FIZJOLOGIA PRACY

PROGRAM ĆWICZEŃ

WSZOP - STUDIA STACJONARNE - Rok 2009-2010

TEMATYKA ĆWICZEŃ. - 30 godz. (15 jednostek ćwiczeniowych po 2 godz.)

ĆWICZ. 1. ZAJĘCIA WPROWADZAJĄCE. PODSTAWOWE ZASADY FIZJOLOGII PRACY I ERGONOMII.

Zajęcia wprowadzające. Podstawowe zasady fizjologii pracy i ergonomii. Przegląd metod fizjologicznych wykorzystywanych w trakcie ćwiczeń.

I. Seminarium - prelekcja.

1/ Omówienie zasad odbywania zajęć w pracowni i organizacji pracy podczas zajęć, regulamin ćwiczeń, form kontroli wiadomości studentów, obowiązującego piśmiennictwa.

2/ Podstawowe własności organizmu człowieka istotne w procesie pracy.

3/ Pojęcie pracy z punktu widzenia fizjologii i biologii.

4/ Środowisko pracy i jego czynniki. Podstawowe uogólnienia istotne w badaniu pracy.

II. Ćwicz. tablicowe - podstawowe pojęcia w fizjologii i ergonomii:

1/ Jednostki fizyczne w układzie SI i ich użycie w fizjologii pracy i ergonomii. 2/ Sposoby wyrażania zawartości substancji w różnych ośrodkach, ciśnienie parcjalne. 3/ Parametry prądu elektrycznego. 4/ Skala logarytmiczna, jej własności i zastosowanie w fizjologii.

ĆWICZ. 2. ZASADY FIZJOLOGII PRACY I ERGONOMII.

Podstawowe zasady fizjologii pracy i ergonomii. Przegląd metod fizjologicznych wykorzystywanych w trakcie ćwiczeń. Pojęcie normy i sposoby przedstawiania normy. Siatka centylowa i jej znaczenie.

I. Seminarium - prelekcja.

1/ Podstawowe własności organizmu człowieka istotne w procesie pracy.

2/ Pojęcie pracy z punktu widzenia fizjologii i biologii.

3/ Środowisko pracy i jego czynniki. Podstawowe uogólnienia istotne w badaniu pracy.

4/ Statystyczne pojęcie normy i sposoby przedstawiania i interpretacji normy w higienie, fizjologii i ergonomii.

II. Ćwicz. praktyczne - zapoznanie z podstawowym sprzętem i czynnościami laboratoryjnymi wykorzystywanymi podczas dalszych ćwiczeń:

1/ Sfigmomanometr i stetoskop. 2/ Technika pomiaru ciśnienia krwi. 3/ Technika pomiaru częstości tętna. 4/ Siatki centylowe - konstruowanie i odczytywanie.

ĆWICZ. 3. BUDOWA CIAŁA CZŁOWIEKA. ANTROPOMETRIA INŻYNIERYJNA. POJĘCIE NORMY.

Budowa ciała człowieka. Antropometria inżynieryjna. Metodyka dokonywania podstawowych pomiarów. Opracowanie statystyczne wyników uzyskanych w grupie. Zastosowanie wyników pomiarów do ustalania parametrów sprzętów na podstawie wzorów.

I. Seminarium:

1. Zarys budowy ciała człowieka.

2. Podstawy antropometrii fizycznej i inżynieryjnej.

3. Wykorzystanie antropometrii w technice i produkcji przemysłowej.

4. Postawa ciała, czynniki kształtujące postawę w aspekcie rozwoju, higieny i ergonomii.

II. Ćwiczenia praktyczne:

1. Technika pomiarów antropometrycznych - przykłady pomiarów antropometrycznych. 2. Wykorzystanie danych z tablic i atlasów antropometrycznych do projektowania i oceny własności ergonomicznych stanowiska pracy. 3. Ocena somatotypu. 4. Ocena postawy ciała

ĆWICZ. 4. Fizjologia mięśni i układów zabezpieczających pracę MIĘŚNIOWĄ - RUCH CZŁOWIEKA W PROCESIE PRACY.

Ruch człowieka w procesie pracy. Czynność mięśni. Praca mięśniowa. Biomechanika. Metody badania motoryczności. Sprawność ruchowa (np. Indeks sprawności fizycznej, test Oziereckiego). Układy zabezpieczające zdolność do pracy fizycznej. Metody badania układu krążenia. Metody badania układu oddechowego.

I. Seminarium:

1. Zarys budowy i czynności układu ruchu człowieka.

2. Mechanizm skurczu mięśnia i źródła energii do skurczu

3. Motoryczność człowieka w procesie pracy.
a/ charakterystyka motoryczności człowieka: treść, idea, cechy i forma przestrzenna ruchu.
b/ systematyka ruchów, therbligi, motoskopia, motometria ...
c/ zasady rozwoju ruchowego człowieka - opanowywanie nowych umiejętności ruchowych.

4. Biomechanika ciała człowieka.
a/ działanie układu ruchu jako zespołu dźwigni,
b/ zasady unikania przeciążeń statycznych i dynamicznych układu ruchu podczas pracy,
c/ zasady optymalizacji pracy mięśniowej i uzyskiwania maksymalnej siły podczas pracy mięśniowej.

II. Ćwiczenia praktyczne /obowiązuje strój treningowy/:

1.Analiza budowy układu ruchu na modelach i preparatach. 2. Pomiar wybranych cech motorycznych - siły kończyn itp. 3. Indeks sprawności fizycznej. 4. Test Oziereckiego

ĆWICZ. 5. Fizjologia mięśni i układów zabezpieczających pracę.

Układy zabezpieczające zdolność do pracy fizycznej. Metody badania czynności układu krążenia i układu oddechowego w fizjologii pracy.

I. Seminarium:

1. Podstawy energetyki pracy fizycznej:
a/ chemia procesów odtwarzania energii do skurczu mięśni i jej konsekwencje praktyczne.
b/ układy zabezpieczające pracę mięśni - ich działanie w warunkach wysiłku.
c/ przyczyny, z powodu których praca statyczna jest bardziej uciążliwa od pracy dynamicznej,

2. Zmiany parametrów fizjologicznych w czasie i po zakończeniu wysiłku – restytucja powysiłkowa.

3. Czynniki ograniczające zdolność do wytwarzania energii w trakcie pracy – metody szacowania wydolności układu krążenia i układu oddechowego.

II. Ćwiczenia praktyczne /obowiązuje strój treningowy/:

1. Pomiar częstości tętna i ciśnienia tętniczego krwi - próby wydolnościowe na nich oparte. 2. Próba ortostatyczna (opcjonalnie). 4. Obserwacja reakcji hemodynamicznych i ich interpretacja: próba ischemizacji, test rysy – znaczenie funkcjonalne.

ĆWICZ. 6. Fizjologia mięśni i układów zabezpieczających pracę.

Układy zabezpieczające zdolność do pracy fizycznej. Metody badania czynności układu krążenia i układu oddechowego w fizjologii pracy.

I. Seminarium:

1. Zmiany parametrów fizjologicznych w czasie i po zakończeniu wysiłku – restytucja powysiłkowa.

2. Czynniki ograniczające zdolność do wytwarzania energii w trakcie pracy – metody szacowania wydolności układu krążenia i układu oddechowego.

II. Ćwiczenia praktyczne /obowiązuje strój treningowy/:

1. EKG - demonstracja lub charakterystyka metody, zastosowanie w badaniach wydolnościowych i higienicznych – analiza zapisu EKG. 2. Pomiary parametrów oddechowych: próba Valsalvy - Flacka i jej znaczenie, próba Tiffeneau, metody przyrządowe. 3. Wyznaczanie wskaźników syntetycznych: np. HWI, MHR, HRR. 4. Wzory empiryczne – szacowanie wartości należnych.

ĆWICZ. 7. Fizjologia wysiłkow mięśniowych – ENERGETYKA PRACY, OBCIĄŻENIE ORGANIZMU PRACĄ I WYDOLNOŚĆ.

Ćwiczenie obserwacji zmian czynności układów zabezpieczających w warunkach obciążenia organizmu pracą fizyczną. Ocena zdolności do pracy fizycznej. Praktyczne podstawy normowania obciążeń wysiłkowych. Ustalanie zapotrzebowania energetycznego metodą tablicowa. Wyznaczanie diety dobowej na podstawie zapotrzebowania energetycznego.

I. Seminarium:

1. Podstawowe pojęcia w fizjologii pracy fizycznej /rodzaje pracy, koszt fizjologiczny, koszt energetyczny, obciążenie pracą, wskaźniki zdolności do pracy/.

2. Określenie wielkości wykonywanej pracy - ergometria.

3. Podstawy fizjologiczne i zasady ustalania wydatku energetycznego podczas pracy. Ich znaczenie w ustalaniu zapotrzebowania na pokarm.

4. Ogólne zasady konstruowania i wykonywania testów przesiewu w badaniach higieniczno-fizjologicznych.

II. Ćwiczenia praktyczne - blok I i II. /obowiązuje strój treningowy/:

1. Testy wydolności ogólnej oparte na pomiarze częstości tętna (step up testy - harwardzki i Astranda-Ryhming - oznaczanie Vo_2max; PWC 130 i PWC 170). 2. Obliczanie wskaźników krążeniowych. 3. Podstawowe równanie hemodynamiczne i wzory Starra. 4. Wyznaczanie MHT i AHT w pracy statycznej. 5. Wartości należne wyznaczane na podstawie masy ciała, wzrostu i ankiet.

ĆWICZ. 8. Fizjologia wysiłkow mięśniowych - OBCIĄŻENIE ORGANIZMU PRACĄ, MOTORYCZNOŚĆ, POSTAWA CIAŁA, ZMECZENIE, UCIĄZLIWOŚĆ.

Ćwiczenie obserwacji zmian czynności układów zabezpieczających w warunkach obciążenia organizmu pracą fizyczną. Ocena zdolności do pracy fizycznej. Praktyczne podstawy normowania obciążeń wysiłkowych. Energetyka pracy fizycznej. Ustalanie zapotrzebowania energetycznego metodą tablicowa. Wyznaczanie diety dobowej na podstawie zapotrzebowania energetycznego.

I. Seminarium:

1. Określenie wielkości wykonywanej pracy - ergometria.

2. Podstawy fizjologiczne i zasady ustalania wydatku energetycznego podczas pracy. Ich znaczenie w ustalaniu zapotrzebowania na pokarm.

II. Ćwiczenia praktyczne /obowiązuje strój treningowy/:

1. Kalorymetria – zasady metody, opcjonalnie - metody przyrządowe. 2. Metody szacowania i obliczania wydatku energetycznego oraz konstruowania diety. 3. Testy do szacowania wysiłku statycznego i obciążenia związanego z pozycją ciała (metody: OWAS, REBA i RULA). 4 . Szacowanie obciążenia ergonomicznego na stanowisku pracy

ĆWICZ. 9. Fizjologiczne podstawy oporności na czynniki srodowiska - Szkodliwe i uciążliwe czynniki środowiska. (I)

Szkodliwe i uciążliwe czynniki środowiska. Ocena oddziaływania czynników środowiska pracy na organizm człowieka. Podstawy normowania oddziaływań szkodliwych i uciążliwych. Badanie elementów mikroklimatu. Obliczanie temperatur efektywnych i deliberacji ciepła. Wyznaczanie siły ochładzającej i skuteczności izolacyjnej odzieży przy pomocy katatermometru.

I. Seminarium:

1. Podstawowe prawa i zależności w fizjologii człowieka: homeostaza, oporność, tolerancja, stres, uciążliwość, szkodliwość.

2. Kryteria oceny oddziaływań środowiska.

3. Metody oceny oddziaływania środowiska - rodzaje wskaźników.

4. Podstawowe metody pomiaru czynników środowiska i reakcji organizmu na nie.

5. Fizjologiczne reakcje na stres mikroklimatyczny - badanie wskaźnikowych parametrów podczas pracy w zmienionych warunkach mikroklimatu.

II. Ćwiczenia praktyczne:

1. Pomiary wybranych składników mikroklimatu: psychrometr … itd. 2. Katatermometr - siła ochładzająca środowiska, wartość izolacyjna, szybkość ruchu powietrza. 3. Metody oszacowanie obciążenia termicznego: temperatury ważone, temperatura efektywna, WBGT, bilans termiczny organizmu - ćwiczenia tablicowe. 4. Komfort termiczny – metoda Langera i Lustineca. 5. Ochrona przed zimnem – IREQ. 6. Normowanie pracy w warunkach obciążenia termicznego.

ĆWICZ. 10. Fizjologiczne podstawy oporności na czynniki srodowiska - Szkodliwe i uciążliwe czynniki środowiska. (II)

Ocena oddziaływania czynników środowiska pracy na organizm człowieka. Podstawy normowania oddziaływań szkodliwych i uciążliwych. Halas i szacowanie narażenia na hałas. Sonometria - podstawy. Zapylenie - konimetria. Czynniki chemiczne - wskaźniki toksyczności. Inne czynniki.

I. Seminarium:

1. Podstawowe metody pomiaru czynników środowiska i reakcji organizmu na nie.

2. Fizjologiczne podstawy toksykologii.

3. Biologiczne szkodliwości w środowisku pracy.

II. Ćwiczenia praktyczne:

1. Ocena hałasu i jego skutków - wykorzystanie sonometru z filtrami oktawowymi. - wykreślanie widma hałasu spowodowanego typowymi urządzeniami laboratoryjnymi. 2. Szacunkowe metody oceny jakości oświetlenia. 3. Metody szacowania toksycznosci – charakterystyka ogólna lub obliczanie wskaźników toksyczności ostrej - LD50 (opcjonalnie). 4. Metody oceny oddziaływań szkodliwości chemicznych - mieszek Dragera jako szybki test przesiewu. 5. Zapylenie i jego pomiar - konimetria jako szybki test przesiewu.

ĆWICZ. 11. FIZJOLOGICZNE ASPEKTY PRACY OPERATORSKIEJ I UMYSŁOWEJ (I)

Układ nerwowy i czynności nerwowe w pracy człowieka. Ergonomiczne i fizjologiczne aspekty pracy operatorskiej i umysłowej. Informacja i obciążenie informacyjne.

I Seminarium

1. Główne kategorie czynności układu nerwowego człowieka w procesie pracy i ich podłoże fizjologiczne.

2. Praca umysłowa i operatorska jako proces informatyczny (cybernetyczny).

II. Ćwiczenia praktyczne (blok I i II):

1. Procesy przetwarzania informacji w układzie nerwowym człowieka - ćwiczenia tablicowe. 2. Analiza lejka Keidla na przykładzie percepcji wzrokowej i reagowania. 3. Ocena aspektów fizjologicznych odbioru, przetwarzania informacji i sterowania na przykładzie przedmiotów użytku codziennego (zegarek, telefon komórkowy, samochód, laptop …)

ĆWICZ. 12. FIZJOLOGICZNE ASPEKTY PRACY OPERATORSKIEJ I UMYSŁOWEJ (II)

Układ nerwowy i czynności nerwowe w pracy człowieka. Procesy spostrzegania i sterowania - dostosowanie środowiska pracy do możliwości psychicznych człowieka. Proste metody badania wydolności w pracy operatorskiej i umysłowej.

I Seminarium

1. Główne kategorie czynności układu nerwowego człowieka w procesie pracy i ich podłoże fizjologiczne: czujność, pamięć, spostrzeganie, motywacja, reagowanie.

II. Ćwiczenia praktyczne (blok I i II):

1. Badanie procesów spostrzegania wzrokowego i działania narządu zmysłu wzroku (test Mariotta, testy Ramachandrana i testy pokrewne, kratka Herlinga i powidoki, badanie ostrości wzroku, test dominacji jednoocznej (lunetowy) i inne. 2. Badanie procesów spostrzegania dźwięków i narządu słuchu (omówienie zasad, demonstracja audiogramów, pomiar głośności, badanie zdolności rozróżniania położenia źródła dźwięku. 3. Badanie zmysłu równowagi i zmysłu dotyku (estezjometria, test Baraniego, test astronoma, test gorącej szklanki … opcjonalnie do wyboru prowadzącego)

5. Tachistoskopia – rozrónianie bodźców i szybkie czytanie

ĆWICZ. 13. FIZJOLOGICZNE ASPEKTY PRACY OPERATORSKIEJ I UMYSŁOWEJ (III)

Układ nerwowy i czynności nerwowe w pracy człowieka. Ergonomiczne i fizjologiczne aspekty pracy operatorskiej i umysłowej. Procesy spostrzegania i sterowania - dostosowanie środowiska pracy do możliwości psychicznych człowieka. Proste metody badania wydolności w pracy operatorskiej i umysłowej.

I Seminarium

1. Główne kategorie czynności układu nerwowego człowieka w procesie pracy i ich podłoże fizjologiczne: czujność, pamięć, spostrzeganie, motywacja, reagowanie.

II. Ćwiczenia praktyczne (blok I i II):

1. Badanie koordynacji sensomotorycznej, wzrokowo-ruchowej, tremorometria, kinestezjometria i inne. 2. Bateria testów badających podstawowe odruchy. 3. Tempo pracy motorycznej - taping test. 4. Chronorefleksografia - proste testy: testy Pierona i test Bohringa (wraz z opracowaniem wyników). 5. Bateria testów psychotechnicznych wg Galubińskiej. 6. Sygnalizatory i sterowniki - przykłady oceny ergonomicznej.

ĆWICZ. 14. FizjologiA i ERGONOMIA w ODBIORZE SPOŁECZNYM I POPULARYZACJI WIEDZY. (i)

Sesja referatowa i przegląd doniesień popularnonaukowych przygotowany przez studentów.

I. Seminarium:

1. Prezentacja pracy studentów i dyskusja na prezentowanymi wystąpieniami.

II. Ćwiczenia praktyczne:

1. Retrospektywna analiza tematyki odbytych zajęć

ĆWICZ. 15. FizjologiA i ERGONOMIA w ODBIORZE SPOŁECZNYM I POPULARYZACJI WIEDZY. (iI)

Przegląd źródeł naukowych i piśmiennictwa oryginalnego oraz normatywów dostępnych w Internecie przygotowany przez studentów

I. Seminarium:

1. Prezentacja pracy studentów i dyskusja na prezentowanymi wystąpieniami.

II. Ćwiczenia praktyczne:

1. Retrospektywna analiza tematyki odbytych zajęć

Piśmiennictwo (przykładowe)

Koradecka D. (red.). 1997. Bezpieczeństwo pracy i ergonomia. T1 i 2. CIOP. W-wa.

Indulski J. (red.). 1999. Higiena pracy. T. 1, 2. Instytut Medycyny Pracy, Łódź.

Rosner J. 1985. Ergonomia J. W-wa 1985

Lewandowski J. (red.). 1995. Ergonomia. Materiały do ćwiczeń i projektowania. Marcus, Łódź.

Górska E. 2007. Ergonomia. Projektowanie, diagnoza, eksperymenty. Oficyna Wyd. Politechniki Warszawskiej

Górska E. 1998. Diagnoza ergonomiczna stanowisk pracy. Oficyna Wyd. Politechniki Warszawskiej. Warszawa

Horst W. (red.) 2006. Ergonomia z elementami bezpieczeństwa pracy. Wyd. Polit. Poznańskiej. Poznań

Olszewski J. 1993. Podstawy ergonomii i fizjologii pracy. Poznań

Kozłowski S., Nazar K. (red.). 1999. Wprowadzenie do fizjologii klinicznej. PZWL, Warszawa.

Idczak D. 1999. Ergonomia w kształtowaniu warunków pracy Wyd. BHP i PPOŻ (ISBN: 83-71872-52-6).

Wróblewska M. Ergonomia. Książka elektroniczna PDF 911 KB; Cena 15-23 zł: http://www.eduskrypt.pl/ebook-ergonomia-734.html

W celu uzupełnienia podstawowych wiadomości nt. fizjologii człowieka

Podręcznik biologii dla klas I-III LO (np. Wydawnictwa Operon)

Solomon E.P., Berg L.R. Biologia Wydawnictwo: Multico 2006; lub Ville C. Biologia (dowolne wydanie po roku 1990, tylko rozdziały dotyczące człowieka) – także inne równorzędne

Bogdan Doleżych, Piotr Łaszczyca (red.) Biomedyczne podstawy rozwoju z elementami higieny szkolnej. Wyd. Adam Marszałek, Toruń 2003 (możliwe zamówienie zbiorowe drogą internetową u wydawcy)

Pełny spis piśmiennictwa dostępnego w języku polskim zostanie podany niezależnie w postaci elektronicznej.

Regulamin ćwiczeń z FIZJOLOGII PRACY

w Wyższej Szkole Zarządzania Ochroną Pracy

Szanowni studenci,

1. Studenci mają prawo zadawać pytania i dyskutować z prowadzącymi zajęcia na tematy merytoryczne związane z danymi ćwiczeniami, zwracać się wyjaśnienie, a także korzystać z konsultacji w terminach umówionych z prowadzącymi. Prawo to nie ma zastosowania podczas kontroli wiadomości studentów.

2. Na ćwiczenia studenci przychodzą przygotowani do sprawdzianu z ćwiczeń poprzednich a także do części seminaryjnej ćwiczeń bieżących. Przygotować należy się w oparciu o literaturę wskazaną przez prowadzącego lub wypisaną w materiałach pomocniczych.

3. Na ćwiczeniach należy prowadzić notatki z wykonanych zadań i protokół doświadczeń. Prowadzący może oceniać prowadzenie notatek i protokołów.

4. W czasie ćwiczeń obowiązują przepisy BHP dotyczące pracy z urządzeniami elektrycznymi, mechanicznymi oraz odczynnikami chemicznymi, a także zasady wykonywania wysiłków.

5. W przypadku ćwiczeń z fizjologii wysiłku i motoryczności człowieka studenci powinni być ubrani się w sposób umożliwiający wykonywanie bez skrępowania ćwiczeń fizycznych.

6. W uzasadnionych przypadkach dopuszcza się opuszczenie przez studenta najwyżej 3 ćwiczeń w bloku 12-15 zajęć i tylko 1 ćwiczenia przy bloku 5-6 zajęć. Ćwiczenie opuszczone uznawane jest za niezaliczone w przypadku nieuzupełnienia zaliczenia w terminie uzgodnionym z prowadzącym, najpóźniej przed zaliczeniem końcowym. Ćwiczenia niezaliczone i nieodrobione są równoważne ocenie niedostatecznej.

7. Ocenę niedostateczną ze sprawdzianu jak i z powodu nieobecności należy poprawić w jak najkrótszym czasie od jej uzyskania w ramach terminów konsultacji uzgodnionych przez grupę ćwiczeniową z prowadzącym. Ocena niedostateczna, która nie zostanie poprawiona jest wliczana do oceny końcowej.

8. Nieobecność na zajęciach student może, po uzgodnieniu, odrobić z inną grupą.

9. Na ocenę końcową z ćwiczeń składają się oceny z poszczególnych sprawdzianów cząstkowych oraz oceny uzyskane za pracę własną (np. referaty, modele, plakaty itp.).

10. Warunkiem zaliczenia całości ćwiczeń jest średnia wszystkich uzyskanych ocen równa co najmniej 2,76.

11. W uzasadnionych przypadkach dopuszczane jest przeprowadzenie dla “studenta z problemami” testu zaliczeniowego z całości materiału. Test taki przeprowadza opiekun grupy.

12. Zajęcia w każdej grupie mogą być prowadzone przez różnych prowadzących, dlatego też każda grupa ma swojego opiekuna. Wszelkie sprawy związane z ćwiczeniami, a nie wymienione w regulaminie, należy załatwiać z opiekunem. Opiekun na koniec cyklu zajęć wpisuje w swojej grupie zaliczenia zgodnie z zasadami wymienionymi w pkt. 6, 7, 9, 10.

13. Za udokumentowaną aktywność studenta, systematyczną obecność i rzetelne przygotowanie teoretyczne wyrażające się zaliczeniem wszelkich sprawdzianów w pierwszym terminie opiekun może podnieść ocenę końcową o pół stopnia (pod warunkiem, że uzyskania przynajmniej minimalną średniej).

14. W przypadku nieuzyskania minimum punktów wymaganych do zaliczenia (2,76) rzetelne poprawienie wszystkich ocen niedostatecznych i uzupełnienie wszystkich niezaliczonych ćwiczeń w trybie konsultacji z prowadzącym może powodować dodanie 0,5 pkt do ogólnej średniej.

15. Ostateczne zaliczenie przedmiotu odbywa się przez zdanie egzaminu końcowego, zaś warunkiem dopuszczenia do tego egzaminu jest uzyskanie zaliczenia z ćwiczeń.

Dr hab. P.Łaszczyca

10

Fizjologia pracy – program i regulamin ćwiczeń