Bałkanizacja - Pojęcie oznaczające procesy polityczne prowadzące do bardzo silnych podziałów i rozdrabniania terytoriów danego państwa na mniejsze i niezależne podmioty polityczne, często pozostające ze sobą w bardzo silnej wrogości. Zjawisku temu często towarzyszą krwawe wydarzenia, jakimi są wojny domowe.
Nazwa pojęcia pochodzi od Bałkanów – rejonu Europy, zamieszkiwanego przez bardzo wiele różnych grup narodowościowych i etnicznych, o silnej identyfikacji, które w czasie trwania XX wieku w sposób gwałtowny i krwawy doprowadzały do licznych zmian na mapie politycznej tego regionu. Rejonem, wobec którego najczęściej używano określenia bałkanizacji był rejon Kaukazu, gdzie po upadku ZSRR wiele grup narodowościowych dążyło do uzyskania politycznej niezależności (Czeczeńcy, Abchazi).
Bananowa republika - Jest to określenia odnoszące się do państw, których realne funkcjonowanie opiera się na nieformalnych układach władzy ze światem biznesu, nierzadko funkcjonującym na granicy prawa bądź jawnie go przekraczającym. Najczęściej dotyczy to krajów o niestabilnym ustroju i sytuacji politycznej, prowadzących niejednokrotnie do różnych prób obalania i przejmowania władzy w sposób nieformalny.
Pojęcie to powstało pierwotnie jako określenie reżimów panujących w krajach tzw. Trzeciego Świata (głównie Afryka i Ameryka Łacińska), gdzie często gospodarka opierał się na produkcji jakiegoś jednego produktu (metale szlachetne, rudy, banany), z którego sprzedaży dominująca część pieniędzy dzielona była między przedstawicieli reżimu, lokalnych „biznesmenów” i importerów. Rzecz jasna utrzymanie takiego układu wymagało silnie niedemokratycznego ustroju.
Pojęcie to jest o tyle istotne, że w latach 90-ych było często używane w Polsce przez krytyków panującego systemu politycznego. Uważali oni, iż po 1989 roku w Polsce wytworzył się nieformalny układ istniejący pomiędzy światem polityki, mediów i biznesu realizujący nie tyle postulaty i interesy ogółu, ale wąskich grup społecznych i określonych środowisk. Pojęcie to nabrało na znaczeniu, kiedy w grudniu 2002 roku ujawniona została tzw. Afera Rywina, w efekcie której doszło do powołania pierwszej w III RP komisji śledczej i obalenia rządu Leszka Millera. Przesłuchania przed komisją wykazały realne istnienie całej sieci nieformalnych, towarzyskich powiązań pomiędzy politykami, ludźmi biznesu i mediów, które kreowały szereg patologicznych mechanizmów decyzyjnych. To właśnie do nich odnosiło się pojęcie republiki bananowej.
Bank Światowy - Jest to jedna z agend ONZ, powołana do życia w lipcu 1944 roku podczas konferencji w Bretton Woods, z misją wspomagania odbudowy państw zniszczonych podczas II Wojny Światowej. Jego siedziba znajduje się w Waszyngtonie. Na Bank Światowy składają się tak naprawdę grupy dwóch instytucji: Międzynarodowego Banku Odbudowy i Rozwoju (International Bank for Reconstruction and Development – IBRD) oraz Międzynarodowego Stowarzyszenia Rozwoju (International Development Association – IDA). Głównym celem ich działania jest niesienie pomocy finansowej i eksperckiej krajom rozwijającym się w likwidacji biedy i kreowaniu trwałego rozwoju.
Każda z dwóch instytucji, a zatem IBRD oraz IDA mają nieco inne zadania. Pierwsza z nich skupia się na działaniach wobec państw, które charakteryzuje średni i niski poziom dochodu narodowego, umożliwiający spłatę ewentualnych zaciągniętych kredytów. Druga natomiast skupia się na pomocy najbiedniejszym krajom. Obie instytucje w ramach swoich statutowych działań mogą udzielać nisko oprocentowanych i nieoprocentowanych pożyczek, które mają być kierowane na rozwój edukacji, infrastruktury i sektora produkcyjnego, rolnictwa oraz ochrony środowiska.
Behawioryzm - Kierunek w psychologii twierdzący, iż ludzkie działanie (włącznie z działaniem w oparciu o tzw. wyższe uczucia) polega na prostym warunkowaniu typu bodziec-reakcja. Każde ludzie działanie, łącznie z tym, które w naszym rozumieniu opiera się na woli, byłoby jedynie mniej lub bardziej skomplikowaną wypadkową wcześniejszych naszych doświadczeń. Teorię tą w latach 60-ych XX wieku najjaskrawiej sformułował amerykański badacz zagadnień psychologicznych Burrhus Frederic Skinner. Uważał on, iż to, co w naszym języku nazwalibyśmy decyzją, nie jest niczym innym jak końcowym etapem całego ciągu reakcji, w efekcie których nasze ostateczne zachowanie jest z góry określone przez treść naszych doświadczeń. Człowiek byłaby zatem (według Skinnera podobnie jak zwierzęta) osobnikiem działającym wedle pewnego „programu”. Systemu nagród i kar mających bardzo wysublimowany charakter. Stąd też uważał on, iż w pewnych okolicznościach, w których nagrodą jest przetrwanie bądź wolność od bólu, ludzie (bez względu na ich niepowtarzalną zawartość treściową w umyśle) będą reagować tak samo. Efektem takiego stanu rzeczy byłby brak realnego istnienia ludzkiej woli.
Beneficjent netto - Pojęcie odnoszące się do kraju członkowskiego Unii Europejskiej, który z budżetu unijnego otrzymuje więcej środków, niż do niego wpłaca. Do największych beneficjentów netto na przestrzeni kilku dekad funkcjonowania Unii zaliczyć należy Irlandię, Hiszpanię, Portugalię, Grecję oraz Polskę. Zjawisko jest efektem tego, iż Unia Europejska posiada swój budżet, który składa się z wpłacanych przez poszczególne państwa kwot (składek). Następnie budżet ten jest rozdzielany na rozmaite programy unijne (dla rolnictwa, dla ochrony środowiska itp.), zgodnie z realizowana przez Unię polityką. Pieniądze przyznawane są zaś w oparciu o klucz, jakim jest wyrównywanie poziomu życia i rozwoju państw Unii. W latach 70-ych, kiedy do struktur unijnych przystąpiła Irlandia, stała się największym beneficjantem, gdyż była krajem ze słabo rozwiniętą gospodarką i silnie rozwiniętym rolnictwem – duża część budżetu została więc skierowana na nią. W kolejnych latach sytuacja ta powtórzyła się w odniesieniu do Portugalii, Hiszpanii i Grecji (która wykorzystała fundusze unijne najsłabiej). Po dołączeniu w roku 2004 dziesięciu państw Europy Środkowej do grona wcześniejszej „piętnastki”, największym beneficjentem stała się Polska – głównie z racji wielkości, gdyż poziom gospodarczy poszczególnych krajów regionu był do siebie zbliżony.
Benelux - Terminem tym określa się region znajdujący się w Europie Zachodniej, pokrywający się z obszarami trzech sąsiadujących ze sobą państw: Belgii, Holandii i Luksemburga. Pierwotna nazwa wiązała się jednak z formą politycznej i gospodarczej unii, jaką państwa te zawiązały w roku 1944 w Londynie, przez przebywające na uchodźstwie rządy tych państw. Samo pojęcie „Benelux” pochodzi od początkowych części nazw państw: Belgium, Netherlands, Luxembourg. W dzisiejszej publicystyce termin ten nie wiązany jest z jakąkolwiek formą unii politycznej i gospodarczej, a jedynie z obszarem.
Bezrobocie - Jest to zjawisko o charakterze gospodarczym, mającym bardzo znaczące konsekwencje społeczne, polegające na występowaniu niedoboru miejsc pracy w stosunku do osób w wieku produkcyjnym pozostającym bez zatrudnienia. Jako miarę bezrobocia stosuje się tak zwaną stopę bezrobocia liczoną jako stosunek liczby osób poszukujących pracy do ilości osób w wieku produkcyjnym. Wyróżniamy kilka najważniejszych typów bezrobocia, w tym frykcyjne i strukturalne.
Bezrobocie frykcyjne - Pojęciem tym określamy odsetek osób danego społeczeństwa, będących w wieku produkcyjnym i zdolnych do podjęcia pracy, ale w danym momencie jej nie wykonujących (pozostających bez pracy). Ta bez-robotność w przypadku bezrobocia frykcyjnego wynika jednak z normalnych procesów, takich jak zmiana pracy, zmiana miejsca zamieszkania czy utrata pracy, nie zaś z jakichś stałych tendencji. W dobrze prosperującej gospodarce bezrobocie tego rodzaju wynosi od 3 do 5 procent osób czynnych zawodowo i jest normalnym zjawiskiem nie wynikającym ze złej koniunktury czy słabości ustroju gospodarczego.
Bezrobocie strukturalne - Jest to jeden z rodzajów bezrobocia wynikający z rozbieżności między występującą na rynku podażą pracy (ofertą wolnych i chętnych rąk do pracy), a popytem na nią (zapotrzebowaniem na konkretne umiejętności i kwalifikacje). Najczęściej wynika z dynamicznych zmian technologicznych i transformacji gospodarczych. W przeciwieństwie do bezrobocia frykcyjnego, ma charakter trwały, gdyż jego zmniejszenie wiąże się z określonymi procesami edukacyjnymi osób pozostających bez pracy. Aby mogły na nowo znaleźć zatrudnienie muszą one podjąć wysiłek przekwalifikowania się i nabycia nowych umiejętności pozwalających stać się konkurencyjnym na rynku pracy.
Bezrobocie ukryte - Jest to zjawisko polegające na tym, iż przydziela się do wykonania określonej pracy więcej osób, niż jest to faktycznie potrzebne. W efekcie powstaje sytuacja, w której formalnie osób pracujących jest więcej, niż wymagają tego potrzeby rynku. Działanie takie może być prowadzone na potrzeby polepszenia statystyk. W rzeczywistości uzyskuje się system nieefektywny, który przy pracy na warunkach racjonalizacyjnych pozbawiłby część osób zajęcia. Taka sytuacja była charakterystyczna dla gospodarek komunistycznych, co pokazały procesy transformacyjne na początku lat 90-ych XX wieku. W chwili, gdy rozpoczęto restrukturyzować przedsiębiorstwa i racjonalizować w nich zatrudnienie, okazało się, iż wiele osób musiało zostać zwolnionych, gdyż widniały na liście płac bez realnego zapotrzebowania na ich pracę.
Bezrobocie ukryte nazywane jest czasami agrarnym, gdyż występuje bardzo często na wsi. Polega na istnieniu nadwyżek zatrudnienia w rolnictwie, to znaczy na sytuacji, w której część osób pracujących mogłaby zmienić swoje miejsce pracy bez szkody dla wykonywanej produkcji rolniczej. Innymi słowy ich obecność nie podnosi efektywności danego gospodarstwa.
Bierne prawo wyborcze - Prawo bycia wybieranym na stanowiska obsadzane w drodze wyborów powszechnych. W Polsce łączy się z trzema podstawowymi cenzusami wieku: 21 lat na stanowisko posła, 30 lat na stanowisko senatora oraz 35 lat na stanowisko Prezydenta RP.
Błąd statystyczny - Pojęcie odnoszące się do nauk społecznych, w szczególności do prezentowanych przez nie danych statystycznych dotyczących poparcia politycznego czy preferencji konsumpcyjnych. Błąd statystyczny jest zjawiskiem wynikającym z faktu, iż badanie odnoszące się do całego społeczeństwa realizowane jest na tzw. grupie reprezentatywnej, wynoszącej od kilkuset (600-700) do nieco ponad tysiąca osób. Realne odwzorowanie byłoby wtedy, gdyby badanie przeprowadzono na wszystkich członkach grupy docelowej (wyborców, klientów jakiejś sieci handlowej, użytkowników danego leku itp.). Skoro jednak tak nie jest, pomiędzy wynikami badań a faktami może zachodzić określone procentowe odchylenie, które szacuje się generalnie na +/- 2,5%. Wyniki kilku ostatnich wyborów pokazały jednak, iż rozbieżności potrafią być na tyle spore, aby całkowicie podważyć wiarygodność badań. Szczególnie pokazały to wybory z jesieni 2005, kiedy to wyniki badań odnoszących się zarówno do wyborów prezydenckich, jak i parlamentarnych przewidywały zwycięstwo Platformy Obywatelskiej, a ostatecznie zakończyło się na podwójnym zwycięstwie Prawa i Sprawiedliwości.
Broń masowej zagłady - Jest to brań określana także terminem broni masowego rażenia lub bronią ABC (atomowa, biologiczna i chemiczna). Nazwa ta wynika z faktu, iż w przeciwieństwie do broni konwencjonalnej ma zdolność do niszczenia organizmów żywych na ogromną skalę. Jej używanie jest całkowicie sprzeczne z normami prawa międzynarodowego.
Budżet unijny - Podobnie jak w przypadku budżetu krajowego, budżet unijny to zestawienie dochodów i wydatków Unii Europejskiej przygotowane przez Komisję Europejską i akceptowane przez Parlament Europejski i Radę Europejską. Wpływy do budżetu unijnego pochodzą z trzech źródeł. Pierwszym z nich (1) są środki, które określa się mianem zasobów własnych – pochodzą głównie z opłat celnych pobieranych od towarów sprowadzanych z krajów nienależących do UE. Stanowią w skali całego budżetu około 15 proc. całkowitego dochodu. Drugim źródłem dochodu (2) są środki pozyskiwane z podatku VAT pobieranego przez kraje członkowskie i odprowadzające do budżetu Unii jednakową stawkę procentową. Z tego źródła budżet pozyskuje także około 15 proc. Największym źródłem dochodu (3) są jednak wpłaty, jakie do budżetu unijnego dokonują poszczególne państwa członkowskie. Są one uzależnione od wysokości dochodu narodowego brutto i wynoszą dla każdego państwa 0,73 proc. tego dochodu. Ta pozycja w dochodach stanowi około 69 proc. Zostaje zatem 1 proc., na który składają się takie pozycje jak: podatki od wynagrodzeń pracowników unijnych, składki od państw nie będących członkami Unii na realizację niektórych programów oraz kary finansowe nakładane na państwa i firmy za łamanie prawa unijnego.
Można zatem pokusić się o stwierdzenie, iż środki wpływające do budżetu od poszczególnych państw są proporcjonalne do ich zamożności. Stąd też widać wyraźnie, iż Unia jest organizacją o charakterze solidarnościowym – bogatsi ponoszą większą część obciążeń, które z kolei idą na wyrównywanie rozbieżności rozwojowych poprzez funkcjonowanie tzw. funduszy strukturalnych i różnego rodzaju dotacji.
Burżuazja - Jest to pojęcie wywodzące się z języka francuskiego od słowa bourgeois (mieszczanin), oznaczające osoby będące właścicielami środków produkcji w społeczeństwach kapitalistycznych. Pojęcie to jednak nie od razu uzyskało swoje ostateczne znaczenie, gdyż początkowo wiązane było jedynie z samym mieszczaństwem, ewoluując w kierunku grup bardziej zamożnych i wpływowych. Ostatecznie przeszło ono transformację od pojęcia będącego synonimem najzamożniejszych miejskich warstw społecznych, aż do ekonomicznego i społecznego wyzysku.
O fakcie transformacji pojęcia burżuazji świadczy choćby to, iż pierwsza z wielkich europejskich rewolucji obalających ancien regime – rewolucja francuska – została przeprowadzona właśnie siłami poparcia mieszczan. Jej celem był istniejący porządek społeczny – w mniemaniu jej twórców i ideologów – zły i pełen niesprawiedliwości, który należało obalić. Efektem działań rewolucjonistów była republika burżuazyjna, która (wedle Deklaracji Praw Człowieka i Obywatela) miała stanowić wspólne dobro wszystkich obywateli republiki.
Inaczej sytuacja przedstawiała się w Niemczech, gdzie zmiana społeczna i przekształcenia w zakresie struktury społecznej dokonywały się ewolucyjnie. Można powiedzieć, że wraz z powolnymi zmianami społecznej świadomości kształtowanymi głownie przez nowe warunki gospodarcze i demograficzne (urbanizacja, industrializacja). Efektem tego było znaczne przemieszczanie się ludności wiejskiej do miast, a w efekcie spadek znaczenia warstwy ziemiaństwa. Niejednokrotnie inwestowała ona w przedsięwzięcia związane z nowymi gałęziami gospodarowania kapitałem, przez co zasilała grono bogatego mieszczaństwa.
Pojęcie burżuazji nie od początku stanowiło synonim ucisku. Kiedy w połowie XIX wieku Karol Marks wystąpił ze swoimi tezami, mieliśmy do czynienia ze zmierzchem jego rewolucyjnego statusu. Marks kojarzy burżuazję jednoznacznie z klasą, która stała na szczycie hierarchii społecznej, wpływając na politykę w taki sposób, aby zabezpieczać jedynie swoje własne interesy. A interesem tym był maksymalny wyzysk pracującego dla niej robotnika. Stąd też – w świetle teorii Marksa – immanentnym elementem każdego społeczeństwa kapitalistycznego był tzw. konflikt klasowy. W jego mniemaniu nieusuwalny bez likwidacji własności. A zatem bez stworzenia społeczeństwa bezklasowego.
Oczywiście klasa burżuazyjna była niezwykle zróżnicowana, gdyż należy do niej zaliczyć nie tylko właścicieli wielkich zakładów przemysłowych, ale także wszelkich właścicieli rozmaitych warsztatów rzemieślniczych, kupców, niezależną finansowo inteligencję oraz członków wolnych zawodów. Słowo burżuazja stało się jednak synonimem wyzysku. Stąd też w języku potocznym funkcjonuje słowo „burżuj” będące synonimem osoby dbającej jedynie o swój własny interes. Ekonomicznego egoisty obnoszącego się z bogactwem, które stanowi formę moralnego skandalu.