W 1901

Zet utworzył Związek imienia Jana Kilińskiego. 1905 doszło do rozdźwięków

pomiędzy Ligą Narodową i Zetem (który 1906 utworzył Organizację Młodzieży

Narodowej), 1909 nastąpiło formalne zerwanie wzajemnych kontaktów. W

wyniku zmian orientacji politycznej doszło do rozłamu w Związku, powstało

Zarzewie i tzw. Nowy Zet. Głównymi działaczami byli m.in.: Z. Balicki, T.

Grużewski, S.L. Janikowski, Z. Lechnicki, J.L. Popławski, J.K. Potocki. Organy

prasowe: Teka, Dla Polski i Wici.



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Okres niemowlęcy i poniemowlęcy
Okres dojrzałości
Szkol Okres Pracodawcy 07 Koszty wypadków
Okres pooperacyjny
Szkol Okres biura całość1
Szkol Okres pracodawców 3 środki ochrony
Wykład 2 okres prenatalny
Biologiczny rozwój niemowlęcia i okres poniemowlęcy
Okres zarodkowy i płodowy
II okres w zzo
2 Okres rozbicia dzielnicowego i jednoczenia Polski (1139 1333)
Okres panowania Jagiellonów to czas wielkich przemian społecznych