KONIEC ŚWIATA
Historia bez końca
Oczekiwania końców świata i nadziei apokaliptycznych związanych z ogólnoludzką katastrofą są nieodłącznym elementem życia człowieka na ziemi. Szczególnie, oczekiwania te ujawniały się w przełomowych chwilach ludzkości, podczas kataklizmów, społecznych niepokojów czy też mesjanistycznych oczekiwań. W historii chrześcijaństwa pojawiało się wiele grup oczekujących na rychłe przyjście Chrystusa, zapominając o słowach Ewangelii: “o dniu owym lub godzinie nikt nie wie, ani aniołowie w niebie, ani Syn, tylko Ojciec. Uważajcie, czuwajcie, bo nie wiecie, kiedy czas ten nadejdzie.” (Mk 13, 32-33) Pierwszym zorganizowanym ruchem był chiliazm (od grec. Chilioi – tysiąc a po łacinie mille, stąd chiliazm lub millenaryzm) jako ruch powstał w chrześcijaństwie pod wpływem judaizmu, a zrodził się w początkach II w. głównie w judeochrześcijańskich sektach: certynian, ebionitów, nazareńczyków i montanistów, a twórcą tego ruchu był niejaki Cerynta. Idee chiliazmu zostały w czasach nowożytnych odnowione przez menonitów, melchiorytów i anabaptystów, zaś w XIX w. przez baptystów, adwentystów i mormonów. W XX wieku myśli chiliazmu przejęli w sposób szczególny Świadkowie Jehowy. Ugrupowania takie powstały i znikały jak grzyby po deszczu, spróbujmy prześledzić ich historię i genezę skupiając się na najważniejszych wywierających swoim działaniem duży wpływ w danej epoce.
Na początku prześledźmy te ugrupowania i sekty, które powstały u początków chrześcijaństwa i po reformacji podjudzając wyobraźnię ludzi wizjami końca czasów.
Ruch zapoczątkowany w połowie II w przez prezbitera Montanune z Frygii, który głosił że Chrystus powróci w 200r.
Ruch powstały w końcu XII w. Inicjatorem był niejaki Joachim z Fiore oczekujący dziejowego przełomu z nastaniem roku 1260. (Liczba ta występuje kilkakrotnie w Biblii)
Jest to sekta powstała na skutek rozłamu wśród pierwszych naśladowców św. Franciszka - franciszkanów. Oderwali się oni od zakonu i Kościoła. Głosili prymat ubóstwa, wolności i prostoty. Franciszkanów tych zwano spirytualnymi, a ich tercjarzy (ludzie świeccy w zakonie) zwano beginami. Odróżniali się od franciszkanów żyjących w zgodzie z hierarchią, czyli franciszkanów konwentualnych. Spirytuałowie nie zgadzali się na złagodzenie reguły i życia ubogiego, głosząc radykalizm. Doprowadziło ich to do konfliktu z Kościołem. Zaczęli głosić równość Ewangelii i reguły Św. Franciszka, co doprowadziło ich do przekonania, że nawet papież nie ma prawa jej zmienić. Wiązało się to z takim szacunkiem dla św. Franciszka, przez który zrównali oni Franciszka z Chrystusem, co już graniczyło z bałwochwalstwem. Odrzucali jurysdykcję papieży. Dążyli do kultu ubóstwa i przestrzegania rady ubóstwa jako podstawowej zasady życia. Głosili też poglądy Joachima Fiore i Piotra Olivii o rychłym końcu świata i powstaniu nowego świata. Zaczęli też krytykować instytucje kościelne, a szczególnie ich przepych i bogactwo kleru. Ich dążenia poparł początkowo papież Celestyn V w 1296 roku. Lecz już jego następcy dostrzegli w spirytuałach zagrożenie dla Kościoła. Doszło do konfliktu z Kościołem hierarchicznym i doprowadziło to do tego, że spirytuałowie ogłosili, że tylko ich sakramenty są ważne, a poza ich wspólnotą nie ma zbawienia. Uznali też, że Kościół oficjalny jest w stanie upadku i odszedł od nakazu ubóstwa. Za prawdziwy Kościół duchowy uważali zaś siebie. Ich nauczanie zaczynało przypominać sektę beginów, z którymi byli powiązani i z którymi sympatyzowali. (Wielu Beginów i Begardów przyjmowało Trzeci ślub franciszkański - tercjarze, który był przeznaczony dla świeckich). Spirytuałowie zostali potępieni przez papieża Jana XXII w 1317 roku oraz wcześniej w 1296 roku przez Bonifacego VIII. Zaczęli więc opuszczać zakon franciszkański. W 1318 roku czterech z nich spalono w Marsylii. Dołączyli do nich separatyści z innych zakonów i razem zwano ich fraticelli. Utworzyli on swoje własne struktury i organizacje już poza Kościołem. Powstały oddzielne grupy związane z Angelusem Clarenusem (Angelo del Clareno) - Angeloici, Michałem z Cesny (Michael z Ceseny) - Michaelici, Henrykiem z Cevy. Wiele z tych grup wróciło potem do Kościoła, inni nasiąknęli poglądami Braci Wolnego Ducha. Niektórzy ze spirytuałów schronili się na terenie Niemiec. Istnieli do XV wieku.
Radykalna grupa, która wyłoniła się z herezji husytów i głosiła całkowite ubóstwo i mieszała oczekiwania milenarystyczne ze społecznymi. Jeden z kaznodziei taboryckich Martinek Hauska głosił, że w roku 1420 ogień zniszczy miasta i wsie.
Byli to zwolennicy Savonaroli (1452-1498), który był dominikaninem działającym we Florencji. Głosił poglądy millenarystyczne oraz mocno angażował się w politykę. Uważał się za proroka i głosił rychły koniec świata. Jego kazania wzbudzały społeczny niepokój. Papież Aleksander IV zabronił mu publicznego głoszenia kazań, on jednak nie posłuchał. Został uwięziony, uznany za heretyka i skazany na śmierć. Jego zwolennicy zorganizowali się i byli znani jako piagnoniści. Byli prześladowani przez władzę polityczną. Odżyli w XIX wieku, w związku z dążeniem Włoch do niepodległości. Zbierali się w klasztorze św. Marka we Florencji.
Sekta anabaptystów założona przez Melchiora Hofmanna, kuśnierza ze Szwabii. Był on początkowo luteraninem i nauczał w krajach bałtyckich, a potem w Strasburgu, gdzie przyjął anabaptyzm. Rozgłaszał on, że koniec świata nastąpi w 1533 roku, a Strasburg stanie się Nową Jerozolimą i z niego 144 tysiące wybranych będzie sprawować władzę nad całym światem. Uważał się za ożywionego Eliasza, który zwiastuje nastanie Królestwa Świętych. Aresztowano go w 1533 roku. Uciekł następnie do Niderlandów. Dwaj jego uczniowie Jan Matthijs i Jan z Lejdy wywołali bunt w Munsterze w Westfalii w 1535 roku, gdzie doszło do ustanowienia królestwa teokratycznego anabaptystów. Opanowali oni Munster i ogłosili “Królestwo Nowego Syjonu”, wprowadzając wspólnotę majątkową i wielożeństwo (poligamię). Dochodziło tam do wielu nadużyć. Królem zaś ogłosił się Jana z Lejdy. Wprowadził on wspólnotę majątkową i wielożeństwo. Po roku zdobyto miasto i nastąpiła rzeź anabaptystów.
Holenderska sekta zwolenników Johanna Kocha zwanego Kokejuszem, urodzonego w Bremie, w 1603 roku. Był on profesorem teologii w Lejdzie, gdzie zmarł w 1669 roku. Głosił on, że koniec świata będzie poprzedzony panowaniem Jezusa, które nastąpi po królestwie Antychrysta. Sekta nawoływała żydów i wszystkie narody aby, się nawrócili. W pewnym kręgach jego myśl żyją do dziś.
Sekta założona w Anglii w 1651 roku przez Ludovica Muggletona (1609-1698) i Johna Reeve’a (1608-1658). Sekta wyrosła w okresie Cromwella, jako jedna z wielu w tych niespokojnych religijnie czasach. Założyciele sekty twierdzili, że są postaciami z Apokalipsy “świadkami”, o których pisze Św. Jan w rozdziale 11. Głosili illuminizm i materializm oraz unitarianizm. Mięli też specyficzną doktrynę: wierzyli, że Bóg wcielił się w człowieka i umarł na krzyżu, a na czas swej nieobecności oddał niebo pod opiekę Eliaszowi. Odkąd powrócił do nieba, ziemię zostawił swojemu losowi. Na ziemi więc panują prawa natury. Diabeł natomiast w brzuchu Ewy przybrał ludzką postać. I od tej pory ludzkość dzieli się na dwie rasy: tych, którzy mają zapewnione zbawienie, i ci, którzy są na z góry potępieni. Koniec świata przyniesie rozdzielenie światła i ciemności. Gdy nadejdzie ta pora, słońce przestanie oświetlać ziemię, na której pozostaną wszyscy potępieni i skazani. Sekta była prześladowana przez Cromwella, przetrwała jednak do końca XIX wieku.
Jedna z sekt nowoapostolskich (irwingianie). Założycielem sekty był sam Edward Irving (1792-1834), pastor prezbiterian i uczeń filozofa Samuela Coleridge’a. Irving powołał sektę do istnienia w 1830 roku. Innym działaczem sekty był Hebry Drummond (1786-1860). Sekta była próbą połączenia katolicyzmu, protestantyzmu i innych wyznań z terenów Anglii. Pierwotnie dzięki uznawaniu sakramentów, byli zbliżeni do katolicyzmu. Praktykowali “mówienie nieznanymi językami” (glosollalia) oraz przepowiadali szybki koniec świata i powtórne przyjście Chrystusa. Sektą, która uznawała się z jedynie prawdziwych chrześcijan, kierowało dwunastu apostołów. Wierzą, że w tych apostołach objawia się Chrystus, który kieruje przez nich całym światem. Irving został pozbawiony urzędu pastora prezbiterian i został potępiony jako heretyk. Największe powodzenie sekta zdobyła w Niemczech i USA, zaś w Anglii nie uzyskali dużego poparcia. W 1965 roku liczyli ok. 60 000 osób. Dziś sekta jest prawie wymarła. Istnieją tylko pojedyncze zbory. Na jej bazie powstał Kościół Nowoapostolski. Inna nazwa Kościół Katolicko - apostolski, Święty Katolicki Kościół Apostolski, irwingianie.
Sekta nowoapostolska (irwingianie) powstała ok. 1865 roku w Niemczech. Założycielem był Niemiec Heinrich Geyer, który początkowo należał do Katolickiego Kościoła Apostolskiego. Kontynuowała tradycje sekty założonej przez Edwarda Irvinga (1792-1834). Przepowiadali szybki koniec świata i powtórne niewidzialne przyjście Chrystusa oraz jego 1000-letnie panowanie. W tym czasie umarli sprawiedliwi mają zmartwychwstać. Wiara w Jego rychły powrót stoi w centrum ich nauczania. Sekta wierzy, że w wybranych przez siebie apostołach, objawia się Chrystus, który kieruje przez nich całym światem. Sekta uznaje się za jedynych, ostatecznych i odnowionych chrześcijan. Chrzczą dzieci i nie traktują komunii tylko wyłącznie jako symbolu. Do Kościołów chrześcijańskich mają wrogi i negatywny stosunek, szczególnie do katolickiego. Nazwa ,,nowoapostolski’’ ma oznaczać, że Kościół został na nowo powołany do istnienia od czasów apostołów. Uznają siebie za wskrzeszony Kościół Apostolski. Od II do XIX wieku nie było ich zdaniem prawdziwego Kościoła.
Założył tę sektę Serafim. Głosił on bliski koniec świata i zbawienie poprzez grzech. Sekta ta została zaobserwowana i opisana około 1879 roku.
Sekta powstała z chłystów w II połowie XIX wieku. Byli wyznawcami kaznodziei i cudotwórcy Joana Kronsztackiego - Jana Siergiejewa (1829-1908), który był ich założycielem. Zaczęli wbrew jego woli głosić, że jest on wcieleniem Trójcy Przenajświętszej i oddawali mu cześć boską, a Porfiriję Kisielową uważali za bogurodzicę. Handlowali dewocjonaliami związanymi z osobą Joana Kronsztackiego i założyli monaster. Rozpowszechniali wiarę w szybki koniec świata, wyznaczając datę na 1926 rok. W 1907 Kronsztacki odciął się od nich i wyklął ich. Sam Kronsztacki został uznany za świętego przez Kościół prawosławny. Inna nazwa Joannici.
Początki grupy łączą się z nazwiskiem Williama Millera (1782 - 1849), który zapoczątkował ruch głoszący, że nastąpi koniec świata. Swoje przepowiednie oparł na proroctwie Daniela (Dn 8,14). I tak twierdził, że czas końca świata zaczął się w 1799 r., a datę powtórnego przyjścia Chrystusa wyznaczył na rok 1843, potem kolejno na marzec, kwiecień, a następnie październik 1844 roku. Mimo że proroctwo nie spełniło się, ruch ten nie upadł. Wręcz przeciwnie, wyłoniła się z niego grupa adwentyści Dnia Siódmego, a przepowiednia Millera stała się podstawą jej doktryny. Kluczową postacią związaną z doktryną adwentystów jest Hiram Eckson. Ten z kolei, opierając się na przepowiedniach Millera, ogłosił, że zapowiadany na rok 1844 koniec świata i przyjście Chrystusa było dla ziemskich śmiertelników niewidzialne, gdyż Jezus Chrystus zstąpił do ponadziemskiej świątyni. A więc data była właściwa, tylko wydarzenie miało miejsce w niebie. Wybieg Edsona trudno było podważyć. Adwentyści jeszcze dwukrotnie zapowiadali koniec świata, bo na rok 1854 i 1873.
Założycielem tej grupy jest Charles Taze Russel. Wywodził się on z kręgów milenarystów, z jednej z sekt adwentystycznych. W 1872 roku C. T. Russell uczestniczył w spotkaniach sekty adwentystycznej ,,Ruch Okrzyku Północy’’. Był on wtedy pod wpływem niejakiego Jonasa Wendella. W 1870 roku Wendell przybył do Pittsburga w Pensylwanii, gdzie miał szereg kazań i odczytów o zbliżającym się przyjściu Jezusa na ziemię w roku 1873/4. Na jeden z takich wykładów trafił późniejszy założyciel Świadków Jehowy Charles Taze Russel, zapowiedział on koniec świata na 1881 roku. Po nie spełnieniu proroctwa większość adeptów jego grupy opuściła go. Russell opierał się nie tylko o Biblię, ale także o ,,proroctwo Wielkiej Piramidy’’ Kolejny koniec świata miał nastąpić w 1914 roku. Po tej dacie w organizacji ponownie nastąpił rozłam. Kolejne daty końca świata przepowiedziane przez Russela to 1915 i 1918 rok. Umiera w 1916 roku, a nowym prezesem zostaje Josef Franklin Rutherford. Nowe rozumienie prawd wiary czerpał - jak nauczał - z natchnienia ducha, który został do niego wysłany przez Boga z jednej z gwiazd gwiazdozbioru Plejad. Jest to typowy spirytyzm. Koniec świata wyznaczył na 1925 rok. Zakupił dla Abrahama, Hioba, Dawida i innych postaci biblijnych dom. Mieli oni w nim zamieszkać po końcu świata, kiedy jednak końca świata nie było zamieszkał tam Rutherford. Wyznaczał koniec świata jeszcze kilkakrotnie. Skrupulatni ludzie wyliczyli ze Świadkowie Jehowy pod wodzą Russella i późniejszego kierownictwa wyprodukowali ponad 200 (między innymi rok 1975 i ostateczna granica rok 2000) różnego rodzaju proroctw na temat końca świata z których jak wiadomo żadne się nie spełniło.
Pełna nazwa tej grupy brzmi: Kościół Jezusa Chrystusa Świętych Dni Ostatnich. Jak uważają ich powstanie sięga przełomu IV i V w. naszej ery i wiąże się z nazwiskiem Mormona - proroka, który spisał częściowo proroctwa i objawienia starożytnych proroków na złotych płytach. Płyty te przekazał swojemu synowi Moroniemu, który, dopisawszy swoje objawienia, ukrył je na wzgórzu Kumorah. Dopiero w XIX w. młody, bo czternastoletni Joseph Smith, oddając się refleksjom nad religią, natrafia na słowa pochodzące z Listu św. Jakuba Apostoła: "Jeśli zaś komuś z was brakuje mądrości, niech prosi o nią Boga (...)" Przeżywający liczne rozterki duchowe J. Smith modli się więc do Boga o ową mądrość. Efektem tego jest rzekome objawienie wiosną 1820 r., podczas którego Bóg Ojciec i Syn Boży zabraniają mu wstępować do jakiejkolwiek sekty, gdyż sam otrzyma "prawdę", o którą się modlił. Trzy lata później, bo w roku 1823 objawia mu się z kolei Moroni, który przekazuje mu zapisane złote płyty oraz kamienie Urim i Thummim. Dzięki tym kamieniom Smith staje się człowiekiem bardziej światłym, co pomaga mu w tłumaczeniu Księgi Mormona. Oczywiście Księga Mormona stanowi swoisty aneks do Biblii i jest podstawą doktryny tej grupy. J. Smith staje się wtedy Pierwszym Starszym założonego przez siebie "kościoła", który szybko się rozrasta i rozwija, wysyłając w świat misjonarzy. Sam założyciel Smith później zostaje oskarżony o liczne przestępstwa, w tym o morderstwo. Zapowiada na rok 1890 koniec świata. W r. 1844 zostaje zamordowany w więzieniu.
Sekta prawosławna powstała na początku XX wieku w Mołdawii. Założycielem był mnich Innocenty, który ogłosił się wcieleniem Ducha Św. oraz głosił bliski koniec świata.
Grupa założona w latach 20-tych XX wieku przez chłopa E. Muraszko na Podolu i Wołyniu. Nawiązywała do wierzeń chłystów. Muraszko głosił bliski koniec świata i zakazywał swym zwolennikom kontaktów z ludźmi, czytania książek i prasy, pracy w sobotę i w niedzielę oraz małżeństw poza sektą. Uważał on siebie za proroka Eliasza. Wprowadził element kultu nazwany “zdjęcie siedmiu pieczęci”, który polegał na obcinaniu członkom sekty kawałków skóry. Spływająca przy tym krew służyła do komunii wstępujących w ich szeregi. E. Muraszko zorganizował w zachodniej Ukrainie komunę pod nazwą Nowa Jerozolima. Następnie wyemigrował do
Amerykańska sekta założona przez H. Amstronga (1892-1986), który wcześniej był pastorem protestanckim. Nawiązują do nauczania adwentystów, unitarian i anglo – izraelitów. Odrzucają dogmat o Trójcy świętej, przeczą istnieniu nieśmiertelnej duszy, wiecznego piekła. Uznają za dzień święty sobotę, mają swoje przepisy pokarmowe oparte na dowolnej interpretacji Księgi Kapłańskiej ze Starego Testamentu. Sekta propaguje również anglo – izraelizm, polegający na upatrywaniu w Anglosasach potomków zaginionych pokoleń Izraela, dlatego biblijne proroctwa i obietnice odnoszące się do narodu wybranego powinno się odnosić do Anglosasów i Izraelitów, zaś brytyjski król ma być potomkiem Dawida! Wyznają ukryty politeizm, ponieważ każdy może stać się bogiem, jeśli trzyma się nauk sekty. Uważają Jezusa tylko za człowieka oraz wierzą, że aby się zbawić należy czcić sobotę. Obowiązuje ich podział pokarmów na czyste i nieczyste. Sekta zapowiadała też koniec świata, oczywiście przepowiednie się nie sprawdziły (1936, 1943, 1972 i 1975). Uważają, że od czasu ucieczki Apostołów i Kościoła z Jerozolimy w 69 roku, do Pelli, nie była głoszona prawdziwa Ewangelia. Inne grupy wyznaniowe, Kościoły są przez nich uznawane za “Wielki Babilon”, który pochodzi od szatana. Inne nazwy: amstrongianizm, amstrongizm, Powszechny Kościół Boży.
Jest to sekta branchamowców założona przez jednego z uczniów Wiliama Branhama (1909-1965) P. Lawrie. sektę założył w 1962 roku w Indiach, a w 1969 roku uznał się za “Syna Bożego” oraz głosił koniec świata. Zapowiedział też, że w 1977 roku, już po swojej śmierci, przybędzie do Jerozolimy na Górę Oliwną, w ,,uwielbionym ciele’’ w celu ustanowienia 1000 letniego królestwa. Po tym jak jego przepowiednia się nie spełniła wielu członków jego sekty opuściło ją, a inni wrócili z Indii do Niemiec i Szwajcarii i tam głoszą nauczanie sekty.
Amerykańska sekta powstała wskutek schizmy w Kościele Procesu Sadu Ostatecznego Roberta de Grimstona. Głosi lucyferyzm powiązany z elementami okultystycznymi oraz bliski koniec świata.
James White'a, założyciel zapowiedział bliski koniec świata i zbawienie jedynie 144 000 wybranych. W przeciwieństwie do innych milenarystycznych grup, jak adwentyści dnia siódmego czy świadkowie Jehowy, grupa ta nie przetrwała po śmierci swego założyciela.
Dzieci Boże sekta założona w latach 60 przez Dawida Berga. Ogłosiła na rok 1992 przyjście Chrystusa i stopienie Nowego Jeruzalem. Nawet specjalnie w tym celu wydano gazetkę „Gazeta przyszłości” dokładnie opisującą przebieg wydarzeń końca w formie komiksu.
Kolejny głosiciel rychłego końca, który co prawda nie wytycza konkretnych dat ale opiera swoje poglądy na obliczeniach “U Boga jeden dzień jest jak tysiąc lat, a tysiąc lat, jak jeden dzień “ (2P 3,8). Bóg wyznaczył człowiekowi 6 dni czyli 6000 lat dla sprawowania rządów na ziemi. Licząc 4000 lat do Chrystusa i 2000 lat po Chrystusie, człowiekowi niewiele z 6000 lat pozostało.
Wierzą, że na ziemi przybędą statki kosmiczne, aby uratować wybranych przed końcem świata. Grupa ta nie posiada żadnych dogmatów ani nie prowadzi określonych spotkań. Wierzą natomiast, że świat stworzyli kosmici i że od roku 1945 zaczął się wiek apokalipsy.
Tych grup w historii chrześcijaństwa i nie tylko, było o wiele więcej ale wybrałem te, które odbiły się najszerszym echem, lub te które działają do dziś. Celem powyższego artykułu jest ukazanie złożoności dążeń człowieka oczekującego rzeczy nadzwyczajnych, które mogły by zmienić sytuację religijno – społeczną danej epoki i wyzwolić określoną warstwę ludzi doprowadzając do ich zbawienia. Ale jest to uproszczenie prawdziwej eschatologii, którą w całości zna tylko Bóg.